Бярпа, эенезис
216
вруз мярасимляри цмцмхалг байрамына чеврилмишдир. Йаз-
габаьы ритуаллар Азярбайъан тцркляринин мифик тяфяккцрцнцн
излярини йашадан гайнаг кими чох явязсиздир.
Илахыр чяршянбялярля баьлы мцлащизялярдя ясас цнсцрляр-
ля ялагялянян щяфтялярин ардыъыллыьы, дцзцмц, мащиййяти вя
мярамы шярщ олунур. Ф.Ф.Гасымзадя
Новруз байрамынын
мяншяйини ясасян зярдцштлцкля баьлайыр вя К.Вялийевин
гянаятляри иля разылашыр: чяршянбялярдян биринъи торпаг, ики-
нъи йел, цчцнъц су, сонунъу оддур. Онлар фикирлярини беля
ясасландырырлар ки, «Новрузун биринъи щяфтяси торпаг айылыр.
Отлар галхыр, аьаълар йашылланыр, адамлар чюл ишляриня
башлайырлар. Икинъи щяфтя йел айылыр, кцляк ясир, аьаълар чи-
чякляйир. Цчцнъц щяфтя су айылыр, адамлар суйун цстцндян
тулланыб айдынлыьа чыхырлар. Дюрдцнъц щяфтядя од айылыр.
Адамлар гышдан галан аьырлыьы, хястялийи од цстцня тюкцрляр,
цстцндян тулланыб йцнэцлляширляр. Одун истиси азалыр, йеня
эцн башлайыр» [60, 25; 115, 200]. Лакин М.Сейидов щаглы
олараг Новрузун мяншяйинин Зярдцштлцкдян чох-чох га-
багларла ялагяляндиряряк йазыр ки, «Йаз, онунла илишэяли
тюрян башлыъа олараг малдарлыгла, якинчиликля,
бир сюзля аграр
тясяррцфатла баьлы йаранмышдыр» [91, 95]. Эятирилян ситатдан
да Новрузун кюкцнцн чох дярин гатларда дайандыьы, улу
яъдадын тябиятдяки дяйишикляри сездийи, тягвим дцзцмцнцн
ардыъыллыьыны анламаьа башладыьы чаьларла сясляшдийи ачыг-
айдын эюстярилир. Анъаг орадакы чяршянбялярин нювбяляшмя-
си иля баьлы шярщлярдя бир гядяр мцбащисяли мягамлар ня-
зяря чарпыр. Яэяр Новруздан (йазын эирдийи илк эцндян -
март айынын 21-дян) дюрд щяфтя чыхсаг,
онда язял чяршянбя
феврал айынын орталарына дцшцр. Бу гышын ъанлы чаьыдыр.
К.Вялийевин эюстярдийи шякилдя торпаьын ойанмасы, цстялик
дя гарын алтындакы отларын ойанмасы (ъцъярмяси), дон вур-
муш аьаъларын йарпагламасы инандырыъы дейил. Икинъи чяр-
шянбядя аьаъларын чичяклямяси дя йериня дцшмцр. Чцнки
щяля габагда дяли март эялирди. Одун ахыр чяршянбядя