« Қ а н с о н а р д а бүркітші шығады аңға»

пын с у р е тт е г е н б у л ө л е н д е к о л д а н ы л г а н өз г е с ө з д е р де с о л а д а м
д а р д ы ц с ы м - с и п а т ы па л а й ы қ т ү р д с т а ц д а л ы п г а и . Е т і с т і к т е р б о л ­
та: бүксітіп, бықсытып,
қ о қ с ы т ы п ; б у к ш и і п ,
с ексиі п, түксиіп; 
б а р қ ы л д а п , та р қ ы л д а п, с а л п ы л д а п  д ег сн с ө з д е р б о л ы п ксл еді .
Б ү л с т і с т і к т с р д і ц б а р л ы г ы н д а д а ж а ғ ы м с ы з с е м а н т и к а б а р эрі 
о л а р д ы ц ж а ғ ы м с ы з э м о ц и я
т у д ы р а т ы н б о я у л а р ы қ а л ы ц ( б у л
б оя у осы е т і с т і к т е р д і и өт ке н ш а қ к ө с е м ш е т ү л ғ а с ы н д а к с л у і м е н
тіпті к ү ш е й е т ү с е д і ) . Қ а т ы п ы мен М а с а к б а й д ы ц м і н е з д е м с л е р і
үші н де жү з і н і ң н ә р і жоқ, б о й ы н ы ц с ын ы жоқ, қ ү р б ы ғ а қ а д і р с і з  
с а б ы р с ы з , а қ ы л с ы з , томырық  д ег е н сын с с і м д е р д і т а ц д а й д ы . Мү-
н ы ң б а р л ы ғ ы ш ы ғ а р м а стилі мен о н ы ц т і л і н і ң ү й л е с і м і н е м ы с а л
б о л а д ы .
Енді « Қ а н с о н а р д а » ө л е ң і н і ц т ек с і н е т а л д а у ж а с а л ы қ . М ү н д а
қ үс с а л ы п , а ң а у л а у ғ а к а т ы с т ы с ө з д е р ( е с і м де рі де, е т і ст і к т е р і
де) т а ң д а л ы н г а н . О л а р : қ а н с о н а р , бүркітші, а ң ш ы , қ ү с иесі, қы-  
ран, қ ы р а н қүс, а ң ғ а ш ы ғ у , із ш а л у , і з д і ң бетін түзету, қүстың 
томағасын тарту, қ ы р а н н ы ң с а м ғ а у ы , түлкі а л у , қ ү с с а л у , ол жа -  
ны б і р е у д і ң ж а н ы н а б ' айл иу  д ег ен с ә з д с р мен сөз т і р к с с т ер і . Бу- 
л а р д ы ң і ші нд е бі р-екі с ө з д і ң м а ғ ы н а с ы н а ш ы ц қ ы р а п к ө р с е т у г е
б о л а д ы . О л а р д ы ң Зірі — қ а н с о н а р —  ж е р б ет і нс сц а л ғ а ш қ а р
т ү с ке н ш а қ , б ұл к е зд е а ц н ы ц ізі а й к ы н көрі ні п ж а т а д ы , өйт кс н і
қ а р олі ж ү к а , ж е р к а р а , с о н д ы к д а н к а н с о н а р а ң а у л а у ғ а өте бір 
қ о л а й л ы кезен. Қ а н с о н а р ү з а к к а с о з ы л м а й д ы , осы с е бе пт е н па- 
ғ ыз а ң ш ы л а р к а н с о н а р д ы күтіп, н а й д а л а н ы п к а л у г а т ы р ы с а д ы .
«Ат а н өлсе, с о й ы л а р , а т а м өлсс, к о і і ы л а р , енді м ұ н д а й к а н с о н а р
к ү н д е к а й д а н т а б ы л а р » д сг с н м а к а л д ы ц ш ы г у ы д а о с ы ғ а п б ай-
л а н ы с т ы . Е кі нші — қ а ғ у ш ы  сөзі — с а я т ш ы л ы қ т а қ о л д а н ы л а т ы п
а р н а й ы а т а у , ол — а и д ы үрк і ті п, а ң п і ы п ы ц а л д ы н а к а к п а л а п
я й д а п ш ы ғ у ш ы а д а м .
Б ү р к і т т і ц
ө з і і і
а к ы н б і р де қ ы р а н , қ ы р а н қ ү с  деп т у р а а т а с а ,
сміді б і р д е қ а н д ы көз, к ө к тағысы, қ ы р а н п а ң  дсп б е й н с л е н а т а й -
ды, т ү лк і де с о нд а й : ол — қ ы р ы қ п ы ш а қ п е н қ ы р ж ы қ д а п түрған 
түлкі, ол — жер тағысы, ол — а л п ы с е кі а й л п л ы түлкі. Б ү л т е к с ­
те өте одемі к е л т і р і л г е н ф р а з а — қ ы р ы қ п ы ш с щ п е н қ ы р ж ы ң д а п  
түрғсш д ег е н сөз өрнегі. Ә д е т т е к а з а к т і л һ і д е қ ы р ы қ п ы и ш қ б о л у  
дег ен т ұ р а к т ы т і р к е с б а р , б ер е т і н м а ғ ы н а с ы — « а р а з д а с у , өште -
су». Б ү л — а д а м д а р ғ а к а т ы с т ы а й т ы л а т ы н ф р а з а , ал т ү л к і н і ң
к ы р ы к г і ыша к б о лы п , орі к ы р ж ы ц д а п т ұ р у ы — А б а й ж а с а ғ а н
о б р а з , м а ғ ы п а с ы — бірі к а ғ ы п а л а й ы н деп, е к і н ші сі б е р і л м е й м і н
деп б і р- бі рі не ә б д е н ө ш т е с к с н т а ғ ы л а р д ы ц б і р е у і н і н ( т ү л к і н і ң )
қ а р с ы л ы к к орсет уі . Ал а л п ы с е к і а й л а л ы түлкі ф р а з а с ы — кәні- 
гі о б р а з , өзг е х а л ы к т а р с и я к т ы к а з а к х и л к ы н ы ц т ү с і н і г і н д е де 
т үлк і — а й л а к е р ац, о н ы ц а й л а с ы н ы ң с а н ы н ы ц а л н ы с екі б о л у ы ,
әрине, ш а р т т ы .
41

Б ұ л ө л е ң н і ң т е к с і н д е қ а з і р г і о к у ш ы
ж а с т а р ғ а
т ү с і н д і ру д і
қ а ж е т е т ет і н ф р а з е о л о г и з м д е р б а р . О л а р : ү й і р і м е н үш тогыз, 
о л ж а б а й л а у . Ү й і р і м е н ү ш тоғыз көб і не с е а ң ш ы л а р г а қ а р а т а ан- 
т ы л а т ы н « о л ж а к ө б е й с і н ! » д е г е н ұ ғ ы м д а ғ ы т і л е к , ж а қ с ы нист. 
А л с о г ып а л ғ а н ағіды, а т ып а л ғ а н қ ү с т ы ж а с ы ү л к е н н е ме с е сый- 
л ы а д а м ғ а т а р т у ету б а й л а у  деп а т а л а д ы . Б ү л — э т н о г р а ф и з м ,
я ғ ни х а л ы қ т ы ң д ә с т ү р л і ә д е т - ғ ү р п ы н а қ а т ы с т ы қ а л ы п т а с қ а н сәз. 
Ь ү л ө л е ң д е т а ғ ы бір н а з а р а у д а р а т ы н ж о л б ар . Ол ;
Мұны оқыса, жігіттер, аңшы оқысын,
Біле алмасеыц, құс салып, дәм тат пасац,—
д е г е н т а р м а қ т а р . Мү н д а ғ ьт о қ ы с а  д ег е н е т і ст і к т і ң қ о л д а н ы л у ы п а
кө ң і л б ө л у қ а ж е т б о л а д ы . О с ы еті ст і кті к е л т і р у а р қ ы л ы А б а й өз 
ө л с ң д е р і н т ь щ д а у ш ы ғ а емес, х а т т а н и т ы н о қ ы р м а н ғ а ұ с ы н а т ы н -
д ы ғ ы п а ң ғ а р т а д ы . Б і р а қ А б а й өз і ні ң т в о р ч е с т в о с ы қ а л ы ц ж ұ р т -
ш ы л ы қ қ а т е к о қ у а р қ ы л ы емес, т ы ң д а у а р қ ы л ы д а ж е т е г і н д і г і н ,
я ғ ни ө л е ң д е р і н і ң а у ы з ш а д а т а р а л а т ы н д ы ғ ы н ж а қ с ы б і лг ен. Сон- 
д ы қ т а н ол п о э з и я т а қ ы р ы б ы н а а р н а г а н « О л е ң — с ө з д і ң п а т ш а ­
сы, сөз с а р а с ы » д ег е н ш ы ғ а р м а с ы н д а :
Сөз түзелді, тыңдаушы, сен де түзел,
Сеидерге де келейін енді аяндап...

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: