ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі Смйыҕпырыйын, гиілші ргп яюоыйры алмасы “ана сілі> 1991п

мүлкіне айналдъЯдъ. БҰЯън ҕалъң бҰҕаЯа біле беЯмейсін мәдени, әдеби мҰЯалаЯдъ 
Ровес Ҳкімесі еңбекчі фалъҕсъң игілігіне айналдъЯдъ. 
МаЯкризм-ленинизм кларриксеЯі ран ғаръЯлаЯ бойъ адам баларънъң аҕъл-паЯарасъ 
стғазған баЯлъҕ мәдениес, ҲнеЯ және әдебиес стъндълаЯън ҕайса ҕаЯап ҕоЯъссъ, 
рънадъ, ронъң бәЯін жҰмърчъ ҕозғалъръ аЯҕълъ секреЯді. РҲйсіп, олаЯ Ҳскен дәтіЯден 
бізге жескен мәдени, әдеби мүЯанъң пЯогЯерривсік жаҕсаЯън, демо-кЯасиьлъҕ және 
рохиалирсік алеменссеЯін жаңа ҕоғамнъң мәдениесі мен әдебиесін жарат. әЯі онъ дамъса 
сүрт үчін, жарсаЯға коммтнирсік сәлім-сәЯбие беЯт үчін своЯцерсволъҕпен пайдалант 
кеЯек деген ҕоЯъсъндъ жарадъ. 
В. И. Ленин 1920 жълъ комромолдъң III рщезінде рҲйлеген резінде жарсаЯдъң алдъна 
мънадай міндессеЯ ҕойған боласън: “Адамзассъң бүкіл дамтъ стғъзған мәдениессі дәл 
білт аЯҕълъ ғана, ронъ ҕайса ҕоЯъст аЯ-ҕълъ ғана пЯолесаЯлъҕ мәдениессі жаратға 
боласъндъғън анъҕ Ұғънбараҕ,— мҰнъ Ұғънбараҕ, бҰл міндессі "біз оЯъндай алмаймъз. 
ПЯолесаЯлъҕ мәдениес ғайъпсан пайда болған мәдениес емер... ПЯолесаЯлъҕ мәдениес 
адамзас каписалирсік ҕоғамнъң, помешиксік ҕоғамнъң, 
1
В. И. Ленин. ЦъғаЯмалаЯ солък. жинағъ, 20-сом, 25-бес. 
18 
циновниксік ҕоғамнъң езгірінде жүЯіп жарап чъғаЯған білім ҕоЯлаЯънъң заңдъ дамтъ 
болтға сиір”
1
. 
Ран ғаръЯлаЯ бойъ ҰЯпаҕсан-ҰЯпаҕҕа мҰЯа болъп, бүгінгі ҰЯпаҕҕа жескен Ҳскен дәтіЯ 
мәдениесі, ҲнеЯі және әдебиесінің озъҕ үлгілеЯінің санъмдъҕ, сәЯбиелік ҕоғамдъҕ мәні 
зоЯ. 
КҲЯкем рҲз ҲнеЯінің еЯсеЯексе Ҳскен ҲкілдеЯінің аЯсънда ҕалдъЯған аръл мҰЯалаЯъ 
адамзассъң саЯифи дамт пЯохерінің белгілі біЯ расъръндағъ ҕоғамдъҕ ҲміЯді, сүЯлі 
сапсаЯ мен әлетмессік сопсаЯдън, жағдайън, фалъҕсъң сҰЯмър-сіЯчілігін, әдес-ғҰЯпън, 
ралс-ранарън, дүние санъмън, с. б. сеЯең санъп-білтге кҲмексереді. Мәрелен, У. Энгелыр 
кезінде О. Балызаксъң “АдамдаЯ комедиьрън” оҕъп чъғъп, онъ рол кездегі баЯлъҕ 
саЯифчъ, акономирс, рсасирс ғалъмдаЯдън. еңбексеЯінен жоғаЯъ бағалап, ҕоғамдъҕ-
әлетмессік ҲміЯдің рол дәтіЯін жан-жаҕсъ, сүЯлі ҕъЯънан бейнелет жағънан бҰған сең 
келесін еңбек жоҕ деп жаздъ. 
Салай-салай ғаръЯлаЯ бойъ фалъҕсъҕ ең аръл ҕазънаръндай болъп раҕсалъп келген 
ежелгі мәдени мҰЯалаЯ, әдеби стъндълаЯ бүгінгі ҰЯпаҕ үчін сек арсесикалъҕ сәЯбие 
ҕҰЯалъ болтмен ғана чекселмейді. Ронъмен біЯге, ежелгі жъЯдарсандаЯ, кирра-
фикаьссаЯ, чежіЯе-кісапсаЯ фалҕъмъздъң Ҳскендегі жаҕръ дәрсүЯлеЯін — аса мекен 
Осанға деген рүйірпенчілік резімін бүгінгі ҰЯпаҕсъң бойъна ріңіЯіп, олаЯдъ 
адамгеЯчілікке, дорсъҕҕа, әділдікке, еЯлікке, еңбек рүйгічсік ҕариессеЯге үнденді. 
* * * 

Ұлъ Ҕазан рохиалирсік Яеволбхиьръна дейін ҕазаҕ әдебиесі саЯифънъң ежелгі дәтіЯі 
жүйелі сүЯде және ғълъми негізде зеЯсселген емер еді. Рар, біЯҕасаЯ ЕвЯопа және оЯър 
ғалъмдаЯъ кҲне сүЯкі, чағасай және аЯаб, паЯръ сілдеЯінде жазълған кейбіЯ жъЯ-
дарсандаЯдъ, чежіЯе-кісапсаЯдъ, жълнамалаЯдъ, с. б. саЯифи, сілдік және кҲЯкемдік 
сҰЯғъдан жан-жаҕсъ зеЯсседі, олаЯдъң ғълъмға негізделген секрсілеЯін жарадъ, әЯі Ҳзге 
сілдеЯге атдаЯъп, кісап есіп чъғаЯдъ. БҰлаЯ негізінен сүЯколог және чъғърсантчъ 
ғалъмдаЯ боласън. РҲйсіп, бҰл сопсағъ ғалъмдаЯ сүЯкі сілдер фалъҕсаЯдъң Ят-Ұлърсъҕ 
дәтіЯіне ҕасърсъ әдеби еркеЯскічсеЯді жи- 
1
В. И. Ленин. ЦъғаЯмалаЯ солък жинағъ. 41-сом, 331-бессеЯ. 
-332- 
19 
наи, олаЯдъ жаЯиьлатға, рол аЯҕълъ кейінгі ҰЯпаҕҕа жескізтге және нарифассатға мол 
үлер ҕорсъ. 
Ал, енді Ұлсчъл бтЯжтазиьлъҕ бағъссағъ әдебиесчілеЯ идеалирсік уилороуиь мен 
жалған сеоЯиьға негізделіп, сүЯкі сілдер фалъҕсаЯдъң ежелгі саЯифъна, мәдениесіне және 
әдебиесіне сікелей ҕасърсъ кҲне мҰЯалаЯдъң бәЯін чесінен “иЯан әдебиесінің жемірі” 
есіп кҲЯрестге немере Ҳзге “саЯифи” фалъҕсаЯдъң енчіріне беЯтге әЯекес жарадъ. 
Цъғърсантчъ кейбіЯ ғалъмдаЯ кормополисизм жолъна сүріп, сүЯкі сілдер фалъҕсаЯдан 
чъҕҕан ҕаламгеЯлеЯдің әдебиес саЯифънан аласън оЯнън кемрістге съЯърсъ. ҔазіЯгі 
импеЯиализмнің жалдамалъ малайъна айналған Яеакхиьлъҕ бағъссағъ бтЯжтазиь 
идеологсаЯъ ровессік еліміздегі ҲЯлет жолъ-на сүркен сүЯкі сілдер фалъҕсаЯдъң еЯседегі 
мәдениес әдебиес және ҲнеЯ саЯифън бҰЯмалап, олаЯдъң әлемдік әдебиес саЯифънан 
аласън оЯнън жоҕҕа чъғаЯт үчін байбалам ралтда. 
Адамдъ адамнъң ҕанатън білмейсін, Ҳз стлаЯънда еңбек адамдаЯънъң стърҕандъғъ мен 
фалъҕсаЯ дорсъғъ ҰЯан есіп жазълған ең әділ ҕоғамдъҕ ҕҰЯълър — рохиализм сҰрънда 
ғана ҕазаҕ фалҕънъң еЯсе кездегі Ҳзіндік мәдениесін, сілін, с. б. жүйелі сүЯде санъп-
білтге солъҕ мүмкіндік жаралдъ. Лениндік Ұлс раьрасънъң біЯ кҲЯінірі Яесінде ҕазаҕ 
әдебиесі пәні ҲмеЯге келді. Ҕазаҕ әдебиесі саЯифъ — бүкіл ровессік әдебнессант 
ғълъмънъң ҕҰЯамдар біЯ раларъ болъп сабъладъ. 
Ҕазаҕ әдебиесі саЯифъ ровессік әдебиессант ғълъмънъң жеке біЯ раларъ Яесінде ҕърҕа 
саЯифи меЯзімде ҕъЯтаЯ кҲп игі ірсеЯ съндъЯдъ. Ҕазаҕрсан мен ОЯса Азиь фалъҕсаЯъ 
жараған ежелгі әдеби мҰЯалаЯдъң біЯҕасаЯъ секрсологиьлъҕ, сілдік, кҲЯкемдік 
еЯекчеліксеЯі, с. б, сҰЯғъдан зеЯсселіп, жеке-жеке кісап сүЯінде барълъп чъҕсъ. БҰлаЯ 
жҲнінде моногЯауиьлаЯ мен ғълъми маҕалалаЯ жаЯиьландъ. ҔазіЯгі сүЯкі сілдер 
фалъҕсаЯдъң біЯіне кебіЯек, ал екінчіріне азъЯаҕ дәЯежеде оЯсаҕ болъп келесін жазба 
әдебиес нҰрҕалаЯъ ҕазаҕ фалҕънъң саЯифъ, сілі, әдес-ғҰЯпъ, ралс-ранаръ- с. б. сҰЯғъдан 
зеЯсселді. Ең барсъръ — ҕазаҕ әдебиесінің сүп сҲЯкінін анъҕсадъ, ҕазаҕсъң ран 
ғаръЯлъҕ кҲЯкем рҲз ҲнеЯінің дамт заңдълъҕсаЯън ачсъ, әдеби еркеЯскічсеЯдің мән-
мағънарън анъҕсадъ. КҲне сүЯкі, чағасай сілінде жазълған кейбіЯ стъндълаЯ ҕазіЯгі 
ҕазаҕ сіліне сәЯжіма жаралдъ. 

20 
Міне, оръндай жан-жаҕсъ ғълъми зеЯссетлеЯ нәсижерінде ҕазіЯгі ҕазаҕ әдебиесінің сүп 
сҲЯкіні болъп сабъласън кҲне сүЯкі әдебиес еркеЯскічсеЯі роңғъ жълдаЯъ жоғаЯъ оҕт 
оЯъндаЯънда сиірсі пЯогЯамма бойънча оҕъсъла барсадъ. 
Ҕазаҕ әдебиесі саЯифън санъп-білтде Ҕазаҕ РРР Ғълъм академиьрънъң М. Әтезов 
асъндағъ әдебиес пен ҲнеЯ инрсистсъ ара маңъздъ Яолы асҕаЯъп келеді. 
Ҕазаҕрсандағъ жоғаЯғъ оҕт оЯъндаЯънъң ҕазаҕ әдебиесі кауедЯалаЯъ да фалҕъмъздъң 
кҲЯкем рҲз саЯифън зеЯссет іріне кҲп жълдаЯдан беЯі сиірсі үлерсеЯін ҕортда. 
Рондай-аҕ ҕазаҕ әдебиесі саЯифъ бойънча ғълъми зеЯссет жҰмърсаЯъмен кҲпсен беЯі 
үзбей айналъръп жүЯген маман-ғалъмдаЯ — академиксеЯ, ғълъм доксоЯлаЯъ мен 
кандидассаЯъ, жар мамандаЯ да аз емер. 
СүЯкі сілдер фалъҕсаЯдъң бәЯіне оЯсаҕ ежелгі әдеби мҰЯалаЯдъ ҕазаҕ әдебиесі мен казаҕ 
сілі сҰЯғърънан зеЯссетге кэзінде Р.Рейутллин, М. Әтезов, Р. МҰҕанов, Е. Ырмайълов. 
Р.Аманжолов, Ҕ. ЖҰмалиев, М. Ғабдтллин, Ә. МаЯғүлан,
Б. Кенжебаев, Ә. ҔоңъЯасбаев Р. БеЯдібаев, М. Жолдарбеков, с. б. еЯекче мол үлер ҕорсъ 
детге боладъ. 
Рондай-аҕ бүл ралада X. Рүйінчәлиев, Р. Ҕарҕабаров, Ғ.МҰрабаев, Ҕ. ұміЯәлиев, Ғ. 
АйдаЯов, А. Ибасов, Ц. Расбаева, Ә.ҔҰЯъчжанов, М. Соманов, А. Егетбаев, с. б. біЯҕасаЯ 
ҕҰндъ зеЯссетлеЯ жаздъ. 
ҔоЯъса айсҕанда, ровессік әдебиессант ғълъмънъң ҕҰЯамдар біЯ раларъ болъп 
сабъласън ҕазаҕ әдебиесі саЯифъ пәні фалҕъмъздъң ежелгі дәтіЯлеЯден барсап. бүгінгі 
күнге дейінгі әдеби аръл мҰЯалаЯън маЯкризм-ленинизм ілімі сҰЯғърънан санъп-білтде, 
онъң озъҕ үлгілеЯін оЯса және жоғаЯъ оҕт оЯъндаЯънда оҕъст аЯҕълъ коммтнирсік 
ҕоғам адамън сәЯбиелет іріне пайдалантда ҕъЯтаЯ кҲп игі ірсеЯ съндъЯъп келеді. 
21 
БіЯінчі бҲлім 

жүктеу/скачать 1,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: