Ош мамлекеттик университетинин жарчысы



Pdf көрінісі
бет7/39
Дата03.03.2017
өлшемі2,34 Mb.
#5512
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   39

УДК:371.3:42-49 
                                                                                        Байтикова Б. (Ош МУ)  
                                                                                                         Байтиков Б. (ОшМСУ) 
 
Ъзбек мектептеринде кыргыз элинин салт ырларын окутуу 
Макалада  ъзбек  мектептердин  кыргыз  адабияты  сабагында  салт  ырларын  жаёыча 
окутуу,  эки  элдин  салт-санаасын  салыштырып,  тилдик  ъзгъчъл\ктър\н  талдоо  маселелери 
каралды. 
В  статье  рассмотрены  новые  методы  обучения  на  уроках  кыргызской  литературы  в 
узбекской школе обрядных песен двух народов, народных обычаев в сравнении и вопросы анализа 
особенностей языка.  
In  the  article  considered  new  methods  of  training  at  lessons  of  the  Kyrgyz  literature  at  the 
Uzbek school of ritual songs of two people, folk customs in comparison and questions of the analysis of 
features of language.  
 
Ъзбек мектептеринин кыргыз адабияты боюнча т\з\лгън окуу программаларында (Кыргыз 
адабиятынын программасы. Ъзбек мектептеринин 5 – 9 – класстары \ч\н. Т\з\\ч\лър: Ж. Шериев, 
С.  Момуналиев.,  Кыргыз  адабиятынын  программасы:  окутуу  ъзбек,  тажик  тилинде  ж\рг\з\лгън 
мектептердин  V-  XІ  класстары  \ч\н  ⁄  Т\з:  Муратов  А.,  Акматов  К.)  6  –  класска  салт  ырларынан 
«Бешик  ыры»,  «Акыйнек»,  «Жарамазан»,  «Кошоктор»  берилет.  Жалпы  жонунан  бул  ырлардын 
идеялык  –  тематикалык  мазмунун  \йрън\\  \ч\н  2  саат  пландалган.    Белгиленген  2  саат  ичинде 
мугалимден салт ырларынын мазмунун, ыр т\з\л\ш\н, ъзбек элинин ырлары менен салыштыруу 
сыяктуу  маселелерди  окуучуларга  жеткир\\  талап  кылынат.  Окумуштуу  С.  Момуналиев 
тарабынан  т\з\лгън  6  –  класстын  окуу  китебинде  [3.  11-15.]      «Каада  –  салт  ырлары»  деген  чоё 
тема  берилет.  Китепке,  негизинен,  «Бешик  ыры»,  «Устанын  аялынын  кошогу»  жана 
«Калмергендин аялынын кошогу» киргизилген.  
Салт  ырларын  окутууда  балдардан  салт  ырларынын  баары  эле  башка  элдерде  да  барбы, 
анын ичинде ъзбек элинде кандай сыяктуу суроолор менен баштоо керек. Анткени айрым бир салт 
ырлары, мисалы, кошоктор, акыйнектер ъзбек элинде дээрлик айтылбайт.  
«Бешик ырын» ът\\дъ балага карата эки элде окшош кандай салттар, ырым- жырымдар бар 
экенин  окуучулардан сурамжылап, алардын билгендерин доскага жазуу керек, анткени окуучудан 
алынган маалыматты кайрадан толуктап, алар чындыгында эле маалыматты туура айтыштыбы же 
жокбу,  мугалим  тарабынан  да,  окуучулар  тарабынан  тактоого  (анализдъъгъ)  шарт  т\з\лът. 
Албетте,  окуучулар    балага  тиешел\\  ырым  –  жырымдарды  четтен  санап  бер\\с\  м\мк\н. 
Мисалы,  с\й\нч\  айтуу,  балага  ат  коюуу  –  азан  айтуу,  бешикке  салуу,  тушоо  кес\\  жана  башка. 
Себеби,  бул  ырым-  жырымдардын  эки  элде  теё  окшош  экендигин  билебиз.  Окуучулардан 
маалыматты  алгандан  кийин    мугалимдин  баланын  търъл\ш\нъ  байланышкан  ырым  - 
жырымдарды  толуктоосуна  ыёгайлуу  болот.  Баланын  элестъъс\  жакшы  болуу  \ч\н  салтка 
байланыштуу ар кандай иллюстрацияларды доскага илип койсо болот.  

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 37 - 
 
Жогорудагы маалыматтар толукталгандан кийин гана  бешик тууралуу, бешиктин касиети, 
бешикте жаткан балага кандай «алдей» ырлары бар экендиги жана эки элде теё ырлардын негизги 
мазмуну  эмнеге  багытталгандыгын    окуучулардан  сурайбыз.  Окуучулардан  алынган  жооптор 
доскада белгилениши абзел. 
 Ал  эми  т\ш\нд\р\\  ишинде  окуучуларды  3  топко  бъл\п,  бешикке  байланышкан 
маалыматтарды беребиз.    Мисалы:  
1-топко берил\\ч\ текст: 
Бала  търългън  соё  жети  к\ндън  ашырбай,  аны  бешикке  салышкан.  Бул  к\н\  нан 
бышырылып,  сары  май  салынып,  мал  союлуп,  айыл-  апага  тамак  берилген.  Келгендер 
белек  -  бечкегин  ала  келишип,  баланы  алкашып,  анын  бешигине  боорсок,  таттуу,  мъмъ  – 
чъмъ чачышкан.  
Бешик  -  ыйык  буюм.  Себеби,  анда  жарык  д\йнъгъ  келген  наристе  жатат.  Бул  – 
баланын  тазалыгы,  организминин  ойдогудай  ъс\ш\  \ч\н  тээ  ата-  бабалардан,  касиетт\\ 
Умай энеден калган таберик. Къч\п - конууга да ойдогудай шартташкан. Къчкъндъ ъз энеси 
ъёърът.  Жыгылып  кетсе  да  баланын  эти  оорубайт.  Анткени,  аны  бешик  сактайт.  Ал 
ошондой оётойлуу жасалган
 
2-топко берил\\ч\ текст: 
Кыргыздарда  бешиктин  эки  т\р\  колдонулган,  баланын  бълън\ш\  экъъндъ  теё 
бирдей.  Баланы  бешикке  салаарда  бир  топ  ырым  –  жырымдар  жасалат.  Адегенде  жин- 
илдеттер  жашынып  калбасын  дешип,  бешиктин  ичин  -  сыртын  аласташкан.  Жакшы 
тилектерин  айтып,  бешикти, шимекти  майлашат. Оё  -  сол  ч\кълърд\  бешикке  салып,  аны 
баш жагынан кътър\п «бар бол», «оё бол» деп эёкейткенде ч\кълър к\лт\ккъ т\ш\п кетет. 
Баланы  узак  жашаган,  къп  балдарды  търъп,  ъст\ргън  нарктуу  байбичелерге  бълътът. 
Бешикке  салаарда  бълъгън  байбиче:  «Шайтандар  кач,  кач,  кач,  ээси  келди!»  деп,  алып 
барып  жаткырып,    «Бешик  апа,  бек  карма,  Умай  эне,  уйку  бер»,  деп  таёат.  Бълъп  жаткан 
убакта ыйлаак  болбосун  деп,  оозуна  боорсок  тиштеп  алышкан.  Жуурканы,  куржуну, кабы, 
баштыгы  болуп  жети  нерсени  бешикке  жаап,  търъгън  энесине  карматат.  Ал  кътър\п  алып 
търдън  эшикке,  эшиктен  търд\  къздъй  ж\г\нът.  Байбичелер  алкап,  баталарын  беришет. 
Ошондой  эле  наристе  чоёойгондо  эмгекти  с\йс\н  деген  тилек  менен  кетмен,  балта,  чот 
баштаган жети эмгек куралын бешикке койгондугу да белгил\\. Мындан башка бълъгъндън 
кийин  жакшы,  тынч  уктасын  деп,  бешиктин  \ст\нъ  тогуз  уйкучу  адамдын  кийимин  жаап 
койгон.  
 
3-топко берил\\ч\ текст: 
Бешик ырлары д\йнъ элдеринин поэзиясында кездешет. Ырас, кыргыз элинин оозеки 
чыгармачылыгында  кеё  –  кесири  тараган  лирикалардын  бири  –  бешик  ырлары.  Ал 
лирикалык чыгармалардын тутумундагы каада – салт ырларына кирет.  
Бешик  ырлары  бала  ыйласа  -    сооротуу,  ойгонсо  уктатуу  максатын  къздъйт.  Ырдын 
мазмунунда  эненин  балага  карата  аруу  сезимдери,  жакшы  ниеттери  камтылат.  Башкача 
айтканда,  наристенин  акыл  –  эст\\,  ънърл\\,  баатыр,  таланттуу  болуп  чоёоюшун,  элдин 
керегине  жараган  азаматтардын  катарына  кошулушун  каалаган  улуу  \м\т  –  тилектер 
образдуу чагылдырылат. [5.49.] 
Тексттер окуучулардын жашына ылайык, жатык тилде болуусу кажет. Анткени окуучулар 
бардык эле създърд\ т\ш\нбъш\ м\мк\н. Топтордо тексттер окулуп б\ткън соё, окуучулар  алган 
билимин  презентациялашат.  Презентациялоодо  топтор  оозеки  айтып  бер\\    менен  
презентациялашса, жакшы натыйжа берет, анткени биздин максатыбыз таанытып-билдир\\ менен 
катар окуучулардын тилин жатыктыруу болуп саналат. Эгерде биз,  СОнун кайсы бир ыкмасында 
презентациялоону сунуш кылсак, (мисалы, кластер, БББК, Венндин диаграммасы ж.б.у.с.) анда 6-
класстын окуучулары убакытты туура пайдалана албай калышы м\мк\н.  Ошондуктан,  жогоруда 
белгилегендей  бешикке  байланышкан  иллюстрациялар  къб\ръък    болсо,  текстти  тереёирээк 
т\ш\н\\гъ шарт т\з\лът.  
Мугалим  текстте  кездешкен  айрым  създъргъ  басым  жасап,  ал  създърд\н  маанилерин   
окуучуларга т\ш\нд\рът, мисалга, айыл- апа, касиетт\\ Умай энеден калган таберик, къч\п – 
конуу, к\лт\к, аруу сезим, нарктуу байбичелер ж.б.у.с. 
Жогорудагы  бешикке  байланышкан  ырым  –  жырымдар  жана  бешиктин  мааниси  жън\ндъ 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 38 - 
 
топтордо  талкууланып,  окуучулар  бири-бирине  маалымат  берген  соё,    мугалим    бешик 
ырларынын  кайсы  мезгилден  тарта  ырдалып  ж\ргънд\г\,  кээ  бир  бешик  ырларынын 
варианттарында  элибиздин  жашоо  –  шартынын  ъзгъргънд\г\нъ  карай  ырдалып  ж\ргънд\г\ 
жън\ндъ да кабар берет. Айтсак: 
 
Алдей – алдей бъбъг\м 
Эл жайлоодон т\шъ элек, 
Арпа, буудай быша элек. 
Куштун ж\н\ калпагыё, 
Эл с\йбъсъ с\йбъс\н, 
Ъз\м с\йъм аппагым. 
Ыйлаба балам, ыйлаба, 
Апакеёди кыйнаба. 
Алдей – алдей ак бъбък, 
Ак бешикке жат бъбък, 
Кунан койду сой бъбък, 
Куйругуна той бъбък. 
Алдей, бъпъм, ыйлаба, 
Апакеёди кыйнаба. 
 
«Бешик ырынын» экинчи вариантын карап къръл\: 
Алдей, алдей бъбъг\м, 
Алдей, алдей бъбъг\м! 
Калкын багып сыйлаган, 
Калк менен бирге жыргаган, 
Камкор болгун бъбъг\м! 
Алдей, алдей бъбъг\м, 
Алдей, алдей бъбъг\м! 
Илимдин кенин издеген, 
Илимди тапса сиз менен, 
Илими жаккан элине, 
Илимпоз болгун бъбъг\м! 
 
Келтирилген  мисалдарда  эки  башка  жашоо  -  шарт  с\ръттългън.  Биринчи  ырда  балага  «эл 
жайлоодон т\шъ элек, апакеёди кыйнаба» сыяктуу саптар кезигет. Демек, ырдалган ыр  жайлоодо 
же жакада ырдалган ыр. Ал  эми экинчи ырда таптакыр башка мазмунда ырдалат. Эки эненин теё 
тилеги  бирдей  болгону  менен,  экинчи  ырда  «илимдин  кенин  издеген,  илимпоз  болгун»  сыяктуу 
тилектер берилет.  
Мугалим  сабакты  жыйынтыктоодо  биринчи  ырдын  тээ  илгертен  ырдалып  келген  ыр 
экендигин, ал эми экинчисинде элибиздин жашоо- шарты ъзгър\п, илимге кызыгуу арткан учурду 
белгилеп кърсътът.  
 Окуу программасында салт ырларынан «Кошоктор» берилет. Ъзбек эли кыргыз эли менен 
жанаша жашап, салты, айрым ырым – жырымдары дээрлик окшош. Бирок кошок айтуу къптъгън 
д\йнъ  элдерине    таандык  болгону  менен  ъзбек  элине  таандык  эмес.  Ал  тургай  б\г\нк\  к\ндъ 
элибизде да бир аз солгундай т\шкъндъй.  
Ошентсе  да  жогоруда  белгилегендей,  ъзбек  окуучулары    кыргыз  элинин  кошок  айтуусун 
алардын  жашоо  шартынан  улам  билишет.  Сабак  кошоктордун  жалпы  маани-мазмунун,  алгачкы 
формулаларын,  аткаруу  манерасын,  айтылыш  ъзгъчъл\г\н  т\ш\нд\р\\  (аёгеме  методу)  менен 
башталат.  
Калктын  турмушунда  той  \лпът\  сыяктуу  эле  ългън  адамды  узатуу  да  маанил\\  маселе. 
Ъл\к  узатуу  алгач  коллективдик  формада  ътсъ  да,  бара  –  бара  функциясы  тарып,  жеке  факторго 
ът\п  жатат.  Ал  эми  кыргыздарда  ъл\к  узатуунун  салттык  эрежеси  негизинен  кийинки  учурга 
чейин эле аткарылып келген. Ага карата айтылуучу кошоктор да байыркы мезгилдегидей салттык, 
къркъм  поэзиянын  функциясын  аткаруудан  четтесе  да,  калк  эсинде  ъз\н\н  маани  –  мазмунун, 
алгачкы формулаларын, аткаруу манерасын, музыкалык ыргаган толук сактап калган. [4.49]  
Кыргыз  кошокторунун  мазмуну  да  анын  ългън  адамдын  культун  таануудан  башат 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 39 - 
 
алгандыгын ачык айкындап турат. Дегеле кошоктун чыгышы, жанр катарында калыптанып, ъс\п – 
ън\г\ш\  кандайдыр  бир  согуштагы  оор  жоготуу,  журт  адамынын,  кошундун  башчысынын  каза 
болушу менен байланышы бар сыяктуу. 
Согушта  шейит  болгон  жоокерлердин  ыйлап  –  сыктап  эркектердин  да  кошок  кошуп 
жоктогондугу  жън\ндъ  «Манас»  эпосу  ачык  маалымат  берет.  Дегеле  салт  ырларынын  эпоско 
кириши чыгарманын ъзъг\ндъ, идеялык багытында орчундуу орунду ээлеп турат.  
Ъзбек  мектептердин  6  –  классынын  «Кыргыз  адабияты»  китебинде  [4.11-15.]  «Устанын 
аялынын кошогу» жана «Калмергендин аялынын кошогу» берилген. Биз, жогоруда белгилегендей, 
кошокторду  кайсыл  учурда  жана  кантип  айтылыш  ъзгъчъл\ктър\нъ  токтолуп,  окуучуларга 
маалымат  беребиз.  Эми  кошоктун  ъз\нъ  токтоло  турган  болсок,  окуучулар  кошоктун  \лг\с\н 
мурда  кайсыл  кыргыз  оозеки  чыгармачылыгынан  жолуктурганын  сурайбыз.  Анткени  окуучулар 
кошоктун  айтылыш  кабары  менен  кыргыз  адабияты  сабагында  «Карагул  ботом»  поэмасын 
окушканда  таанышкан.[3.55]  Чыгарманын  башталышы  эле  чалдын  жоктоосунан  башталат, 
ошондой  эле  Карагулдун  эжесинин  да  кошогу  берилет.  Мында  негизинен  жоктоо  катарындагы 
чыгарма  болгондуктан,  кошок  тибинде  айтылат.  Окуучуларга  тъмънк\дъй  суроолор  менен 
кайрылабыз: 
  «Кошок» жън\ндъ эмне билесиёер? 
  5 – класста ъткън «Карагул ботом» чыгармасын эстегиле 
  Ал чыгармада Карагулду атасы кантип жоктойт,  атасы эмнелерге къп къё\л бълът? 
  Бул чыгармада эжесинин иниси жън\ндъ айткандарын эстегиле 
Окуучулардан  алынган  жооптордон  кийин,  мугалим  жогорудагы  суроолорго  толуктоо 
киргизет. 
 «Карагул  ботом»  -  эркектер  тарабынан  аткарылган  жоктоонун  байыркы  \лг\с\.  Чыгарма 
калкка  кеёири  тарап,  эл  арасынан  бир  канча  варианттары  табылган.  Анда  тоо  жандыктарынын 
ээси Кайберендин каргышына калып, жалгыз баласын элик деп атып алып, кайгыга баткан атанын 
муё–зары  баяндалат.  Бул  чыгармада  бир  гана  атанын  кайгысы  берилбей,  аялынын,  эжесинин 
жоктоосу  да берилет.  
Мугалим  ът\лгън  теманы  эске  алгандан  кийин  окуучулар  кошоктун  маани  –  мазмунунан 
кабардар болуп, жаёы теманы ът\\гъ багыт алат.  
«Устанын  аялынын  кошогу»  устанын  кандай  адам  экендигин  даёазалаган  муё  –  зар  ыры. 
Бул  кошокто  аялы  устанын  \й-  б\лъгъ  камкор  ата  экендигин,  эмгекчилдигин,  арманда  калып, 
балдарын  ъз\  чоёойткондугу  жън\ндъ  айтылат.  Мындай  элдик  чыгармаларды  т\ш\нд\р\п, 
къркъм окуган соё, техникалык каражаттарга кайрылып, кошоктун мотивин уктурса болот. 
Ошондой  эле  тилдик  каражаттардын  колдонулуу  ъзгъчъл\ктър\нъ  да  токтолуп,  устанын 
шаймандарынын аталышын \йрът\\ менен създ\к ишин ж\рг\з\\ зарыл. Мисалы: 
Балка менен зер чапкан, 
Бармагы менен мал тапкан. 
Кычкачын кармап, зер чапкан, 
Кызматы менен мал тапкан. 
Къър\г\н к\ндъ кък\ткън, 
Към\р\н сактап бекиткен. 
 
Алды сызылган жана ушул сыяктуу създърд\н маанисин чечмелеп, бул създърд\н б\г\нк\ 
к\ндъг\ мааниси, алар бул устанын шаймандары менен таанышпы кыскача аёгемелеш\\ ж\рг\зсъ 
болот.  Ырдын  къркъмд\к  ъзгъчъл\г\нъ  басым  жасап,  уйкаштыктын  т\рлър\н  (ассонанс, 
аллетирация)  сыяктуу  кубулуштардын  ырдагы  ордун  талдоо  керек.  Ошондой  эле  «кара  бет», 
«шордуу  к\ё»,  «туйгунум  -  уста»,  «кеё  пейил»  сыяктуу  създърд\н  т\з  жана  ътмъ  маанилерине 
карата тексттерди т\зд\р\п, кыргыз кебинин байлыгын ъзбек окуучуларына ачуу сунуш кылынат.  
Ушул  сыяктуу  эле  «Калмергендин  аялынын  кошогу»  да  талданат.  Кошокторду  окутууда 
алардын  идеялык  –  тематикалык  мазмунун  ачуу  менен  кыргыз  элинин  каада-  салтындагы 
ъзгъчъл\ктъргъ,  съз  чеберчилигине,  адамды  барктай  алуусуна  маани  бердик.  Анткени  салттык 
ырларды окутуу менен кыргыз элинин турмушун, тарыхын, улуулугун даёазалайбыз. 
  
Андыктан  улуттук  мектептерге  кыргыз  тилин  жана  адабиятын  окуткан  мугалим  билимин 
ар дайым ърк\ндът\п, талыкпай изден\\с\ - б\г\нк\ к\нд\н зарылчылыгы.  
 
Пайдаланылган адабияттар: 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 40 - 
 
 
1.  Кебекова Б. Кыргыз элинин каада – салт ырлары. – Б.: «Шам» 2001 
2.  Кыргыз  адабиятынын  программасы.  Ъзбек  мектептеринин  5  –  9  –  класстары        \ч\н. 
Т\з\\ч\лър: Ж. Шериев, С. Момуналиев., Ош: ОшКУУ, 1999 
3.  Момуналиев С. Кыргыз адабияты: Хрестоматия: Окутуу ъзбек тилде           
ж\рг\з\л\\ч\ мектептердин 5 – кл. \ч\н окуу китеби – Уш – Б.: 2004  
4. Момуналиев С. Кыргыз адабияты. Окутуу ъзбек тилинде ж\рг\з\л\\ч\ мектептердин 6 
– класстары \ч\н окуу китеби. – Учкун, 2008 
5.  Мурзакметов А. Кыргыз ырым – жырымдары, Ош.: 2005 
 
 
УДК:808.03 
Бердибекова Б.К. (ОшГУ) 
 
Формирование терминологической базы на основе англо-язычной лексики 
 
Бул  илимий  макалада  коомдун  ън\г\ш\  менен  англис  тилинин  терминдерин  азыркы 
коомдо колдонулушу жана туура жазылышы камтылган. 
В  данной  статье  раскрывается  использования  и  правописания  английских  терминов, 
которые вошли в русский язык с развитием современного общества. 
This scientific article deals with the usage and right spelling of English words which borrowed to 
the Russian language with the development of society 
 
В  любой  отрасли  человеческой  деятельности  одной  из  ключевых  проблем  является 
наличие единой понятийной базы и соответствующей ей специальной предметной терминологии. 
Правильное  и  единообразное  толкование  терминов  и  фразеологических  сочетаний  составляет 
основу  и  базис  теории.  Вопрос  о  составлении  отраслевых  терминологических  словарей  является 
одним  из  актуальнейших  в  современном  прикладном  языкознании.  На  протяжении  уже 
нескольких  десятков  лет  данный  вопрос  обсуждается  в  работах  ведущих  отечественных  и 
зарубежных  ученых,  поскольку  он  тесно  связан  с  такими  проблемами,  как  статус  термина  и  его 
место  в  системе  языка,  системность  терминологий,  особенности  формирования  терминосистем, 
принадлежащих  разным  языкам,  и  многими  другими  вопросами,  Результатом  развития 
цивилизации,  средством  фиксации  фактов  ее  истории  и  одним  из  средств  ее  формирования 
является  язык  и,  прежде  всего,  специальная  лексика  -  совокупность  лексических  единиц 
(терминов)  специальных  областей  знаний,  образующая  особый  пласт  словарного  состава, 
наиболее  легко  поддающийся  сознательному  регулированию,  и  упорядочению.  Именно  в 
специальной  лексике  наиболее  наглядно  обнаруживается  связь  развития  языка  с  историей 
материальной и духовной культуры народа. Бурный рост научно-технических знаний в наши дни 
отразился  в  том,  что  более  90%  новых  слов,  появляющихся  в  современных  языках,  составляет 
специальная лексику. 
Многие  терминоведческие  исследования  носят  описательный  характер,  что  все  больше 
удаляет  их  от  насущных  проблем  и  потребностей  практической  работы  и  сдерживает  развитие 
теории  и  практики  терминологической  деятельности.  Будущее  терминоведения  определяется 
необходимостью перехода от описания терминологических процессов и явлений к их объяснению 
с  тем,  чтобы  дать  возможность  сознательного  подхода  к  совершенствованию  языка  науки  и 
техники.  Терминологическая  лексика,  которая  сейчас  составляет  большую  часть  лексики  любого 
языка, в будущем будет играть все более заметную роль в жизни человека.     
Терминоведческие знания уже сейчас необходимы людям многих профессий - лингвистам, 
переводчикам, редакторам и преподавателям. 
Актуальность  темы.  Несмотря  на  активную  исследовательскую  деятельность  в  решении 
частных  вопросов  англоязычной  лексики  в  сфере  высшего  образования,  актуальной  является 
проблема  разработки  новых  подходов,  позволяющих  более  детально  описать  этот  лексический 
пласт современного английского языка, а также выявить его национально-культурное своеобразие, 
столь  необходимое  для  наиболее  эффективной  коммуникации  между  представителями  разных 
сообществ.  В  их  число  входит  исследование  педагогической  лексики  в  сфере  высшего 
образования  с  использованием  полевого  подхода.  Этот  подход,  предполагающий  установление 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 41 - 
 
связи  между  языковыми  элементами  и  объективной  действительностью,  позволяет  не  только 
выявить условия их реализации, но и полнее описать отдельные лексические пласты (в частности, 
лексику  сферы  высшего  образования).  Таким  образом,  полевой  подход  открывает  новые 
возможности  изучения  лексики  в  сфере  высшего  образования:  ее  систематизации,  понимания  и 
интерпретации.  Более  того,  лексико-семантическое  поле  является  языковой  микросистемой, 
обладающей  объективной  направленностью  и  указывающей  на  «место  встречи»  закодированной 
культуры  .и  носителя  языка.  Следовательно,  использование  полевого  подхода  открывает 
абсолютно  новые  перспективы  понимания  национально-специфических  особенностей  высшего 
образования  как  части  культуры,  обеспечивая  более  глубокое  проникновение  во  все  уровни 
исследуемого  лексического  пласта,  а  также  возможности  выявления  национального  своеобразия 
средств  выражения  в  современном  английском  языке  такого  феномена  культуры,  как  высшее 
образование. 
Язык - многомерное  явление, возникшее в человеческом  обществе. Изучение иноязычной 
лексики, употребляющейся в русском языке, характеризуется довольно большой историей. 
Изучение  причин  и  характера  заимствования  в  отечественной  лингвистике  связано  с 
учетом разнообразных факторов. Традиционно выделяются внеязыковые (экстралингвистические) 
и языковые (лингвистические) причины. 
К  экстралингвистическим  обычно  относят:  1)  наличие  более  или  менее  тесных  связей 
между двумя лингвокультурами в политике, экономике, культуре, обмен опытом и инновациями в 
этих  сферах,  что  мгновенно  отражается  на  уровне  лексики;  2)  психологические,  этические  и 
другие  факторы,  приводящие  к  использованию  иноязычной  лексики  (например,  стремление  к 
эвфемистичности).  Среди  лингвистических  факторов  выделяют  такие,  как  1)  стремление 
устранить полисемию (раскрутка — промоушн); 2) образование структурно аналогичных слов или 
наличие  ряда  с  общим  структурным  компонентом  (например,  слова  с  английскими  морфемами  -
мен,  -бол:  спортсмен,  бизнесмен,  полисмен;  футбол,  баскетбол,  софтбол);  3)  тенденция  к 
соответствию  нерасчлененности  обозначаемого  понятия  с  нерасчлененностью  обозначающего 
(электронное распечатывающее устройство - принтер). 
Как  известно,  заимствование  из  языка  в  язык  может  идти  двумя  путями:  устным  и 
письменным, посредством книг. Заимствования могут быть непосредственными, из языка в язык, 
и  опосредованными,  через  языки-посредники  (маляр,  ярмарка  -  из  немецкого  через  польский). 
Вместе  с  тем,  главным  действующим  лицом  при  этом  выступает  говорящий  (или  пишущий)  как 
языковая  личность.  Именно  речевая  индивидуальность  формирует  языковую  картину  мира,  в 
которой  распределяются  роли  между  исконным  и  заимствованным  материалом,  определяются 
пути взаимодействия лексико-словообразовательных микропространств. 
Назовем  наиболее  активные  словообразовательные  процессы,  которые  используются 
носителями  языка  для  адаптации  иностранных  заимствований  к  законам  произношения  и 
грамматики  русского  языка.  В  области  словообразования  лексики,  заимствуемой  из  английского 
языка, можно отметить следующие явления: 
1)  суффиксация:  деривационный  ряд  существительных  представлен  в  основном 
относительными прилагательными с суффиксами -ое- (-ев-) в значении «сделанный из материала, 
обозначенного  производящей  основой,  или  содержащий  этот  материал»;  -ск-,  -ое-  +  -ск-,  -н  — 
«относящийся  к  кому-или  чему-либо,  обозначенному  производящей  основой»:  прайс  — 
прайсовый, брэнд — брэндовый; адъективные дериваты используют суффиксы -н-, -ое-, -ое- + -ск,   
-ск-:  бритиш  -  бритишовый,  крезанутый  -  крезовый,  рекордный  -рекордовый  (Была  весна  1976 
года, двадцатый век, и Великий Город Нью-Йорк, вланчееое время. [Э. Лимонов. Это я - Эдичка]. 
Этот островок один из самых фешенебельных  теперь уголков   отдыха   на  земном   шаре. [В. 
Некрасов.   Первое знакомство]; 
2)  префиксация  характерна  в  большей  степени  для  глаголов  (захолдитъ  -оставить  файлы 
для   адресата  (...   они  бежали устраивать революции, но  только  бы   не нарелаксировали... [Н. 
Медведева. Моя борьба] (от англ. relах — расслабляться)); 
3)      суффиксация  +  префиксация;  данный  способ  также  свойственен  глаголам 
(перебутоватъся - перезагрузиться (от англ bооt - загрузка));   _ 
4)      словосложение;      аналитическое  сложение      (даун-клуб            «место,      где  много 
неинтересных  и  скучных  людей»)  и  словосложение  с  промежуточной  гласной  (флопповод  — 
дисковод /от англ.flорру - жаргонное название гибкого диска/). Последнее явление представляется 
весьма интересным. В современный русский язык часто попадают словообразовательные модели, 

ОшМУ жарчысы №1 
 

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   39




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет