ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі Смйыҕпырыйын, гиілші ргп яюоыйры алмасы “ана сілі> 1991п
“ҔҰппы Жүріп Фар Фажиб БаларағҰннъң “ҔҰссъ Яійіипіҗ”
жүктеу/скачать 1,11 Mb. Pdf көрінісі
|
Ezhelgi dauir adebieti Kelimbetov (1)
| “ҔҰппы Жүріп Фар Фажиб БаларағҰннъң “ҔҰссъ
Яійіипіҗ” білік” дарсанънъң бүгінгі күнге дейін раҕсалъп егрппгйрі. жескен үч: нүрҕаръ баЯ: БіЯінчірі, Вена нҰрҕаръ, онъ ГеЯас нҰрҕаръ деп се асайдъ. БҰл ҕолжазба ҕазіЯ Венанъң КоЯолыдік кісапфанарънда раҕсатлъ сҰЯ. Рол үчін онъ Вена нҰрҕаръ дейді. -Ал, дәл оръ ҕолжазбанъ ГеЯас нҰрҕаръ детінің ребебі, бҰл ҕолжазба 1439 жълъ ГеЯас чаһаЯънда кҲчіЯілген екен. Онъ ҰйғъЯ әЯпімен кечіЯген адамнъң ерімі — Фаран ҔаЯа Рейіл. 159 Дарсаннъң оръ Вена (ГеЯас) нҰрҕарънъң сағдъЯъ ҕъзъҕ. БҰл ҕолжазба әлде кімдеЯ аЯҕълъ ГеЯассан СүЯкиьға жескізіледі. Ал, 1474 жълъ “ҔҰссъ білік” ҕолжазбарън біЯет расъп алъп, Рсамбтлға әкеседі.АЯадан үч жүз жълдай таҕъс еседі. 1796 жълъ АврсЯиьнъң белгілі ғалъмъ Иориу уон ФаммеЯ-ПтЯчалы Рсамбтлда дипломасиьлъҕ жҰмърса жүЯген кезінде біЯетден оръ ҕолжазбанъ расъп алъп, онъ Венадағъ КоЯолыдік кісапфанаға ръйға саЯсадъ. Екінчірі, КаиЯ нҰрҕаръ. БҰл ҕолжазба аЯаб әЯпімен кҲчіЯілген. Онъ КаиЯдағъ біЯ кісапфананъң риЯек кездересін колжазбалаЯ ҕоЯънан 1896 жълъ немір ғалъмъ Б. МоЯих сапҕан. Белгілі оЯър ғалъмъ В. В. Радлов ПесеЯбтЯг Ғълъм академиьрънън. Азиь Мтзейі үчін КаиЯ нҰрҕарънъң біЯ данарън кҲчіЯсіп аладъ. ҔазіЯ бҰл ҕолжазба РРРО Ғълъм академиьръ Цъғърсант инрсистсънъң ЛенингЯад бҲлімчерінде раҕсатлъ сҰЯ. Үчінчірі, Наманган нҰрҕаръ. Онъ 1913 жълъ А. 3. Валидов ұзбекрсаннъң Наманган чаһаЯънан сапҕан еді. “ҔҰссъ білік” дарсанънъң аЯаб әЯпімен кҲчіЯілген, ең солъҕ раналасън оръ нҰрҕаръ ұзбек РРР Ғълъм академиьрънъң Әбт Райфан әл-БиЯтни асъндағъ Цъғърсант инрсистсънда раҕсалъп келеді. ұзбек ғалъмъ Кабм КаЯимов Наманган нҰрҕаръ бойънча Ұзаҕ жълдаЯ бойъ зеЯссет жҰмърсаЯън жүЯгізді. РҲйсіп, 1971 жълъ дарсандъ ҕазіЯгі Ҳзбек әЯпі негізінде сЯанркЯипхиь жарап, онъ ғълъми рипассама-ръмен біЯге жеке кісап есіп баръп чъғаЯдъ. ӘЯине, жоғаЯъда асалған үч ҕолжазбанъң әЯ-ҕайрърънъң Ҳзіндік еЯекчеліксеЯі, ьғни әЯбіЯ ҕолжазбанъң Ҳзіндік аЯсъҕчълъҕсаЯъ мен кемчіліксеЯі баЯ. Рондъҕсан ғалъмдаЯ үч нҰрҕанъ да ҲзаЯа ралърсъЯа зеЯссеп, “ҔҰссъ біліксің” ғълъмға негізделген солъҕ секрсін жарап чъғт үчін кҲп еңбек ріңіЯді. “ҔҰссъ білік” дарсанъ жҲнінде сҰңғъч Яес барпарез бесінде фабаЯ беЯіп, онъң нҰрҕарънъң біЯ бҲлігін 1823 жълъ “Азиь жтЯналънда” барсъЯъп чъғаЯған ғалъм уЯанхтз ЖатбеЯс Амадер болдъ. БҰл ірсі кейініЯек венгеЯ ғалъмъ ГеЯман ВамбеЯи колға алдъ. Ол дарсанныш біЯнече саЯатън сЯанркЯипхиьлап, немір. сіліне атдаЯдъ, оған сүрінік беЯесіндей 160 рҲздік жарадъ. Ронъң бәЯін ҕоръп, 1870 жълъ “ҔҰссъ біліксі” жеке кісап есіп чъғаЯдъ. Әйсре де мҰнъң бәЯі әлі алдағъ үлкен жҰмърсаЯдъң барсамаръ ғана еді. “ҔҰссъ біліксі” кең кҲлемде зеЯссет, онъ барҕа сілдеЯге атдаЯма жарат раларънда келелі ірсеЯ съндъЯған адам академик В. В. Радлов болдъ. В. В. Радлов бҰл чъғаЯманъ зеЯссет, атдаЯт, барпаға әзіЯлет ірсеЯімен жиъЯма жъл бойъ (1890— 1910) айналърсъ. Дарсаннъң біЯнече саЯатън немір сіліне атдаЯъп, барпарҲзде чесінен жаЯиьлай барсадъ. Алайда оръ кезде “ҔҰссъ біліксің” бҰЯън белгіріз болъп келген КаиЯ ҕолжазбарънъң сабълтъна байланърсъ В. В. Радлов чъғаЯманъ немір сіліне атдаЯт және кісап есіп чъғаЯт жҰмърсаЯън таҕъсча соҕсасыч койдъ. ұйскені алдъмен КаиЯ нҰрҕарънъң еЯекчеліксеЯін зеЯссеп біліп алт ҕажес еді. “ҔҰссъ білік” дарсанън әдебиессант, сіл білімі, саЯиф ғълъмъ сҰЯғърънан зеЯссетге Р. Е. Малов, Е. Э. БеЯселыр, А. Валисова, К.КаЯимов, Р. Мтсаллибов риьҕсъ ровес ғалъмдаЯъ мол үлер орсъ. Ҕазаҕсъң белгілі аҕънъ, әЯі әдебиес зеЯссетчірі АрҕаЯ Егетбаев “ҔҰссъ білік” дарсанънъң ҕазаҕ әдебиесінің дамтъна идеьлъҕ-кҲЯкемдік әреЯі” (ДәрсүЯ, поасика және атдаЯма мәрелелеЯі) деген саҕъЯъпҕа ғълъми еңбек жаздъ. Рондай-аҕ ол аҕън Яесінде “ҔҰс-съ білік” дарсанънъң сҰпнҰрҕаға мейлінче жаҕън позсикалъҕ атдаЯмарън жарап чъҕсъ. 1 жүктеу/скачать 1,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|