Б.Ғ. НҰҒман а. А. Абдрахманова а. О. Жетписбаев
бақыт құдайы, және Қара атты жол тәңірі – ұлы тағдыр
жүктеу/скачать 1,25 Mb. Pdf көрінісі
|
Б. . Н ман а. А. Абдрахманова а. О. Жетписбаев
| бақыт құдайы, және Қара атты жол тәңірі – ұлы тағдыр құдайы.
Кляшторный атап өткендей: «Жол тәңірі кіші құдайлар, Тәңірдің кішкентай туыстары болып табылады, олар оның еркін орындап, үнемі жол үстінде болады және қағандар сияқты, аспанға сұрақтарымен және өтініш-терімен қарай отырып, ... Ортаңғы әлемнің Жоғарғымен кері байланысын жүзеге асырып, Жоғарғы мен Ортаңғы әлемді байланыстырады». Төменгі әлемнің кейіпкері – оның әміршісі адамдарды айыратын және оларға өлім хабаршыларын жіберетін, Ерлік болып табылады. Қазақтардың (көшпенділердің) түсініктері бойынша Ғарыш құрылымдан-дырылған, онда иерархиялық деңгейлер көрсетілген. Олардың жоғарғысы Аспан - Тәңірдің мекені, Ортағысы – адам әлемі, оның болмысының кеңістігі және Төменгі – тартар, өлілер патшалығы, қараңғылық патшалығы. Осы деңгейлердің әрқайсысы жануардың нақты түрін анықтаған. Ат - жоғарғы әлемнің символы. Қой – материалдық, жердегі әлемнің символы. Сиыр - о дүниенің, өлілер әлемінің, ретсіздік әлемінің, бастапқының символы. Түйе - барлығын біріктіретін бірлік - Ғарыш символы, төртінші шама. Ең жоғарғы тотем, бостандық символын көрсеткен, қасиетті жануар Қасқыр болған. Жануарларды құдай деп тану поэзияда да, жартастағы суреттерде де, қолданбалы, ою-өрнек өнері туындыларында қалдырылған, далада құралған «аң стилі» өнерінің негізіне жатты. Сонымен, Тәңіршілдік көшпелі өмір салтымен үйлесімде қазақ руханилы-ғының басқа түрлерден өзгешелігін қалыптастырды, ол ең алдымен, табиғат пен өмірдің алдындағы тұтастықтан, әмбебаптылықтан, ғарыштықтан және теңесуден тұрды. Ол адамды микрокосм ретінде ғана қарастырмай, сонымен бірге адам мен Универсум мәнін көп мағыналы, көп деңгейлі түсіну негіздерін салды. Және адамды жетілдіруге, ең алдымен ол Біртұтасқа, Абсолютке, Ғарышқа сәйкес келу үшін, оны адамгершіліктік өзгертуге бағытталған. Комсоцентризм көшпенділердің маңызды ерекшелігі ретінде сапа, өлшем, кеңістік пен уақыт, оның тіршілік ету мағынасы, оның адамгершілігі ұғымдары арқылы әлем бейнесін құрастырды. Атап айтқанда әлемді осылай қабылдаудан қазақ (түрік) менталитетінің ерекшелігі шығады, ол өз кезінде несториандық мағыналы иудаизмге, буддизмге, христиандыққа (оқиғасы, халықаралық жағдайы, объективті жағдайлары және т.б. бойынша) және содан кейін сопылық идеологияға ауысқан ислам. Бұл кездейсоқ емес, өйткені дәлелдер (аталған діндер) бастапқыда осы білімге тән болды. Г. Гачев атап айтқандай: «біз ұлттық сипатқа емес, әлемге деген ұлттық көзқарасқа назар аудаармыз, психологяи емес, гносеология, ұлттық көркем логика, ойлау қоймасы: берілген халық қандай «координаталар торымен» әлемді байқайды және, сәйкес түрде, оның көзінің алдында қандай ғарыш тұрады. Бұл ерекше «бетбұрыс», онда берілген халықтың алдында болмыс тұрады және әлемнің ұлттық бейнесін құрастырады» (Гачев Г. Әлемнің ұлттық бейнелері. Мәскеу, 1988, 23-б.). жүктеу/скачать 1,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|