Метеорологиялық-климатологиялық энциклопедия
жүктеу/скачать 4,63 Mb. Pdf көрінісі
|
| ШҦНАҚ МЕТЕОРИТ КРАТЕРІ (астроблема) — Мойынты
теміржол бекетінен батысқа қарай жерде орналасқан жерден тыс жаратылған табиғаттың қызықты ескерткіші. Кратер 12 миллион жыл бұрын ӛз маңайында бірнеше мыңдаған шақырым жердегі барлық тіршілікті құртқан үлкен метеорит құлауынан пайда болған. Шунақ диаметрі 3100 метрді құрайды (бұл АҚШ-тағы (Америка құрама штаттарындағы) белгілі Аризон кратерінің диаметрінен екі жарым есе артық), цоколь айналма үймегі мен саз балшық қалдықтарымен жайпақ түбі жақсы кӛрінеді. Кратер едәуір терең – 400 метрге жуық. Метеорит кратері бейнесінің қитұрқысына (жасырынды сырына) бӛленуіне мән бермесек (бұл бір энергетикалық орталық, мистикалық орын, және тағы басқа дегенге кӛбі сенеді), бұл жай ғана аралайтын ерекше және қызықты жер деп мойындауға тура келеді. ШҦҢҒЫМА, мұхит шұңғымасы, тереңсулы шұңғымалар – мұхит шарасының тереңдегі 5000 метрден астам ұзынша әрі жіңішке келген ойыңқы бӛлігі. Шұңғыма ұзындығы бірнеше мың км-ге, ені – ондаған және жүздеген км-ге жетеді. Дүниежүзілік мұхиттағы ең терең шұңғыма – Тынық мұхиттағы Мариана шұңғымасы (тереңдегі 11022 м). Тереңдігі 7 км-ден асатын Тынық мұхитында 12, Атлант мұхитында 3 шұңғыма бар. Әдетте, шұңғыма аралдар доғасының мұхиттық жағына орналасады, мысалы, Алеут, Курил-Камчатка, Филиппин шұңғымалары және құрлық жағалауларының су асты жоталарының баурайымен ұзына бойына созылады (құр-лық пен мұхит аралығындағы ӛтпелі аймақта), мысалы, Андтауларының батыс баурайындағы Перу және Чили шұңғымалары. Геологиялық тұрғыдан қазіргі геосинклиналдық құрылымдарды құрайды. Әдетте шұңғыма жоғарғы сейсмикалық және жанартаулық аумақтарымен ерекшелінеді. Шұңғыма табаны тегіс, шӛг. Ӛзіне тән эндемик інді жыныстар (борпылдақ шӛгінділер жабындысының қалыңдығы 2 – 3 км-ге жетеді) жапқан, беткейі тіктеу 5 фаунасы таралған. ШЫМ (Дерн) - топырақ кӛкжиегінің ең жоғарғы бӛлігінде орналасқан және ауалы ортада бітетін шӛп фитоценозының бӛлігі. Тірі және ӛлі тамыр сабағының ӛте кӛп жиналуымен, ал жоғары, ӛркеннің тӛмеңгі бӛлігімен ерекшеленеді. Шым кӛбінесе шӛбі бар батпақтарда, жазықтарда және шалғындарда жақсы дамыған. ШИКІЗАТ - бұрын еңбек әрекетіне түскен және одан әрі ӛнделуге тиіс еңбек заттары (мысалы, қазылған кеніш, қырқылған жүн); әдетте, шикізат қайсыбір ӛнеркәсіп саласына: жеңіл, тамақ, т.б. арналған деп ұғынылады; табиғи ресурстардың, негізінен, пайдалы қазбалардың ӛндірісте пайдаланылатын бӛлігі. Бұлайша ұғынуда шикізат — табиғи ресурстардың ендігі пайдаланылатын немесетехнологиялық тұрғыдан ӛндіріске тартылуы мүмкін бӛлігі. Бірнеше түрлері сараланады:борлық шикізат (бор алу үшін қолданылады, каолиндік шикізат (керамика мен отқа тӛзімді материалдар алуда, сондай- ақ, бірқатар технологиялық процестерде қолданылады), цемент шикізаты және т.б. жүктеу/скачать 4,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|