177
затты қолында ұстауға құмартпайды, олар тікелей көру қабылдауын
пайдалана отырып, заттың қасиеттерін ойдағыдай толық сипаттайды.
Осы байқаулардан, әуел баста бала заттардың қасиеттері жөніндегі
мағлұматтарды қабылдаудан гөрі олармен практикалық іс-әрекет
істеуден алады. Сосын қабылдау практикалық іс-әрекетпен ұштасады,
олар бір-біріне жәрдемдескен секілді болады. Тек мектепке дейінгі
балалық шақтың соңына таман қабылдау іс-әрекеті бірқатар ұйымдасқан
әрі тиімді бола бастайды.
Эксперименттердің бірінде балаларға қарап көру және кейін тани
білу үшін бұрыс формалы фигуралар берілді. Фигураға көз жүгірту
киноға түсіру арқылы бақыланды. Үш жастағы балалар фигураның
ішіне көз жүгіртеді, кейде осьтік бағыт бойынша да көз салады. Көз
жүгірту саны онша көп болмайды. Төрт жастағы балалардың көз
жүгіртуі көбінесе фигураның ішкі жағымен өтеді. Контур бойынша көз
жүгірту мүлде жоқ деуге болады. Әйтсе де баланың фигураны көзбен
өлшегісі келгендей алымды, мол қамтушы көз салулар пайда болады.
Сонымен бірге фигураның ерекше белгілеріне көз тастайды, бір-біріне
жақын орналасқан көз салуды жазу топтары да пайда болады. Көз
жүгіртудің жалпы саны фигураны қараған кезде үш жастағы баланың
көз жүгіртуімен салыстырғанда екі есе артады. Таңдау нәтижелері
жақсара түседі. Бес жастағы балалар да фигураны төрт жасар балалар
сияқты қарап шығады, бірақ олармен салыстырғанда, нұсқаның бір
ерекше бөлігін тексереді. Таңдау кезіндегі қателер мүлде дерлік
жойылады. Ақырында алты жастағы балалардың көз жүгіртуі мүлде
дерлік фигураның нұсқасы арқылы өтеді. Көз жүгірту саны айтарлықтай
көбейеді. Фигураны таңдауда қателер болмайды.
Заттардың формаларын қабылдау тәсілдеріндегі ұқсас өзгерістер
фигуралармен сезіну арқылы танысу үдерісіндегі бала қолының
қозғалыстарын зерттегенде осыны байқауға болады (бала фигураны
қарап көрмей қолымен сипап көреді). Үш жастағы балалар қолына
фигураны ұстап сілкіп қояды, бірақ сипап қарамайды. Төрт жаста
фигураның нұсқасын бір қолымен, бірақ саусақтарымен емес,
алақанымен сипап қарау әрекеті пайда болады. Бес жасар балалар
фигураны екі қолымен сипалайды жеке ерекше белгілерін (ойыңқы,
шығыңқы жерлерін) мұқият тексереді. Алты жастағылар фигураның
нұсқасын саусақтарының ұшымен біршама толықтай сипалап шығады.
Мұнда сезіну қабылдауының дамуы көру қабылдауынан кейін
қалыптасады және оның нәтижелері біраз төмен болады.
Достарыңызбен бөлісу: