Профессор Алма Қыраубаеваның жаным садаға еңбегінен бүгінгі
жүктеу/скачать 2,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Жаным-садаға
| Баланы
ң жан дүниесі Университетте о қыған жылдарымыздағы психология сабағын еске алсам, еуропалы қ ұлы педагогтердің туған жылы мен кітаптарының атын жаттаумен өтіпті. Баланың жан дүниесінде болатын түрлі ауыт қулармен мүлде таныс емес екенбіз. Баланы ң жан дүниесіне шынымен мән берсек, оның бұзылуының себебі т үрлі-түрлі екенін білер едік. Мысалы, бір бала бар тынышсыз. Партасынан белгілі ма қсатсыз-ақ тұрып кете береді. Тіпті беті ауған жа ққа қарай жүгіре жөнеледі. Ескертуге назар аудармайды. Тіпті д өрекі мінез көрсетеді, тәртіпке көнуі қиын. Ал оның ауытқу екенін білмей, ұрса берсең, «бұзықтығын» бұрынғыдан да көбейтіп, тіпті үйден де қашып кетуі мүмкін. Бір қыз баланың аянышты жағдайын естідім: Жайшылы қта жақсы с өйлейді, билейтін де өнері бар. Ал сабақ айтуға келгенде, аузын біреу буып қойғандай, даусы шықпайды. Мұғалім қанша ұрысса да, а қ тер, көк тер боп ақыл айтса да, сөйлемейді. Сөйлегісі келсе де, неге екені белгісіз, үні шықпайды. Қанша дайындалып келсе де, айта алмайды. Ал осыны ң жүйке ауруы екенін мұғалімі білген жоқ. Баланы ң қырсықтығын «түзеу үшін» қанша еңбегін зая кетірді. Өз ж үйкесін құртты. Бұрын да бір мектептен ауысып келген қыз тағы да бас қа мектепке ауысуға мәжбүр болыпты. Баласының ауруынан хабарсыз ана бай ғұстың тапқан амалы сол-ақ болса керек. Психологке к өрсетсе, тез-ақ айығып кетпекші, мутизм деп аталатын б ұл ауру, мектептегі, отбасындағы күнделікті мезі қылған ескерту, ұрсуға баланың іштей қарсылығы ретінде пайда болады екен, Өзіне т үсініксіз себеппен тілі байланып қалуды логофобия (сөйлеуден қорқу) дейді екен. Ондайда ойын басқа жаққа аударып жіберсе, қайтадан сөйлеп кете алады. Кейбір бала өзін әділетсіз жазалаған мұғалімнің алдында ешбір с ұрағына жауап бермей, сағаттап үнсіз тұра береді. Сөйтіп жүріп б ұйығылыққа, көңілсіздіктің тереңіне түсіп кетуі мүмкін. Мұндай балалар мейірімді қарым-қатынасты, уайымнан ойын бөліп, к өңілдендіретін жағдай жасауды керек етеді. Өзінен-өзі уайымға салынып, қай-қайдағыны ойлап, іштей көп қайғыратын бала аутизм деген ауруға ұшырайтын көрінеді. Ол бала ға шаршаған мұғалімнің намысқа тиетін сөз айтып ұрсуы, өзі ұнатқан қыздың қарамай қоюы, біреудің мазақтауы, нашар баға алуы, өзінің бет-әлпетіне көңілі толмауы, әйтеуір ұсақ-түйектің бәрі қайғы болып көрінуі мүмкін. Баланың жан өзгерісін байқап, дер к өзінде көмекке келмесе, сырқатқа ұшырайды. Енді жасампаз баланы ң мінезіне келейік (шизоидтік тип). Оның барлы қ сабаққа бірдей ықыласы бола бермейді. Өзін қызықтыратын саба қты ғана беріліп тыңдайды. Сылбыр, көбіне өз ойымен өзі әуре. Саба қты сұрай қалғанда, тез жауап бере қоймай күйдіреді. Асықпай ойлану ға, өз көзқарасын білдіруге мүмкіндік берсе ғана ашылып с өйлей алады. Киімін тап– тұйнақтай қылып жүруді қанша талап еткенмен, орындалмайтынына сене бері ңіз. Бірақ оның табиғатында не өнерге, не ғылымға, тағы бірдемеге айрықша қабілеттілік болады. Д үниеге ұлы жаңалық әкелетіндер осындай баладан шығады. Ал мектепте баланы ң әлгіндей табиғи ерекшелігін ескермей, жан- жа қтан қамшылай берсек, не болмақ? Сабақта тез жауап беру, барлық п әнге бірдей ықыласты болу, ұқыпты киіну дегендерің басқа о қушыға жарамды болғанмен, бұл баланың табиғатына мүлдем қарама-қайшы талаптар. Сөйтіп, талантты баланың бір бағыттағы тере ң ізденісіне мүмкіндік берудің орнына, әрқайсымыз бір ұрсып, жекумен барлы қ сенімінен айырмақпыз. Мұғалімнің айтқанына сеніп, өзінің басқалардан төмен екенін мойындап, іштей уайымға т үсуден жан дүниесі ауытқуға ұшырауы мүмкін. Отбасында д ұрыс тәрбие алмай, бетімен өскен, рухани жағынан құрдастарынан артта қалып қойған балалардың мектептегі жағдайы тіпті қиын. Олардың үй іші ұрыс-керіс, ішімдікке үйір. Осындай бір баланы ң аянышты халін айтайын: Өзі көп балалы үйде өскен. Отбасында тыныштық, дұрыс тәрбие жо қ. Әкесі балаларын, әйелін жөнсіз ұрып-соғады. Шешесі болса, тірліктен ешбір ра қат көрмегеніне ызаланып, наразылығын баласынан алады. Баланы ң өзі 15-16 жаста болса да, ойлау, іздену қабілеті т өменгі сатыда қалып қойған. Сабақты түсінбейді, сондықтан ы қыласы жоқ. Екі жыл орнында отырып, өзінен кіші балалармен о қығандықтан, басқа балалар арасында беделден жұрдай. М ұғалімдер жағы да ұрсудан аянбағандықтан, оқушылар да маза қтаудан қалыспайды. Үйіндегі жағдай тағы белгілі. Тіпті екі арада ғы қайшылықтың шегіне жеткені сондай, бір жолы оқушылар ешбір себепсіз жабылып ұрған (балалардың ерлік, мықтылық туралы д ұрыс ұғымы калыптаспағанда, өз «мықтылығын» әлсізге күш к өрсету аркылы дәлелдейді). Оқуға қабілеті, ықыласы жоқ о қушыларды кластан-класқа күштеп сүйреп, екі жақтың жүйкесін тауысып, баланы ң намысын таптағанша, негізгі сауатын ашқаннан кейін өзінің шамасы келетін жұмысқа орналасуға көмектеспейінше, оларды ң өмірі әлгіндей болмақ. жүктеу/скачать 2,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|