Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
aзa Тiлiнi зектi М селелерi ж не Т уелсiздiк Тa ылымы
| Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы
157 Монографияда қазақ тіл білімінде тұңғыш рет сөзжасамның жалпы теориялық мәселелерінің ғылыми негізі жасалды. Шолудан байқалғандай, 1988 жылға дейін сөзжасам жүйесі, оның жалпы заңдылықтары сөз болған емес, зерттеулердің бәрі негізінен жеке сөз таптарының жұрнақтар арқылы жасалуы туралы болып келді. 1988 жылы шыққан сан есім сөзжасам туралы монографияда «Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі тұңғыш рет ғылыми мәселе ретінде сөз болса, 1989 жылғы монографияда «Сөзжасамның жалпы мәселелері» арнайы зерттеліп, онда тілдің сөзжасам жүйесі екінші рет толық сипаттамаға ие болды. Сөзжасам жүйесі мәселесінің ішінде сөзжасамдық талдау, туынды сөздер, сөзжасам негізділігі (мотивация), сөзжасамдық тізбек, сөзжасамдық ұя, сөзжасамдық мағына, сөзжасамдық тип мәселелері сөз болды. Бұл тарауларды Н.Оралбаева жазды /24, - 112/. Бұл еңбекте осы мәселелер алғаш рет ғылыми айналымға түсіп, өз шешімін тапты. Бұрын морфологиялық талдау термині қолданылып, оның мәні сөз құрамына, сөз табына талдау болып түсінілетін. Сөзжасам тілдің жеке саласы болып танылғандықтан, осы сала мәселесі бойынша сөзге талдау жасау қажеттігі туды. Бұл сөзжасамдық талдау мәселесінің ұғымын, мәнін ашуды керек етті. Осымен байланысты монографияда сөзжасамдық талдау мәселесі қойылып, оның өзіндік ерекшіліктері ашылып, морфологиялық талдаудан айырмашылықтары анықталды. Туынды сөздер мәселесі бұрын да ғылымда, оқулықтарда сөз болып жүрген. Бірақ туынды түбір, туынды сөз терминдерінің бірінің орнына бірі қолданылып жүргені, ара - жігі ашылмағаны біраз қиындықтар туғызды. Бұл туынды сөз терминінің мәнін анықтап, оның тіл білімінде бір мағынада қалыптасуына ықпалы жасалады. Осы бөлімде қазақ тіл білімінде тұңғыш рет сөзжасамдық ұя термині ғылыми айналымға қосылды. Термин ғана емес, сөзжасамдық ұяға анықтама берілді. Ол төмендегідей: «Сөзжасамдық ұя деп бір негізгі түбірден тараған туынды түбірлердің жиынтығы аталады». Оған бас түп негізінен жасалған ұя түгел мысал ретінде берілді. Монографияда сөзжасамдық ұяның құрылысы нақтылы мысал арқылы дәлелденді. Ұяда негіз сөзден тікелей жасалған туынды түбірлерден басқа туындылардың Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы 158 бәріне туынды түбірлер негіз болғаны анықталған. Осы ұяның құрамын талдау арқылы автор сөзжасамдық ұяның құрылысы күрделі болатынын дәлелдеген. Сондықтан бірге сөзжасамдық ұяда түбірлес туынды сөздер болатыны анықталған. Сөзжасамның жалпы мәселелері бөлімі сөзжасамның теориясының негізін қалаған, бұрын назардан тыс қалған жаңа теориялық ұғымдарды анықтаған, оны ғылымның бір саласын ғылыми деңгейге көтергенін атап кету орынды деп санаймыз. Монографияда сөзжасамдық тәсілдер мәселесіне толық ғылыми сипаттама берілген. Бұл мәселе де осы еңбекте тұңғыш рет ғылыми тұрғыда анықталды деуге толық болады. Монографияның 2 – бөлімі сөз таптарының сөзжасамына арналған. Жоғарыда сөзжасамды зерттеу сөз таптарының сөзжасамынан басталды дегенбіз. Сондықтан сөз таптарының сөзжасамының бастау көздері болғаны рас. Бірақ монографияда қайталау жоқ, ғалымдар бұл мәселелерді жаңаша көзқараспен жазған. Монографияда қамтылған сөз таптарының сөзжасам ғылымның соңғы жетістіктері ескеріліп, жаңа көзқараспен, жоғары ғылыми деңгейде жазылған. Соның ішінде зат есім сөзжасамы өте жоғары деңгейде диахрондық тұрғыда көп мәселелерді зерттей отырып жазылған /24, - 113 – 231/. Біз бұл монографияға толық талдау жасауға тырыстық, өйткені ол бүгінгі таңда сөзжасам теориясын бірсыдырғы толық қамтыған, сөзжасам теориясының ғылыми негізін қалаған, сөзжасамның көп жаңа мәселелерін көтерген ғылыми деңгейі жоғарғы, өте құнды еңбек екенін атау орынды деп санаймыз. Бұл – монографияның құндылығына, жаңалығына, онда көтерілген теориялық мәселелердің маңызына толық дәлел. Осындай жаңа бағыттағы ғылыми зерттеулердің бірі – ғалым Г.Шахарманның диссертациялық еңбегі. 1998 жылы ол «Қазақ тіліндегі сан есім сөздерден жасалған туындылардың мағыналық ерекшеліктері» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады /26/. Ол ғылыми еңбегінде бір, біреу, екі, үш, төрт, бес, жеті, тоғыз, тоқсан, мың, үші, жетісі, қырқы, жүзі, бірге, бірде, бірден, бесті сөздерінің жаңа мағынаға, саннан басқа мағынаға |