48.Тағамның спецификалық динамикалық әрекеті. Рубнердің изодинамикалық ережелері. Ақуыз алмасуының гормоналды реттелуі. 100% Тағамның өзіндік спецификалық динамикалық әрекеті немсе тағамдық термогенез –
тамақтану кезінде энергияның әдеттегі жағдайдан көп бөлініп, зат алмасудың күшеюін
білдіреді.Тағамның спецификалық динамикалық әсері тағамның құрамына байланысты,
егер онда көмірсу басым болса энергия 15%, ақуыз жоғары болса 30% энергия әдеттегіден
көп жұмсалады, тағамда майдың көп болуы зат алмасудың қарқынын айтарлықтай
төмендеуіне, тіпті тежелуіне алып келеді. Аралас тамақтану кезінде энергенияның көп
бөлінуі 10%-ды құрайды. Тамақты қабылдаған соң, 15-30 минуттан кейін зат алмасу
қарқыны күшейіп, 10-12 сағат бойына сақталады. Тамақтың спецификалық динамикалық
әрекетінен кейін қандағы глюкоза мөлшері артады, су-тұз балансында өзгерістер орын
алады, қантамырлар кеңейеді. Асқазан-ішек жолдарына тағам түскеннен кейін, зат
алмасудың жоғарылауы аштық сезімінің тежелуіне алып келеді.
Рубнер өзінің зертеулерінде жалпы зат алмсудан бөлінген энергенияның 4%-і ақуыздардың
құрылуына жұмсалатынын анықтаған болатын. Яғни, күнделікті өмірде орташа алғанда,
адамдарда күніне 30гр ақуыз құрылады. Рубнер өз зерттеулер нәтижесінде изодинамикалық
заңын ашты. Рубнердің изодинамикалық заңы – ағзаға түсетін ақуыз, май, көмірсулар
белгілі бір шекте бір-бірін энергетикалық құндылығына сәйкес алмастыра алады. Бірақ,
ақуыздар өздерінің пластикалық функциясына сәйкес, депоға жинақтала алмауына сәйкес
көмірсулармен де, майлармен де алмастырыла алмайды. Ақуыздардың реттелуін
гипоталамустың сұр заты қамтамасыз етеді. Гипоталамус ақуыздардың алмасуын – ішкі
секрециялық бездер мен вегетативті нерв жүйесі арқылы реттейді. Вегетативті нерв жүйесінде: симпатикалық
жүйке
жүйесі
–
белоктардың
диссимиляциясын,
парасимпатикалық жүйке жүйесі – ассимиляциясын күшейтеді. Ішкі секреция бездерінде: тироксин – белоктардың тотығуын, соматотропин – белок ассимиляциясын,
глюкокортикоидтар – белок диссимиляциясын күшейтеді.
