Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы


SONRASI DÖNEMDE TÜRKİYE VE AZERBAYCAN EDEBİYATLARINDA TARİHÎ



Pdf көрінісі
бет68/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   102

1980 SONRASI DÖNEMDE TÜRKİYE VE AZERBAYCAN EDEBİYATLARINDA TARİHΠ

ROMANIN GELİŞİMİ 

Murat DEĞER

 

Özet: Türkiye’de 1961 anayasasının getirdiği özgürlükçü ortamdan istifade eden yazarlar resmî ideolojinin 



dışında  kendi  ideolojilerini  romana  sokmuşlardır.  Diğer  taraftan  Batıdaki  modern  roman  anlayışına  uygun 

sanatsal  değeri  yüksek eserler de  verilmiştir. Bu iki tür tarihî romana  1980 sonrasında  postmodern denilen 

yeni bir tür ilave olmuştur.  

Diğer  taraftan  1960  yılından  itibaren  katı  Sovyet  rejiminin  yumuşamaya  başlamasıyla  Azerbaycan  tarihî 

romanında  da  tıpkı  Türkiye’deki  gibi  konular  resmî  ideolojiden  uzaklaşıp  insan  ve  toplum  yaşamına 

yönelmiştir.  Böylece  sistemin,  toplum  ve  insan  üzerindeki  olumsuz  etkileri  romanlarda  yer  bulmuştur.  Bu 

dönem edebiyatçılarının gösterdikleri cesaret, Azerbaycan’ın bugünkü bağımsızlık ve demokrasi hareketi için 

fikrî ve manevî zemin de hazırlamıştır. Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra edebiyatın millî 

ideoloji  esasında  inkişafı  için  yeni  ufuklar  açılmıştır.  Romanın  mevzu  dairesi  genişlemiş,  Azerbaycan 

tarihinin açılmamış sayfalarına ilgi artmıştır.  



Anahtar Kelimeler: Türkiye edebiyatı, Azerbaycan Edebiyatı, tarihî roman, modern, postmodern,  

Historical Novel Development in Turkey and Azerbaijan Literature After 1980  

Abstract:  In  Turkey  the  writers  who  have  exploited  the  freedom  derived  from  the  1961  constitution  used 

their own ideologies as well as the official one. On the other hand some other highly appreciated Works of art 

have  been  created  accordingly  with  the  modern  novel  concept  on  the  west.  A  new  type  called  Postmodern 

was added to these two new types of novel. 

On the contrary by the slowing down the effects of strict Soviet Government Azerbaijani historical novel has 

led  to  the  individual  and  society  just  like  the  one  in  Turkey  which  departed  from  official  ideology.  So  the 

negative effects of the system on the individual and society have been placed in the novel. At this period the 

courage shown by the literary writers created a spiritual and ideal base for the independence and democracy 

movement  for  today’s  Azerbaijan.  In  the  1980s  the  idea  of  independence  in  Azerbaijan  gained  more 

importance,  at  the  end  of  the  struggle  Azerbaijan  reached  its  independence.  Thus  new  horizons  for 

progressing based on the national ideology appeared. The concept and the index of novel writing have been 

expanded and the interest in the mysterious pages of Azerbaijan History has risen.   



Key Words: Turkish Literature, Azerbaijani Literature, Historical Novel, Modern, Post-modern,  

Türk  tarihinin  geniş  bir  zaman  dilimine  ve  coğrafyaya  yayılmış  olması  roman  yazarları  için 

oldukça çok ve çeşitli malzeme vermiştir ve halen de vermektedir. Genel olarak 1980 yılına gelene kadar 

Türkiye  edebiyatında  tarihî  roman  türüne  baktığımızda  yazarların  kendilerine  iki  tarz  üzerinde  bir  yol 

çizdiklerini görüyoruz. Türk yazarları ya olay ve macera ağırlıklı, çabuk okunup kolay unutulan popüler 

türde tarihî romanlar yazmışlar ya da gerçekçi anlatım tarzı ile sanatsal üslubu birleştirerek modern roman 

türünde eserler vermişlerdir. Bu iki tür tarihî romana 1980 sonrasında ortaya çıkan ancak 1990 ve 2000’li 

yıllarda oldukça ses getiren ve postmodern denilen yeni bir tarihî roman türü ilave olmuştur. 

Postmodern romanın ortaya çıkışında 1980’lerde ortaya çıkan yeni tarihselcilik kuramı(nazariyesi) 

etkili olmuştur. Bu kurama göre göre tarih kayıt altına alınan belgelerde bile bir yorum işidir. Postmodern 

yazarlar  tarihî  belge  ve  metinler  üzerinde  kendi  yorumları  ile  eserlerinde  geçmişi  yeniden  kurgularlar.  

Hatta  Postmodern  tarihî  romanların  19.yüzyıl  öncesinde  edebiyat  ve  tarihin  beraber  işlendiği  destan, 

masal,  efsane  gibi  türler  gibi  edebiyat  ve  tarihi  birbirine  yaklaştırma  gayreti  içerisinde  olduğu  görülür. 

Yoruma dayalı bir anlayışın ürünü olan postmodern romanın bir diğer önemli özelliği çok anlamlı bir dil 

kullanma  çabasıdır.  Mecazlı,  sanatlı  bir  söyleyişle  meydana  getirdikleri  eserin  tıpkı  tarihî  metinler  gibi 

çok anlamlılığa ve yoruma açık olmasına gayret göstermişlerdir (Yalçın-Çelik, 2005: 27). 

Türkiye’de  postmodern  tarihî  romanın  öncüsü  2006  yılında  Nobel  edebiyat  ödülünü  de  kazanan 

Orhan Pamuk’tur. 1985 yılında yazdığı Beyaz Kale romanıyla bu türün Türkiye edebiyatında ilk örneğini 

vermiştir. Eser yayınlandığında bu tarzda romana alışkın olmayan okurlar ve eleştirmenlerce olumsuz bir 

şekilde  eleştirilmiştir.  Mesela  postmodern  romanın  özelliklerinden  olan  metinlerarasılık(intertextuality) 

kavramı  gözden  uzak  tutularak  romanın  çalıntı  olduğu  ileri  sürülmüştür.  Hâlbuki  yazar  eserini 

oluştururken  Helmut  Von  Moltke’nin  Türkiye  Mektupları,  Pedro’nun  Zorunlu  Seyehati,  Evliya 

                                                      

 



Qafqaz Üniversitesi, Bakü, Doktora öğrencisi, muratdeger43@hotmail.com 

432 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Çelebi’nin Seyehatname, Adnan Adıvar’ın Osmanlı Türklerinde İlim gibi yerli-yabancı pek çok eserden 

istifade  etmiş,  metni  kurarken  bu  yazarlara  herhangi  bir  göndermede  bulunmadan  alıntılar  yapmıştır. 

Fakat bu durum aslında postmodern roman anlayışının bir tezahürüdür.  

Beyaz  Kale  üzerindeki  Türkiye  edebiyatındaki  tartışmalar  yeni  yeni  son  bulmaya  başlamışken 

Orhan Pamuk 1990 yılında Kara Kitap romanını yayınlar ve tartışmalar tekrar alevlenir. O tarihte Türkiye 

edebiyatı  Orhan  Pamuk’u  destekleyip  okuyanlar  ile  karşı  olup  okumayı  reddedenler  olmak  üzere  ikiye 

ayrılmıştır.  Hatta  bu  roman  üzerine  kitaplar  yazılmıştır.  Orhan  Pamuk,  Kara  Kitap  romanında  yine 

postmodern  bir  tarz  benimseyerek  söz  oyunları  ile  süslü  bir  üslup  ile  eserini  kaleme  almıştır.  Yazar, 

ayrıntılar üzerine inşa ettiği metinler içinde önü sonu belli olmayan belirsiz bir olayı esrar, bol hayal ve 

fantezi  ile  beraber  anlatmıştır.  Metinlerin  ayrıntılarında  İstanbul’un  tarih  ve  kültüründen,  tasavvuftan, 

politikadan,  gazetecilikten  daha  pek  çok  kültür  birikiminden  izler  bulunmaktadır.  Orhan  Pamuk’un 

Türkiye  edebiyatında  ilk  örneklerini  verdiği  bu  tarz  tarihî  roman  özellikle  1990  ve  2000’li  yıllarda 

patlama yapmıştır. Bu türün en önemli örnekleri şunlardır:  

Orhan  Pamuk’un  Beyaz  Kale, Kara Kitap,  Benim  Adım  Kırmızı;  Adalet  Ağaoğlu’nun  Romantik 

Bir Viyana Yazı; Ahmet Altan’ın Kılıç Yarası Gibi, İsyan Günlerinde Aşk; Mustafa Altunay’ın Gabel; 

İhsan Oktay Anar’ın Puslu Kıtalar Atlası, Kitab’ül Hiyel; Nedim Gürsel’in Bağazkesen, Resimli Dünya; 

Selim  İleri’nin  Cemil  Şevket  Bey  Aynalı  Dolaba  İki  El  Rovelver;  Bilge  Karasu’nun  Uzun  Sürmüş  Bir 

Günün  Akşamı,  Narla  İncire  Gazel;  Emre  Kongar’ın  Hocaefendi’nin  Sandukası;  Zülfü  Livaneli’nin 

Engereğin Gözündeki Kamaşma; Elif Şafak’ın Araf, Mahrem, Baba ve Piç; Buket Uzuner’in Uzun Beyaz 

Bulut Gelibolu… 

1980’den  günümüze  tarihî  romanın  diğer  türleri  olan  popüler  tarzda,  biyografik  anı  tarzında  ve 

modern tarzda eserler de verilmeye devam etmiştir. 1980 sonrası Türkiye’nin serbest piyasa ekonomisine 

geçerek dünyaya açılması, şehirleşmenin çok hızlı bir şekilde artması ve bütün bunların sonucunda Türk 

toplumunun tüketim toplumu haline gelmesiyle popüler kültürün hızla yayılması Türk romanı üzerinde de 

etkili  olmuştur.  Toplumda  oluşan  yeni  tüketim  algısı  neticesinde  popüler  tarz  tarihî  romanlara  ve 

biyografik,  anı  tarzı  romanlara  ilgi  artmıştır.  Yazarlarımızda  okuyucunun  değişen  algısına  cevap 

verebilmek  için  romanlarında  güncel  sorunların  tarihteki  yansımalarına  eğilmek  yerine  tarihi  bir  zevk 

nesnesi  haline  getirmeyi  tercih  etmişlerdir.  Eserlerde  imaj  ve  tiraj  kaygısı  estetikten,  sosyal  ve  siyasî 

değerlerden daha önemli hale gelmiştir. Bu dönemin popüler tarihî romanlarına Yıldız Balık’ın Okyanus 

Çiçeği,  Derman  Bayladı’nın  Nağmeler  Tahtım  Olsaydı,  Mehmet  Coral’ın  Bizans’ta  Kayıp  Zaman, 

Teoman  Ergül’ün  Selim  ile  Nurbanu,  Latife  Mardin’in  Doğu  Doğudur,  Kâmuran  Solmaz’ın  Ortasında 

Bitiveren Aşk, Yılmaz Çetiner’in Haremde Bir Venedikli eserleri örnektir (Yalçın-Çelik, 2005: 77). 

Diğer  taraftan  modern  roman  tarzını  benimsemiş  yazarlarımız  bu  dönemde  sanatın  hayatla  değil 

sanatla  ilgisinin  kurulması  gerektiği  görüşüne  ulaşmışlardır.  Bu  yüzden  eserlerinde  biçime,  roman 

tekniklerine, anlam yoğunluğuna ve derinliğine önem vermişlerdir. Tarık Buğra’nın Yağmuru Beklerken; 

Sevinç  Çokum’un  Hilali  Görünce,  Ağustos  Başağı;  Emine  Işınsu’nun  Cumhuriyet  Türküsü;  Attila 

İlhan’ın Dersaadette Sabah Ezanları; Fehmi İmre’nin Yüz Altmış Altı Yıl; Gürsel Korat’ın Zaman Yeli, 

Güvercine Ağıt, Rüya Körü; Ayla Kutlu’nun Bir Göçmen Kuştu O; Şemsettin Ünlü’nün Yüz Uzun Yıl 

romanları 1980 sonrası Türk edebiyatında modern tarihî romana örnek teşkil eder. 

Diğer  taraftan 1980’ler  Azerbaycan  için  yepyeni  bir dönemin  başlangıcı  mahiyetindedir.  80’lerin 

ikinci yarısından itibaren SSCB’de baş veren toplumsal-siyasî olaylar neticesinde özellikle de Ermenistan 

ile ortaya çıkan Karabağ sorununa bağlı olarak Azerbaycan’da bağımsızlık düşüncesi güçlenmiştir. Halk, 

Sovyet yönetimine karşı eylemlere kalkışmıştır. Bu arada tarihin tahrif olunması, dil ve alfabe problemleri 

geniş bir perspektifte tartışılmaya başlanmıştır. Halkta tarihine, millî kültürüne karşı ilgi buna bağlı olarak 

artmıştır.  Nihayet  verilen  mücadeleler  neticesinde  Azerbaycan  Türkleri  de  diğer  Sovyet  halklarıyla 

birlikte bağımsızlığına kavuşmuştur. Böylece Azerbaycan edebiyatının millî ideoloji esasında inkişafı için 

yeni ufuklar açılmıştır. Yasaklar, sansürler, ideolojik yönlendirmeler kalktıktan sonra tarihî roman türü de 

geçmişin objektif bir biçimde işlenmesi için uygun ortamı nihayet bulabilmiştir (Hüseynoğlu, 2000: 130). 

Tarihi  romanın  mevzu  dairesi  de  genişlemiştir.  Azerbaycan  tarihinin  açılmamış  sayfalarına,  karanlık 

noktalarına olan ilgi göze çarpmaktadır. Azerbaycan tarihinin en parlak çağları da sonraki merhaleleri de 

çok yönlü araştırılmış ve ebedî bir şekilde yeniden canlandırılmıştır. Özellikle Azerbaycan’ın kadim bir 

Türk yurdu olduğu gerçeği yazılan eserlerde kuvvetli bir şekilde vurgulanmıştır.  

Mahmud  İsmailov’un  Senin  Ulu  Baban,  Efgan’ın  Bey  İnal,  Şahlar  Hesenoğlu’nun  Ala  Buludlar 

romanları  bu  türden  eserlerdir.  Mahmud  İsmailov  en  eski  çağlardan  başlayarak  Azerbaycan  halkımının 

teşekkülüne  kadarki  bir  sıra  ciddi  hadiseleri  romanlaştırmıştır.  Yazar  tarihin  karanlık  sayfalarını 


433 

Murat DEĞER/1980 Sonrası Dönemde Türkiye ve Azerbaycan Edebiyatlarında Tarihi Romanın Gelişimi 

açabilmek  için  ciddi  araştırmalar  yapmıştır.  İddialarını  güçlendirmek  için  yeri  geldikçe  zengin  folklor 

numunelerine, Dede Korkut destanına müracaat etmiştir (Axundlu, 2005: 312). 

Tarihî, folklor motifleri esasında aksettiren bir başka roman da Şahlar Hesenoğlu’nun Ala Buludlar 

romanıdır.  Romanda  bir  halk  hikâyesi  olan  Hançoban  ile  Sara’nın  aşk  macerası  anlatılmıştır.  Roman 

Azerbaycan  edebiyatımızda  az  işlenen  Terekeme  Türklerinin  tarihini  ele  almaktadır.  Romanda  tasvir 

olunan Şahseven, Muğanlı, Aşıglı, Kebirli boyları yurtsuz, göçer kabileler gibi değil kışlak ve yaylakları 

belli, ata yurtlarına sahip çıkan büyük bir halkın evlatları olarak gösterilmiştir.    

Ferman Eyvazlı’nın Gaçag Kerem ve Şemistan Esgerov’un Haçadağ romanları yine 19.asrın sonu 

20.asrın  başında  meydana  gelmiş  kaçakçılık  harekâtını  anlatan  popüler  tarzda  romanlardır.  Bu  eserler 

1970’li  yıllarda  aynı  mevzuda  yazılmış  kaçak  romanlarına  bir  yenilik  getirememiştir  (Axundlu,  2005: 

369). 

1980  sonrası  siyasi  gelişmelerle  Karabağ  üzerine  Ermeni  iddialarının  önce  gündeme  getirilmesi 



ardından iddiaların işgal harekâtına dönüşmesi üzerine bu aktüel mevzuda da tarihî romanlar yazılmıştır. 

Romanlarda  tarihi  belgelere  ve  hadiselere  dayanarak  Karabağ’ın  kadim  bir  Türk  yurdu  olduğu  ve 

Türklerin  burada  binlerce  yıllık  geçmişinin  olduğu  hakikati  üzerinde  durulmuştur.  Ferman  Kerimzade 

Goca Gartalın Ölümü, Mustafa Çemenli Hallı Gürze, Azize Caferzade’nin Gülüstan’dan Önce romanları 

tarihî Karabağ Hanlığını anlatmaktadır. Goca Gartalın Ölümü romanında Karabağ Hanı Penaheli Han’ın 

Karabağ’ı  Rus  işgalinden  uzak  tutmak  için  yaptığı  çalışmalar  ve  Azerbaycan’ın  millî  birliğinin  tesis 

edilmesi  için  girişimleri  konu  edilmiştir.  Yazarlar  Azerbaycan’ın  o  tarihlerde  tek  bayrak  altında 

toplanamamasının  ülkeyi  nasıl  felaketlere  sürüklediğini,  konunun  aktüelliği  ile  kuvvetli  bir  şekilde 

işlemişlerdir. F.Kerimzade hükümdarı tasvir ederken tarihî hakikatlere sadık kalmakla birlikte Han’ın iç 

dünyasına  da  gerektiği  biçimde  eğilmiştir.  Onun  ne  düşündüğünü,  hangi  hislerle  yaşadığını  modern 

roman teknikleri ile başarılı bir şekilde aksettirmiştir. 

Malum olduğu gibi Azerbaycan’da yetmiş yıldan fazla süren Sovyet hâkimiyetinde yazarların bazı 

tarihî  mevzuları  kaleme  alması  engellenmiştir.  Azerbaycan’ın  bağımsızlığını  kazanmasından  sonra 

yazarlar tarihin karanlık sayfalarında kalmış ve el sürülmesi yasak olan bu devirleri de ele almışlardır. İşte 

Azize  Caferzade  bağımsızlığın  getirdiği  bu  ortamda  Zerrintac-Tahire  ve  romanında  Azerbaycan 

edebiyatında  o  vakte  kadar  ele  alınmamış  bir  mevzuyu  işlemiştir.  Yazar  romanında  19.asırda 

Azerbaycan’da  ortaya  çıkmış  bir  Şii  tarikatı  olan  Babilik’i  işlemiştir.  Yazarın  tek  maksadı  Babilik 

tarikatının  tarihini  canlandırmak  olmamıştır.  Yazar  tarihî  hadiseleri  aksettirirken  devrin  sosyal,  siyasî 

havasını  canlı  bir  şekilde  tasvir  etmiştir.  Caferzade,  romanda  Babilik  harekâtının  esas  prensiplerinden 

olan kadın hakları mevzusuna da dokunarak tarihî romana aktüel bir derinlik de kazandırmayı başarmıştır.  

İnsanlık tarihinin gördüğü en büyük katliamlar hiç şüphesiz Sovyet İmparatorluğu devrinde hayata 

geçirilmiştir.  Bazı  araştırmacılar  1917’den  1991’e  kadar  100  milyon  kadar  insanın  çeşitli  bahanelerle 

katledildiğini yazarlar. Özellikle Sovyetler içindeki Müslüman-Türk halklarına karşı acımasız katliamlar 

ve  sürgün  politikaları  uygulanmıştır.  Azerbaycan  halkı  da  1920’den sonra  yüzlerce  âlimini, sanatçısını, 

aydının ve yüzbinlerle sade vatandaşını bu katliamlarda günahsız yere yitirmiştir (Axundlu, 2005,s.448). 

Sovyet rejimi içinde bu dönemi eleştirmek çok çetin bir iştir. Bir tarafta siyasî baskılar diğer tarafta bu 

dönemle ilgili belgelere ulaşmanın imkânsızlığı yüzünden Azerbaycan tarihinin bu en acı dönemleri uzun 

yıllar karanlıkta kalmıştır. Fakat 80’li yılların ikinci yarısından itibaren Sovyet yönetiminin eski gücünden 

uzaklaşmış  olması  ve  artan  bağımsızlık  fikirleri  ile  yazarlar  “repressiya”(baskı)  olarak  adlandırılan  bu 

dönemle ile ilgili eserler vermeye başlamışlardır. Sovyetler Birliği’ne dâhil olan halkların 1991’den sonra 

bağımsızlıklarını  kazanmalarıyla  da  Azerbaycan  edebiyatında  bu  mevzu  daha  aşikâr  bir  şekilde 

işlenmiştir.  İsmail  Şıhlı’nın  Ölen  Dünyam;  Hüseyn  İbrahimov’un  Böhtan,  Esrin  Onda  Biri;  Gumral 

Sadıgzade’nin  Son  Menzili  Hezer  Oldu;  Azize  Caferzade’nin  Hezerin  Gözyaşları,  Rübabe  Sultanım 

romanları Azerbaycan edebiyatında bağımsızlık döneminde bu mevzuda yazılmış romanlardır.  

İsmail  Şıhlı’nın  Ölen  Dünyam  romanında  1920’li  yıllarda  Azerbaycan Türklerinin  maruz  kaldığı 

katliamı  dile  getirilir.  Yazar  1968’de  yazdığı  Deli  Kür  romanında  Azerbaycan  nesrinde  büyük  yankı 

uyandıran bir yenilik ortaya koymuştu. Romanda kesin tarihi şahsiyetler çok azdı. Fakat eserde tarihi ruh 

ve tasvir olunan devir çok gerçekçi ve inandırıcıydı. Yazar aynı yolu Ölen Dümyam eserinde de devam 

ettirmiştir.  Geçmişe  çağdaş  romancı  bakış  açısı  ile  yaklaşan  yazar  bu  romanla  Azerbaycan  tarihî 

romanının yeni bir sayfasını açmıştır. 

Türkiye’de 1980 sonrası dönemde oldukça yaygın bir şekilde görülen postmodern roman anlayışı 

Azerbaycan  edebiyatında  2004  yılında  Kamal  Abdulla’nın  yazdığı  Yarımçıg  Elyazma  romanı  ile  ilk 



434 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

örneğini  vermiştir.  Bu  anlamda  Yarımçıg  Elyazma’da  da  geleneksel  tavrın  dışında  bir  yol  izlendiği 

görülmektedir.  Eserde,  tarihî  kaynaklardan  esinlenilmekle  birlikte,  gerçeğin  sanal  boyutları  ile 

yansıtıldığı,  zaten  birer  kurgu  olarak  düşünülen  olay  ve  kişilerin  yeni  bir  kurguya  alındığı, 

metinlerarasılık  gibi  post-modern  tekniklerden  yararlanıldığı  ilk  bakışta  hemen  fark  edilebilmektedir. 

Yazar iki muhtelif hisseden ibaret olan romanda birinci hissede Dede Korkut Destanından ikinci hissede 

Şah  İsmail’in  hayatından  bahsedilir.  Hisselerde  bir  birinden  farklı  iki  dönem  ve  birbirleriyle  bağlantısı 

olmayan  kişi  ve  konular  takdim  olunmuştur  ki  klasik  roman  anlayışında  böyle  bir  roman  tekniğine 

rastlamak  mümkün  değildir.  Yazar  eserinde  Dede  Korkut  destanındaki  pek  çok  olay  ve  kişiden 

faydalanmıştır.  Fakat  bu  faydalanma  postmodern  romanın  metinlerarasılık  ilkesine  uygun  olarak 

kullanılan malzemenin yapı ve mahiyetini değiştirme, bozma, yeniden üretme şeklinde olmuştur. Ayrıca 

yazar  devrin  cemiyet  hayatının  karanlık  katmanlarına  kendi  yorumundan  ışık  tutma  yoluna  gitmiştir. 

Bütün  bu  özelliklerin  yanı  sıra  eserde  kullanılan  bedii  dil  ve  mecazlı  anlatım  da  postmodern  roman 

anlayışının eserdeki bir başka tezahürüdür.  

Diyebiliriz  ki,  Yarımçıq  Elyazma  romanından  sonra 

Azerbaycan edebiyatında postmodern tarihî romana ilgi ve merak artmış bu tarzda yeni yeni romanlar da 

peş  peşe  yayınlanmıştır.  Sabir  Rüstemhanlı’nın  Göy  Tanrı,  Şamil  Sadig’ın  Od  Erler,  İlqar  Fehmi’nin 

Garğa  Yuvası,  Şerif  Ağayar’ın  Haramı,  Taleh  Şahsuvarlı’nın  Canlanma,  Agşin  Yenisey’in 

Gölegarğısancan gibi eserler Azerbaycan edebiyatında yeni gelişen postmodern tarihî romana örnektir.  

Sonuç olarak 1980 yılına gelene kadar Türkiye ve Azerbaycan edebiyatlarında tarihî roman türü bu 

iki  tarz  üzerinden  bir  yol  takip  etmiştir.  Yazarlar  ya  macera  ağırlıklı,  çabuk  okunup  kolay  unutulan 

popüler  türde  tarihî  romanlar  yazmışlar  ya  da  gerçekçi  anlatım  tarzı  ile  sanatsal  üslubu  birleştirerek 

modern roman türünde eserler vermişlerdir. Bu iki tür tarihî romana 1980 sonrasında postmodern denilen 

yeni  bir  tür  ilave  olmuştur.  Postmodern  yazarlar  tarihî  belge  ve  metinler  üzerinde  kendi  yorumları  ile 

eserlerinde  geçmişi  yeniden  kurgularmışlardır.  Diğer  taraftan  1980’li  yıllarda  SSCB’de  baş  veren 

toplumsal-siyasî  olaylar  neticesinde  özellikle  de  Ermenistan  ile  ortaya  çıkan  Karabağ  sorununa  bağlı 

olarak Azerbaycan’da bağımsızlık düşüncesi güçlenmiştir. Bu arada tarihin tahrif olunması, dil ve alfabe 

problemleri  geniş  bir  perspektifte  tartışılmaya  başlanmıştır.  Halkta  tarihine,  millî  kültürüne  karşı  ilgi 

artmıştır.  Nihayet  verilen  mücadeleler  neticesinde  Azerbaycan  bağımsızlığına  kavuşmuştur.  Böylece 

Azerbaycan edebiyatının millî ideoloji esasında inkişafı için yeni ufuklar açılmıştır. Yasaklar, sansürler, 

ideolojik  yönlendirmeler  kalktıktan  sonra  tarihî  roman  türü  de  geçmişin  objektif  bir  biçimde  işlenmesi 

için uygun ortamı bulabilmiştir. Romanın mevzu dairesi de genişlemiş, Azerbaycan tarihinin açılmamış 

sayfalarına ilgi artmıştır. Eserlerde özellikle Azerbaycan’ın kadim Türk yurdu olması gerçeği kuvvetli bir 

şekilde işlenmiştir.  

KAYNAKÇA 

Axundlu, Y.(2005). Azәrbaycan tarixi romanı: mәrhәlәlәr, problemlәr(1930-2000), Bakı: Adiloğlu nәşriyatı 

Hüseynoğlu T.(2000).  Söz – tarihin yuvası, Bakı: Azәrnәşr   

Yalçın-Çelik  D.  (2005).  Yeni  Tarihselcilik  Kuramı  ve  Türk  Edebiyatında  Postmodern  Tarih  Romanları,  Ankara: 

Akçağ 


BÂKÎ’DE DOĞAL, RAHAT, İÇTEN SÖYLEYİŞ 

Dr. Murat KEKLİK



 

Özet: Şiirleri etkileyici ve kalıcı kılan özelliklerden birisi de okuyucu ve dinleyici üzerinde bıraktığı etkidir. 

Bu  etkiyi  sağlamanın  yollarından  birisi  de  doğal  ve  içten  söyleyişi  yakalayabilmekten  geçer.  Devrinin 

İstanbul Türkçesini bütün doğallığı ve sadeliğiyle kullanan Bâkî, şiirlerinde doğallığı ve içtenliği yakalayan 

büyük şairlerimizdendir. Necatî ile başlayan mahallileşme cereyanı içerisinde yer alan Bâkî günlük konuşma 

kalıpları,  seslenmeler,  deyimler  gibi  konuşma  dilinin  özelliklerini  şiirlerinde  ustalıkla  kullanmıştır. 

Çalışmada  şairin  bütün  gazelleri  incelenerek  doğal,  rahat,  içten  söyleyişi  örnekleyen  beyitler  gösterilmiş, 

deyim ve atasözleri tespit edilmiştir. 

Anahtar kelimeler: Bâkî, konuşma dili, atasözü, deyim 

Spontaneous, Facile and Sincere Diction at Bâkî’s 

Abstract:  One  of  the  characteristics  that  make  poems  impressive  and  permanent  is  its  effect  on  the  reader 

and listener.  Achieving spontaneous and sincere diction is  among the literary proporties which ensures this 

effect. Bakî, who uses the fittest Turkish of his era to its utmost naturalness and simplicity in his poetry, is 

one  of  the  major  poets  that  succeed  in  spontaneity  and  sincerity.  Bakî,  who  falls  within  the  movement  of 

localization  initiated  by  Necatî,  subtly  employs  the  qualities  of  the  colloquial  such  as  callings,  colloquial 

phrases  and  idioms  in  his  poetry.  In  the  study,  by  the  analysis  of  all  the  odes/lyrical  poems  of  the  poet, 

couplets  exemplifying  spontaneous,  facile  and  sincere  diction  are  demonstrated;  idioms  and  proverbs  are 

ascertained.  



Key Words: Bâkî, Colloquial, Proverb, Idiom  

Giriş 

Dilbilim  çalışmalarında  konuşulan  dil  ve  yazılan  dil  ayrımı  yerleşiktir.  Konuşma  dili,  gerek 

anlatım özellikleri (kısa olması, devrik cümlelerin yoğunlukta olması), gerekse çeşitli ses değişmeleri ve 

kolay söyleyişe yönelme gibi nedenlerden ötürü yazılan dilden ayrılır. 

Dünyanın  her  ülkesinin  şiirinde,  dilin  kendine  özgü  bir anlatım  biçimi  olduğunu,  bunun şiir  dili 

olarak (poetic language) nitelendiği bilinmektedir. Hiç kullanılmamış sözcükler ve sözcük bileşimleri bir 

dilde yer alabildiği gibi, değişik benzetmeler, aktarmalar, tamlamalarla karşılaşılabilmekte, kimi zaman 

konuşulan dilin sözceleri kimi zaman da yazılan dilin düzgün tümcelerinden yararlanılmaktadır. Kısacası 

şiir  dili,  insanın  dil  yeteneğinin  sağladığı  bütün  olanakları  kullanmakta,  hatta  bunları  zorlamaktadır

 

(Aksan: 2005: 73). 



Şiirde  lirizmi  yakalamak  için  başvurulan  anlatım  yollarından  biri  de,  yalın  ve  doğal  anlatımdan 

yararlanmaktır.  Bu  doğal  söyleyiş,  günlük  dilin  ve  konuşulan  dilin  kalıplarına,  alışılmış 

kullanımlarından,  anlatım  yollarından  yararlanılarak  gerçekleştirilir.  Konuşma  dili,  dolaysız  ve  kısa 

anlatımla etkilemeyi esas alır. Bu nedenle günlük konuşma dili içinde, kısa ve devrik cümlelerle, soru 

cümleleri  kullanımına,  deyimlere,  kalıp  ifadelere,  hitap  ya  da  seslenme  kelimelerine  vb.  yer  verilir. 

Konuşma dilinde tonlama ve vurgu önemlidir. Öteden beri söz konusu bu unsurların şiirde kullanımıyla 

konuşma  dilindeki  doğal,  rahat,  zorlamadan  uzak  söyleyiş,  şiirin  daha  etkileyici,  dolayısıyla  kalıcı 

olmasını sağlamaktadır (Mengi, 2003: 119). 

Şiirin  anlamını  derinleştiren  ve  somutlaştıran  kullanımlardan  bir  diğeri  de  atasözleri  ve 

deyimlerdir. Atasözleri ve deyimler şiirdeki estetik zemini de ahenkle buluşturur. Günlük dilden gelen bu 

kalıplaşmış ifadeler, şaire doğal bir söyleyiş imkânı verdiği gibi argoya ve küfre düşmeden en basit halk 

dilini şiire sokma kolaylığı da sağlar. Atasözleri ve deyimler şairin şahsî kullanım araçları olmadığı için 

herkes tarafından kolayca anlaşılır ve şairin meramını kısa ve özlü bir şekilde aktarmasına vesile olur. 

(Aksoy, 1984: 4-8). 

Nazım diline temiz, pürüzsüz  İstanbul Türkçesini getirmesiyle tanınan Bâkî, Arapça ve Farsçayı 

çok iyi bilmesine karşın şiirlerini genellikle sade bir dille söylemiştir. Konuşma diline yaklaşan külfetsiz, 

sade beyitler söylemiş, halk deyimlerine fazlaca yer vermiştir (İpekten, 1993:  32). Bâkî doğal ve içten 

söyleyişiyle günlük hayatta konuşulan Türkçeye de ne denli egemen olduğunu gazellerinde göstermiştir. 

                                                      

 



Iğdır Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi m.keklikk@hotmail.com 

466 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет