Крекинг (бөлшектену, ыдырау) – жанармай алу үшін мұнайды немесе оның жеке фракцияларын өңдеу.
Термиялық крекинг. Үдеріс 470-5400 С температурада, 2-7 МПа қысымда жүзеге асырылады. Бұл жағдайда
ыдырау реакциялары сұйық жəне бу фазаларда жүреді. Егерде үдеріс 5500 С температурада 2-5 МПа
қысымда жүрсе, бу фазалы крекинг деп аталады. Термиялық крекингтің негізгі өнімдері: мұнайхимиялық
синтездің шикізаты – көмірсутекті газ, крекинг бензин, термиялық газойль, керосинді-газойлды фракция,
крекинг қалдық. Термиялық крекинг бензинінің химиялық тұрақтылығы жəне октан саны (66-68) төмен
Каталитикалық крекинг. Каталитикалық крекинг үдерісінің мақсаты – температура мен қысымды
төмендетіп, бензиннің шығымын жəне сапасын арттыру. Каталитикалық крекингтің негізгі мақсаты-жоғары
сапалы бензин алу; одан бөлек құрамында бутан-бутилен фракциясы көп газ (жоғары октомды бензин
компонентік өндіру үшін шикізат) жəне газойл фракцияларын алады.
Қазіргі уақытта катализатор ретінде AlCl3 -тен активтілігі төмендеу, бірақ аталған кемшілікті болдырмайтын
алюмосиликатты катализаторлар (аморфты жəне кристалды) қолданылады. Бұл катализатордың
артықшылығы жоғары механикалық мықты, химиялық жəне термиялық тұрақты, шикізатпен қайтымсыз
химиялық əрекеттесуге түспейді, катализатор бетіне қонған коксті өртеу арқылы жеңіл регенерацияланады.
Каталитикалық крекинг алюмосиликатты катализатор қатысында бу фазасында 400-500С-та, атмосфералық
қысымда жүреді. Шикізат ретінде қайнау температурасы 500°С-тан жоғары вакуумдық газойль қолданылады.
Каталитиклық крекинг өнімдері. Крекинг өнімдері: газ, бензин, керосинді-газойлды фракция, крекинг – қалдық, кокс.
Каталитикалық риформинг. Каталитикалық риформинг – мұнайды тікелей айдау əдісімен өңдеген бензин
жəне лигроин өнімдерін қайта өңдеу үдерісі. Каталитикалық риформингтің мақсаты бензиннің октан санын
жоғарылату жəне мұнай-химиялық синтездің бағалы шикізаты ароматты көмірсутектерді (бензол, толуол,
ксилол) өндіру. Октан саны жоғары бензин алу үшін шикізат ретінде 80-1800С фракция, ал ароматты
көмірсутектер алу үшін қысқа фракцияларды: бензол алуда – 60-850С, толуол алуда – 85- 1100С, ксилол
алуда – 110-1400С шикізат ретінде қолданады. Риформинг үдерісінде көмірсутек молекулалары құрамындағы
көміртек атомдарының санының өзгеруінсіз қайта құрылымдық өзгерістерге түседі. Үдерістің негізінде
циклоалкандардың дегидрленіп арендерге айналу.
