ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі Смйыҕпырыйын, гиілші ргп яюоыйры алмасы “ана сілі> 1991п
ЖжлЮҕпЮғы “Дитани лҰғас ас-сүЯксе” бҰдан мъң жълдай кЮҕЮй-кәпгйвгр
жүктеу/скачать 1,11 Mb. Pdf көрінісі
|
Ezhelgi dauir adebieti Kelimbetov (1)
| ЖжлЮҕпЮғы “Дитани лҰғас ас-сүЯксе” бҰдан мъң жълдай
кЮҕЮй-кәпгйвгр. бҰЯън фалъҕ аЯаръна кең саЯаған маҕал-мәселдеЯ, ауоЯизмдеЯ жиі ҰчъЯайдъ. Фалъҕсъң мҰндай даналъҕ рҲздеЯі адамдаЯдъң ран ғаръЯлъҕ ҲміЯ сәжіЯиберінен стасънъ мәлім. Маҕал мен мәселге айналъп кескен ғибЯас рездеЯ — ҲміЯдің ҕъЯъ мен ръЯъна әбден ҕанъғъп баЯъп жаралған коЯъсъндъ пікіЯлеЯ рекілді болъп келеді. Енді “Дитани лҰғас ас-сүЯксе” кездересін оръндай макал-мәселдеЯден біЯнече мърал келсіЯейік: Алп ціЯәнда, білка сіЯакса (БасъЯ — майданда, ғалъм — охгімеде ръналаЯ). Күз Келігі йазтн балктЯтЯ (Күздің келесіні жаздан-аҕ белгілі). КҰс білгірі — біліг (Бакъс белгірі — білім мен аҕъл). АЯдам бачі — сіл (Әдепсің баръ — сіл). АЯрълан ҕаЯъра ръцған енін күзестЯ (АЯърсан ҕаЯсайра съчҕан інін күзесеЯ). Ҕълнт білре ҕъзъл кизеЯ, ИаЯант білре йачъл кизеЯ. (Ҕълъмри білре — ҕъзъл киеЯ, ЖаЯамраҕсана білре — жаръл киеЯ). МҰндай маҕал-мәселдеЯ бүгінгі ҕазаҕ әдеби сілінде дәл оръ күйінде, ал кейде, рәл ғана ҲзгеЯген сүЯінде кеңінен ҕолданъладъ. Ронъмен, ҕазіЯгі ҕазаҕ сілінде айсълъп жүЯген маҕал-мәселдеЯдің біЯҕасаЯъ ронат кҲне заманнъң ктәгеЯі болъп сабъладъ. “Дитани лҰғас ас-сүЯксегі” оръндай маҕал-мәселдеЯге ҕаЯап, бҰдан он ғаръЯдай бҰЯън айсълған даналъҕ ойлаЯ бүгінгі күнге дейін Ҳзінің алғачҕъ мән-мағънарън жоғалспағанън кҲЯеміз. Мъралъ: Кеңерсі ір келіре беЯеді, Кеңерріз ір кеЯі кеседі. 153 КҰр ҕанасъмен, ЕЯ асъмен. КҲЯіксі сонъң Ҳзіңе болрън, ЦъЯън аръң Ҳзгеге болрън. Алъмчъ — аЯърсан, БеЯімчі — съчҕан. Кірі аларъ ічінде, Жълҕъ аларъ ръЯсънда. Ұлъҕ болраң, кічік бол. Інген ъңъЯанра, боса боздайдъ. АЯпаръз ас жүЯмер, АЯҕаръз алъп жеңбер. МафмҰд ҔачғаЯи еңбегінде бҰлаЯдан барҕа да солъп жасҕан маҕал-мәселдеЯ оҕтчърыч әділдікке, аЯнамърсъ жоғаЯъ Ұрсатға, мафабасҕа адал болтға, мейіЯімділікке, ізгілікке үндейді. РҲйсіп, бізге оръ “Дитани лҰғас ас-сүЯк” аЯҕълъ кҲне заманнъң ктәгеЯіндей болъп кескен Ҳлең-жъЯлаЯ, маҕал-мәселдеЯ, наҕъл рҲздеЯ “фалъҕ кҲңіліндегі ҕайғъ-ҕаріЯес пен ктанъчсъң реЯігі, онъң білім ҕазънаръ, діни және уилороуиьлъҕ кісабъ екені” датръз 1 . Ал, енді “Дитани лҰғас ас-сүЯксегі” әдебиес үлгілеЯінің кҲЯкемдік рипасъна келесін болраҕ, сүЯкі сайпалаЯычъң әЯсүЯлі поасикалъҕ жанЯлаЯда кҲЯкем стъндълаЯ жарағанън кҲЯеміз. Мәрелен, МафмҰд ҔачғаЯи жинағъндағъ еңбек, еЯлік, рүйірпенчілік, с. б. мәрелелеЯге аЯналған ҲлеңдеЯ баЯлъғъ деЯлік лиЯикалъҕ жанЯдағъ чъғаЯмалаЯ болъп келеді. “Дитани лҰғас ас-сүЯксе” апикалъҕ жанЯдағъ кҲлемді жъЯлаЯдан келсіЯілген үзінділеЯ де баЯ. Мәрелен, “Аңчълъҕ” және “Ҕър пен жаздъң айсъръ” наҕ оръндай кҲлемді апикалъҕ стъндълаЯдаи алънған үзінділеЯ болра кеЯек. Рондай-аҕ мҰнда дидаксикалъҕ раЯъндағъ поазиьнъң алғачҕъ нҰрҕалаЯъ да үчъЯаръп ҕаладъ. БҰл жъЯлаЯда негізінен моЯалы-сәЯбие мәрелелеЯі рҲз боладъ. МҰнъң бәЯі фалъҕсъҕ уолыклоЯ мен жазба әдебиес жанЯлаЯънъң кҲп екенін ғана емер, ронъмен біЯге, кейбіЯ поасикалъҕ уоЯмалаЯдъң сҰп-самъЯъ сеЯеңде, алғачҕъ ҕатъмдаЯ ҕойнатънда жасҕанън дәлелдейді. МафмҰд ҔачғаЯидің оръ еңбегіндегі Ҳлең-жъЯ үзінділеЯі уолыклоЯ мен жазба әдебиессің үлгілеЯі болъп, 1 П. ЛауаЯг. ОцеЯки ирсоЯии ктлыстЯъ. М-, 1926, р. 51 154 баЯмаҕ және аЯтз Ҳлчемімеи жазълған 1 . Рондай-аҕ бҰл жинаҕсағъ поазиьлъҕ стъндълаЯ Ҳзінің ҕҰЯълъръ жағънан, бтън ранъ, бтнағъ, Ұйҕаръ сҰЯғърънан ҕазіЯгі ҕазаҕ Ҳлең- жъЯлаЯъна сіпсі жаҕън болъп келеді. Рәйсіп, “Дитани лҰғас ас-сүЯҕсегі” әдеби еркеЯскічсеЯді жан-жаҕсъ зеЯссей келіп, мънадай сүйін жараймъз. Фалъҕ атъз әдебиесі Ҳзінің саҕъЯъпсъҕ жағънан да, идеьлъҕ сҰЯғърънан да рол кездің Ҳзінде-аҕ мейлінче дамъп жесілгені датръз. Ең барсъръ — бҰл Ҳлең-жъЯлаЯ ҕоғамдъҕ-әлетмессік ҲміЯдің ран сүЯлі, манъздъ мәрелелеЯін ҕамсъп, олаЯ жҲнінде наҕсъ пікіЯлеЯ айсадъ. ҔоЯъса айсҕанда, Мафмүд ҔачғаЯидің сеңдері жоҕ бүл чъғаЯмаръ біздің еліміздегі сүЯкі сілдер фалъҕ-саЯдъң бәЯіне біЯдей оЯсаҕ аръл ҕазъна, сілдік, әдеби, саЯифи, асногЯауиьлъҕ, с. б. сҰЯғъдан мейлінче бай мҰЯа болъп сабъладъ. жүктеу/скачать 1,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|