С тұр сын ға лиева

42
Ала шұ бар ті лің бо ла ды‚
Дү дә мал дау ді нің бо ла ды.
Ер ке гің қа зан шы бо ла ды,
Әй елің ба зар шы бо ла ды‚– 
деп ке ле тін жол дар дан бо ла шақ тың бет алы сын‚ ба ғыт-бағ да рын 
тап ба сып, та ны ған ды ғы аң ға ры ла ды.
Та рих та ха лық тың ес жиып, етек жи на ған, қал мақ, жоң ғар ға 
қар сы тұ ру ын да, бі рі гуін де бір тұ тас ұлыс бо лу ын да би лер дің рө лі 
бе кем бол ды. Олар хан ға сеп те се, ел бас шы ла ры на кө мек те се жү-
ріп, өз де рі нің да на лық ой ла ры мен, ше шен дік сөз де рі мен, әділ 
ше шім де рі мен ха лық тың тұ та сып ел бо лу ына өл шеу сіз үлес қос-
ты. Ұлы да ла ның әдет-ғұ рып заң да ры ха лық тың өмір-тір ші лі гі не, 
се нім-на ны мы на, ша руа-кә сі бі не үй ле сім ді бол ды. Сол се беп ті 
«қой үс ті не боз тор ғай жұ мы рт қа ла ған» бе ре кет ті өмір, есі гі не құ-
лып сал ма ған ма мы ра -жай тір ші лік жал ға сын тау ып отыр ды. 
Алай да қа зақ тың би лік жүй есі, ша руа-кә сі бі, тұр мыс-сал ты, ар-
на мы сы отар шыл жүйе кел ген де се ті неп, шай қа ла бас та ды. Осы 
өз ге ріс ке ал ды мен «хан да қы рық кі сі нің ақы лы бол са, би де қы-
рық кі сі нің ары бар» де ген дей, би-ше шен дер, ақын-жы рау лар тө-
зе ал май ша мыр қа нып үн қа тып, «Зар за ман» деп атала тын са-
рын мен тол ғау лар ар най ды. Ақиық ақын 
С.Сей фул лин нің ті лі мен айт қан да, «ес кі-
лік ті салт-са на ға қам қор, кү зет бол ған» 
би лер ге жа ңа ереже қор қы ныш ты кө рі-
не ді. Сол би лер дің соң ғы өкі лі Мөң ке би 
бол ды. Мыс қал дап, сы на лап ене бас та ған 
тәр тіп ке қар сы бо лып, сын ға ал ған, хал-
қы ның бо ла шақ та азып-то за ты нын, бо-
дан дық зо ба лаң ның ау ыр бо ла ты нын ес-
кер ту, сәуе гей лік пен жо рып, да был қа ғу, 
хал қын сақ тан ды ру Мөң ке би тол ғау ла-
ры нан анық бай қа ла ды. Отар шыл дық-
тың енуі, көш пе лі тір ші лік тен оты рық-
шы лық қа кө шу, хан дық би лік тің жо-
йыла бас тауы, жат жұрт ен гіз ген әкім-
шіл-әмір шіл жүйе, бө тен дін ге шо қын ды-
ру әре кет те рі Мөң ке би жы рын да ақыр за-
ман бел гі сі ре тін де үрей лі бей не ле не ді.
Мөң ке 
би 
отар шыл дық 
жүйе ні 
ақыр за ман еле сін дей таң ба лау ар қы лы 
Тә ңі рі ар тық жа рат қан,
Ау зы на хал қын қа рат қан,
Қа ра қыл ды қақ жар ған,
Ал ды нан топ ты та рат қан.
Мөң ке, Тө ле, Қа зы бек,
Әй те ке – ал шын, би Ке бек.
Ба­зар­жы­рау
Ті леуім нің ішін де
Әулие өт кен Мөң ке би.
Дәу лет пен бақ қа 
асқандар,
Қай ырын су дай шаш қан
бар.
Н.Бай­ға­нин
Ті леу дің ұлы Мөң ке еді,
Ал ты алаш қа бас бол ған.
Қа ра мой ын сер ке еді,
Ақы лы зе рек әу лие
Қия ға кө ңіл сіл те ді.
Са­ры­шо­лақ­ақын

жүктеу/скачать 10,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: