Министерство здравоохранения и социального развития республики казахстан

10
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
Особая роль в решении проблем, связанных с современной языковой ситуацией в Казах-
стане, отводится системе образования. Важнейшей стратегической задачей образования является 
овладение государственным, родным и иностранными языками. На решение этой задачи направ-
лено полиязычное образование, которое относится к новой области педагогического знания. Раз-
витие полиязычного образования в Республике является государственной национально-языковой 
образовательной политикой. В Казахстане уже сформировались основные тенденции, определяю-
щие развитие полиязычия. С 2007 г. все организации образования должны обеспечить знания обу-
чающимися казахского языка как государственного, а также изучения русского языка и одного из 
иностранных языков в соответствии с государственным общеобязательным стандартом соответ-
ствующего уровня образования.Устойчивая тенденция обусловила необходимость для вузов Ка-
захстана обеспечения подготовки кадров с полиязычным образованием. Внедрение полиязычно-
го образования заставляет работников системы повышения квалификации по новому осмыслить 
стратегии системы образования, так как речь идет о создании новой психологии и менталитета, 
которые необходимо привить подрастающему поколению в условиях глобализации. Новые реа-
лии должны повлиять на профессиональную позицию работников образования. Все это требует 
глубокого  переосмысления  базовых  ценностей  в  содержании,  формах  и  методах  (технологиях) 
повышения квалификаци.
Таким  образом,  важнейшей  составляющей  повышения  квалификации  и  переподготовки 
педагогических кадров, адекватных современным требованиям, должна быть переподготовка пре-
подавателей для реализации программы полиязычного образования, которая, на наш взгляд, будет 
способствовать его дальнейшему развитию. 
Список использованных источников:
1.International Journal Of Experimental Education №3,2013
2. Научная библиотека Кибер Ленинка
3.Тажибаева С.Ж, Ибрашева А.Х Полиязычное образование в РК: проблемы и перспективы.
Д.Н. Ахилбек, А.Ж. Абдикадыр
БІЛІМ БЕРУДЕГІ КӨПТІЛДІЛІК
С.Ж. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық медициналық университеті, Алматы қаласы
Ғылыми жетекші: Г.А. Садыров, С.Ж. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық медицина  
университетінің «Денсаулық сақтаудағы және фармациядағы экономика»  
модулінің жетекшісі, Алматы қаласы
Көптілді  тұлғаны  қалыптастыру  –  бәсекеге  қабілетті  қоғам  құрудың  негізі.  Бүгінгі  күні 
көптілді білім беру – заман талабы. Тілдің адам өміріндегі ең шешуші рөл атқаратыны әркімге де 
түсінікті. Ол танудың, түсінудің, дамудың құралы. Көп тіл білу біздің мемлекетіміздің халықара-
лық байланыстарын дамытуға мүмкіндік беретін тұлғааралық және мәдениаралық қарым-қатына-
стардың аса маңызды құралы болып табылады [1].
Президентіміз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауындағы “білім беру жүйесінде үш 
тілдің – мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін, ұлтаралық қатынас тілі ретінде орыс тілін және әлемдік 
экономикаға үйлесімді кірігу тілі ретінде ағылшын тілін меңгерген, бәсекеге қабілетті маман да-
ярлау” [2]міндетін атап көрсеткенін білеміз. Бұл дегеніміз оқу орындарына жаңа міндеттер, жаңа 
талап, жаңа мақсаттар қойып отыр дегенді түсіндіреді. Негізгі мақсаты – өмірден өз орнын таңдай 
алатын өзара қарым – қатынаста өзін еркін ұстап, кез келген ортаға тез бейімделетін, белгілі бір 
ғылым саласында білімі мен білігін көрсете алатын, көптілді және көпмәдениетті құзіреттіліктерді 
игерген полимәдениетті жеке тұлға қалыптастыру.  Еліміздің әлемнің дамыған мемлекеттер қата-
рынан орын алу үшін бәсекеге қабілетті, жан-жақты дамыған жас ұрпақты қалыптастыру мәселесі 
алға шығып отыр. Өйткені, тек бәсекеге қабілетті азаматтар ғана Отанымыздың тұрақты дамуы-
на, бәсекеге қабілеттілігіне өз үлесін қоса алады. Шығармашылық тұрғыдан ойлайтын, ой-өрісі, 
дүниетанымы дамыған, Қазақстан қоғамының әлеуметтік-экономикалық, рухани қалыптасуының 

11
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
жаңа міндеттерін іс жүзінде асыруға дайын жас ұрпақты тәрбиелеудің негізгі факторларының бірі 
– мектепте көптілді және билингвалды білім беруді жолға қою болып табылады.
Көптілді және билингвалды білім беру үлгісін енгізудің идеялық негізіне Елбасы Н.Ә.На-
зарбаевтың  Қазақстан  халқы  Ассамблеясының  ХІІ  сессиясында  айтқан:  «Бізге  кейбір  пәндерді 
оқыту бір мезгілде қазақ тілінде де, орыс тілінде де жүргізілуі туралы ойласу керек. Бұл-біздің 
бүкіл білім беру жүйеміз үшін жаңа міндет» [3] деген сөздері басшылыққа алынды.
Біздің тәжірибемізге сәйкес келетін нұсқалар төмендегіше болды:
- көптілді білім беру- бұл мектепте оқу пәндерінде екі немесе одан да көп тілдерде аударма-
сыз оқыту;
- билингвалды білім беру – оқу және оқудан тыс жұмыстардың негізгі бағыттарын екі тілде 
іске асыру, педагогикалық үрдісте екі тілді оқыту құралы ретінде пайдалану.
Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерде үш тілді білім беру моделін 
енгізудің өзектілігі мынада:
- бүгінгі қазақстандық қоғамда көптілді, көп мәдениетті тұлғаға деген сұраныстың артуы;
- ұлттық мектеп бітірушілерін жалпы қазақстандық және әлемдік білім және ақпарат кеңісті-
гіне кіріктірудегі мәселелерді шешу қажеттілігі;
- болашақ ұрпақты қазақстандық патриотизмге, ұлтаралық қатынас мәдениетіне тәрбиелеу-
дің өзекті мәселеге айналуы;
- аз ұлт өкілдерінің этникалық ерекшеліктерін сақтаумен бірге олардың жалпы қазақстан-
дық экономикалық, әлеуметтік-мәдени үрдістерге толыққанды қосылуына жағдай жасау;
-  мектеп  бітірушілерінің  коммуникативтік  және  ақпараттық  құзырлықтарының  жеткілікті 
деңгейіне қол жеткізу;
Бұл  өзекті  мәселелерді  жүзеге  асыру  үшін  басты  мақсат  анықталды.  Ол  –  Қазақстан  Ре-
спубликасының мемлекеттік жалпыға міндетті орта білім стандарттары талаптары деңгейінде үш 
тілде білім меңгерген, көптілді коммуникативтік құзырлықтары қалыптасқан, көп мәдениетті, ру-
хани-адамгершілік қасиеттері дамыған тұлғаны тәрбиелеу. 
Көп тілді оқыту – жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік 
ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіндік беретін қажеттілік.  Сабақтан тыс 
шараларда, факультативтерде, үйірмелерде үш тілді бірдей қолдану, іс-қағаздардың үш тілде жүр-
гізілуі  тілді  білуді  әрі  қолдануды  қажет  етеді.  Бұл  шаралар  тілдердің  қолданысы  мен  дамуына 
жағдай жасайды және осы жұмыстарды еліміздің барлық мектептеріне енгізу – үштілділік бағдар-
ламасын іске асырудың жолы болмақ.
Ағылшын  тілін  үйренгеннен  біз  мәңгүрттенбейміз.  Ағылшын  тілі  қазақ  тілін  үйренуге 
ешқандай кедергі жасамайды. Тек соны түсіне білуіміз керек. Ия, расында да, ағылшын тілі қазақ 
жерінде өз үстемдігін жүргізе алмайды. Қазақстанда тек қазақ тілі ғана билік құра алады. Ағыл-
шын тілі – қазақ жерінің жаңа әлемге ашар есігі. Үштілділікті үрейлі кейіпте елестететін кейбір 
ағаларымыз «мұны ең соңғы өлу деп те қорқатындығын»  жасырмайды. Жоқ! Біз өзге тілдерден 
қорықпауымыз керек. Керісінше, сол тілдерді пайдалана отырып өзімізді өзгелерге таныта білуіміз 
қажет. Себебі, ағылшын тілі мемлекеттік тілмен бәсекелес емес». Ағылшын тілін үйренгеннен біз 
мәңгүрттенбейміз.   Ағылшын тілі - әлемдік бизнес тілі, мемлекеттік тіл – ұлт тілі. Мемлекеттік 
тілде сөйлеу - әрбір Қазақстан азаматының борышы. Ағылшын тілі қазақ тілін үйренуге ешқандай  
кедергі жасамайды. Тек соны түсіне білу керек. Әлемдік ғаламдандырудың өткізгіші, ғаламданды-
ру тілі болып танылған ағылшын тілін білу - ағылшын тілді елдермен тиімді байланысқа түскен 
әлемдік деңгейде өз орнын ойып тұрып ала бастаған Қазақстан үшін қажеттілік. Қиындық туғыза-
тыны - аталған үш тілді меңгерген мамандардың кездесе бермейтіні. Ендеше, аталған компонент-
терден тұратын, яғни қазақ, ағылшын, орыс тілі қатысқан үштілділік сөйлермендерін дайындау 
кезек  күттірмейтін  мәселе.  Мәселені  түбегейлі  шешу  үшін  Қазақстанның  жоғары  оқу  орында-
рында ағылшын, қазақ тілінен маман болып шыққан қазақтілді қазақ және басқа ұлт өкілдерін 
үштілділікке ыңғайлап қайта дайындаудан өткізіп, оларға үштілділік маманы деген құжат табыс  
еткен жөн. 
Әрине, әр көтерілген мәселенің оң және теріс жағы болады, әр тұлғаның өзіндік жеке пікірі 
болады, бірақ анау айтты, мынау айтты деген негізсіз, дәлелсіз күдіктен арылып, бой көтеріп оты-
рған мәселенің маңыздылығының қаншалықты қажет дәрежеде екенін айқындап, нақты зерттеп 

12
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
алғанымыз жөн сияқты. Егер біз Ахмет Байтұрсынов айтқандай, қазақ тілін дұрыс жұмсай білсек, 
ол қоғамдағы тілге жүктелетін қажеттілігіміз болса өтеуге жарайтын бай тіл. Мәселе тілдің мін-
детін дұрыс түсініп, өз міндетімізді атқаруда болып отыр. Ұлттық өркендеп, тіліміз өз елімізде-
гі және халықаралық дәрежедегі позициясын нығайтқан кезде біздің сөздеріміз де өзге тілдерге 
енетіндігіне, тіліміздің әлемдік ақпарат кеңістігінен өз орнын иеленетіндігіне күмән келтірмеуге 
болады. Дәл бүгін де қазақ тілінің әлем тілдерінің ешқасысынан да кем түспейтін, бірнеше ғасы-
рлық даму тарихы бар, ұлттық әдеби тіл деңгейіне дейін дамып жетілген ұлы тіл екендігіне еш 
күмән жоқ. 
Халқымызда «Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі ғылым біл» деген даналық сөз де бар. Бірақ 
мынадай шұбарлық пен дүмшелік, әуесқойлыққа қарсы Қадыр Мырза-Әли ағамыздың бір ауыз 
сөзін уәж етпекпін:
Ана тілің – арың бұл,
Ұятың боп тұр бетте.
Өзге тілдің бәрін біл,
Өз тіліңді құрметте!
Біз елімізде үш тұғырлы тілдің болғанына түсіністікпен қараймыз. Алайда әрбір қазақстан-
дықтың асыл парызы – мемлекеттік тілді біліп, құрметтеу.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Білім. ғылыми-әдістемелік, ақпараттық-сараптамалық журнал, №3 2008ж.
2. «Қазақстан жолы - 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» ҚР Президенті
3. Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 2014.
4. Қазақстан Республикасының Призендеті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Жаңа 
әлемдегі жаңа Қазақстан», «Тілдердің үштұғырлығы» мәдени жобасы. Астана, 2007ж.
Y.K. Akhmetova
KAZAKH TECHNICAL TERMINOLOGY BORROWED FROM RUSSIAN 
AND THROUGH RUSSIAN FROM THE ENGLISH LANGUAGE
Aktobe Universitty named after S. Baishev, Aktobe
Scientific advisor: Е.K. Esenova, candidate of philological sciences, Associate Professor
Vocabulary of any language is enriched with the borrowings from other languages due to historical, 
economical and cultural interchanges among different nations. Different types of cooperation result in 
new words and new notions. 
The words from other languages have penetrated into the different historical periods in the Old Ka-
zakh language. It was caused by that the Kazakh people entered economic, cultural, political cooperation 
with other peoples, including wars, concluded military unions. 
There is enormous amount of words in the Kazakh language borrowed from other languages. It 
should be mentioned that at first most of words appeared in Russian and then via Russian were adopted 
in the Kazakh language.The technical terms are no exception.
The intensity of language contact between Russian and English and the rate of borrowings has var-
ied over time, with English only relatively recently becoming the preferred source language for foreign 
borrowings. The first significant contact between Russians and English speakers occurred in the middle of 
the 16th century, when King Edward VI sent an envoy to Czar Ivan IV the Terrible to open new markets 
for British merchandise.
Thereafter, British and Russian merchants began incorporating the first English loanwords into 
Russian: words that usually were not already present, such as mister, alderman, and earl [1,32].
Technological developments at the beginning of the 20th century led to increased borrowings from 
German and English. English became fashionable, and many new words entered the Russian language.
Due to the tremendous growth in technology coupled with intensification of communication, lan-
guage processes that used to take years and years are now incredibly swift. The formation of the Russian 
computer vocabulary is an example.

13
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
Most terms were invented from scratch and thus were totally original. Even “computer” – the word 
that is now widely used in the Kazakh and Russian language – was not in use at that time. The corre-
sponding unit was called “Электронно-вычислительная машина” which means electronic machine for 
calculations, the term was usually abbreviated to EVM. This term later borrowed into Kazakh language 
as “ Электронды-есептеуіш машина”.
The processor in those days was called “ALU” (an abbreviation for the Russian version of “Arith-
metic and Logic Unit”), and the hard disk was called “NZHMD” (an abbreviation for “Storage Utilizing 
Hard Magnetic Discs”), etc.
Following the implementation of high-level programming languages that took place in the late 
60s, lots of English terms were incorporated into the Russian language. The adoption primarily involved 
words that had been previously included in the Russian language in some other forms or words that had 
in the Russian language some non-computer meaning.
At the end of the 80s, volume import of computer equipment started. The use of computers re-
ceived wide acceptance first as shared equipment in offices and later also as personal devices at home.
Today, most of the computers in Russia are using MS software, most of which is localized. As a 
result everybody use the terms suggested by Microsoft.
Currently, a great struggle is taking place between various “wildly” arising terms and a “cultural” 
mainstream enforced by several worldwide brands. IT professionals tend to use original English terms, 
slightly modifying them. For instance, using Russian cases for English terms (“softa”, “softom”, etc.). 
Typical is the life story of “Internet”. When it was invented, it was called “Internet” in Russian. It was 
written with Latin letters and uninflected (unlike the majority of Russian words). In the next stage, it was 
written in Cyrillic though still uninflected. During the last year, that was in the Kazakh language too, it 
came into use as a standard Kazakh word subordinate to all the rules of the Kazakh language.
Thus basing on the previous experience, we may expect that the same pattern will be implemented 
in the computer vocabulary. Following the new technologies, new terms are coming from abroad and at 
first are incorporated into the Russian language, and through Russian into Kazakh language as they are. 
However, 2 to 3 years later newcomers either die out being connected with temporal secondary technolo-
gies or somehow assimilate into the Russian language. Some of them are replaced by the terms construct-
ed from Russian words, some are calqued, and some are adopted.
This rapidly changing environment is a great challenge for the    m  translators who specialize in 
the IT field. Every day brings us new English terms and the only way to cope with them is to understand 
the underlying concept and to try to express it using Russian words. Dictionaries are not of great help, as 
they often either lack the newest terms or give obsolete Russian equivalents [2, 22].
In accordance with various features one can provide the following groups of English borrowings:
1) Borrowings graphically changed and have been adopted into Russian by means of appropriate 
phonemic devices of the Russian language without any structural changes, such as чип (chip), интерфейс 
(interface), скрипт (script), etc. In the Kazakh language, these words sound the same: чип, интерфейс, 
скрипт.
Some of these words are made in the Russian and Kazakh languages in the same articulatory-pho-
netic form, which is available in the English language (anгрейд-upgrade, тайминг — timing, джойстик 
— joystick), other forms  show originally written and graphic form of  English words (сателлит — sat-
ellite, акселератор - accelerator).
2) English borrowings with partial morphological substitution. Usually affixed portion or the sec-
ond element of a compound word is substituted. These borrowings are also called half calques: бета-вер-
сия (beta-version), флеш—память (flash-memory). The same situation in the translation from Russian 
into Kazakh language: бета-версия ( бета-болжам), флэш-память ( флэш-жад)
3) English borrowings morphologically formed by means of the Russian language, eg., кластер-ы, 
шейдер-ы, пиксел-и, юзер-ы, онлайновый, пиксельный.  It is one of the criteria of assimilation of 
borrowings in the Russian language.
At the same time this formulation affects the Kazakh language, eg., кластер-лер, шейдер-лер, 
юзер-лер, онлайнды, пиксель-ді . 
4) English borrowings formed by means of translation of a word or a phrase into the Russian lan-
guage (calques), for example, материнская плата (motherboard), жесткий диск (hard-disc), файловый 
менеджер (file-manager).

14
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
5) English words borrowed with Greek and Latin elements: аудиоплеер-аудиоплеер, аудиотре-
к-аудиотрек,  телевизор-теледидар,  супермультиформатный-супермультиформатты,  телефакс-те-
лефакс, etc. They differ from common borrowings in some specific features.
In the Kazakh and Russsian languages, along with other types of borrowings, there are the so-
called English inclusions. In contrast to the exoticism, inclusions - is the first step of adoption of English 
borrowings  in to the Russian language when they are conveyed by means of the English language and 
appear in the English script.
We highlight the following main types of English inclusions in the modern Russian and Kazakh 
languages and used in the computer field.
Names of companies and goods are conveyed by English inclusions in the languages. These words 
with a few exceptions that relate to product name are not translated. The use of this type of inclusions is 
understandable, because they are basically words that became internationalisms - names that are popular 
all over the world: Canon, Samsung, Panasonic, Sony, etc. Names of companies, names of software and 
hardware products, the second type of inclusions consisting of English words or phrases with morpho-
logical parameters of syntactic relation to the sentence, accompanying by explanations in the text are the 
examples of foreign inclusions.
The conclusion can be made as follows.  The development of this language phenomenon and its 
spread  among  the  Kazakh  native  speakers  is  mainly  conditioned  by  implementation  of  the  computer 
equipment in the life of the modern society. 
Nowadays, the technical and Internet terminology is becoming the object of thorough linguistic 
investigation for there were cases when special vocabulary penetrates into literary language and anchors 
there for a long period of time.  What  is  for  the  tolerant  attitude  to  the  word  coinages  in  the  Russian 
vocabulary and socio-cultural processes, it is rather contradictory. On the one hand, this phenomenon is 
viewed as an aggressive factor. On the other hand, there are some positive features. Probably, This pro-
cess influences on the whole socio-cultural  system of our society, which is learning to be tolerant towards 
various subcultures, both in intra- and cross-cultural spheres. 

жүктеу/скачать 3,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: