ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі Смйыҕпырыйын, гиілші ргп яюоыйры алмасы “ана сілі> 1991п
РҲевіипгбі Алғачҕъ ҕатъм адамдаЯънъң сіЯчі- аңчълъҕ Юҗшыйыҕ дЮзыл-
жүктеу/скачать 1,11 Mb. Pdf көрінісі
|
Ezhelgi dauir adebieti Kelimbetov (1)
| РҲевіипгбі Алғачҕъ ҕатъм адамдаЯънъң сіЯчі- аңчълъҕ Юҗшыйыҕ дЮзыл- болғанъ
жаҕръ мәлім. БеЯсін келе мал вЮғы Ҳйгҗвгр. чаЯтачълъғъ мен егінчілік се адамдаЯдъң күн кҲЯір кәрібіне айналдъ. ұндіЯір ҕҰЯалдаЯъ жесілген райън еңбексің де сүЯі, Ҳнімділігі аЯса сүрсі. ӘЯине, мҰнъң бәЯі фалъҕсъң атъз әдебиесінен сиірсі кҲЯінірін сапсъ. “Дитани лҰғас ас- сүЯксегі” атъз әдебиесінің ғажайъп үлгілеЯі ічінде аңчълъҕ, еңбек саҕъЯъбъна аЯналған Ҳлең-жъЯлаЯ кҲп. Мүндай ҲлеңдеЯде сайпа мүчелеЯінің біЯігіп аң атлатға чъҕҕанъ, егін ралғанъ, мал баҕҕанъ жъЯланадъ. Еңбек саҕъЯъбъна аЯналған ҲлеңдеЯ — енбек пЯохерінің жемірі, кҲЯінірі болъп сабъладъ. Еңбексі мадаҕсаған ҲлеңдеЯ мен еңбексі бейнелейсін сүЯлі ойън-ратъҕсаЯ ҕай заманда болра да жҰмърсъң атъЯспалъғън аздъ-кҲпсі жеділдестге, адамдаЯдъ біЯігіп Ҳнімді еңбек естге чаҕъЯадъ, жарсаЯдъ еңбекке батлйдъ. “Ойън — еңбек пеЯзенсі” екені мәлім 1 . Рондъҕсан біз алғачҕъ ҕатъм адамдаЯънъң аңчълъҕ жҲніндегі ҲлеңдеЯін оҕи осъЯъп, олаЯдъң еңбек жҲніндегі кҲзҕаЯарън, ой-пікіЯін, рол кездегі аңчълъҕ ҲнеЯінің дәЯежерін байҕаймъз. АдамдаЯдъң күнкҲЯірі, сҰЯмър-сіЯчілігі ол кезде аңчълъҕ еңбегіне сікелей байланърсъ еді. Рондъҕсан сайпа мүчелеЯі аң атлат матръмъна ралсанассъ сүЯде дайъндаласън болған. Аңчълъҕ матръмън барсаЯ алдънда ҕъзт сой-дтман жарап, ойън-ратъҕ Ҳскізген. МҰндай жиъндаЯда айсъласън ҲлеңдеЯ негізінен аңчълъҕ жайънда болъп келген. Мәрелен, мъна біЯ Ҳлең жолдаЯънан енді аң атлатға чъғайън деп сҰЯған адамдаЯдъң ратъҕ-райЯан ҕҰЯъп жасҕанън кҲЯеміз: ұссүз іціб кіҕЯалім, ИтҕаЯ ҕобтб рәкЯалім, АЯрланлайт кҲкЯалім Кацсі раҕінц равіналім. (ӘЯҕайръръмъз үч мәЯседен ічейік, ең зоЯ ҕтанъчъмъздъ білдіЯіп, аьҕҕа сҰЯъп, рекіЯіп ойнайъҕ, аЯърсандай аҕъЯайъҕ, ҕайғъ бізден ҕачҕанън, ҕайғъмъз ҕалмағанън білдіЯесіндей есіп ҕтанайъҕ). Г. В. Плефанов. Ирктррсво и обшерсвеннаь жизны. М.. 1953, 148 Міне, оръндай ралсанассъ әзіЯліксен роң ғана адамдаЯ сікелей аң атлатға кіЯіреді: ИігілслаЯіңг ічласт Иағац иаміч іЯғаст, ҔҰлан, кейік атласт БазаЯім кіліб атналім, (Жар жігіссеЯді ірке ҕорайъҕ, олаЯ ағачсаЯдъ рілкілеп жемір сеЯрін, рорън олаЯға ҕҰлан, киік атла деп бҰйъЯайъҕ. БҰл ҕтанъчсъ күндеЯді меЯекелеп, ҕтанъчпен Ҳскізейік). Орълайча аңчълъҕ ҕъза сүреді: ЧағЯі беЯіб ҕҰчласт, Сайған ізіб січласт, Сілкі соңғҰз сачласт, ЭЯдам біла оҕлалім. (ЖігіссеЯге раьсчъ-ҕҰрсаЯдъ беЯіп, ҕҰр атлатға жібеЯейік. Сүлкі мен жабайъ чочҕалаЯдъ сарпен ҰЯъп, роңънан сазъ иссеЯімізді ралъп сірсесейік. ұзіміздің алдағъ ірсеЯімізге реніммен ҕаЯап, маҕсанайъҕ). ЖарсаЯдъ аң атлап, арат үйЯестге батлт кеЯексігін оръндай ҕъзт сой-дтманда Ҳлеңмен айсъп, ерке раладъ: Сортн мтнтб рекіЯсрүн, Эрізлігні амтЯсрүн Ісҕа кейік ҕайсаЯсртн, Иасміч рані үмналім. (ЖігіссеЯіміз арат ассаЯдъ мініп үйЯесрін. ИссеЯді ҕайса-ҕайса ралъп, киік атларън. Біз аңныш ҕолға сүресініне реніп, онъң есін жетден үміс үзбейік.) Ронъмен, Мафмүд ҔачғаЯидің “Дитани лҰғас ас-сүЯк” ассъ сүЯкі рҲздеЯінің жинағъ аЯҕълъ бізге жескен алғачҕъ ҕатъм адамдаЯънъң еңбек жҲніндегі Ҳлең-жъЯлаЯъ — рол дәтіЯ адамдаЯънъң аңчълъҕ, егінчілік және мал ҲріЯт раларъндағъ ҲміЯін, _еңбек пЯохерін, сайпа мүчелеЯінің ҕатъмдарҕан сҰЯмър-сіЯчілігін бейнелейді. жүктеу/скачать 1,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|