«Педагогика ғылымдары» сериясы

ИНТЕРБЕЛСЕНДІ ОҚЫТУДЫҢ СТУДЕНТТЕРДІҢТАБЫСТЫ ІС-ӘРЕКЕТІНЕ ЫҚПАЛЫ 
 
Усенова А.М. –  
докторант Абай атындағы ҚазҰПУ 
 
Аннотация 
Мақалада  ғылыми-педагогикалық  әдебиеттерді  зерделей  келе,  студенттердің  табысты  іс-
әрекетін  дамытуға  интербелсенді  оқытудың  ықпал  ететіндігі  анықталған.  Оқу  үдерісінде 
интербелсенді оқыту өзін-өзі тәрбиелеуде табысты тұлға ретінде дамуға мүмкіндік береді. 
Интербелсенді  оқыту  –  әлеуметтік-психологиялық  белсенді  оқытудың  қазіргі  бағыты.  Ол  – 
ойында,  пікірталаста,  шағын  топтармен  жұмыс  істеуде,  кіші  шығармашылық  блоктарды 
алмастыру  іс-әрекеттерімен  тығыз  байланысты.  Интербелсенді  оқытуда  білім  алушының 
белсенділігі маңызды орын алады. Белсенділіктің көзі білім алушы мен оқытушының өзара іс-
әрекеті  мен  қарым-қатынас  формаларында  және  студенттердің  қабілеттіліктерін  қалыптасты-
руда  болып  табылады.  Оқытуды  белсендірудің  жолдары  мынадай  болып  келеді:  проблемалық 
оқыту;  оқытудағы  өзара  ынтымақтастық;  зерттеу,  бақылау  мен  бағалау  әрекеттері;  дербестілік 
және  өз  бетінше  оқу  іс-әрекеті;  жаңа  оқу  мотивациясына  жағдай  жасау;  өзін-өзі  бақылау  мен 
өзін-өзі реттеу механизмі.  
Түйін сөздер: табыстылық, табыс, интербелсенді әдістер, шығармашылық. 
 
Заманауи  қоғамға  әлеуметтік  есейген,  шығармашылық  жағынан  белсенді,  бойында  жоғары  гумани-
тарлық мәдениеті бар, қоғамның тіршілік әрекетінің барлық өрістерінде әлеуметтік-маңызды табыстарға 
және  өзін-өзі  дұрыс  көрсетуге  бағдарланған,  қоршаған  ортаға  бейімделіп  қана  қоймай,  оны  шығарма-
шылық  пен  түрлендіре  алатын  жастар  қажет.  Алайда  соңғы  жылдары  қоғамдағы  саяси  және  экономи-
калық  тұрақсыздық  жастардың  әлеуметтік  бейімделу  мен  әлеуметтік  қалыптасу,  сондай-ақ  олардың 
бойында әлеуметтік маңызы бар қасиеттердің пайда болу үрдістерін қиындата түсті. Сол себепті қарас-
тырылып  отырған  мәселе,  яғни  жастардың  бойында  белсенділік  пен  қатар  табыстылық  қабілеттерін 
дамыту өзекті болып отыр. 
Ғылыми-педагогикалық  әдебиеттерді  зерделей  келе,  біз  студенттердің  табысты  іс-әрекетін  дамытуға 
интерактивті  оқытудың  ықпал  ететінін  анықтадық.  Оқу  үдерісінде  интерактивті  оқыту  өзін-өзі  тәрбие-
леуде табысты тұлға ретінде дамуға мүмкіндік береді. 
Әдебиеттер көрсеткендей, «Интерактив» деген сөз ағылшынның «inter – act»(«Inter» – өзара, «act» – 
әрекетету) деген сөзінен шыққан. Яғни, интеракция – жеке индивидтердің, топтың, жұптың өзара біріккен 
іс-әрекеттерде  бір-біріне  алма  кезек  әсер  етуі.  Интерактивті  оқыту  –  бұл  оқу-танымдық  іс-әрекеті 
ұйымдастырудың  арнайы  формасы.  Оқытудың  бұл  формасында  нақты  және  бағдарланған  мақсатты 
алдына қояды. Сондай мақсаттардың бірі – оқу үдерісінің табыстылығын арттыратын білім алушылардың 
ақыл-ой  кемелділіктерін  сонымен  бірге  өз  жетістіктерін  сезінетіндей  жайлы  жағдай  тудыру  болып 
табылады. «Интерактивті оқыту» 1990 жылдары интернет желісінің дамуымен байланысты пайда болды. 
Осыған  орай  көптеген  ғалымдардың  пікірінше,  интерактивті  оқыту  компьютер  және  интернет  желісін 
пайдалану арқылы оқыту дегенге саяды.  
Интерактивті  оқыту  –  әлеуметтік-психологиялық  белсенді  оқытудың  қазіргі  бағыты.  Ол  –  ойында, 
пікірталаста,  шағын  топтармен  жұмыс  істеуде,  кіші  шығармашылық  блоктарды  алмастыру  іс-әрекет-
терімен  тығыз  байланысты.  Интерактивті  оқытуда  білім  алушының  белсенділігі  маңызды  орын  алады. 
Белсенділіктің  көзі  білім  алушы  мен  оқытушының  өзара  іс-әрекеті  мен  қарым-қатынас  формаларында 
және студенттердің қабілеттіліктерін қалыптастыруда болып табылады. Оқытуды белсендірудің жолдары 
мынадай  болып  келеді:  проблемалық  оқыту;  оқытудағы  өзара  ынтымақтастық;  зерттеу,  бақылау  мен 
бағалау әрекеттері; дербестілік және өз бетінше оқу іс-әрекеті; жаңа оқу мотивациясына жағдай жасау; 
өзін-өзі бақылау мен өзін-өзі реттеу механизмі.  
Интерактивті оқытудың формалары былайша бөлінеді: 
-  дискуссиялық  диалог,  топтық  диалог,  тәжірибеден  алынған  жағдайды  талдау,  моральдық  таңдау 
бойынша жағдайды талдау; 
-  ойындық:  дидактикалық  және  шығармашылық  ойындар,  рөлдік  ойындар,  іс-әрекетті  ұйымдастыру 
ойындары; 
-  тренинг  –  сабақты  коммуникативті  және  сензитивті  тренингтер  түрінде  өткізу  және  дискуссиялық, 
ойындық әдістерді қолдану. 
 

Интерактивті  оқытуда  оқытушы  мен  білім  алушы,  білім  алушы  мен  білім  алушы  арасында  өзара 
белсенді қарым-қатынастың жоғары деңгейде қалыптасуын талап етеді. Ондай қарым-қатынас ашық пікір 
айту, пікірталас, ішкі ойын айту, жауаптасу түрінде өтеді. Білім алушы өзінің белсенді пікірінде қаралып 
отырған  мәселені  шешудің  ұсыныстарын  айтады.  Интерактивті  оқыту  барысында  оқушылар  мынадай 
адамдармен және құралдармен қатынаста болады: 
Шақырылған адамдармен (немесе топтың өзі қандай да бір ұйымға, адамдарға баруы мүмкін); 
Басқа студенттермен (жұппен жұмыс істеу); 
Шағын топпен (3-5 студент); 
Үлкен топпен (рөлдік ойындар, пікірсайыстар, топтағы пікірталас); 
Студенттер тобымен және тұрғындармен (топ әлеуметтік сұрау алады); 
Кейбір техника түрлерімен (компьютер, интерактивті тақта, теледидар, бейнемагнитофон). 
Міне,  осындай  бірігіп  жұмыс  істеу  мен  қарым-қатынастар  барысында  білім  алушының  өзін-өзі 
тәрбиелеу іс-әрекеті әрдайым бірге жүріп отыруы тиіс. Осы ретте интерактивті оқыту әдісі бойынша өзін-
өзі тәрбиелеу барысында өзін-өзі дамытудың негізгі тәсілдерін ашып көрсетуге болады: өз-өзіне міндет 
қою; өзін-өзі қадағалау; өзін-өзі ұйымдастыру; өзін-өзі бақылау; өз-өзіне есеп беру; өз-өзіне қатынас; өзін-
өзі сынау; өзін-өзі дамыту; өзін-өзі иландыру; аутотренинг. 
Интерактивті оқыту әдісінде әрбір білім алушы дәлелді сөйлеу мақсатында өз  жұмысының нәтижелі 
болуын  көздейді.  Олар  жұп,  топ  болып  жұмыс  жасағанда  білімі  төмен  студенттер  білімі  жоғары  сту-
денттерден тапсырманың орындалу барысында кейде көмек алса, білімі жоғары студенттер оларға көмек 
береді.  Осылайша  интерактивті  әдіс  білім  алушыларға  мәселені  бірігіп  шешуге,  ұйымдасуға  бейімделе 
отырып, өзін-өзі тәрбиелеуге жетелеп отырады. Бірігіп жұмыс істеу әрі жеңіл, әрі қызық, әрі тиімді болып 
келеді.  
Интерактивті оқыту технологиясына – ұжымдық ойлау әрекеті оқытушы мен білім алушылар арасын-
дағы  ізденушілік,  жасампаздық  жағдайларда  өзара  ықпал  ету  формасы.  Осы  ретте  интерактивті  оқыту 
әдістерінің тиімділігін былайша топтастырамыз: 

 
білімді ұғып, түсіну, меңгеру және шығармашылықпен орындауға жеделдетеді. Егер үнемі интер-
активті әдістер қолданылса, білім алушының ақпараттарды меңгеруге икемділігі қалыптасып, қателесуі, 
қорқуы жойылады және оқытушымен сенімді қарым-қатынасы орнайды. 

 
мәселені  шешуге  қызығушылығы  мен  мотивациясы  жоғарылап,  ізденушілік  белсенділік  сезімі 
нақты шараларға итермелейді. Білім алушының өзіндік ойлау қабілеті, проблемалық жағдайдан шығудың 
өзіндік жолдары, өзіндік құндылықтары, серіктестік қарым-қатынасқа түсе білу қасиеттері қалыптасады. 

 
білім алушы іс-әрекеттің, қарым-қатынастың, қобалжудың жаңа тәжірибесін жинақтайды. Білім, 
іскерлік, дағды, іс-әрекет тәсілдері мен коммуникативті қасиеттерінің артуымен қатар білім алушы өзінің 
және ұжымның құзырлығын жетілдіруге ұмтылады. 

 
интерактивті оқыту әдісі серіктестік пен ынтымақтастыққа негізделіп, білім алушының танымдық 
және шығармашылық белсенділігін қалыптастырумен қатар кері байланыс орнатуына мүмкіндік береді. 

 
барлық іс-әрекеттерді белсендіреді. 
Білім  алушыларды  интерактивті  әдіспен  оқыту  барысында  күрделі  оқу  материалдарын  нәтижелі 
меңгерумен  қатар  олардың  таңдаған  мамандықтарына  сүйіспеншілігін  және  жауапкершілігін  қалыптас-
тыруға  мүмкіндік  береді.  Жоғарыдағыны  қорыта  айтқанда,  интерактивті  оқытуды  оқу-тәрбие  үрдісінде 
пайдаланғанда оқытудың нәтижелі, білімнің сапалы болуы, білім алушылардың өз бетінше және топпен 
жұмыс  жасауға  ынтасының  артуы,  ізденушілік,  шығармашылық,  зерттеушілік  қабілеттерінің  жетілуі 
жүзеге асырылады. 
Сонымен  қатар,  зерттеулерге  сүйенсек,  білімалушылардың  табысты  іс-әрекет  ерекшелігіне  төменде-
гілерді жатқызуға болады:  
-  өзіндік  мақсаты  мен  нәтиженің  болуы  (кәсіби  даярлығы,  кәсіптік  білім,  білік  және  дағдыны  игеру, 
жеке қасиеттерінің дамуы); 
- оқу нысанының ерекше сипаты (ғылыми білім, болашақ қызметі туралы ақпарат және т.б.); 
-  студент  іс-әрекетінің  жоспарлы  жағдайда  өтуі  (бекітілген  мемлекеттік  стандарт,  бағдарлама,  оқыту 
мерзімі); 
- оқу құралдарының болуы – кітаптар, лабораториялық құрал-жабдықтар, болашақ кәсіптік еңбектегі 
модельдер, техникалық құралдары және т.б.; 
- жоғары интеллектуалды жүктеме (емтихан, сынақ тапсыру, дипломдық жұмыс қорғау, т.б.). 
Оқытудың  жаңа  технологиялары  ойлауды  дамытуға,  танымдық  ізденімпаздықты  қалыптастыруға 
бағыт береді. 

«СТОД»  технологиясын  қолдана  отырып,  студенттердің  дербес  өзіндік  жұмыста  педагогикалық 
жағдаяттарды  талдауға,  шешім  шығаруға  дағдыландырамыз.  «Педагогикалық  жағдаят»  ұғымының  өзі 
педагогикалық үдерістің қарапайым «бөлшегі» ретінде қарастырылады. 
Педагогикалық  тапсырмалар  мен  жағдаяттар  студентті  әртүрлі  стратегиялар  арқылы  педагогикалық 
ізденіске жетелейді: білім алушылар ситуацияны дұрыс шешу үшін терең теориялық білімін көрсетулері 
керек.  Біріншіден,  жас  аралық  психофизиологиялық  ерекшіліктерді  аңғара  алулары  керек.  Екіншіден, 
меңгерген  білімді  жағдаяттарды  талдау  барысында  дәлелдейді.  Үшіншіден,  дұрыс  шешімді  қабылдау 
тағы да философиялық, психологиялық, педагогикалық білімдерге байланысты [1]. Cонымен, студенттер 
аудиториялық дәрісте өзі білмегенін бірге оқып жүрген жолдастарынан естіп білсе (жұпта, топта), өзіндік 
жұмыс  кезеңінде,  ол  арнайы  және  қосымша  әдебиеттерді  оқуға  бағытталады.  Педагогикалық  үдерісті 
жан-жақты сипаттау үшін сыни тұрғысынан ойлауды дамыту қажеттік етеді. 
Педагогикалық  жағдаяттарды  оқытушылар  мен  студенттердің  іс-әрекет  объектісі  –  педагогикалық 
үдеріс туралы білімдер негізінде педагогикалық жағдаяттарды, тапсырмаларды шешуде шығармашылық 
тұрғыдан пайдаланады деп есептейміз.  
Мысалы ретінде тапсырма: «Автордың орындығы» деген әдісінің талабы бойынша барлық студенттер 
жауап ретінде мектеп әкімшілігіне хат жазады. Ортада тұрған орындыққа бір хаттың авторы шығып, өз 
ойын  білдіреді.  Барлық  тыңдаушылар  талдауға  қатысып,  сұрақтар  қойып,  түсінбегендерін  анықтайды, 
жауапты  өз  ойларымен  толықтырады.  Мақсат:  жазу  әрекетіне  арналған  әдістер  негізінде  студенттердің 
тәрбие механизмдері туралы педагогикалық ойлау қабілетін дамыту. 
«СТОД» технологиясының негіздері. Студенттердің оқу-танымдық іс-әрекет табыстылығын қалыптас-
тыруда  оқытудың  жаңа  технологияларының  орны  ерекше  мәнді.  Көптеген  технологиялардың  ішінде 
(модульдік технология, деңгейлеп оқыту технологиясы, тіректі конспекті технологиясы, т.б.) біздің пікірі-
мізше, «Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғысынан ойлауды» (СТОД) дамыту технологиясының мәнділігі 
әмбебаптылығымен сипатталады. 
«СТОД» технологиясындағы әдіс-тәсілдердің саны 300-ден астам деген болжам бар. Технологияның 
ерекшелігі педагогикалық үдеріске қатысушылардың жеке, жұпта, топта оқу-танымдық іс-әрекет белсен-
ділігін  көрсете  алу,  шығармашылықпен  тапсырмаларды  орындау,  әрқайсысының  өзіндік  пікірін  қалып-
тастыруға мүмкіндік жасау негізінде жаңа әдіс-тәсілдерді өздері тауып ұсыну. 
Студенттердің  оқулықпен,  басқа  да  әдебиетпен  жұмыс  істегенде  мәтінді  жан-жақты  меңгеріп,  оның 
негізгі идеяларын ұғынуы басты мақсат болып табылады. 
Жазу  іс-әрекетінде  студенттердің  сауатты,  терең  ойлау  арқылы,  шығармашылықпен  тапсырмаларды 
(реферат, конспект, эссе, т.б.) орындау мақсаты көзделеді. 
Қызығушылықты  ояту:  Үйрену  үдерісі  бұрынғы  білетін  және  жаңа  білімді  ұштастырудан  тұрады. 
Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді, өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте 
түседі. Сондықтан да сабақта қарастырылғалы тұрған мәселе жайлы студент не біледі, не айта алатын-
дығын анықтаудан басталады. Осы арқылы ойды қозғату, ояту, ми әсер ету жүзеге асады. Осы кезеңге 
қызмет ететін «топтау», «түртіп алу», «ойлау», «жұпта талқылау», «болжау», «әлемді шарлау, т.б. деген 
аттары бар әдістер жинақталған. 
Қызығушылықты  ояту  кезеңінің  екінші  мақсатыбілім  алушының  белсенділігін  арттырады.  Өйткені, 
үйренуенжарлықтан гөрі белсенділікті талап ететін іс-әрекет екені даусыз. Студент өз білетінің еске түсі-
реді, қағазға жазады, көршісімен бөліседі, тобында талқылайды. Яғни, айту, бөлісу, ортаға салу арқылы 
оның ойы ашылады, тазарады. Осылайша шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам жасала бастайды.  Сту-
дент бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны байырғы біліммен ұштастырады. 
Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші кезеңі мағынаны тану (түсіне білу). Бұл 
кезеңде  үйренуші  жаңа  ақпаратпен  танысады,  тақырып  бойынша  жұмыс  істейді,  тапсырмалар  орын-
дайды. Оның өз бетімен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады. Студенттердің тақырып 
бойынша жұмыс жасауына көмектесетін оқыту стратегиялары бар. Соның бірі INSERT. Осы әдіс бойын-
ша студентке оқу үрдісінде тақырыппен танысу барысында V«білемін», - «мен үшін түсініксіз», + «мен 
үшін  жаңа  ақпарат»,  ?  «мені  таң  қалдырады»  оқу  тапсырмаларына  белгілерді  қойып  отыруға  дағды-
ландыру қажет.INSERT  –  білім алушының өзі оқыған мәтінді түсінуге, өз ойына басшылық етуге, оны 
білдіруге  үйрететін  ұтымды  құрал.  Мәтіндегі  ойды  тез  ұғынып,  оқығанды  есте  сақтау  және  түсінік 
алудағы  –  күрделі  жұмыс.  Білім  алушылардың  арасында  оқуға  жеңіл  желпі  қарау  салдарынан  түсіне 
алмау,  өмірмен  ұштастыра  алмау  жиі  кездеседі.  Мағынаны  түсінуді  жоғарыдағыдай  ұйымдастыру  – 
аталған кемшіліктерді болдырмаудың бір жолы болып табылады. Білім алушылар білетіндерін анықтап, 
білмейтіндерін  белгілеп  сұрауға  әзірленеді.  Бұл  әрекет  арқылы  жаңаны  түсіну  үшін  бұрынғы  білім 
арасында байланыстар пайда болады.  
Тақырып туралы ой-талғаныс – бағдарламаның үшінші кезеңі. Күнделікті оқыту үдерісінде студенттің 
ой-толғанысын  ұйымдастыру,  өзіне,  басқаға  сын  көзбен  қарап,  баға  беруге  үйретеді.  Студенттер  өз 

ойларын,  өздері  байқаған  ақпараттарды  өз  сөздерімен  айта  алады.  Бұл  сатыда  студенттер  бір-бірімен 
әсерлі түрде ой алмастыру, ой түйістіру, өз үйрену жолын, кестесін жасау мақсатында басқалардың әр-
түрлі кестесін біліп үйренеді. Бұл үйрену сатысы – ойды қайта түйіп, жаңа өзгерістерді жасайтын кезең 
болып  табылады.  Әртүрлі  шығармашылықпен  ой  түйістіру  болашақта  қолданылатын  мақсатты  құры-
лымға жетелейді. 
Осы  кезеңде  тиімді  етуге  дайындалған  «бес  жолды  өлең»,  «Венн  диаграммасы»,  «семантикалық 
карта», «Т кестесі», т.б. әдістер әр сабақтың ерекшелігіне, қиындық деңгейіне қарай қоланылады. «Оқу 
мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясын оқу үрдісінде қолданған оқытушы-
лар  білім  алушылардың  оқу-танымдық  белсенділігін  арттыруға,  өздігінен  оқуға,  шығармашылығын 
қалыптастыруға  ықпал  ететіндігін  атап  өтсе,  студенттер  оқудың  қызықты,  жеңіл  өтетіндігін,  ұжымда 
бірлесіп жұмыс жасауға үйрететіндігін, білімнің тереңдігі, әрі тиянақтылығы артатындығын байқайды. 
Сонымен,  интерактивті  әдістерді  пайдалану  студенттергепедагогикалық-психологиялық  пәндерде 
алған  білімдерін  терең  ұғынуға  мүмкіндік  алып,  кәсіби  педагогикалық  жағынан  шыңдалып  отырды. 
Студенттердің пікірінше, мұндай тапсырмалар белсенді ізденіске, шығармашылық тұрғыда ойлауға негіз 
болады.  Әсіресе,  мұғалімнің  әдептілік  сақтауына,  баланың  жанын  түсінуге  қарым-қатынаста  жоғары 
мәдениеттілікті көрсете білуге үйретеді. 
: 
1.  Хмель  Н.Д.  Жалпы  білім  беретін  мектептегі  педагогикалық  процесс:  аударған  Успанов 
К.С. – Алматы, 2002. – 78 б. 
2. Рысбаева А.К. Успешность деятельности как категория педагогики. – Алматы: КазНПУ 
им. Абая, 2003. – 266 с. 
3. Белкин А.С. Ситуация успеха, как ее создать. – М.: Просвещение, 1991. – 176 с. 
4  Коротаева  Е.В.  Ситуация  успеха:  психолого-педагогические  механизмы  и  этапы 
организации //Директор школы. – 2002. – № 2. – С. 38-44. 
 
Аннотация  
В  статье  автор  рассматривает  проблему  успешности  студентов.  Как  средство  развития 
успешности  студентов  предлагается  интерактивная  методика  обучения.  Анализ  психолого-
педагогической  литературы  показывает,  что  следующие  дидактические  приемы  можно 
использовать  винтерактивной  методике:  Мозговая  атака,  Т-таблица,  Диаграмма  Венна, 
Предсказывания,  Кластеры,  Таблица  простых  и  сложных  вопросов,  Подумайте,  разбейтесь  на 
пары,  обсудите,  Предварительные  термины.  Интерактивное  обучение  основано  на 
взаимодействии  студентом  с  учебным  окружением, учебной средой, которая  служит областью 
осваиваемого опыта,  так  как  большинство  интерак-тивных  упражнений  обращается  к  опыту 
самого студента. Новое знание, умение формируется на основе такого опыта.На основе изучения 
трудов ученых автор попытался изложить свое видение данной проблемы.  
Ключевые слова: успех, успешность, интерактивные методы, творчество 
 
Annotation 
The article surveys the scientific and educational literature; students will continue to contribute to the 
successful  development  of  interactive  learning  activities  identified.Educational  success  of  interactive 
learning in the process of self-education allows you to grow as an individual. 
Interactive  training  -  training  in  social-psychological  theory  direction.  He  plays,  discussions,  small 
group  work,  is  closely  related  to  the  replacement  of  small  creative  blocks  actions.  Interactive  student 
activity  plays  an  important  role  in  the  study.  Source  of  student  and  teacher  activities  and  forms  of 
interaction and communication is the development of students' abilities. Ways to improve the training 
are  as  follows:  Problem-based  learning;  cooperation  in  teaching;  research;  monitoring  and  evaluation 
activities;  autonomy  and  self-training  activities;  as  the  new  school  motivation;  self-control  and  self-
control and self-regulation mechanism. 
Key words: profitability, revenue, interactive methods, creative 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
УДК 377.5:37.02 
 
РОЛЬ ВОКАЛЬНЫХ УПРАЖНЕНИЙ В РАБОТЕ С НАЧИНАЮЩИМИ 
ВОКАЛИСТАМИ. 
ВЫБОР РЕПЕРТУАРА 
 
Гаглоева Т.Ю. – ст.преподователь Казахского Государственного Женского 
Педагогического университета 
 
Аннотация 
Статья помогает начинающему певцу не потеряться в многообразии музыки и найти своё, только себе присущее. 
Основная  мысль  статьи  заключается  в  том,  что  при  правильной  организации  работы  над  голосом,  при  его 
распевании, эта работа плавно переходит над выработкой совершенствования всех вокальных навыков в изучаемых 
произведениях. 
В вокальной педагогике до сих пор существуют споры о музыкальном материале, на которым должны строиться 
упражнения и формироваться навыки. Одни считают, что можно ограничиться пением гамм, трезвучий,арпеджио, а 
также небольшими попевками, отдельными фразами из вокальных сочинений. 
Другие  считают,  что  вокальными  техническими  навыками  можно  овладеть  непосредственно  на  изучаемом 
репертуаре, не прибегая к упражнениям. Существует такое мнение, что песня, представляющая собой синтез музыки 
и  слова,  передает  определенное  содержание,  настроение,  она  воспитывают  слух,  голос  на  художественном  мате-
риале, и здесь развиваются и исполнительские, и технические навыки. И все же строить систему упражнений только 
на  песенном  материале  не  представляется  возможным,  ибо  сама  песня  может  включать  в  себя  ряд  технических 
трудностей,  для  которых  студент  должен  иметь  певческую  подготовку,  овладев  целым  комплексом  вокальных 
навыков. 
 
Распевание  –  это  раздел  занятий,  в  процессе  которого  формируются  основные  вокально-
технические  навыки  голосообразования  (  фонационное  дыхание,  атака  звука,  певческая 
артикуляция и дикция). 
Педагог  должен  вполне  квалифицированнои  гибко  владетьметодикой  использования 
певческих  упражнений  при  вокальном  обучении  учащихся,  знать  психолого-педагогические 
основы  применения  упражнений,  точно  представлять  назначение  отдельных  видов  вокальных 
упражнений. 
Пение  упражнений  является  необходимым  условием  формирования  и  совершенствования 
вокально-технических  навыков.  Вокальные  упражнения  –  это  многократно  повторяемые 
специально организован-ные вокальные действия. 
Все  три  компонента  упражнения:  повторность,  определенная  организация  и 
целенаправленность на улучшение качества голосообразования – являются обязательными. Но 
сущность  вокального  упражнения  превратится  в  бесполезное  повторение,  если  оно  не  будет 
специально организовано в соответствии с конкретно поставленной целью. 
Так, различные звуки в пределах диапазона можно петь отдельно, бессистемно много раз. Но 
от этого их звучание не выравнивается, даже если мы поставим перед собой эту цель. Когда же 
мы отдельные звуки расставим поступенно (по 3-5 звуков) и будем петь их связно, напевно на 
какой-либо  слог,  т.е  специально  организуем  повторение  всех  звуков  в  задуманной 
последовательности, такие упражнения будут способствовать выравниванию звучания голоса. 
Если  также  на  первый  план  в  определенный  период  обучения  будет  поставлена  задача 
организации правильной атаки звука, то добиться решения её легче и быстрее можно, применяя 
упражнения с нисходящим мелодическим рисунком. 
Упражнения  должны  быть  простыми  по  мелодическому  и  ритмическому  рисунку,  легко 
запоминаться. 
Пение не может совсем не выражать никаких эмоций, поэтому даже при пении упражнений 
необходимо  стремиться  к  определенной  эмоциональной  окраске  голоса.  Пение  лучше 

ассоцииировать с радостным настроением, поэтому упражнения чаще даются в мажоре. 
В начале обучения упражнения исполняются в спокойной, медленном темпе, в дальнейшем 
темп может меняться в зависимости от методических целей. При развитии подвижности голоса, 
по мере освоения навыков, темп упражнений убыстряется. 
Упражнения обычно располагаются в виде модулирующей секвенции по полутонам вверх и 
вниз. В начале  обучения при введении нового  упражнения  его мелодию можно поддерживать 
аккомпанементом, как только интонация у учащихся станет устойчивой, необходимо оставлять 
одну  гармоническую  под-держку.  Далее  очень  полезнодля  выработки  четкой  координации 
между  слухом  и  голосом,для  закреп-ления  и  совершенствования  вокальных  навыков,  петь 
упражнения  без  сопровождения  инструмента  с  предварительной  ладовой  настройкой.  Паузы 
между  упражнениями  по  возможности  должны  быть  одинаковыми,  такими,  чтобы  поющие 
могли спокойно подготовиться к каждому последующему повто-рению упражнения.  
Начальные  упражнения  на  центральном  участке  диапазона  должны  петься  ровным  по  силе 
звука mf, очень важно найти оптимальную силу звука в каждом конкретном случае. Постоянное 
пение  на  f  ведет  к  форсировке  голоса,  которая  очень  вредна.  (при  работе  с  мутирующими 
голосами полезно тихое пение). 
Крайние  предельные  ноты  диапазона  вовлекаются  на  более  поздних  этапах  обучения. 
Формирование  крайних  и  верхных  звуков  может  идти  только  на  базе  хорошо  укрепленной 
середины. 
Первые  упражнения  проводятся  на  наиболее  удобном  гласном  звуке  (а,о,  у).  Постепенно  к 
первому вокально-оформленному звуку присоединяются другие. Умелое сочетание согласных с 
гласными помо-гает влиять на качество звучания гласных, а значит, и на общее звучание. 
Упражнения на легато даются для выработки кантилены – основного вокально-технического 
навыка  голосообразования.  Кантиленное  пение  неразрывно  связано  с  длительным, 
равномерным,  правильно  организованными  дыханием.  Поэтому  упражнения  на  легато  с 
постепенно  удлиняющими  музыкальными  фразами  хорошо  его  развивают.  При  такой  манере 
пения  легче  перенести  нужное  звучание  содного  тона  на  другой,  слитное  пение  отдельных 
звуков помогает выравниванию звучания. 
Упражнения  на  стакатто  хорошо  активизируют  голосовых  связки,  помогают  их  активному 
смыканию,  способствуют  усвоению  чёткой  атаки.  Поэтому  этот  вид  вокализации  полезен  при 
вялом тонусе голосовых мышц, при сиплом призвуке. 
Петь стакатто – это значит петь отрывисто, отделяя каждый звук, атакуя каждую ноту заново 
смыканием голосовых связок и дыханием при помощи активных движений диафрагмы, которые 
при  образовнии  стакаттного  звука  сопровождаются  перемещением  верхнего  отдела  передней 
стенки живота. Движения брюшной полости могут служить хорошим ориентиром для проверки 
работы диафрагмы при пении на стакатто. Пение фразы на стакатто должно проходить как бы на 
одном  дыхании.  Паузы  внутри  фразы  –  это  остановка  дыхания  (выдоха).  В  результате 
налаживается четкая координация  между движением голосовых связок и диафрагмы. А паузы 
между  стакаттными  звуками  с  остановкой  дыхания  подводят  учащихся  к  ощущению 
дыхательной опоры. 
Полезно  чередование  отрывистого  и  печатного  пения.  Усвоив  последовательность 
нескольких  звуков,  можно  переходить  к  пению  гамм,  исполняя  её  обычно  в  связной  манере 
пения. Гаммы поются снизу вверх и сверху вниз с названием нот или на выбранных гласных. 
При исполнении гаммы вверх особое внимание необходимо обратить на первый, нижний звук. 
Он  берётся  в  намеренно  высокой  позиции,  т.е  применительно  к  позиции  верхнего  звука 
упражнения.  Такой  прием  обеспечивает  ровность  звучания  на  протяжении  всей  гаммы.  Вся 
гамма  обычно  исполняется  на  одном  дыхании.  Но  вначале  верхний  и  нижний  тетрахорды 
приходится  разделять  дыханием  из-за  его  недостаточности.  Пение  гамм  является  незаметным 
средством  для  выработки  кантилены,  выравнивания  на  всем  диапазона,  а  следовательно, 
сглаживания  регистров,  а  также  развития  подвижности  и  беглости.  Пение  гамм  способствует 
также расширению диапазона и развитию дыхания. 
Упражнения на различные интервалы поются как с нижнего звука к верхнему, таки наоборот. 

Упражнения  на  интервалы  также  способствуют  выравниванию  звучания,  что  подготавливает 
голос к правильному звуковедению при исполнении художественных прозведений. Упражнения 
на одной ноте развивают равномерный экономный длительных выдох, опору, при чередовании 
гласных – способствует выравниванию их звучания. 
В  тех  случаях,  когда  вокальные  упражнения  исполняются  без  словесного  текста,  следует 
избегать пения только на гласных. Для округления звука и собранного звучания рекомендуются 
слоги ду,ду, ле, мо. Звонкому светлому звучанию способствуют слоги ди,зи,ми,ли,ля. 
При  исполнении  попевок  надо  следить  за  четким  снятием  звука  и  за  активным 
произношением согласного в конце слова при окончании фразы, а также за правильным снятием 
звука на «й». Особую ценность при вокальном обучении представляют попевки и упражнения с 
нисходящим мелодическим рисунком. Они способствуют распространению высокого головного 
звучания  на  нижнюю  половину  диапазона,  тем  самым  выравнивают  его  и  помогают  создать 
единорегистровые  (  микстовое)  звуко-образование,  воспитывает  важнейшее  качество  голоса  – 
звонкость  и  полётность.  Важно  также  обращать  внимание  на  воспитание  правильной  атаки: 
чёткой,  достаточно  активной,  но  не  грубой.  Следует  помнить,  что  атака  первого  звука 
определяет звучание всей попевки. Полутоны, скороговорки, пение попевок, в тексте которых 
преобладают  твердые,  взрывные  согласные,  помогающие  активизировать  работу  артику-
ляционного  аппарата,  способствуют  четкой  ясной  дикции.  Все  упражнения  должны  быть 
направлены на усовершенствование вокальной техники в целом. 
Применяемые  упражнения  должны  соответствовать  основным  принципам  вокальной 
педагогики:  постепенность  и  последовательность,  индивидуальному  подходу  к  учащимся  при 
вокальном  обучении  и  единству  художественного  и  технического  развития  певцов.  Вокально-
технические  навыки  в  совокуп-ности  являются  средством  художественной  выразительности. 
Они вырабатываются на  упражнениях, а закрепляются, обогащаются и совершенствуются при 
работе над художественным произведением. 
Желание певца исполнить сложную, насыщенную эффектами произведение похвально, но не 
всегда  исполнимо.  Часто  начинающие  певцы  не  могут  проанализоровать  свое  певческое 
мастерство  и  берутся  за  исполнение  сложных  композиций.  В  общем-то,  это  можно  и  нужно 
делать, но тольок в качестве обучающего материала, а не для выступления на публике. 
Поэтому начинать надо, конечно, с простого. Итак, все песни для начинающих пр принципу 
работы с ними можно разделить на три категории. I категория ( или высшая) – это песни высшей 
сложности,  исполняемые  певцами  высокого  профессионального  уровня.  Они  отличаются 
особенно широким диапа-зоном, обилием вокальных эффектов,изощрёнными, невыполнимыми 
для новичка. Желание молодых людей исполнить такую песню похвально, потому что говорит о 
наличии хорошего музыкального вкуса. Однако неудачные выступление может надолго отбить 
интерес к занятием пением. Поэтому надо стараться ставить себе реальные цели и уверенно идти 
к их выполнению. 
II  категория  –  песни  достаточно  сложные,  насыщенныеэффектами(пусть  даже 
невыполнимыми),  но  очень  близкие  вам  по  темпераменту,  эмоциональному  настрою.  Песня, 
которая очень нравится и испол-няется любимыми певцами, и обладает, по вашему мнению, еще 
массой плюсов, конечно, должна быть вами проработана и выучена, насколько позволяют ваши 
возможности.  Но  не  стоит  выставлять  её  напоказ  зрителю.  Она  должна  быть  использована  в 
качестве рабочего учебного материала. Интерес к этой песне придаст вам дополнительные силы 
и желания с её успешному исполнению. Если же у вас не хватило сил исполнить её качественно, 
не  огорчайтесь,  приобретенный  опыт  стоит  очень  дорого  и  непременно  даст  свои  плоды  в 
будущем. Даже не сомневайтесь! 
Третья категория – песни для новичков. Здесь вы действительно сможете показать, на что вы 
способны, проявить в полной мере свои вокальные и другие данные. Работа над такой песней 
займет слишком много времени и даст возможность показать себя и свой вокальный талант во 
всей красе. 
Итак, песня этой категории должна быть со следующими характеристиками: 
1.
 
Песня должна вам нравиться. Это первое и главное условие. 

2.
 
Она должна иметь небольшой диапазон. 
3.
 
Подходить по тональности (при необходимости перетранспонировать) 
4.
 
Быть  достаточно  легкой  для  вас  в  исполнении:  вы  довольно  быстро  запоминаетемелодическую 
линию, и она легко ложится на ваш голос. Темп не очень быстрый, слова песни легко проговариваются. 
5.
 
Вокальная партия не содержит много эффектов, искажающих голос. Если же они имеются, то их 
отсутсвие не должно ломать мелодическую линию. 
Когда  песенный  материал  уже  выработан  и  есть  несколько  песен,  готовых  к  исполнению,  можно 
составить и конкретный репертуар. Для отбора необходимо не только мнение родственников и друзей, 
нои  мнение  профессионального  педагога  по  вокалу.  Для  самоконтроля  можно  записать  конкурсный 
просмотр на видео, кстати, останется хорошая память и «исторический материал» для потомков. 
 
1.  Н.Добровольская «Распевание» изд. Москва 1969г 
2.  Б.Критский «Сборник статей по хоровому пению» Москва 1970г 
3.  Л.Маркуорт «Учимся петь» Москва Астрель 2006г 
4.  И.Исаева «Уроки эстрадного пения» изд. «Феникс» Ростов-на-Дону 2009г 
5.  Т.и М.Бакстер «Нотная грамота» Москва «Астрель» 2009г. 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: