Жылдамдықты-күштік сапаның (қуаттылықтың)

171
(концентрлі немесе эксцентрлі жиырылу) өлшенетін бұлшық ет 
күші динамикалық күш (Ғ) ретінде белгіленеді. Ол бұлшық еттің 
концентрлі жиырылуы кезінде үдеумен (а), массамен (m) немесе 
бұлшық еттердің эксцентрлі жиырылу кезінде масса қозғалысының 
баяулауы бойынша (кері белгімен үдеу) анықталады. Бұл анықтама 
физика заңына негізделген: Ғ= m х а. Мұнда көрінетін бұлшық ет 
күші орын ауыстыратын масса көлеміне байланысты: орын ауысты-
ратын массаның артуымен күш көрсеткіштері кейбір шекте өседі, 
əрі қарай массаның артуы динамикалық күштің артуымен қатар 
жүрмейді.
Динамикалық күшті өлшеу кезінде зерттелуші күрделі бұлшық 
еттен тыс жəне бұлшық ет ішілік координациялы қозғалысты 
орындайды. Сондықтан динамикалық күш көрсеткіштерінің түрлі 
адамдарда айтарлықтай айырмашылықтары бар жəне сол бір 
адамды қайталап өлшеу кезінде изометриялық (статикалық) күш 
көрсеткіштеріне қарағанда көбірек болады.
Бұлшық еттердің концентрлік жиырылуы кезінде өлшенетін 
динамикалық күш статикалық күшке қарағанда аз. Əрине, мұндай 
салыстырулар екі жағдайда да зерттелушінің максималды күш са-
луы жəне бірдей буындық бұрыштар кезінде жүргізіледі. Эксцентрлі 
жиырылу режимінде бұлшық еттер максималды изометриялық 
күштен айтарлықтай асатын динамикалық күшті көрсетуге қабілетті. 
Бұлшық ет жиырылуының осы режимінде қозғалыс жылдамдығы 
неғұрлым жоғары болған сайын соғұрлым көрінетін динамикалық 
күш жоғарырақ болады. 
Зерттелушілерде 
статикалық 
жəне 
динамикалық 
күш 
көрсеткіштері арасында шамалы корреляция байқалады (корреляция 
коэффиценті шамамен, 0,6-0,8).
Динамикалық жаттықтыру нəтижесінде динамикалық күштің 
артуы статикалық күштің жоғарылауын тудырмауы мүмкін. 
Изометриялық жаттығулар немесе динамикалық күшті арттырмай-
ды немесе статикалық күшке қарағанда айтарлықтай азырақ артты-
рады (48-сурет).
Мұның барлығы жаттықтыру əсерінің төтенше арнайылығын 
көрсетеді: жаттығудың (статикалық немесе динамикалық) белгілі бір 
түрін қолдану нəтиженің неғұрлым айтарлықтай жоғарылауын тап 
сол жаттығу түрінде тудырады. Мұнымен бірге бұлшық ет күшінің 
барынша өсуі сол жаттықтыру жүретін қозғалыс жылдамдығы 
кезінде байқалады. 

172
Бұлшық ет күшінің біріне бұлшық ет күшінің тез көрінуі 
қабілеттілігін сипаттайтын жарылыс күші жатады. Ол мысалы, түзу 
аяқпен жоғары секіруде немесе тұрған орнынан ұзындыққа секіруде 
биіктікті, максималды мүмкін болатын жылдамдықпен қысқа 
біртұтамға жүгіруде орын ауыстыру жылдамдығын едəуір шамада 
анықтайды. Жарылыс күші көрсеткіші ретінде күш градиенттері, 
яғни максималды көрінетін күштің оған жету уақытына қатынасы 
ретінде немесе қандай да бір бұлшық ет күшінің таңдаулы деңгейіне 
(абсолютті градиент), немесе максималды күштің жартысына, не-
месе оның қандай да бір басқа бөліміне (салыстырмалы градиент 
күші) жету уақыты ретінде анықталатын оның өсу жылдамдығы 
қолданады. Күш градиенті жылдамдықты-күштік спорт түрлері 
өкілдерінде (қысқа қашықтыққа жүгірушілерде) спортпен ай-
налыспайтын адамдарға немесе төзімділікке жаттығатын спорт-
шыларға қарағанда жоғары келеді. Əсіресе, күштің абсолюттік 
градиенттерінде айтарлықтай айырмашылықтар болады. 
Жарылыс күш көрсеткіштері максималды ерікті изометриялық 
күшке көп тəуелді емес. Мəселен, изометриялық жаттығулар 
статикалық күшті арттыра отырып, күш градиенттері көрсеткіштері 
бойынша немесе секіргіштік көрсеткіштері бойынша (биіктікке түзу 
аяқпен секіру немесе тұрған орнынан ұзындыққа секіру) анықтала-
тын жарылыс күшін айтарлықтай емес өзгертеді. Сəйкесінше, жа-
рылыс күштеріне жауапты физиологиялық механизмдер статикалық 
күшті анықтайтын механизмдерден ерекшеленеді. Жарылыс күшінің 
көрінуінде координациялық факторлар арасында активті бұлшық 
еттер мотонейрондары импульсациясы маңызды рөл атқарады. Ол 
разряд басындағы импульсациясы жиілігі мен əртүрлі мотонейрон-
дар импульсациясының синхрондалуымен сипатталады. Неғұрлым 
мотонейрондар импульсациясының бастапқы жиілігі жоғары болған 
сайын соғұрлым бұлшық ет күші тезірек өседі. 
Жарылыс күшінің көрінуінде жылдам жəне баяу бұлшық ет-
тер қатынасына, яғни олардың композициясына айтарлықтай ша-
мада тəуелді бұлшық еттердің жылдамдықты жиырылу қасиеті өте 
үлкен рөл атқарады. Жылдамдықты-күштік спорт түрлерінің жоғары 
білікті өкілдерінде жылдам талшықтар бұлшық ет талшығының 
негізгі массасын құрайды. Жаттықтыру үдерісінде бұл талшықтар 
баяу талшықтарға қарағанда, неғұрлым елеулі гипертрофияға 
ұшырайды. Сондықтан жылдамдықты-күштік спорт түрлерінің 

173
өкілдерінде жаттықпаған адамдармен немесе басқа спорт түрі 
өкілдерімен, əсіресе, төзімділіктің көрінуін қажет ететін спорт-
шыларымен салыстырғанда жылдам талшық бұлшық еттің негізгі 
массасын құрайды немесе көлденең қимасында айтарлықтай үлкен 
алаңды алып жатады. 

жүктеу/скачать 9,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: