Профессор Алма Қыраубаеваның жаным садаға еңбегінен бүгінгі

Г
үлсімнің «Ерке болып өстім», – дегеніне сену қиын еді. Ерке, жаны
таза 
қыздан жасқаншақ та сенімсіз оқушы дайындап шығарған класс
жетекшіні
ң «талантына» таңғаласың.
Өкінішке қарай, балаға қанат бітіруден тым кеш қалатын кез де
болады. Дайынды
қ бөлімінде Баршын дейтін қыз бала оқыды. Көп
жыл ауылда ж
ұмыс істеп келген. Оқуға анау айтқан ықыласы
бай
қалмады. Жарытып жауап бере алмайтынын өзі де мойындап
ал
ған сияқты. Ол сабақ айта бастаса, басқалар күледі. Себебі не екен
деп ойлап 
қарасам, осы қыздың көзінде бір жарқыл бар, оңды-солды
с
өйлеп кететін арқа бар, бірақ дер кезінде дұрыс арнаға бұрылмай
қалған. Сөздері тиянақты, жүйелі емес.
Кейде 
үзілісте аудиторияда қалған балалармен әңгімелесіп отыратын
кездеріміз болады. Бір к
үні: «Біздің Баршынның айтысқа бейімі бар
сия
қты. Айтысасың ба?» – дедім.
Ал
ғашында мазақтап отырған жоқ па дегендей күліп, көзінің
астымен бір 
қарап алды да; «Несі бар, айтыссам, айтысамын!» – деді.
Артына жалт 
қарап, көзіне түскен жігіттің атын атап, бір– екі ауыз
өлеңді төгіп-төгіп жіберді. Оған табанда жауап бере қоятын ешкім
табылмай, «айтысымыз» тез ая
қталып қалды.
К
өп ұзамай, арнайы тақырып бердім де, екі аптадан кейін міндетті
т
үрде сұрайтынымды ескерттім. Айтқан уақытта дайындалып келіпті,
біра
қ жауабы онша болмады. Сонда да журналға «бес» қойдым да,
келесі жолы а
қтайтынына сенгендіктен қойғанымды айттым.
«
Қарызға да баға қоя ма екен?» деген сұрақ құлағымда тұрса да,
шынта
ғымнан әлдекім итергендей болды...
Келесі жол
ғы жауабы әлі есімнен кетпейді. Бәріміз дыбыс шығармай,
селт етпей, ты
ңдап қалдық. Сенімнің адамды жарқыратып ашатын
қуатына сонда көзім жетті. Баршын содан былай сабақтан жақсы баға
алатын болды. Бірнеше рет айтыстырып та ты
ңдадық. Айтыста біз
білетін Баршын емес, айтыскер а
қын сияқты арқаланып, сұлуланып
кететін.
Сегіз ай о
қуымыз сонымен өтіп те кетті. Факультет– факультетке
тара
ған балалармен байланысымыз үзіліп қалды. Біраз жылдан соң

естігенім: Баршын бая
ғы қалпына түскен. Елеусіз көптің бірі болып
ж
үріп жатыр. Оқуға ынтасы жоқ. Мұны естіп, бір таланттың
ашылмай-а
қ кеткеніне қатты өкіндім. Бірақ өмірде біреу ерте, біреу
кеш жол табады. Б
үгін болмаса, ертең қозғаушы бір күш жолға салар
деймін.
С
өз соңында, сенімнің адам өміріндегі құдіретті күш екеніне дәлел
ретінде мына бір о
қиғаны келтірейік:
Қалмақтың жолбарысты құйрығынан ұстап алып жерге бір– ақ
қойып өлтіретін батыры бар екен. Абылай хан оған қарсы Шақшақ
ұлы Жәнібекті шығармақшы болады. Жәнібек түнде бір жаман түс
к
өріп, шошып оянады. Түсін айтқалы таң атпай, ханға келеді. Оны
сезген Абылай атшысын ша
қырып:
– Уа, мені
ң қарт Бөгенбай берген нар қызыл атымды есіктің алдына
алып кел! – дейді. Абылай хан атын «жа
қсы түске де садақа, жаман
т
үске де садақа» деп, жалма-жан сойғызып, таратып жібереді.
– Айт, батыр, енді т
үсіңді, – дейді.
– Т
үсімді айтсам, тақсыр, қалмақтан жекпе-жекке пәленше деген
жайса
ң шықты да, сартпа-сұрт болып қалғанда, мені найзамен
шаншып т
үсірді. Кеудеме атша мініп, бауыздауға айналғанда қарасам,
о
ң емшегімді бір айдаһар, сол емшегімді бір айдаһар жылан еміп
жатыр екен. К
өргенім осы! – дейді. Сонда Абылай хан:
– Т
үсің түс-ақ екен, мұнан жақсы түс бола ма? Түсіңде сені ол
шаншып т
үсірсе, өңіңде сен шаншып түсіреді екенсің. Түсіңде сенің
кеуде
ңе ол мініп жүрген болса, өңіңде оның кеудесіне сен мінеді
екенсі
ң.
О
ң емшегіңді еміп жатқан жылан өзіңнен туған балаң, айдаһардай
батыр болады екен. Сол емшегі
ңнен айдаһар емсе, өзіңнен бір қыз
туып, онан ту
ған жиен ол да айдаһардай айбарлы болады екен. Ұлдан
ту
ған ұрпағың, қыздан туған жиенің тұлпар мініп, ту ұстайын деп
т
ұр екен, осынша өсіп– өнесің. Сен қалай өлесің, бар, жекпе-жекке
кіре бер! – депті.

Хан т
үсін қолмен қойғандай ғып айтқан соң, Жәнібектің
қорқынышы қашып, айбаты тасып кетеді. Сол жерден атын алдырып
мініп, «Жекпе-жек!» – деп ай
қайлап, шыға шабады. Қалмақтың
жайса
ңының құты қашып, айқасып қалғанда, Жәнібек шаншып
т
үсіріп, үстіне аттай мініп алады. Шалқасынан жатқан қалмақ:
«То
қта!» – дейді.
– Т
үнде түсімде сені алып едім-ау, табаныма салып едім-ау. Сенің түс
жорушы
ң жақсы жорығандықтан, менің түс жорушым ретін тауып
айта алма
ғандықтан, мені алып кеттің-ау, – дейді.
Сонда Ж
әнібек қалмақтың басын кесуге қимай, Абылайдың алдына
алып келіпті дейді. (М
әшһүр-Жүсіп Көпеевтен).
* * *
Біз іздеген халы
қтық тәрбие осы емес пе?
ҚАТАЛ МҰҒАЛІМ – ЖАҚСЫ МҰҒАЛІМ БЕ?
Осы с
ұрақты студенттерге қойғанымда, Айгүл деген ұяң қыз айтты:
«Мен бітірген мектепте физикадан саба
қ беретін апайымыз болған.
Қыбыр еткізбейтін. Қолымызды қозғасақ та, «тыныш отыр!» – деп
ұрсатын. Ол сабақта тәртіпсіз бала болмайтын. Тәртіпке қатты
қараған дұрыс сияқты».
Осыны айтты да, к
өз алдына қатал апайының сұсты жүзі елестеп
кетті ме, Айг
үл көзін тайдырып, төмен қарады. Әп-әдемі қыздың
жас
қаншақтығы жараспай тұр. Бұл баланың байқалған тағы бір
әдеті – сабақты орнынан тұрмай айтса, еркін сөйлейді. Тұрғыздың
дегенше, 
қысылып-қымтырылып, ойын байланыстыра алмайды. Шын
к
өңілден тыңдауға дайын екеніңді білдірмесең, үн-түнсіз отыра
беруге бар. О
ңаша әңгімеде айтқаны: Орнынан тұрған кезде бір
қорқыныш билейді, буын– буыны қалтырап, не айтайын деп
т
ұрғанын ұмытып қалады. Айгүл екеуміз бұдан былай: «Мұғалім де
мендей адам!» – деп жиі 
қайталап тұратын болдық.

Өз ойындағысын еркін айта алмайтын жасқаншақтық біздің қазақ
балаларында жиі кездеседі. Ата-бабадан келе жат
қан
ба
ғыныштылықтың әсері ме, әлде өз тілінің кадірі болмай, басқа
тілді еркін ме
ңгере алмаудан жасып қалған ба? Оның үстіне
мектептегі 
әміршіл-өктем тәрбие де басып тастаған болар.
* * *

жүктеу/скачать 2,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: