Сабыр Адай, ақын, Қазақстан Республикасының

17

БІЗДІҢ СҰХБАТ

30 СƏУІР ЖЫЛҚЫ ЖЫЛЫ 

 ҚАЗАҚСТАН-ZAMAN 

— Құрметті Әділ аға, Ақсақалдар кеңесі, атының өзі айтып тұрғандай, 

ерекше  ұйым.  Ұйымның  құрылуы,  жұмысы  расымен  қызықтырып 

отыр. Осы жайлы айтып өтсеңіз.

— Түркі тілдес елдердің ынтымақтастық кеңесі қазір үлкен жұмыс жасап 

жатыр.  Жыл  сайынғы  саммитінде  осы  елдердің  президенттерінің  жиын-

дары өтіп тұрады. Мысалы, үшінші саммиті былтыр күзде Әзірбайжанның 

Габала қаласында өтті. Одан кейін ақсақалдар кеңесі былтыр Түркияның 

Ескішехир мен Бурса қаласында өтті. Биыл кезек бізге, Қазақстанға тиді. 

Жалпы  кеңеске  мүше  елдердің  негізгі  мақсаты  –  түркі  тілдес  елдердің 

ынтымақтастығын күшейту, нығайту. Өйткені біздің ортақ тарихымыз бар, 

ортақ өркениетіміз, мәдениетіміз бар. Тіліміз де, дініміз де ортақ. Қазіргі еге-

мендік алған түркі тілдес мемлекеттердің ішінде осы кеңеске өте белсенді 

қатысып  жүрген,  төсекте  басы,  төскейде  малы  қосылған  көршіміз  қырғыз 

ағайындар бар. Түркия, Әзірбайжан өте белсенділік танытуда. Енді төртінші 

саммит  Түркияда  өтеді.  Бұл  саммитке  Түркіменстанның  да  президенті 

қатысатын болды. Қазақта «алтау ала болса, ауыздағы кетеді, төртеу түгел 

болса, төбедегі келеді» деген мақал бар ғой, осылай ұйысып, бірігіп жүру. 

Бұл ұйымның өзгенің малын тартып жейін, қысым көрсетейін дейтіндей бір 

мақсаты  жоқ.  Бұл  мәдени  тұрғыдан,  экономикалық  тұрғыдан  бір-бірімізді 

біліп,  ортақ  құндылықтарымызды  сыйлап,  бір-бірімізден  үйреніп,  қарым-

қатынас жасау.

—  Осы  түркі  кеңесіне  мүше  елдердің  арасындағы  бұдан  бөлек 

қандай институттар құрылды?

— Түркі кеңесіне мүше елдердің бірнеше институттары бар. Саммиттен 

кейінгі  хатшылық  бүкіл  жұмысты  ұйымдастырады.  Одан  кейін  Түрік  пар-

ламенті ассамблеясы бар. Оны Жандос есімді қандасымыз Әзірбайжанда 

басқарып отыр. Түркі тілдес елдердің ынтымақтастық кеңесінің бір институ-

ты – Түрксой, бұны түркі тілдес елдердің Юнескосы деуге болады. Мәдениет 

тұрғысынан  бір-бірін  жақындастырып,  ұйыстырып  отырады.  Былтыр  он 

жылдығында  қазақ  ақсақалы  ретінде  бардым.  Қырғыз,  әзірбайжан,  саха, 

якут, гагауыз, татар, хакас, түркімен және т.б. ақсақалдары бірге бас қостық. 

Түркі тілдес елдердің, ұлттар мен ұлыстардың өкілдері түгел келді. Бұл бір-

бірімізді жете түсіну үшін өте қажет. Тағы бір институты – Түрік академиясы 

Астана қаласында орналасқан. Оның мақсаты да өте үлкен. Түркі елдерінің 

ғалымдарының басын қосып, президентке ұсыныс беріп отыратын керемет 

ғылыми орталық. Ақсақалдар кеңесі де сол институттардың бірі. 

— Ақсақалдар кеңесінің негізгі мақсаты қандай?

— Ақсақалдардың мақсаты белгілі, ақсақалдар қай кезде де ақсақалдық 

жасайды.  Бүгінгі  жиында  Түркия  елінің  ақсақалы  отыр,  ол  —  Түркия 

президентінің  бас  хатшысы  Мұстафа  Исен.  Одан  бөлек  Әзірбайжанның, 

Қырғызстанның  ақсақалы  отыр.  Бұл  кеңестің  ашылуына  бастама-

шы  болған  —  біздің  президентіміз.  Биылғы  төртінші  саммиттің  де  күн 

тәртібіндегі негізгі мәселені - туризмді сол кісі белгіледі. Түркияның туризмі 

қалай дамығандығын білеміз, жыл сайын 40-50 млн. туристі қабылдауда. 

Әзірбайжан  да,  қырғыз  ағайындар  да  туризмнің  дамуына  ден  қойды. 

Өткенде Германияда өткен көрмеде біздің жерлестер туризм саласы бойын-

ша жүлделі орын алып келді. Бізде туризмнің екінші тынысының ашылуына 

мына «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» дәлізінің іске қосылуы түрткі болмақ. 

Төрт облыстың аумағынан өтеді. Бұл дегеніңіз — ескі Жібек жолының  жаңа 

нұсқасы. Алдағы уақытта да күн тәртібіне транспорт, білім алу, технология 

секілді басқа мәселелер қойылады. Универсиада өткіземіз, ДСҰ-ға кіреміз 

деп жатырмыз, бұл секілді салтанатты шараларда бұл ағайындар, әрине, 

демеу көрсетеді. «Қанына тартпағанның қары сынсын» дейді қазақ. Қаны 

бір, жаны бір, тілі бір, ділі бір елдер, мәдени, тарихи құндылықтары ортақ 

елдер  бір-біріне  көмектесіп,  қолдап,  қорғап  жүрсе,  ұтпасақ,  ұтылмаймыз. 

Түркі тілдес елдердің ортақ құндылықтары жайлы кітап шығармақ ойдамыз, 

осы арқылы біз рухани қатынастан байи түсеміз. Бірте-бірте үлкен өркениет 

ошағына айналамыз. Бір шыбықты сындыру оңай, ал алты шыбықты олай 

да бұлай да бұрап сындыра алмайсың. Бір шаңырақтың астында 130-дан 

астам ұлт өкілдерін тату-тәтті жинап, ынтымақты үгіттеген Қазақстан халқы 

Ассамблеясының  маңызы  халықаралық  оқиғалардың  шиеленісуі  тұсында 

анық  білінді.  «Ырыс,  қайда  барасың,  ынтымаққа  барамын»  деген.  Біздің 

кеңестің басты мақсаты осы – ынтымақ. 

— Бұл кеңес әр жылы әр жерде өтеді ғой?

— Ақсақалдар кеңесі былтыр Түркияда өткен, биыл Алматыда өтті, келесі 

жылы Қырғызстанда өтпекші.

— Кез келген қоғамда осындай істердің ұйымдастырушысы ретінде 

зиялы қауым аталып жатады. Сіздер не себепті «ақсақалдар» деген 

атау алдыңыздар?

— Зиялы қауым – біздің түсінігімізде өте білімді, көзі ашық азаматтар. Зи-

ялы қауым қазір ауылда да жүр. Ауылдың ақсақалы, өзің білесің, бата бе-

реді. «Батамен ел көгерер, жаңбырмен жер көгерер». Өзбекстанда да бұл 

ақсақалдық жақсы дамыған. Өздерінің тентегін ұрмай-соқпай-ақ өздері дуа-

лы ауыздарымен тыйып отырған. Ақсақал деген транспорт, білім алу, техно-

логия секілді елдің бірлігін ойлайтын ұйытқысы. Біздің де ақсақал деуіміздің 

мәні  сол.  «Көп  жасағаннан  емес,  көпті  көргеннен  сұра»  деген.  Сондықтан 

көпті көрген, көп жасаған, оқығаны мен тоқығаны бар, білгені мен білімі бар 

азаматтардың мына қоғамға тигізетін пайдасы өте үлкен. Әсіресе жастарды 

тәрбиелеуге,  жастардың  санасына  ұлттық  рухани  құндылықтарды  енгізу-

де ақсақалдардың рөлі өте зор. «Мен ақсақалмын» деп құр қойдың басын 

мүжу емес бұл. Бұл жалақы алатын жұмыс емес. Жұмысымызға сын көзбен 

де,  оң  көзбен  де  қарайтындар  бар.  Еліміздің  ынтымағына  тамшыдай  да 

үлес қоса алса, әрбір ақсақалдың өнегесі еленіп, мақсатына жетті деймін.

— Сұхбатыңызға рақмет, Әділ аға. Жұмыстарыңыз жемісті болып, 

ынтымағымыз арта берсін!

Сұхбаттасқан — Мирас Кесебаев

— Жанар, мұхит асып кеткен 

жетімдерімізді жоқтап жүрген әзірге өзіңіз ғана. 

Бұл жобаны қолға алуыңызға не себеп болды? 

Идея қалай келді?

— Бұл көптен бері мені мазалап жүрген тақырып 

еді. Бұған дейін өзім қызмет еткен екі телеарнада 

шетелдіктер асырап алған қазақ балалары тура-

лы    жекелеген  арнайы  бағдарламалар  жасаған 

болатынмын.  Дегенмен,  бүтін  бір  сериялық  ре-

портаж  түсіру  мүмкіндігі  тек  «Қазақстан»  ұлттық 

арнасында  бұйырды.  «Шетелдегі  қазақ  балала-

ры» жобасының  еліміздегі жетекші телеарна, ба-

рымызды  әспеттеп,  жоғымызды  жаңғыртуға  күш 

салып  жатқан    «Қазақстан»  ұлттық  арнасынан 

көрсетілуі де тегін емес, осылайша халықаралық 

бала  асырап  алу  мәселесінің  бүге-шігесі,  про-

блемалары  мен  жат  жұртқа  ағылған  қазақ 

балаларының  тағдыры,  қазіргі  тұрмыс-тіршілігі 

республикамыздың  түкпір-түкпіріне таралуда. Бұл 

орайда  идеяны  бірінші  болып  қолдаған  және  бір 

ғана ел емес, бірнеше мемлекеттегі қазақстандық 

жетім балалардың жай-күйін біліп, халыққа жеткі-

зуге жол салған «Қазақстан» РТРК АҚ Төрайымы 

Нұржан  Жалауқызы  Мұхамеджанова  екенін  атап 

өткім келеді. Ол кісінің бұл тақырыптың қазақ халқы 

үшін маңыздылығын түйсініп, Қазақстан бойынша  

алғашқы  жобаға  түрен  салған  парасаттылығына, 

журналистік миссиямды жүзеге асыруға көрсеткен 

қолдауы үшін  өз атымнан ғана емес, халықтың 

атынан зор алғысымды білдіремін. Бағдарламаға 

жан-жақты  қолдау  көрсеткен  ҚР  Сыртқы  істер 

министрі  Ерлан  Ыдырысов  бастаған  мекеменің  

барлық  қызметкерлері  мен    еліміздің  шет  мем-

лекеттердегі Елшіліктерінің  еңбегі орасан.  Сон-

дай-ақ,  тақырыпты  ашып,  жан-жақты  зерттеуде 

АҚШ-та  тұратын  қандасымыз,  ғалым-заңгер, 

халықаралық бала асырау істері жөніндегі сарап-

шы Айнұр Көкетаеваның көмегі көп тиді. Ал идея 

шетелге  кеткен  қазақстандық  балалар  туралы  

жоғары  мінберлерден  көп  айтылатын  бір  кезде-

рі,  маңдайларына жат елдің суын ішу бұйырған 

қаракөздерді барып, бір көріп, олар туралы елге 

тұщымды  бағдарлама  жасасам    деген  тілектен 

туған  еді.  Бұл  жобаның  мемлекеттік  деңгейде 

миссиясы өте үлкен, салмағы басым. Осы уақытқа 

дейін  көрерменнің  көзайымына  айналып,  талай  

адамға  ой  тастады.  «Шетелдегі  қазақ  балала-

ры»  жобасынан  кейін  еліміздің  ішінде  жетім  ба-

лаларды асырап алуға ниет танытқандар көбейе 

бастады.  Олардың  арасында    Қазақстанның 

шетелдердегі  дипломаттары  да  бар.  Жетімдер 

тақырыбы  алдыңғы  орынға  шықты.  Құзырлы  ор-

гандар шетке ағылып жатқан балаларға қатысты  

заңбұзушылықтарды анықтап жатыр. Осы уақытқа 

дейін  құпия,  жабық  болып  келген  мәселеге  мем-

лекет  назар  аудара  бастады.  Кейбір  адамдар 

кезінде  сұраусыз  кетіп,  шетел  азаматтарының 

қамқорлығына берген балаларды іздей бастады. 

— Шетелдегі қазақ  балаларының тұрмыстық 

жағдайын  өз  көзіңізбен  көріп,  куә  болып 

қайттыңыз. Осы тұрғыдан, көрерменге жетпей, 

экран  сыртында  қалған  жәйттер  де  жоқ  емес 

шығар?

—  Әрине,  бәрі  бірдей  керемет  емес.  Біз 

аралаған отбасылардан бөлек қаншама жанұялар 

бар.  Олардың  бәрімен  кездесіп,  балалардың 

жай-күйімен танысуға бір жыл емес, бірнеше жыл 

кетеді.  Әлемнің  30  еліне  жайылып  кеткен  жетім 

балғындарды  түгендеп  шығу,  сірә,  мүмкін  емес 

шығар...  Қазақстандық балаларды асырап алған 

шетелдіктер  арасында    миссионерлер  жетерлік, 

осы  жағы  алаңдатады  мені.  Әрине,  шетелдіктер 

арасында  да  жақсы  адамдар  көп,  дегенмен  же-

келеген  азаматтардың  нақты  қандай  оймен  бала 

алғаны  да  бізге  жұмбақ  болып  қалады.  Әсіресе 

донорлыққа  қатысты  жағдайлар  жаныңды  ауыр-

тады.  Бұл  жайында  еліміздің  Бас  прокуратурасы 

да айтып қалды. Яғни кейбір адамның органдары 

үшін бала сату оқиғалары көп тіркелетін мемлекет-

терде біздің қаракөздер де бар...  

—  Біз  көп  жағдайда  шетелде-

гі    ата-аналарының  мейіріміне 

бөленген,  дені  сау,  талантты, 

өнерлі,  тұрмысы  тамаша  бала-

лармен  таныс  болып  жатыр-

мыз.  Алайда  жүрек  шаншытар 

оқиғалар да жоқ емес. Мысалы, 

АҚШ-тағы  Массачусетс  штатын-

да  қазақстандық  балаларды 

зорлаған  Мэйоттар  отбасының 

тірлігі  біраз  жайттан  хабар  

беретіндей.  Бұл  отбасының 

жағдайымен танысуға әрекет ет-

кен  жоқсыз  ба?  Ендігі  уақытта 

осындай  жағдайларды  экран-

нан  жүйелі  түрде  көрсетуге 

қалай қарайсыз?

— «Шетелдегі қазақ балалары» 

жобасын  бастаған  мезгілде  бұл  жантүршігерлік 

оқиға Қазақстанға жетпеген де болатын. Мен бұл 

жайында Еуропада іссапарда жүргенде естідім. Ал 

бағдарламаның екінші маусымы Америка Құрама 

Штаттарынан  басталуы  тиіс  еді.  Сондықтан  да  

басты  мақсат  зорлық-зомбылыққа 

ұшыраған қазақстандық балалармен кез-

десу болатын. Осыған байланысты Нью-

Йорк  қаласындағы  Қазақстаннның  Бас 

консулдығындағы  дипломаттар  көптеген 

келіссөздер  жүргізді.  Алайда  ол  бала-

лармен  кездесу  мүмкін  болмады.  Олар 

келісімін  бермеді.  АҚШ-тың  БАҚ  өкілдері 

де бұған қол жеткізе алмаған. Өйткені Аме-

рикада  бұндай  жағдайға  қатысты  қатаң 

талаптар бар, балалардың құқығына байла-

нысты. Олардың суреттерінің өзі еш жерде 

жарияланған  жоқ.  Қазір  американдықтар 

тарапынан  қорланған  балалар  басқа 

отбасылардың  қарауына  берілген.  Ағалы-

қарындастың  Қазақстанда  туыстары  қалған, 

олар әзірге елге қайтуға ынта танытпады, кейін 

келіп-кететіндерін ғана айтқан. Олармен тілде-

скен,  бет-жүздерін  көрген    Қазақстан  бойынша 

жалғыз  адам  —  ҚР-ның  Нью-Йорк  қаласындағы 

консулы Ерлан Құбашев. Ал қазақстандық бала-

лар туралы ең алғаш жергілікті басылымда мақала 

жариялаған  журналистпен кездестім. Оның есімі 

— Линдсей Коркоран, «Milford Daily News» газетінің 

тілшісі. Зорлық-зомбылыққа ұшыраған балалардың 

Қазақстан азаматтары екенін  тұңғыш жариялаған 

осы журналист болмағанда, біз әлі күнге дейін  бұл  

опасыз оқиға туралы білмес те едік... Осыдан кей-

ін американдықтардың Қазақстаннан бала асырап 

алуына уақытша мораторий жарияланды. Еліміз-

ден  құрылған  жұмыс  тобы  американдықтар  асы-

рап алған барлық қазақстандық жетім балаларға 

қатысты,  олардың  ата-аналарына  байланысты 

мәліметтерді  сұратты.  Өйткені  АҚШ-қа  аттанған 

жеті  мыңға  жуық  қазақстандық  жетім  балалар 

ішінде сұраусыз кеткендері көп болған. Бұл арада 

түйткілді, заңсыз мәселелер өте көп. Бұны тексе-

ру, анық-қанығына жетіп,  шетке бала беру ісінде  

қара  басының  қамы  үшін  заңнан    аттағандарды 

жазаға тарту  құзырлы орындардың шаруасы деп 

білемін. 

—  Сапарыңыз  Испания  корольдігінен  бас-

талып,  Канададан  аяқталды.  Қай  елдегі  ба-

лалардың  жағдайы  көңіл  көншітерлік  немесе 

керісінше?

—  Дамыған  мемлекеттер  болғандықтан,    біз 

барған  балалардың  жағдайлары  өте  жақсы.  Еу-

ропа елдері мен Америка немесе Канада арасын-

да  ешбір  айырмашылық  жоқ.  Тек  тіл,  мәдениет 

демесеңіз.  Дегенмен  жағдайы  төмен  отбасылар 

да бар, мүгедек баланы асырап алып, оған  дұрыс 

жағдай  жасамай  отырғандар  да  болды.  Ал  жал-

пы қазақстандық жетім балаларды асырап алған 

шетелдік азаматтар арасында барлық әлеуметтік 

топтың  өкілдері  бар.  Байлар  да,  кедейлер  де, 

тұрмысы  орташа  отбасылар  да,  аралас  некедегі 

адамдар да, миссионерлер де, жалғызбасты адам-

дар да көп. 

—  Жат  жұртқа  кеткен  балапандарымыздың 

алды  ер  жетіп,  балиғат  жасына  да  жетіп 

қалыпты. Олардың бойларында қазақылықтың 

нышаны байқала ма?

—  Қазіргі  уақытта  кәмелеттік  жасқа  толып, 

Қазақстан  азаматтығынан  айырылған  балалар 

саны алты жүзден асады. Ал енді ержетіп қалғандар 

ішінде  Америкада  тұратын  Темірлан  деген  қазақ 

жігіті  Қазақстанға өтініш жасады. Ол 18-ге толған 

соң  да  біздің  елдің  азаматтығынан  айырылғысы 

келмейді. Осыған байланысты  шетелдіктер асы-

рап  алған  балалардың  екі  азаматтықты  иеленуі 

мүмкіндіктерін  қарастыруды  өтінді.  Мүмкін  қан 

тартады  деген  қазаққа  ғана  тән  қасиет  шығар. 

Олар өздеріне де беймәлім бір түйсік арқылы біз-

ге  тартыла  түседі,  еркелейді.  Бізді 

жақын  тартады. 

Адамның  өз  тамырын 

іздеуі — заңдылық. Ол балғындар міндетті 

түрде  кейін  Отандарына  оралады.  Бәрін  айтып 

тауысу мүмкін емес. «Шетелдегі қазақ балалары» 

жобасын үзбей көріп жүрген ағайын мұның бәрін 

байқады деп ойлаймын. Филолог Омар Жәлелдің 

айтуынша, гендік ақпарат адам бойында сақталады. 

Сондықтан қазақ балалары  қай жақта жүрсе де, 

қанмен берілген қасиеттен бәрібір арылмайды деп 

ойлаймын. Басқа тіл, басқа мәдениетті қабылдаса 

да,  олар  түптің  түбінде  қазақ.  Қазақстанға  ке-

ліп,  өзінің  жылқы  фермасын  ашу  Швейцарияда 

тұратын Төлеген деген қазақ баласының арманы. 

Ал америкалық Ермек деген жігіт өзі туылған Ал-

матысын бір көргісі келеді. Темірлан болса қазақ 

елінде  де  бір  үйі  болғанын  қалайды.  Бұлардың 

бәрі есейіп қалған балалар.  Біз кездескен қазақ 

балаларының  бәрі  бірдей  туған  жерлерін  көргісі 

келетіндерін айтады. 

—  Қазақстандық  балаларды  шетел  аза-

маттарына  асырауға  беру  туралы  мәселенің 

мән-жайын  терең  бақылап  жүргеніңіз  мәлім. 

Жалпы, қазір осы мәселе қалай шешілуде? Ре-

сейдегі «Дима Яковлев» заңы секілді маңызды 

құжат бар ма?

— Иә, Ресейдің өзі қазіргі уақытта АҚШ азаматта-

рына бала асырап алуға жол бермейді. Саяси аста-

ры болса да, бұл — факт. Америкада құрбандыққа 

ұшыраған  орыс  балаларының  тағдырынан  кейін 

Ресей осындай ұйғарымға келген. Бұған дейін Ре-

сей АҚШ-қа бала берейік, бірақ сіздердің елде сол 

балалардың  өмірін  қадағалайтын  өз  мекемеле-

ріміз  болу  керек  деген  шарт  қойған  еді.  Америка 

бұған келіспеген соң, Ресей халықаралық келісімге 

де қараған жоқ, бәрін шорт кесті. Ресейдегі сияқты 

құжат бізде қабылданған жоқ. Қазіргі уақытта Аме-

рика азаматтары ғана Қазақстаннан бала асырап 

ала алмай отыр. Бұның өзі уақытша жарияланған 

мораторий. Ал қалған елдермен  былтырғы жыл-

дан бастап, бала беру процесі қайтадан жалғасты. 

Гаага  конвенциясын  қабылдауға  байланысты 

ішкі  заңдылықтарды  халықаралық  талаптарға 

сәйкестендіру  қажет  болған  соң  ғана  Қазақстан 

уақытша сыртқа бала асырап алу істерін тоқтатқан 

болатын. Жалпы, дамыған мемлекеттердің ешбірі 

сыртқа  бала  бермейді.  Олар  «үшінші  сорттағы» 

елдерден бала асырап алады. Сыртқа бала беру 

жөнінен қаншама байлықтың үстінде отырып, кең 

байтақ  жерді  иеленген  Қазақстанның  кедейшілік-

тен  сирағы  шыққан  Африка  елдерімен  қатар  бір 

тізімде  тұратыны  қатты  қынжылтады.  Шетелдік 

халықаралық  бала  асырау  істерімен  айналыса-

тын  агенттіктер  осыдан  нанын  тауып  отыр.  Тіпті 

бұған дейін ұрпағын оңды-солды үлестіре берген 

Қытайдың  өзі  қазір  бұл  мәселеге  аса  сақтықпен 

қарап,  шетке  бала  беруге  шектеулер  қоя  баста-

ды. Өйткені сыртқа тек қыз балаларды асырауға 

бергендіктен,  ел  ішіндегі  демографиялық  баланс 

бұзылған.  Ел  Үкіметінің  жетімдерді  шетке  беріп 

жатқан себебі — халықаралық талаптарды орын-

дау.    Гаага  конвенциясы  әр  баланың  ата-анасы 

болуы керек деген принципті көздейді, бірақ мұнда 

негізгі  басымдық  ел  азаматтарына  беріледі.  Бұл 

бізде орындалмай отырғандай. 

— Осы күнге дейін шетел асқан балалардың 

саны тіпті ресми органдар тарапынан әртүрлі 

беріледі.  Ал  сіз  нақты  қанша  екенін  анықтай 

алдыңыз ба?

— Жалпы, дүниежүзінің 30 елінде қазақстандық 

жетім балалар өмір  сүреді. Білім және ғылым ми-

нистрлігі Балалардың құқығын қорғау комитетінің 

мәліметінше,  8806  баланы  шетелдік  азамат-

тар  асырап  алған.  Олардың  қаншасы  қай  елде 

тұратыны    туралы  да  толыққанды  ақпарат  мен-

де бар. Сегіз мыңнан астам  ұл мен қыздың жеті 

мыңға жуығы АҚШ-қа берілген. Алайда іссапар ба-

рысында ресми мәліметтің шынайылыққа жанаса 

бермейтінін    байқадым.  Кейбір  мемлекеттердегі 

ҚР Елшілігі консулдық бөлімде тіркелген балалар 

саны мен комитет берген дерек үйлесе бермейді. 

Осы жағы күмән тудырады. Кейбір мемлекеттерде-

гі қазақстандық балалар тіпті із-түзсіз кеткен. «Ше-

телдегі  қазақ  балалары»  бағдарламасында  бұл 

тақырып көтерілгеннен кейін құзырлы органдар ол 

балаларды  іздеп,  нақты  мекенжайын  анықтады. 

Қазақ балалары тіпті Оңтүстік Африка Республи-

касына, Австралия, Мальтаға да өткен. Бұған дейін 

дұрыс қадағалау болмағандықтан, жетім балалар 

оңды-солды  таратылған  десем  де  артық  емес. 

Бұл  мәселеде  күдік  тудыратын  жағдайлар  шаш 

етектен.  

—  Балаларымызды  шетелдіктер  қаншаға 

бағалап жүр? Өзге елдердің жетімектерін ше? 

Өзбекстан, Қырғызстан, Түркіменстан т.б. түркі, 

мұсылман  елдері  жетімдерінің  өзегінен  тебе 

ме?

—  Қазақстаннан  бала  асырап  алу  үшін  ше-

телдіктер  қыруар  қаражат  жұмсайды.  Осыдан 

5  жыл  бұрын    бір  отбасы  25-30  мың  долларға 

шығындалса, қазір 60 мың долларға жетеді. Бұл 

қаражаттың  ішінде  халықаралық  бала  асырау 

істерімен  айналысатын  агенттіктер  қызметі,  жол 

ақысы, пәтер, аудармашы жалдау т.б. шығындар 

кіреді. Канада Үкіметі  шетелден бала асырап алған 

өз азаматтарын алғашқы бір жылы ғана салықтан 

босатады, толығымен емес, әрине. Қазақстандық 

балалар  асырап  алған  ата-аналарының  еліне 

өтісімен  сол  елдің  азаматы  болып  саналады  да, 

барлық  құқықтарды  иеленеді.  Шетелге  іссапар 

барысында ТМД елдері ішіндегі Ресей мен Укра-

инадан  басқа  туыстас  Өзбекстан,  Қырғызстан, 

Түркіменстан,  Тәжікстан  елдерінің  Еуропа,  Аме-

рика,  Канадаға  ұрпағын  үлестірмейтінін  білдім. 

Көптеген агенттіктерден осы жөнінде сұрағанымда, 

ешбірінің тізімінде бұл елдердің атауы жоқ болып 

шықты. Тізімде Ресей, Қазақстан, Оңтүстік Африка 

Республикасы, Вьетнам бар. 

жүктеу/скачать 10,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: