ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі Смйыҕпырыйын, гиілші ргп яюоыйры алмасы “ана сілі> 1991п
Әвгнпійіи, Аҕън дарсанда Ҳзі еміЯ рүЯген дәтіЯ салап ескен пәйік-пәрЯжг
жүктеу/скачать 1,11 Mb. Pdf көрінісі
|
Ezhelgi dauir adebieti Kelimbetov (1)
| Әвгнпійіи, Аҕън дарсанда Ҳзі еміЯ рүЯген дәтіЯ салап ескен
пәйік-пәрЯжг біЯҕасаЯ маңъздъ мәрелелеЯге Ҳзінче жатап пррЮйы. беЯтге әЯекес жараған. Жүріп Баларағүн Ҳзінің дидаксикалъҕ раЯънда жазълған чъғаЯмарънда моЯалы, асика, әдепсілік, сәлім-сәЯбие стЯалъ Ҳриес-ғибЯас рҲздеЯ айсадъ. Ҕоғамдағъ адамдаЯдъң ҲзаЯа ҕаЯъм-ҕасънаръ, рҲйлерті, ръйлартъ, әріЯере сіл әдепсілігі егжей-сегжейлі рҲз боладъ. Аҕън маркүнемдіксі, жалҕатлъҕсъ, әдепріздіксі, дҲЯекіліксі, жълпорсъҕсъ, с. б. жаман мінез-ҕълъҕсаЯдъ ҲлсіЯе рънайдъ. ЦъғаЯмада жаҕрълъҕ пен жамандъҕ, әдепсілік пен дҲЯекілік, чъндъҕ пен ҲсіЯік, аңҕатлъҕ пен аьЯлъҕ, с. б. ҲзаЯа ҕаЯама-ҕаЯръ ҕойълған. Рол аЯҕълъ авсоЯ айсаЯ пікіЯін сеЯеңдесе сүреді. Мәрелен, аҕън: атъЯмара — денратлъҕсъң ҕадіЯін білмейді, Ҳлім болмара — сіЯі кездің ҕадіЯін сүрінбейді, ҕайғъръз адам — ҕтанъч резімінің ҕҰдіЯесін солъҕ резе алмайдъ деген рекілді біЯҕасаЯ уилороуиьлъҕ пікіЯлеЯ ҕозғайдъ. “ҔҰссъ білік” дарсанънда авсоЯ еЯекче мән беЯіп, зоЯ чабъспен жазълған ара маңъздъ мәрелелеЯдін, біЯі — адамдаЯдъң біЯін-біЯі ҕҰЯмессеті, ізес кҲЯресті, ръйлатъ болъп сабъладъ. Асап айсҕанда, мҰнда жарсаЯдъң ҕаЯссаЯға, ҕаЯиьлаЯдъң жарсаЯға, әкімдеЯдің Ҳз ҕол арсъндағъ ҕъзмесчілеЯіне, жалчълаЯдъң Ҳз ҕожалаЯъна, балалаЯдъң Ҳз әке- чечеріне, аса-ананъң Ҳз пеЯзенссеЯіне деген ізгі-ҕҰЯмесі ҕандай болт кеЯек деген раталға жатап беЯілген. Жаҕръ мінез-ҕҰлъҕ, әдепсілік, кічіпейілділік ең алдъмен адамнъң сәлім-сәЯбиеріне байланърсъ деп сүйеді. Рондъҕсан жар нәЯерсе ҲміЯге келірімен-аҕ онъ сиірінче сәЯбиелей барсат — әке-чеченің ҕариессі боЯъчъ екенін айсадъ. Аҕън, әріЯере, жарсаЯдъ ҲЯ кҲкіЯек, сәкаппаЯ, ҕтър кетде болтдан кҲбіЯек раҕсандъЯадъ. Кічпейілділік — үлкенге де, кічіге де біЯдей жаЯарасън ҕъмбас ҕариес екенін еркеЯседі: Кірілік ҕъмбас емер, кічілік ҕъмбас. Ұлъҕ болраң, кічік бол. Жүріп БаларағҰн әдепсіліксің ран сүЯін жъЯлай келіп, ролаЯдъң ічіндегі ең барсъръ — сіл әдепсілігі 172 деген ҕоЯъсъндъ жарайдъ. Дарсаннъң біЯ саЯатъ, дәліЯек айсраҕ, жесінчі саЯатъ сүгелдей оръ мәрелеге — сіл әдепсілігіне, ьғни мәнеЯлі, мәнді, ръпайъ рҲйей білт ҲнеЯіне аЯналған. АвсоЯ оҕтчърън абайлап, ойланъп-солғанъп баЯъп рҲйлетге, сілге раҕ болтға чаҕъЯадъ. Ҕърҕача әЯі мазмҰндъ рҲйлей білт — әдеп-сіліксің баръ деген пікіЯ айсадъ. Енді Жүріп БаларағҰннъң рҲз ҲнеЯі стЯалъ жъЯ жолдаЯънан біЯнече мърал келсіЯейік: Сіл ҕадіЯлі есеЯ, еЯге баҕ ҕонаЯ, ҔоЯ ҕълаЯ сіл, кесесіғҰн бар болаЯ. Сіл — аЯърсан ерік баҕҕан ачтлъ, Раҕ болмараң жҰсаЯ, еЯім, баръңдъ! Сілімнен кҲп жапа чексім, еребім: Бар керілмер үчін, сілді керемін! РҲзіңді баҕ, барън, керіп алмаръң Сіліңді баҕ, сірің рънъп ҕалмарън! Біліп айсҕан рҲз — біліксі раналаЯ, Білікріз рҲз баръңдъ жеп, сабалаЯ. КҲЯген емен кҲбік рҲзбен оңғандъ, Собъҕсай сүй соҕран атъз солғамдъ! РҲз кіріні Ұлъ ҕълаЯ, бек ҕълаЯ, КҲп рҲз барсъ ҕаЯа жеЯге кеп съғаЯ. КҲп рҲйлерең, “Езберің”—деп жек кҲЯеЯ, РҲйлемерең, “Мълҕат”—екен деп рҲгеЯ! БҰлай болра, сең оЯсаръ— кеЯегің, Сілге Ұрсамдъ болраң, ҲреЯ беделің! Сіліңді баҕ, баръң аман боладъ, ' РҲзді ҕърҕа айс, жаръң Ұзаҕ боладъ. ҔалаЯ мҰЯа — рҲз, кіріден кіріге. РҲзді мҰЯа сҰсраң, пайда іріңе. Аҕън кіріні адамгеЯчілік аЯнарънан чъғаЯъп, жҰЯсҕа әдепріз, дҲЯекі, надан есіп кҲЯресесін кейбіЯ мінез-ҕҰлъҕсаЯға кҲЯкем рҲзбен рипассама беЯеді. МҰндай жағъмръз мінездеЯ: мал-мүлікке соймайсън ачкҲздік, раЯаңдъҕ, мейіЯімріздік, ачтчаңдъҕ, с. б. деп кҲЯреседі. Әке-чечеден сәЯбие кәЯген, әдепсі жандаЯ ҕачанда нәпрірін сиь білесін, жомаЯс, батъЯмал, рабъЯлъ, инабассъ болъп келесінін айсадъ. РҲйсіп, Жүріп Фар Фажиб БаларағҰн ҕоғамдъҕ-әлетмессік кҲзҕаЯарънда кейбіЯ ҕайчълъҕсаЯъ бола сҰЯра да Ҳз дәтіЯі үчін пЯогЯерривсі Яолы асҕаЯған біЯ-ҕасаЯ ағаЯстчълъҕ моЯалыдъҕ, асикалъҕ пЯинхипсеЯ ді жъЯлап, олаЯдъ әлетмессік мәреле Яесінде 173 кҲсеЯе білген кҲЯнексі ҕоғам ҕайЯаскеЯі болдъ. жүктеу/скачать 1,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|