СУ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ БАСҚАРУДЫ ГРАФ ТҮРІНДЕ  МОДЕЛЬДЕУ

 

219 

 

.

 

 

Сурет-1. Ауданның немесе обылыстың  суармалау желісі 

 

Кесте-1. Суармалау желісінің кесте түрінде берілуі 

 

 

Ағаш— объектілер арасындағы қабаттылық, бағыныштылық, мұрагерлік сияқты 

байланыстарды бейнелеуге арналған граф [2] .  

Ағаш — ол бағытталмаған байланысқан граф. 

Ол былай құрылады. Ең алдымен еш бір басқа төбелерге тәуелді емес  «бас» төбе салынады. 

Бұл төбе «1-ші деңгейлі» ағаштың тамыры деп аталады. Ары қарай «2-ші деңгейлі» төбелерді 

қосамыз. Олардың саны нешеу болса да әр қайсысы тамырмен - 1-ші деңгейдегі  төбемен 

байланысыды, бірақ өзара байланыспайды.  

Келесі қадамда 3-ші деңгейдегі төбелерді қосамыз. Оның әр қайсысы 2-ші деңгейдің  бір 

төбесімен ғана байланыста болады.   

2-

ші деңгейдің кез келген төбесіне 3-ші деңгейдің қанша болсын (оның ішінде бірде біреуі) 

байланысуы мүмкін, т. с. с. 

Біздің мақсатымыз су ресурсын кешенді әрі тиімді пайдалану, компьютерді қолданып суды алу, 

беру және су ресурстарын суармалау желісі бойынша тарату жүйесін есептеу және су ресурстарының 

компьютерлік мониторингісін жасау мәселелерін қарастыру болып табылады.  

Жалпы мәселені шешу үшін төмендегі жұмыстар орындалады: 



 

каналдың әрбір бөлігі үшін қажетті су ресурстары есептелінеді; 



 

желінің су көзіне дейін жалпы қажетті су ресурстарының жыйынтығы есептелінеді; 



 

осы қажетті су ресурстарына пропорцианаль түрде, су көзінде бар су ресурстары  суармалау 

желісі бойынша қайта бөлінеді. 

Осы  жалпы  алгоритм  негізінде  су  ресурстарын  суармалау  желісі  бойынша  тиімді  пайдалану 

мәселесі қарастырылады. 

 

 

Каналдың 

номері 

Каналдың 

аты 

Каналдың 

басы 

Каналдың 

соңы 

ПӘ

К 

Егістік жерлердің ауданы  - Skr (га) 

1 2 3 4 5 6  7 

1 

Канал 

1 

1 

2 

1 10 1  3 12 2  6  4 

2 

Канал 

2 

2 

3 

1 5 2 12 8 3 2  8 

3 

Канал 

1 

2 

4 

1 3 2 8 6 3 12 2 

4 

Канал 

3 

2 

0 

1 12 2  6  4 10 4  12 

5 

Канал 

4 

4 

0 

1 8 4 4 5 5 8  8 

6 

Канал 

1 

4 

6 

1 6 4 5 4 3 1  6 

7 

Канал 

5 

3 

5 

1 4 3 4 8 6 6  4 

8 

Канал 

6 

3 

0 

1  5 10 8  1 12 10 12 

9 

Канал 

7 

5 

0 

1 4 5 3 2 8 5  8 

10 

Канал 

8 

5 

0 

1 8 3 12 2 6 3  6 

11 

Канал 

9 

6 

0 

1 9 12 8 2 4 12  4 

12 

Канал 

1 

6 

7 

1 12 8  6  4 12 2  8 

13 

Канал 

10 

7 

0 

1 6 6 4 4 6 6  4 

14 

Канал 

1 

7 

0 

1 3 4 5 3 3 2  8 

 

220 

 

Осы жоғарыда айтылған шарттар 1-суретте және 1-кестеде көрсетілген.  

Тікбұрышты төртбұрыш арқылы каналдың номері, ал дөңгелектерде каналдың басы және соңы 

көрсетілген. Қалған бағандарда қажетті мәліметтерді беруге болады. 

Зерттеу материалдары мысал ретінде құрастырылды. Су ресурстарын ақпараттық жүйелерді 

қолданып, бөлістіру мақсатында бағдарлама жасалынды. Жұмыстың теориялық қағидалары мен 

тәжірибелік тұжырымдарын жоғарғы оқу орындарында «Компьютерлік модельдеу негіздері», 

«

Ақпараттық жүйелер», «Табиғатты пайдалану экономикасы» және әр түрлі курстарда пәндерді 

оқытуда қосымша материалдар ретінде қолдануға болады.    

Келешекте бұл ғылыми жұмысты нақты, белгілі бір аймақтың немесе су ресурстарын басқару 

жүйесінің мәлеттерін қолдану арқылы шешу жоспарланып отыр. 

 

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1.

 

Мырзамуратова  А.А. Ауылшаруашылығының  басқару шешімдерін    қалыптастыру мен модельдеу// 

Қорқыт Ата атындағы ҚМУ Хабаршысы. Қызылорда, 2011, №1/31/, 55-58б.(бірлескен авторлықпен) 

2.

 

С.Каратягин, А.Тихонов, Л.Тихонова . Visual FoxPro 7.0 Москва: ЗАО «Издательство Бином», 1999-

773 

с. 

 

 

 

УДК 664 

 

ПРОЕКТИРОВАНИЕ И СОЗДАНИЕ ЧПУ СТАНКА 

 

Акпаров Ж.А., научный руководитель, старший преподаватель, Калжанов Е.Е., студент 

Университет КазУЭФМТ, г. Астана, Республика Казахстан 

E-mail: jangelde@list.ru 

 

Современной  высокотехнологической  промышлености  основные  производственные  процессы 

выполняют роботы: сборка мшин, платы электронной аппаратуры, в метталургии и т.д. 

Специалитстов по программировнию и создании роботов  в Казахстане очень мало в основном 

из зарубежа: Росии, Белорсии, Украины, Германии, Японии, Китая и  с других стран. 

Промышленый  робот – это  автомномно  функцианирующая  машина-робот,  предназначенная 

для  воспроизведения  некоторых  двигательных  и  умственных  функции  человека  при  выполнении 

вспомогательных  о  основных  производственных  операций  без  непосредственного  участия 

человека.[1, стр. 13] 

Число  програмно  управляемых  (ЧПУ)  станков – станки  управляемые  программой  и 

работающие  в автономном режиме, где даные хранятся в числовом виде. 

В  основном  каждый  ЧПУ  станок  выполняет  определенное  количество  операций  обработки 

изделии и передает по конвейеру другому ЧПУ станку и т.д. 

Мы решим создать лабораторный робот для обучения и выполнения практических работ -число 

программно управляемый робот (ЧПУ). 

Основная задача изготовление печатных плат, маленких деталей из дерева и пластмассы. 

Наш  ЧПУ  станок  состоит  неподвижной  части 1 (станина,  выполненая  из  ДСП)  и  подвижная 

часть 2 (стол) - перемещение по координате Х (продольное перемещение), а также  устройство для 

поперечного  перемещения 3-по  координате  У  (установленый  на  станине),  рисунок 1. Стол 

установлен  на  мебельных  шариковых  шарнирах  и  перемещается  шаговым  двигателем 9, на  валу 

которой  скреплен  винтовой  вал  резьбой  М6.  Сам  двигатель  установлен  на  станине,  на  вал 

установлена  гайка  М6,  к  которой  приварена  пластина,  пластина  прикручена  к  столу  шурупами. 

Механизам поперечного перемешения состоит из стойки 3 на каторых укреплена поперечная планка 

и оси для ползунка 5 с двигателем 6, на двигателе укреплена фреза для обработки изделия. Механизм 

продольного перемещения упраляется винтовым валом и двигателем 7,8: 

 

 

221 

 

 

 

Рисунок-1. Устройство механизма ЧПУ 

 

Весь  механизм  продольного,  поперечного  перемещения  и  механизм  вертикального 

перемещения  (координата Z) 5,6 управляется  шаговым  двигателями  и  контроллерами 

SMA7029M.[2,

стр.166], рисунок 2: 

 

 

 

Рисунок-2. Блочная схема электронного блока 

Управление  блоком  управление  производится  через LTP-порт  компьютера  с  помощью 

программы написанное в среде Delphi 7, [3, стр.36]: 

 

 

 

Рисунок-3. Главня форма программы 

 

Управляющая программа (УП) — совокупность команд на языке программирования, соответ-

ствующая заданному алгоритму функционирования станка для обработки конкретной заготовки. 

Алгоритм  перемещения  двигателей  сначала  программируется  через  данную  программу.  Для 

этого необходимо нажать на кнопку «Программирование» на главной форме после чего открывается 

дополнительная вкладка, рисунок 3: 

 

 

 

Рисунок-4. Окно программирование шаговых двигателей и двигателя фрезы 

 

Сначала  устанавливается  координаты  всех  двигателей 0,0 (mg, vp,mv, mf), следующая 

координата устанавливается после знака «;». 

 

 

222 

 

После ввода всех координат необходимо вести имя программы и нажать на кнопку сохранить. 

Имя программы появляется в  вкладке главной формы, необходимо  выбрать название программы и 

нажать  кнопку  «Запуск»,  перед  запуском  станок  должен  быть  подключен  к  питании  и  соединен  с 

компьютером.  

В  Данный  момент  станок  испытывается  в  лаборатории  университета,  проводится  настройка 

оборудования и модернизация узлов управления.  

А  также  используется  в  учебных  целях  в  дисциплинах  «Операционные  системы  реального 

времени». 

 

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 

1.

 

Белянин П.Н. Промышленные роботы. Машиностроение. Москва.-1975 

2.

 

Шашков С.В., Емельянова О.Н., Казначеев В.А. Энциклопедия ремонта. Микросхемы для правления 

электродигателеми. ОДЕКА. Москва-1999. 

3.

 

Майкл Предко. В помощь радиолюбителю. Устройства управления роботами: схемотехника и 

программирование. Москва -2009 

 

 

 

ӘОЖ 004.3 

 

БАСҚАРУДЫҢ АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 

 

Оспанова Г.А., аға оқытушы, Кудабаева Ж.А., магистр 

Алматы технологиялық университеті, Алматы қ. Қазақстан Республикасы 

E-mail: zha_82@mail.ru 

 

Бағдарламалық қамсыздандыру өзінің жарты ғасырлық дамуында көптеген өзгерістерге түсті: 

жай  логикалық  және  арифметикалық  операцияларды  орындайтын  бағдарламадан  өндірісті 

басқарудың қиын жүйесіне дейін. Бағдарламалық қамсыздандырудың жетілуінде негізгі екі бағытты 

атап өтуге болады: 

-

 

есептеулерді орындау; 

-

 

ақпараттың жинақталуы және өңделуі[2]. 

Заманауи жағдайда мекемені басқару компьютерсіз басқару мүмкін емес. Олардың ақпаратын 

өңдеу  үшін  қолданбалы  автоматтандырылған  ақпараттық  жүйелер  құрылады  (ААЖ).  Мәліметтер 

базасының программалық қамсыздандыру облысында пайда болуы өте негізгі бөлігі болып табылады. 

Әр  мекемені  басқару  үшін  үлкен  мүмкіндіктері  байланыс  құралы  мен  есептеу  техникасын 

қолдану  болып  табылады.  Заманауи  кезде  мекемені  басқаруда  автоматтандырылған  жүйенің  енуі 

және белгілі бір өңдеу тәжірибесі жинақталған. 

 

Компьютерлік  модель  көптеген  мәселелерді  шешуге  мүмкіндік  береді.  Теориялық  жөнінен 

практикада мүмкіншілік бола бермейтін жағдайларды қарастыруға мүмкіндік береді: 

-

 

Кадрлар бөлімі қызмет процесінің ақпараттық ағындарды автоматтандыру қажеттілігін шығару; 

-

 

Rasional Rose, Erwin -

де мәліметтер қоры жүйесін ұйымдастыру [1]; 

-

 

MS Access 

бағдарламаның  ортасында  қажетті  формалар,  сұраныстар,  есептерді  және  негізгі 

батырма формасын дайындау; 

-

 

Ақпараттық жүйе MS Access бағдарламаның мүмкіншіліктерін пайдаланып дайындалды. 

Қазіргі  қолданбалы  бағдарламаларды  дайындау  технологияларының  өте  мықтылығына  қара-

мастан, егер программаның жобасын жасауға, шешілуге тиісті мәселелерді анықтау кезеңіне барын-

ша назар аударып, әбден пысықталса, соңында оны жөндеуге көп уақыт жоғалту мүмкін және де егер 

бағдарлама  құрылымының  жобасы  дұрыс  келістірілмеген  болса,  бағдарлама  құрылымы,  жобасы 

дұрыс келістірілмеген болса, бағдарламаны жөндеу үлкен қаржы шығынына да ұшырату мүмкін[3]. 

Заманауи  қолданбалы  бағдарламаларды  дайындау  технологияларының  өте  мықтылығына 

қарамастан,  егер  программаның  жобасын  жасауға,  шешілуге  тиісті  мәселелерді  анықтау  кезеңіне 

барынша назар аударып, әбден пысықталса, соңында оны жөндеуге көп уақыт жоғалту мүмкін және де 

егер  бағдарлама  құрылымының  жобасы  дұрыс  келістірілмеген  болса,  бағдарлама  құрылымы,  жо-басы 

дұрыс келістірілмеген болса, бағдарламаны жөндеу үлкен қаржы шығынына да ұшырату мүмкін 

 

223 

 

ERwin–Platinum 

фирмасының  МБ  жобалау CASE-құралы  болып  табылады. Erwin Windows 

графикалық интерфейсін, ER –диаграммасын құру құралдары, логикалық және физикалық МБ құру үшін 

редакторды өзіне біріктіреді. Erwin арнай  бір фирманың  технологиясына  тәуелді  емес. Сонымен қатар 

МБ ODBC интерфейсі арқылы өтеді.ERwin екі режимде жобалауға болады: логикалық және физикалық. 

ERwin-

де жұмыс логикалық режимде болады. 

Мәліметтер базасын жобалаудың бірінші сатысы - мәліметтер базасын концептуалды жобалау. Бұл 

модель қолданушы талаптарының ерекшеліктерінде жазылған ақпараттар негізінде құрылады. Құрылған 

концептуалды база мәліметтер базасының логикалық жобалаудың негізгі ақпарат көзі болып табылады. 

Концептуалды жобалаудың көрінісі «маңыз-байланыс»  диаграммасында (ER-диаграмма) көрсетіледі [4]. 

Маңыз (Entity) деп -пәндік тап осы базада ұсыну керек облыс объекті бөлек үлгісі аталады. Атрибут 

(Attribute) 

деп  -суреттелетін  объекті  бейнелеу  мінездемесін  сипаттайтын  қасиет  аталады.  Байланыс 

(Relationship) -

бұл бірнеше маңызды біріктіретін. 

Мәліметтердің  тұрастығы  дегеніміз  -пәндік  облысын  адекватты  көрсететін  толық  ақпараты  бар 

мәліметтер базасының қасиеті. 

Тұртастықтың  екі  түрі  бар:  физикалық  және  логикалық  тұтастық.  Физикалық  тұтастық 

мәліметтерге  физикалық  рұқсатын  және  ол  мәліметтердің  жоғалмағанын  көрсетеді.  Ал  логикалық 

тұтастық мәліметтер базасындағы қателіктердің жоқтығын тексереді. Мәліметтер базасының логикалық 

тұтастығын қарастырамыз[2]. 

Тұтастығын  шектеу  арасында  екі  негізгі  шектеу  типтерін  атап  өтуге  болады:атрибуттар  мәндерін 

шектеу және құрылымды шектеу. 

Атрибуттар  мәндерін  шектеу.  Мысал  ретінде  атрубуттарда  бос  және  қайталанған  мәндерді  жазуға 

болмайды. 

Құрылымды  шектеулер  маңыздар  тұтастығы  және  сілтеу  тұтастығы  талаптарын  анықтайды.  Әр 

маңыз экземплярына тек қана оның бір кортежі сай келеді. Маңыздар тұтастығы талаптары -әр қатынаста 

кестеге  қайталанған  жазуларды  енгізуге  тыйым  салатын  негізгі  кілт  болуы  қажет.  Сілтеме  үйлесімділік 

талаптары ішкі кілт түсінігімен тығыз байланысты. 

Ішкі  кілттер  мәліметтер  базасындағы  кестелер  арасында  байланыстар  орнату  үшін  қажет.  Бұл 

жағдайда  бір  қатынастың  атрибуты  (еншілес)  тап  осы  қатынастың  ішкі  кілті  деп  аталады,  егер  ол  басқа 

қатынастың  (негізгі)  негізгі  кілті  болсаҚұрылған  мәліметтер  базасының  логикалық  моделі  физикалық 

жобалаудың негізгі көзі болып табылады. 

Қалыптастыру  реляциялық  кестелерде  сақталатын  мәліметтердегі  деректердің  қайталануы  мен 

үйлесімсіз  қайшылықтарын  жою  арқылы  бір-бірімен  үйлесімді  және  белгілі  мәліметтердің  қайталануы 

болмайтын өзара байланыстағы кестелерді анықтауды білдіреді. 

Қалыптастыру теориясы қалыпты үлгі (ҚҮ, Normal Form –NF) қолдануға негізделген; қалыптастыру 

аппаратын ең алғаш Е.Ф. Koдд ұсынған. Егер кесте белгілі бір талаптарды қанағаттандырытын болса, онда 

бұл кесте сәйкес қалыпты үлгіде деп есептеледі; әр үлгіге сәйкес талаптар қойылады. Теория жүзінде 1ҚҮ 

(1NF), 2

ҚҮ (2NF), 3ҚҮ (3NF), Бойс-Koдд қалыпты үлгісі –БКҚҮ (BCNF), 4ҚҮ (4NF), 5ҚҮ (5NF) үлгілері 

анықталған анықталған; іс жүзінде негізінен алғашқы үш үлгі ғана (1NF -3NF) қолданылады, оның үстіне 

алғашқы екі үлгі мәліметтер қорын 3 ҚҮ-ге келтіру үшін пайдаланылатын аралық үлгі болып табылады [3]. 

Қалыптық үлгілер әдісі арқылы мәліметтер қорын жобалау қатыстарды бір үлгіден келесі деңгейдегі 

қалыптық  үлгіге  түрлендіруден  тұратын  құбылыс  болып  табылады.  Әрбір  келесі  қалыптық  үлгі 

функционалды тәуелділіктерді шектеу арқылы алдыңғы үлгінің қасиеттерін сақтай отыра мәліметтер қорын 

өңдегенде орын алатын қайшылықтарды жояды.  

Технологиялық  және  басқаратын  процестердің  автоматтандырусыз  мемлекет  құрылымын,  оқу 

мекемесін, банк, сауда және өнеркәсіп кәсіпорнын басқару есебін тиімді шешу мүмкін емес.  

Автоматтандырылған  ақпараттық  басқару  жүйесінің  тиімділігі  мәнді  түрде  мәліметтерге 

қолжетімділік  жылдамдығы,  олардың  толықтығы,  анықтылығы,  қайшылықсыздығы  қаншалықты 

қамтамасыздандырылады. Заманауи таңда автоматтандырылған ақпараттық жүйені өндеудегі негізгі бағыт 

-SQL–

серверде қорланатын МҚБЖ –ны қолдану болып табылады [1]. 

Соңғы  бірнеше  жылдар  бойы  МҚБЖ-сін  пайдалану  қарқыны  өсіп  отыр:  әр  түрлі  функциялар, 

пайдаланушыға  ыңғайлы  интерфейс,  желімен  жұмыс  істеу  мүмкіндігі  және  т.б.  МҚБЖ  әр  түрлі 

ақпараттарды бірыңғай қосуға, және қажетті ақпаратты жылдам іздестіруге көмектеседі, және оны график, 

кесте және отчет ретінде шығарады.  

Заманауи заманғы ақпараттық жүйелер басқарудың кез-келген сатысында ақпаратты тапсыру және 

өңдеуге  мүмкіндік  береді.  Кең  тараған  МҚБЖ-нің  бірі MS Access болып  табылады.  Бұл  МҚБЖ-сін 

офистерде кең қолданудың себебі, ол MS Officce программасына жатады, жадыдан көп орын алмайды және 

 

224 

 

қолдануға  өте  ыңғайлы.  Бұл  программа  пайдаланушы  үшін  өте  ыңғайлы,  түсінікті  және  тиімді  болып 

келеді.  Бұл  программа  кез  келген  мекемеге  керек  деп  ойлаймен.  Бұл  программаның  тиімділігі  –қажетті 

ақпаратты тез арада таба аласын.  

 

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1. http://www.kudits.ru/publish 

2. http://www.5ballov.ru/referats 

3. 

Дейт К. Руководство по реляционной СУБД DB2.–М.Финансы и статистика, 2012. -632 с. 

 

 

 

УДК:004:677 

 

К РАЗРАБОТКЕ УНИВЕРСАЛЬНОЙ СИСТЕМЫ СОЗДАНИЯ “УМНЫХ” СРЕД 

 

Крученецкий В.З., Вязигин С.В. 

Алматинский технологический университет, г. Алматы, Республика Казахстан 

Е-mail: wismas@mail.ru 

 

Разработана  универсальная  система,  представляющая  собой  аппаратно-  программную  среду, 

позволяющую  проводить  занятия  с  её  использованием  по  большому  числу  дисциплин.  В  основу 

системы  положено  использование  интеллектуальной  среды,  включающей:  сенсоры,  актюаторы, 

микроконтроллеры,  приемо-передатчики  сигналов  (по  проводам  и  без  проводов),  устройства 

отображения информации. Система предусматривает подключение компьютера и соответствующую 

обработку,  хранение,  визуализацию  исследуемых  учебных  приложений.  Одновременно  система 

является  инструментом  диагностики  состояния  параметров,  характеристик  электрорадиоэлементов, 

приборов  и  устройств  аппаратных  средств.  Универсальность  системы  достигается  за  счет 

использования  неизменной  части  аппаратно-программных  средств  и  варьирования  сенсоров  и 

актюаторов  в  зависимости  от  исследуемых  процессов  и  объектов  изучения.  Достоинством  данной 

инновационной  системы  является  многофункциональность,  малые  габариты,  вес,  удобство 

пользования.  Система  прошла  успешную  апробацию  при  исследовании  теплозащитных  и 

температурных  свойств,  цветовых  характеристик  материалов  и  изделий,  в  приложениях  к 

исследованию  комбинационных  последовательных  схем  изучаемых  по  дисциплинам: «Основы 

микроэлектроники», «Схемотехника», «Микросистемная техника» и другим дисциплинам. 

 

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 

1. 

М.А. Куликова, Н.В. Журавлева, М.В. Коновалова, С.В. Золотарева, Г.П. Шестерина.-Колорирование 

текстильных материалов. Учебное  пособие. М.,РИО МГТУ, 

2. 

Умные»  среды, «умные»  системы, «умные»  производства.  Коллектив  авторов;  Фонд  стратегических 

разработок  «Северо-Запад»-  СПб. 3012- Вып. 4. -62с. (https//books google/kz/books?id=oeEAAQBAI. В.Н. 

Княгинин, М.С.Липецкая-2013. 

3. 

Интеллектуальные  системы  на  базе  распределенных  сенсорныхъ  сетей // Институт  механики  и 

вычислительноцй техники им. С.А.Лебедева. РАН.2009. 

4. 

Рагозин  Д.В.  Моделирование  синхронизированных  сенсорных  сетей.  Проблемы  программирования. 

2008 

№ 2-3. Специальный выпуск-721-729с. 

5. 

Левин Дэвид М.,Стефан, Дэвид, Кребель, Тимоти С., Беренсон Марк Л. Статистика для менеджера с 

использованием Microsoft Excel, 4-е изд.Перр с англ.,-М.; Издательский дом «Вильямс», 2004. 1312 с; ил. 

6. 

Крученецкий  В.З.,  Вязигин  С.В.  К  использованию  «умной»  среды  в  обучении.  Материалы 

Республиканской научно-практической конференции молодых ученых «Наука, образование, молодежь». 16-17 

апреля 2015г., Алматы. 

 

 

225 

 

жүктеу/скачать 7,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: