ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі Смйыҕпырыйын, гиілші ргп яюоыйры алмасы “ана сілі> 1991п
жүктеу/скачать 1,11 Mb. Pdf көрінісі
|
Ezhelgi dauir adebieti Kelimbetov (1)
| “ДжрЮлж йҰғЮп МафмҰд ҔачҕаЯи рҲздігінің әдеби мәні зоЯ.
Юп-пүріипіҗ” БҰл кісапсъ белгілі біЯ мағънада “кҲне сүЯкі әвгЯж кәлі әдебиес еркеЯскічсеЯінің ҕърҕача фЯерсомасиьръ” детге болаЯ еді. ұйскені мҰнда авсоЯ ҲміЯ рүЯген дәтіЯде ғана емер, одан ран ғаръЯлаЯ бҰЯън ҲміЯге келген фалъҕсъҕ Ҳлең-жъЯлаЯдъң, маҕал-мәселдеЯдің, ҕанассъ рҲздеЯдің, кҲЯкем сеңетлеЯдің, уЯазеологиьлъҕ сіЯкерсеЯдің, с. б. ғажайъп үлгілеЯі баЯ. “Дитани лҰғас ас-сүЯкке” екі жүзден арсам Ҳлең, үч жтзге саЯса маҕал-мәселдеЯ, солъп жасҕан ҕанассъ рҲздеЯ, кҲЯкем сеңетлеЯ, с. б. енген. БҰл жҲнінде МафмҰд ҔачғаЯи: “Мен бҰл кісапсъ аЯнайъ әліппе сәЯсібі бойънча паЯарассъ-ғибЯас рҲздеЯ, ражыдаЯ (аҕ Ҳлең Ұйҕаръмен жазълған пЯозалъҕ чъғаЯма), маҕалдаЯ, ҲлеңдеЯ, Яажаз (еЯлік жъЯлаЯъ) және нарЯ (пЯоза) деп асаласън әдеби үзінділеЯмен кҲЯкемдедім”— деп жазадъ. ӘЯине, “Дитани лҰғас ас-сүЯксегі” Ҳлең-жъЯлаЯдъң ҕайръръ ҕай кезде жазълғанън дәлме-дәл анъҕсап білт ҕиън. Әйсре де рол әдеби чъғаЯмалаЯдан алънған чағън үзінділеЯдің мазмҰнъна, сілі мен жазт рсиліне ҕаЯап ҕай дәтіЯдің әдеби стъндълаЯъ екенін чамалап айстға боладъ. КҲпсеген Ҳлең-жъЯлаЯдъң Ҳсе-мҲсе еЯседе, сіпсі алғачҕъ ҕатъм кезінде ҲміЯге келгенін аңғаЯт ҕиън емер. МҰндай кҲне жъЯлаЯда, маҕал- мәселдеЯде сүЯлі сайпалаЯдъң Ҳсе еЯсе замандағъ ҲміЯі, алғачҕъ ҕатъмдағъ адамдаЯдъң сҰЯмър-сіЯчілігі, олаЯдъң КҲк сәңіЯірі мен Күнге сабънтъ, сабиғас ҕҰбъ-лърсаЯънан зәЯері ҕалмай ҕоЯҕтъ бейнеленеді. Алғачҕъ ҕатъмдағъ адамдаЯдъң мейлінче ҕаЯа- пайъм сҰЯмър-сіЯчілігінен стған мҰндай атъз әдебиесі үлгілеЯінде ирлам діні ҕағидалаЯънъң ечҕандай кҲЯінірі, белгірі жоҕ детге боладъ. ұйскені бҰл әлі сүЯкі сексер фалъҕсаЯ аЯаръна ирлам діңінің саЯай ҕоймаған _кезі еді. Рондай-аҕ бҰл Ҳлең-жъЯлаЯда аЯаб сілі алелменссеЯі де кездерпейді. МҰндай чъғаЯмалаЯ МафмҰд, ҔачғаЯи дәтіЯінен салай-салай ғаръЯлаЯ бҰЯън стъндап, кейініЯек ҰЯпаҕсан- ҰЯпаҕҕа мҰЯа болъп, атъзча раҕсалъп келгеніне ечҕандай күмән жоҕ. “Дитани лҰғас ас-сүЯксе” мърал Яесінде келсіЯілген: басъЯлъҕ-еЯлік күЯер жъЯлаЯъ, рондай-аҕ алъп ЕЯ СҰңғанъ жоҕсап айсълған Ҳлең жолдаЯъ баЯ. БҰл 143 жъЯлаЯ адамзассъң алғачҕъ ҕатъмънда пайда болғанън мазмҰнъна ҕаЯап-аҕ аңғаЯт мүмкін. ӘЯине, МафмҰд ҔачғаЯи рҲздігіндегі Ҳлең-жъЯлаЯдъң бәЯі біЯдей Ҳсе ежелгі замандағъ атъз әдебиесі үлгілеЯі емер. Жинаҕсағъ біЯҕасаЯ ҲлеңдеЯ кейініЯек, ьғни авсоЯ ҲміЯ рүЯген оЯса ғаръЯда стъндаған жазба әдебиес үлгілеЯі екені датръз. МҰндай ҲлеңдеЯде ҕоғамдъҕ-сапсъҕ ҕайчълъҕсаЯ бҰЯънғъдан гҲЯі айҕънъЯаҕ кҲЯінеді. МафмҰд ҔачғаЯи жинап, Ҳз еңбегіне енгізген жъЯлаЯдъң баръм кҲпчілігі ҕаЯапайъм еңбек адамдаЯънъң кҲЯкем стъндълаЯъ болъп, ролаЯдъң мҰңън мҰңдап, жоғън жоҕсара, енді біЯҕасаЯ ҲлеңдеЯ ҕанатчъ чон-жаЯлаЯға ҕасърсъ, ролаЯдъң ройълън роғасън чъғаЯмалаЯ болъп келеді. Еңбекчі фалъҕсън, әдеби стъндълаЯънда уеодал-клеЯикал сопсаЯдъң зҰлъмдъғъна ҕаЯръ наЯазълъҕ білдіЯт, рондай-аҕ аЯирсокЯас-чонжаЯлаЯдъ рънат мосиві баръм болъп жасадъ. Мәрелен, мъна біЯ Ҳлеңде кедей, киеЯге киімі жоҕ, жҰпънъ адамнъң ҕърса ртъҕсан діЯдек ҕаҕҕан мүчкіл фәлі бълайча ртЯесселеді (Біз кене сүЯкі секрсеЯін сЯанркЯипхиь жарап, Ҳлең-жъЯдъң мазмҰнън ҕаЯарҲзбен атдаЯма жаралған күйін-де жаҕча ічінде беЯіп осъЯмъз): Болцік баліҕ йтғЯтлтЯ, Жіғай йатз йігЯілтЯ, ЭЯіҕгаклаЯі оғЯілтЯ, Озғтц біла авЯічтЯ. (Ҕърса баЯлъҕ жаҕ лай, балчъҕ боладъ. Кедей, жҰпънъ адамдаЯ ҕассъ ҕиналадъ. Ртъҕсан олаЯдъң баЯмаҕсаЯъ соңъп ҕаладъ. Ҕърсан ҕърълъп, әЯен, жан раҕсайдъ). “Дитани лҰғас ас-сүЯксегі” кейінгі дәтіЯде жазълған әдебиес үлгілеЯі кҲбінере деЯлік дидаксикалъҕ раЯънда болъп келеді. МҰндай Ҳлең-жъЯлаЯ оҕтчърън оҕт-білімге, ҲнеЯге, әдепсілікке үндейді. АдамгеЯчілік, моЯалы асика мәрелелеЯін рҲз еседі. МафмҰд ҔачғаЯидің “Дитани лҰғас ас-сүЯк” жинағъндағъ Ҳлең-жъЯлаЯ мазмҰнъ бойънча сүЯлі мәрелелеЯге аЯналған. Енді ролаЯдъ жеке-жеке саҕъЯъпсаЯ бойънча ҕаЯарсъЯъп кҲЯейік. 144 жүктеу/скачать 1,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|