1. Физиология пәні, басқа ғылымдармен байланысы, медицинадағы маңызы. Уник 100%
Тежелудің түрлері: постсинапстық, пресинапстық, пессимальді, кері тежеу
жүктеу/скачать 0,93 Mb. Pdf көрінісі
|
физиология сессия Nazarkul E.S. 2021surak
| 38.Тежелудің түрлері: постсинапстық, пресинапстық, пессимальді, кері тежеу,
реципрокті, латеральді. Орталық тежеуді 1862 жылы И.М.Сеченов ашты. Тәжірибе кезінде ол бақа миын визуалды төбешік деңгейінде алып тастап, бүгілу рефлексінің уақытын анықтады. Содан кейін визуалды төбешіктерге тұзды кристалл қойылды, нәтижесінде рефлекторлық уақыт ұзақтығының жоғарылауы байқалды. Бұл бақылау И.М.Сеченовке орталық жүйке жүйесіндегі тежелу құбылысы туралы өз пікірін айтуға мүмкіндік берді, яғни бақа миындағы арнайы орталықтар жұлынның рефлексиялық белсенділігіне тежегіш әсер етеді. Тежеудің бұл түрі Сеченовтық тежеу немесе орталық тежеу деп аталады. Введенский нәтижелерді теріс индукция тұрғысынан түсіндірді. Егер орталық жүйке жүйесінде қозу белгілі бір жүйке орталығында пайда болса, онда қозу фокусы айналасында тежелу пайда болады. 126ЖМ Назарқұл Еркебұлан Ухтомский нәтижелерді басымдық тұрғысынан түсіндірді. Көрнекі дөңестерде - жұлынның әрекетін басатын қозудың доминанты. Қазіргі заманғы түсініктеме: визуалды төбешіктерді қоздырғанда, каудальды ретикулярлық формация қозғалады. Бұл нейрондар жұлындағы ингибиторлық жасушаларды қоздырады (Реншоу жасушалары), бұл жұлындағы альфа-моторлы нейрондардың белсенділігін тежейді. Тежелудің екі түрі бар: • Перифериялық • орталық Орталық тежеу механизмдері мен түрлері: Бастапқы тежеу. Бастапқы тежелу тежегіш нейронға іргелес арнайы тежегіш жасушаларында жүреді. Бұл жағдайда тежегіш нейрондар тиісті нейромедиаторларды бөліп шығарады. Бастапқы тежеу түрлері: Постсинапстық - Реншоу жасушалары мен тежеуші нейрондардың қатысуымен пайда болатын алғашқы тежелудің негізгі түрі. Мотонейрон денесі мен тежеуші нейрон аксоны түйіспе құрады. Тежеуші нейрон қозғанда аксон ұшынан гаммаамин май қышқылы бөлініп, постсинапстық мембранадан хлор ионының ішке, калий катионының сыртқа шығаруын күйшейтеді де, постсинапстық мембрананың гиперполяризациясы жүреді, бұл тежелуді тудырады. Алғашқы тежеудің мысалдары: Кері тежелу- нейрон жасушаға әсер етеді, ол жауап ретінде сол нейронды тежейді. Реципрокты дегеніміз - өзара тежелу, онда жүйке жасушаларының бір тобының қозуы басқа жасушалардың тежеуші нейроны арқылы тежелуін қамтамасыз етеді. Латеральды - тежегіш жасуша іргелес нейрондарды тежейді. Ұқсас құбылыстар тордың биполярлы және ганглионды жасушалары арасында дамиды, бұл объектіні айқынырақ көру үшін жағдай жасайды. Қайталанатын рельеф - тежегіш жасушаларды басқа тежегіш жасушалар тежеген кезде нейрон тежелуін бейтараптандыру. Пресинапстық - кәдімгі нейрондарда кездеседі, қозу процесімен байланысты. Реншоу жасушасының қатысуымен іске асады. Қоздырушы түйіспедегі медиатордың шығуын тоқтатады. Мотонейронды қоздыратн жүйке талшығы ұшымен тежегіш жасуша аксоны түйісіп, аксондық тежеу түйіспесін құрайды. Мотонейрон қатты қозғанда, аксон арқылы Реншоу жасушалары да қозады, нәтижесінде постсинапстық мембрана арқылы хлор анионы өткізгіштігі жоғарылап, кальций катионы өткізгіштігі тоқтайды. Бұның салдарынан, медиаторлар бөлінбей, қозу бәсеңдеп, бара бара тежеледі. Екінші тежеу түрлері: Пессимальді тежелу - бұл көптеген импульстардың әсерінен постсинапстық мембрананың күшті деполяризациясы нәтижесінде қоздырғыш синапстарда дамитын екінші реттік тежелу. Тұрақты деполяризация әсерінен, қозу өрістемейтін болады. Қозудан кейінгі тежелі қарапайым нейрондарда пайда болады және қозу процесімен де байланысты. Нейрондық қозу актісінің соңында күшті іздік гиперполяризация дамуы мүмкін. Сонымен қатар, қоздырғыш постсинаптикалық потенциал мембраналық деполяризацияны деполяризацияның критикалық деңгейіне жеткізе алмайды, кернеулі натрий арналары ашылмайды және әрекет потенциалы пайда болмайды. |