БАСШЫНЫҢ ЖҦМЫС ҚАБІЛЕТТІЛІГІН КӚТЕРУДІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене тәрбиесі» сериясы, №3 (30), 2011ж. 
37 
қатынасқа  түсуді  кӛрсетуі  тиіс,  ӛзінің  жағымсыз  эмоцияларымен  сақталуы  кӛбінесе  адамдардың 
денсаулықтарына  жағымсыз  әсер  ететін  конфликтілі  жағдайлардан  қорғайтын  профилактикалық 
шараларды, қарым-қатынас гигиенасының элементтерін кӛрсетуі тиіс. 
Қарым-қатынас 
гигиенасы 
адамдардың 
психикалық 
денсаулықтарымен 
байланысты. 
Психологтардың  анықтаулары  бойынша,  психикалық  денсаулық  –  бұл  адамның  ӛз-ӛзіне  кӛңілі  толатын, 
басқаларға  дұрыс  қарайтын  және  ӛмірлік  кедергілерге  қарсы  тұруға  қабілетті  болатын  ішкі  күйі. 
Адамдардың рухани күйлері – олардың жалпы денсаулық күйіндегі ең нәрсіз жері. 
Денсаулыққа жағымсыз әсер ететін «тәуекел факторларының» құрылымында ұзақ мерзімдік ақыл-
ой қысымынан шаршау, тікелей қарым-қатынас деңгейіндегі жолы болмаған қатынастар, жеке жоспарлар 
мен күтулердің іске аспауы сияқтыларды атауға болады. Аталған факторлар адамның жүйке жүйесінің оңай 
қозуын  және  тез  шаршауын  шарттандырады.  Ол  ӛзіне  тән  емес  шаршағыштықта,  ішкі  мазасыздықты, 
қандай да  бір  үнемі болатын қысым мен мазасыздануды байқай бастайды. Бұндай  күйді неврастения деп 
атайды. Бұл ауруға жүйке іс-әрекетінің әр түрлі типті адамдары, кӛбінесе - әлсіз типтер, аз жағдайларда – 
жүйке іс-әрекетінің күшті типтері шалдығады. 
Неврастения, тіпті ең бастапқы формасында да, бұл егер оны ӛз уақытында жоймаса немесе кеңею 
мүмкіндіктерін  шектемесе,  ауыр  салдарларға  алып  келуі  мүмкін  адамның  психикалық  денсаулығының 
мәселесі.  Әрбір  адам  ӛзіндегі  ішкі  тежелу  немесе  тітіркену  процестерінің  қаншалықты  әлсірегендігін 
ӛзіндік күй, түс кӛру секілді кӛрсеткіштер бойынша анықтай алады. 
Ӛз психикалық денсаулығын ӛзбетінше бағалаудың аталған кӛрсеткіштеріне жан-жақты тоқталмай-
ақ қояйық. Оптимисттік бағдар, адамдарға деген адамгершілікті қатынас, жақсы тәбет, бір қалыпты және 
терең түс кӛру – бұл мәліметтердің барлығының осыларға ие адамның неврастениямен ауырмайтындығын, 
оның психикалық денсаулығы мазасыздандырмайтындығын айтуға мүмкіндік беретіндігі жалпыға мәлім. 
Егер  адам  ұзақ  уақыт  сабасына  түсе  алмаса,  қандай  да  бір  мазасыздану  мен  сенімсіздік  сезімін 
қамтыса,  тамақтан  ләззат  алмаса,  ұйқысы  дұрыс  болмаса,  онда  бұлар  күттірместен  дәрігерге  кӛрінудің 
жеткілікті симптомдары болып табылады. 
Бұл  симптомдар  ӛте  жиі  жағдайларда  сырқатты  күй,  «жаншылғандық»,  жоғары  тітіркенгіштік, 
бастың  ауруы  сияқты  күйлермен  толығады.  Осылардың  соңғысына  ерекше  зейін  аударған  жӛн.  
Мамандардың пікірлері бойынша, бастың ауруы жиі жағдайларда, арасында таралған формасы неврастения 
болып табылатын невроздарда кездеседі. Келтірілген фактілер, әрбір басшының психогигиенаға тиісті мән 
бергендігінің қаншалықты маңызды екендігін дәлелдейді. 
Миды бір езгілде бірнеше әр түрлі жоспарлы және жауапкершілікті жұмыс процестеріне «тартуға» 
болмайды. Бір нәрсеге ғана ден қою есте сақтау мен ойлау процестерін жақсы пайдалануға әсер етеді. 
Басшының  ақыл-ой  еңбегін  ұйымдастыру  бойынша  бірнеше  практикалық  ұсыныстарды  беруге 
болады.  Мысалы,  жұмыс  күнінің  кестесін  қатаң  ұстану,  демалыс  үзілісін  және  зейінді  жұмыстың  бір 
түрінен  екіншісіне  аударуды  ұстану,  есте  сақтауды  жазуға,  компьютерге  жазуға,  басқа  адамдарға  беруге 
болатын ақпараттардан босатуға тырысу қажет. Алдын-ала күніне және аптасына басқару және қоғамдық-
саяси жұмыстардың қандай түрлерін орындау тұрғандығын білген аса маңызды. Егер бұқаралық сӛз сӛйлеу 
немесе  дайындығы  қосымша  нервтік-психикалық  шығындарды  талап  ететін  жауапкершілікті  жиналысқа 
қатысу  қажет  болса,  онда  ӛзінің  басқару  іс-әрекетінде  бірнеше  жеңілдетулерді  жасау  керек:  бір  нәрсені 
басқа күндерге ауыстыру, бір нәрселерді қарамағындағы адамдардың біріне тапсыру және т.б. 
Интеллектінің  шығармашылық  потенциалын  рационалды  қолдану  сонымен  қатар  жүйелік  артық 
жұмыстардан  қашумен  де  байланысты.  Пайда  болып  келе  жатқан  ақыл-ойлық  шаршаудың  кішігірім 
белгісіне бірден мән беру,  орталық жүйке жүйесінің  іс-әрекетінің  дезорганизациясына жол бермеу  керек. 
И.П. Павловтың пікірі бойынша, әдетте, артық шаршау адамның кӛп жұмыс жасауының салдарынан емес, 
еңбек  кестесі  мен  демалыстағы  қателіктердің,  ми  физиологиясын  білмеудің  нәтижесінде  туындайды. 
Мысалы,  ӛзінің  темперамент  типің  білу  адамға  жұмыс  және  демалыс  кестесі  дұрыс  анықтауға,  қарым-
қатынастың сәйкес формаларын таңдауға, ӛзіндік бақылаудың тиімді шараларын табуға кӛмектеседі. 
Осы  жағдайды  түсіну  үшін  темпераменттің  холериктік  типін  алайық.  Осы  темпераментке  ие 
адамдарға  қуаттылық,  іс-әрекеттің  бір  түрінен  екіншісіне  тез  ауысу,  контактыға  оңай  түсу  тән.  Сонымен 
бірге  холерикке  бір нәрсеге  шоғырлану  қиян,  ол  тез  шешімдерді қабылдауға  икемді,  қандай  да  бір  қиын 
кедергіге кездескенге дейін ол энтузиазмға толы болады. 
Темпераменттің  осындай  қасиеттерін  білуден  нені  алуға  болады?  Олардың  «таза  түрде»  сирек 
кездесетіндігіне қарамастан, темпераменттің сипаттамаларын негізге ала отырып, адам ӛзі психологиялық 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Начальная школа и физической культуры», № 3 (30), 2011 г. 
 
38 
жоспардағы маңызды қорытындылар жасай алады. Сонымен, холерикке ӛз бойында ұстамдылық, зейіннің 
шоғырдануы  секілді  қасиеттерді  қолыптастыру,  қиын  жағдайларда  берілмеуге,  ал  экстремалды 
жағдайларда – шешім қабылдауға асықпауға тырысу қажет. Осылайша, холерик басшы «жақсы тежегішке» 
ие болуы  керек. Немесе  адамның әдеттерін  алайық. Олар біздің  әрқайсымыздың ӛмірімізде маңызды  рӛл 
атқарады.  Себебі  ең  алдымен,  олар  автоматты  түрде  іске  қосылады  және  жиі  жағдайларда  біздің 
тілектерімізге  тәуелсіз  түрде  жүріс-тұрысты  алдын-ала  анықтайды.  Егер  адамда  пайдалы  әдеттер  болса, 
онда оған ӛзінің жүйке қуатының кӛп бӛлігін сақтай отырып кӛптеген ӛмір процестеріне ену оңай болады. 
Пайдалы  әдеттер  шеңбері  саналуан  болып  келеді.  Оларға,  мысалы,  жеке  гигиенаның,  еңбек  пен  демалыс 
гигиеналарының  ережелерін  сақтауға  байланыстылардың  барлығы  жатады:  бір  уақытта  жату  және  тұру, 
күнделікті  таңертеңгі  жаттығу  жасау,  суға  түсу,  күрделі  ӛндірістік  тапсырмаларды  «ми  таза  болғанда» 
шешу,  жұмыс  уақытында  уақытша  босаңсу  үшін  үзілістер  жасау.  Қарым-қатынас  гигиенасына  жататын 
пайдалы  әдеттер  де  болады,  олар:  бірінші  амандасу,  жасы  үлкендерге  орнынан  тұрып  құрмет  кӛрсету, 
адамдарға кӛмек кӛрсеткенде оларға шыдамдылықпен қарау және т.б. 
Алайда  зиянды  әдеттер  де  болады.  Олар  кейде  адамда  тамырланғандығы  соншалықты,  олардың 
кӛрінулерін жұмсарту немесе олардан құтылу үшін үлкен күшті талап етеді. 
Әдеттер  –  бұл  адамның  константасы.  Жаман  әдеттер  адамның  мінезіне  мәнді  шамада  жағымсыз 
әсер етеді. Э.Н. Циолковский, салауатты ӛмір салты туралы ӛзінің түсініктерін қалыптастыра отырып, оның 
маңызды кӛрсеткіштерінің бірі ретінде зиянды әдеттерден бас тартуды атаған болатын. 
Ең  зиянды  әдеттердің  бірі  темекі  шегу  және  спирттік  ішімдіктерді  қабылдау  болып  табылады. 
Ғалымдардың анықтаулары бойынша, темекіні кӛп жылдар бойы шеккен адамның тамырлары 10 -15 жыл 
ерте ескіреді. Күніне 20 тал темекі шегетін адам, 20 жылда ӛз ӛкпесіне 6 кг. саж жинайды екен. 
Темекі  шегетін  адамдар  ӛздерінің  қарам-қатынасқа  түскен  адамдарына  ӛте  кӛп  қолайсыздықтар 
туғызады. Жанып жатқан темекінің түтінінің және темекі шегушінің аузынан шыққан түтіннің 70%-ы адам 
үшін зиянды заттармен ауаны ластай отырып қоршаған ортаға түседі. Басқа адамдар темекі шегіп отырған 
жердегі  темекі  шекпейтін  адамның  бір  сағат  болуы  оның  темекінің  тӛрттен  бір  бӛлігін  шеккенге  сәйкес 
келеді. 
Ӛз денсаулығыңды сақтау үшін зиянды әдеттерден бас тарту қажет. Бір жағдайларда оған ӛзін-ӛзі 
сендіру  және  ӛз  әрекеттерін  ӛзіндік  бақылау,  ӛзінің  еріктік  бағдарын  үнемі  жоғарылату  жолымен  қол 
жеткізіледі, ал басқа жағдайларда – дәрігерге баруға тура келеді. 
«А» және «Б» типті адамдар. Шаруашылық басшылардың тұлғалық-іскерлік қасиеттерін, олардың 
еңбек ету жағдайларын зерттеу ерекшеліктер мен психоэмоционалды қырларды ескерудің маңыздылығын 
дәлелдейді.  Бұл  сақталуы  басшыға  ӛзінің  жұмысшылармен  қатынастарын  жақсы  реттеуге,  ӛзінің 
эмоциялық қысымының дәрежесін жұрыс анықтауға кӛмектесетін психологиялық талаптардың бірі. 
Эмоция – бұл жүйке жүйесінің сыртқы немесе ішкі тітіркендіргіштердің әсерлеріне табиғи реакция. 
Адам  жағымсыз  эмоцияларға  ие,  ӛйткені  қиындықтардан  қашу,  күшті  қайғырулар  мен  әсерлердің 
қажетсіздігінен асқынулардан қашу нервтік-психикалық жүйені жайландырады. 
Ӛзіңнің  жүйке  жүйеңді  жаттықтыру  үшін,  бір  қатар  психопрофилактикалық  шараларды  сақтау 
қажет. Алғашқы қамқорлық – бұл ӛз психофизикалық жағдайыңды белгілі-бір деңгейде ұстау. 
Басқа профилактикалық шара ретінде басшының ӛз психикасының, оның эмоциялық механизмінің 
ерекшеліктерін  білу  алынады.  Мысалы,  адамдардың 20  25  %-ы  әр  түрлі  эмоциялық  әсерлерге  «бастапқы 
дайындыққа»  ие  екендігі  мәлім:  спортшы  жарыстың  алдында  қобалжиды,  пропогандист  сӛйлеу  алдында 
мазасызданады, жоғарғы жерде ӛз ұжымының жұмысы туралы есеп беруге дайындалған басшы қобалжиды. 
Бір  адамдарда  бастапқы  эмоциялық  қозушылық  ауырлықсыз  ӛтеді,  іс-әрекет  процесінде  тез  ӛшеді,  ал 
басқаларда ол ағзадағы физиологиялық қозғалысты туындатады. Бұл қан қысымының жоғарылауы, жүрек 
қағысының  күшеюі,  тыныс  алудың  бұзылуы,  тамыр  соғысының  жиілеуі  секілді  кӛрсеткіштермен 
дәлелденеді.  Психологиялық  жоспарда  бұндай  адамдар  ӛзінің  күштеріне  деген  сенімділікті  жоғалтады, 
зейінін  бір  нәрсеге  шоғырландыра  алмайды.  Кейде  денсаулық  үшін  бұдан  да  қатты  салдарлар  болуы 
мүмкін. 
Ӛндіріс  жағдайларында  адамдарға  талап  қойғыштықсыз,  берілген  іске  «жеке  жауапкершіліксіз» 
болмайды.  Бұндай  міндетті  шешу  басшыдан  ӛз  эмоцияларын  дұрыс  басқаруды  талап  етеді,  ол  үшін  ол 
ӛзінің  эмоциялық  механизмінің  плюстері  мен  минустарын  ғана  біліп  қоймай,  сонымен  қатар  ӛз 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене тәрбиесі» сериясы, №3 (30), 2011ж. 
39 
қарамағындағылардың  психикаларының  ерекшеліктерін  де  білу  қажет.  Ғылыми  әдебиеттерде  тұлғаның 
психикалық ерекшеліктеріне тәуелді екі бір-біріне қарама-қайшы адамдар типі құрастырылған, олар: «А» 
және «Б». 
«А»  типіне  қатал  дамыған  жауапкершілік  сезімімен,  шеткі  билік  құмарлықпен,  әрқашанда 
жетістікке  ұмтылумен  ерекшеленетін  адамдар  жатады.  Бұл  жұмысқа  қабілетті,  жүйелі  түрде  демалуды 
кейінге қалтыратын, үнемі жұмысқа берілген адам типі. Бұндай адамды ӛзін мойындау талабы, онда үнемі 
айқын  анықтала  бермейтін  ӛз  мақсаттарына  қол  жеткізудегі  белсенділік  ерекшелейді.  «А»  типі  қатаң 
конфликтілі тұлға. 
«Б» типіндегі адамдар – бірқалыпты, асықпайтын, салиқалы, ӛзіне қосымша жұмыстар алмайтын, 
демала алатын және демалуды жақсы кӛретіндер. Бұндай адамдар демалыс кезінде демалу туралы, үйде – 
жанұя туралы ойлайтындар. Олар қайрымды, асықпайтын, қиындықтарды, ӛмірлік кедергілерді оңай бастан 
ӛткереді, кез-келген қатаң талапты философиялық тұрғыда қабылдайды. 
«А» және «Б» типіндегі адамдарды салыстыра отырып қандай қорытындылар жасауға болады? «А» 
типіндегі адам жұмысқа барынша беріледі, оның жүйке жүйесінде беріктіктің қоры жеткіліксіз болса да, ол 
қиындықты жеңу үшін ӛз күшін аямайды. «А» типіндегі адамдарда ӛз жүріс-тұрысын ӛзіндік басқару мен 
ӛзіндік  реттеу  әлсіз  жүзеге  асырылады.  Бұл  жоспарда  «Б»  типінің  адамдары  басымдылыққа  ие,  бұл 
олардың денсаулық күйлеріне, олардың жұмыс қабілеттілігіне жағымды әсер етеді. 
«А»  типінің  адамдары  психологиялық  тұрғыда  экстремалды  жағдайларда  кӛбінесе  жарылуға, 
қорғансыздық  немесе  тіпті  мүсәпірлік  сезімінің  пайда  болуына  жақын  болады.  Ал  «Б»  типінің  адамдары 
бұған аз түседі. Мазасыздық, қайғы, ашу, қорқыныш сияқты жағымсыз эмоциялар бұндай адамдарда болып 
жатқан оқиғаларды рационалды бағалауға орын беріп ұзаққа созылмайды. 
Әрине,  адамның  психоэмоционалды  қыры,  оның  кӛріну  механизмі,  ұсынылған  екі  модельдегіге 
қарағанда, бай және қарама-қайшы болып келеді. Сонымен бірге бұл модельдер адамға ӛзінің қай типке кӛп 
жақын екендігін анықтауға кӛмектеседі. Ӛз типінің күшті және әлсіз жақтарын біле отырып ӛз психикалық 
денсаулығыңның  профилактикасымен  мақсатқа  бағытталған  түрде  айналысуға  болады.  Гигиеналық  бір 
қатар шаралар «А» типінің ӛз эмоциялық механизмін артық жұмыс жасатпауына кӛмектеседі. Ӛз кезегінде 
«Б» типіне жататын адам да белгілі-бір қорытындылар жасай алады. Мысалы, олар іскерлік инициативасын 
кӛп  кӛрсететін  болады,  ұжымның  қоғамдық  ӛміріне  белсенді  араласатын  болады,  қуаныш  пен  қайғыға 
ортақтасуды үйренеді. 
 
Түйін 
Қазіргі  таңдағы  басшы  еңбегінің  заңдылықтарының  бірі  үнемі  ӛсіп  отыратын  функционалды 
қысымдар болып  табылады. Сондықтан  да, басшылар  еңбек  іс-әрекеті процесінде ӛз денсаулығын сақтау 
бойынша қарапайым талаптарды орындаулары қажет. 
 
 
Резюме 
В  статье  рассматриваются  психологические  аспекты  развития  работоспособности  современного 
руководителя, прежде всего, повышение ответственности руководителя за свое психологическое здоровье, 
рациональное сочетание труда и отдыха. 
 
 
Summary 
The article studies psychological aspects of the development of workability of modern manager, first of all, 
increasing manager’s responsibility for his own psychological health, rational combination of labor and rest. 
 
 
 
 
 
 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Начальная школа и физической культуры», № 3 (30), 2011 г. 
 
40 
О ВЗАИМОДЕЙСТВИИ ШКОЛЫ И СЕМЬИ 
 
А.С. Тотанова – профессор КазНПУ имени Абая, 
Г.К. Курбанова – студентка 2 курса ППФ  КазНПУ имени Абая 
 
Семья занимает центральное место в воспитании ребенка, играет основную роль в формировании 
мировоззрения и нравственных норм поведения ребенка. Семья является ячейкой школьного коллектива. 
Педагогическое  взаимодействие  школы  и  семьи  состоит  в  создании  благоприятных  условий  для 
личностного развития и роста детей, организации активной жизни человека, ведущего достойную жизнь. 
Основная задача педагога в организации взаимодействия с родителями - активизировать педагогическую, 
воспитательную  деятельность  семьи,  придать  ей  целенаправленный,  общественно  значимый  характер. 
Взаимоотношения  всех  участников  учебно-воспитательного  процесса,  положительные  жизненные 
примеры  и духовные  ценности,  способствуют  становлению личности. Большую  социальную  значимость 
играет  целенаправленное  общение  с  семьей.  Взаимодействие  школы  и  семьи  должно  быть 
индивидуальным,  и  поэтому  педагог  должен  действовать  в  каждом  конкретном  случае  из  расчета  с  кем 
проживает  ребенок,  какие  условия  жизни,  место  проживания,  социальный  статус  семьи  и  т.д.  В 
воспитании неуместны общие рекомендации, инструкции, методические разработки и распоряжения /1/.  
Рекомендации  данные  одной  семье  нельзя  апробировать  на  другой  семье.  В  данных  ситуациях 
нужно  научиться  избегать  советов.  В  функции  школы  входит  информирование,  поддержка  учащихся  и 
родителей,  в  свою  очередь,  семья  реагирует  и  помогает  школе.  В  семье воспитание  строится  на  любви, 
опыте,  традициях,  личном  примере  из  детства,  на  советах  соседей.  Данное  взаимодействие  определяет 
педагогическую  тактику  школы,  позволяет  педагогу  находить  верные  слова при  общении  с  родителями, 
особую тональность взаимодействия с родителями. Родители не всегда должны говорить о своем ребенке, 
что он непослушный, капризный, плохой. Нужно научить родителей искать и находить в своем ребенке, 
что-то хорошее и индивидуальное.  
Главное  условие  взаимодействия  школы  и  семьи  заключается  в    полном  представлении  о 
функциях  и  содержании  деятельности  друг  друга.  Чтобы  эти  субъекты  могли  понимать  друг  друга  и 
представлять  образ  воспитательных  возможностей  друг  друга,  могли  устанавливать  реальные  действия 
взаимопомощи, отдавать себе отчет, за чем это делается и четко представлять задачи воспитания, средства 
и конечный результат. Зачастую семья передает эстафету воспитания школе, тем самым, самоустраняясь 
от процесса воспитания ребенка, как личности. Между тем, в личностном формировании ребенка должны 
участвовать  обе  стороны,  при  полном  взаимопонимании  и  взаимопомощи  друг  другу.  Семейное 
воспитание  вносит  эмоциональность  в  отношения,  предполагает  любовь  родителей  к  детям  и  ответное 
чувство детей к родителям.  
Теплота домашнего очага, комфортность состояния в домашней атмосфере стимулируют ребенка 
к  восприятию бытующих в  семье правил,  манеры поведения, взглядов  и  стремлений.  И для  того,  чтобы 
семья  успешно  справилась  с  воспитанием  детей,  родители  должны  знать  основные  педагогические 
требования  и  создать  необходимые  условия  для  воспитания  ребенка  в  семье.  Это,  прежде  всего,  та 
семейная  атмосфера,  когда  каждый  из  родителей  и  членов  семьи  понимает  свою  ответственность  за 
воспитание  детей.  Условия  правильного  семейного  воспитания  –  это  рационально  организованный  быт, 
режим  жизни  в  семье  /2/.  Идеалом,  к  которому  стремится  семья,  школа,  все  наше  общество,  является 
всесторонне развитый человек, образованный, здоровый физически и нравственно, умеющий и любящий 
трудиться.  С  этой  точки  зрения  и  определяются  основные  задачи  работы  педагогов  школ  с  родителями 
школьников: систематическое разностороннее педагогическое просвещение родителей.  
Ознакомление  их  с  основами  теоретических  знаний,  с  практикой  работы  с  учащимися; 
привлечение  родителей  к  активному  участию  в  учебно-воспитательном  процессе,  формирование  у 
родителей  потребности  в  самообразовании,  ознакомление  учителей-предметников  с  разнообразными 
методами  семейного  воспитания,  отбор  и  обобщение  лучшего  опыта.  При  построении  взаимодействия 
семьи  и  школы  должны  учитывать  определенные  проблемы:  воспитание  в  семье  одного  ребенка, 
специфика влияния неполной семьи на ребенка; дефицит общения родителей с детьми в связи с большой 
занятостью родителей.  
Работа  педагогов  школ  с  родителями  осуществляется  по  направлениям:  со  всем  родительским 
коллективом,  группой  или  индивидуально.  Взаимодействие  школы  и  семьи  в  воспитании  необходимо, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене тәрбиесі» сериясы, №3 (30), 2011ж. 
41 
поскольку  родители  хотят  видеть  своих  детей  достойными  гражданами  нашего  общества.  Без  помощи 
семьи школа не может обеспечить высоких результатов воспитания. В отличие от социальных институтов 
семья  воздействует  на  ребенка  каждодневно,  поэтому  располагает  почти  неограниченными 
возможностями в формировании его личностных качеств. Налаживание с родителями доброжелательных 
контактов происходит легче, если педагог строит общение целенаправленно, учитывая ситуацию, заранее 
продумывает не только содержание беседы, но и ее ход, возможные варианты и неожиданные повороты 
/3/.  
Давая советы,  стремясь,  если  это  необходимо, внести  коррективы  в  воспитательные воздействия 
родителей на ребенка, нужно помнить, что прямое нетактичное вмешательство во внутренние дела семьи 
может  вызвать  протест  и  нанести  трудно  поправимый  вред.  Ведь  каждый  родитель  воспитывает  своих 
детей так, как считает нужным, исходя из своих знаний, умений, чувств и убеждений. Очень внимательно 
следует  относиться  к  просьбам  родителей.  Не  выполнить  просьбу  можно  только  в  том  случае,  если  ее 
выполнение может нанести вред ребенку. Индивидуальное общение не только дает возможность учителю 
оказать  влияние  на  родителей,  но  и,  в  свою  очередь,  во  многом  помогает  ему  в  выборе  правильного 
подхода к детям.  
Для  получения  разносторонних  сведений  об  учащихся  педагогу  вместе  с  классными  учителями 
необходимо  изучить  характеристики,  данные  в  детских  cадах.  Просмотрев  документы,  педагогу 
необходимо составить список учащихся, с родителями которых следует встретиться индивидуально, кого 
можно  пригласить  в  школу  на  коллективную  беседу.  Для  успешного  взаимодействия  школы  и  семьи  в 
воспитании  нужно,  чтобы  родители  умели  анализировать  деятельность  и  поведение  своих  детей.  А  для 
этого необходимо: разработать содержание и методику педагогического просвещения родителей с учетом 
подготовленности  их  к  нравственному  воспитанию;  пробудить  у  родителей  как  воспитателей  интерес  к 
процессу  самообразования  в  области  специальных  педагогических  и  психологических  знаний; 
совершенствовать взаимоотношения родителей с детьми и классным руководителем, расширять сферу их 
совместной  деятельности  и  общения.  Если  между  классным  руководителем  и  родителями  существуют 
доверительные отношения, педагог может попросить поделиться результатами своих наблюдений. Таким 
образом, обеспечивается единство требований школы, классного коллектива и семьи /4/.  
Демократические  преобразования  в  жизни  общества  повлекли  за  собой  изменение 
образовательных  парадигм,  провозглашение  принципа  взаимодействия.  Повышенный  интерес 
педагогической  науки  к  становлению  личности  вносит  коррективы  в  практику  обучения  и  воспитания. 
Особую  актуальность  в  педагогике  приобретают  гуманистические,  личностные  подходы  в  учебно-
воспитательном  процессе.  Эти  тенденции  требуют  изменения  в  методах,  формах  и  средствах  обучения 
разным  видам  познавательной  деятельности.  Педагогический  коллектив  школы  считает,  что  усиление 
воспитательной функции образовательного учреждения обуславливает необходимость совершенствования 
форм и способов взаимодействия школы и семьи, педагогов и родителей. Именно потому приоритетной 
задачей  является  усиление  взаимодействия  с  семьей.  В  практике  сложились  наиболее  рациональные  ее 
формы:  общие  и  классные  собрания  родителей,  коллективные и  индивидуальные  консультации,  беседы, 
лекции,  конференции,  посещение  семей  учащихся,  оформление  различных  по  форме  и  содержанию 
текстовых  материалов,  фотомонтажи,  выставки  работ  учащихся.  Родители  привлекаются  к  участию  в 
организации учебно-воспитательного процесса: руководство кружками, выступления перед родителями и 
детьми, подготовка и участие в проведении внеклассной и внешкольной работы, хозяйственная помощь. 
Индивидуальная  работа  с  родителями  и  другими  взрослыми  членами  семьи  учащегося  сложна  и 
разнообразна.  
Преимуществом  индивидуальной  работы  является  то,  что,  находясь  наедине  с  педагогом, 
родители откровеннее рассказывают ему о проблемах внутрисемейных отношений, о которых никогда бы 
ни  сказали  при  посторонних.  При  индивидуальных  беседах  необходимо  придерживаться  главного 
правила:  содержание  индивидуальной  беседы  должно  быть  достоянием  только  беседующих,  оно  не 
должно разглашаться. Многое в отношении школы и семьи зависит от первой встречи. В первом разговоре 
с родителями не следует говорить о трудностях работы с детьми. Нужно постараться, чтобы у родителей 
появилась уверенность, что учить и воспитывать их сына или дочь будут квалифицированные педагоги и 
для  этого  подготовлены  все  необходимые  условия.  Очень  важна  форма  проведения  индивидуальной 
беседы.  Каждый  собеседник  должен  уметь  слушать.  При  знакомстве  с  родителями  это  правило 
необходимо соблюдать.  

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Начальная школа и физической культуры», № 3 (30), 2011 г. 
 
42 
Большие  возможности  также  представляет  работа  с  коллективом  родителей:  широкая 
педагогическая  информация,  обмен  опытом,  создание  в  необходимых  случаях  общественного  мнения, 
привлечение родителей к участию в жизни класса. Эта работа ведется в двух направлениях: повышение 
педагогической культуры родителей и более совершенное в связи с этим выполнение ими обязанностей по 
воспитанию  своих  детей,  объединение  родителей  в  сплоченный  коллектив,  деятельность  которого 
направлена 
на 
повышение 
уровня 
учебно-воспитательной 
работы 
со 
всеми 
детьми.                                       
Основная  форма  работы  с  коллективом  родителей  –  родительское  собрание,  которое  проводится 
ежемесячно,  а  если  это  необходимо,  то  еженедельно.  Родительские  собрания  сближают  учителей  и 
родителей, приближают семью к школе, помогают определить наиболее оптимальные пути воздействия в 
воспитательном  влиянии  на  ребенка.  На  собраниях  родителей  систематически  знакомят  с  целями  и 
задачами, содержанием, формами и методами воспитания и обучения детей в семье и школе. Родительские 
собрания могут быть построены различно. Основная их часть - сообщение педагогических знаний - может 
выразиться  в  лекции,  докладе,  беседе,  диспуте,  дискуссии.  Это  может  быть  семинарское  занятие, 
просмотр и обсуждение кинофильма, деловая игра между учителями и родителями.  
Может быть проведено чтение отдельных статей, подборки выдержек из произведений классиков 
педагогической  литературы,  постановка  проблемных  ситуаций.  Такой  прием  активизирует  аудиторию, 
стимулирует  обмен  мнениями,  стремление  к педагогическому  самообразованию. Одной  из  форм  работы 
является проведение родительских собраний на параллелях. Родительские собрания помогают определить 
цели, возможности родителей в вопросах воспитания, позволяют помочь разобраться в проблемах, найти с 
помощью  совместного  поиска  пути  изменения,  совершенствования,  преобразования  окружающей 
действительности. Интересно проходят выступления родителей перед учащимися. Это может быть рассказ 
о  своей  профессиональной  деятельности.  Такие  выступления  готовятся  очень  тщательно.  Содержание  и 
форма должны быть доступны детям.  
Привлечение  родителей  к  выполнению  поручений,  к  ежедневной  доброжелательной  помощи 
школе  –  важная,  насущная  задача  в  работе  учителя  с  семьей.  Еще  одной  формой  работы  с  родителями 
стало оформление стендов, уголков для родителей, буклетов. Такие уголки создаются в помощь учителю 
по  осуществлению  педагогического  всеобуча  родителей,  по  повышению  их  педагогической 
воспитательной  культуры.  Хорошо,  когда  содержание  материалов  в  уголках  совпадает  с  той  темой,  с 
которой  в  данный  момент  знакомят  родителей.  Это  позволяет  расширить,  углубить  знания,  еще  раз 
вернуться  к  сказанному,  повторить,  подчеркнуть  необходимое.  На  стенде  может  быть  раскрыта  и 
самостоятельная  тема.  Педагог  может  отдельно  работать  с  родительским  комитетом  класса  -  проводить 
конференции родителей /3/.  
Педагоги  школы  опираются  на  положительный  опыт  семейного  воспитания,  используют  его  в 
воспитательном  процессе  для  усиления  положительных  тенденций  и  нивелировки  отрицательных. 
Первым  и  решающим  условием  положительно  направленного  взаимодействия  являются  доверительные 
партнерские взаимоотношения между учителями и родителями. Контакт строится таким образом, чтобы у 
родителей  возникал  интерес  к  процессу  воспитания,  потребность  добиться  успеха,  уверенность  в  своих 
силах.  Следствием  такого  педагогического  взаимодействия  является  участие  родительского  актива  в 
воспитании не только своего ребенка, но и класса в целом. Огромный эффект имеют коллективные дела 
школы и классов, в которых принимают участие родители.  
Для  успешной организации образовательного процесса необходимые знания о ситуации в семье, 
профессиональная  помощь  родителям  и  сотрудничество  с  ними  в  воспитании  ребенка.  Организация 
социального  взаимодействия  педагогического  коллектива  нашей  школы  с  семьей  предполагает  ряд 
аспектов. Эффективными формами работы также являются индивидуальные тематические консультации, 
посещение  семьи  на  дому,  проведение  родительских  собраний.  В  систему  работы  школы  вовлекаем 
родителей  и  в  органы  школьного  самоуправления,  создан  Совет  школы,  комиссия  содействия  семьи  и 
школы,  родители  руководят  органом  самоуправления.  Родители  учащихся  не  меньше  педагогов  и  своих 
детей  заинтересованы  в  успешной  работе  школы.  Из  всего  вышесказанного  можно  сделать  вывод: 
решение проблемы социализации личности ребенка невозможно без тесного сотрудничества и активного 
взаимодействия школы и родителей. 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене тәрбиесі» сериясы, №3 (30), 2011ж. 
43 
1.
 
Макаренко А.С. Книга для родителей. Книга 2. – М., 1949. 
2.
 
Гнатенко О. Взаимодействие семьи и школы в интересах ребенка // Народное образование. – 
2000. – №9. 
3.
 
Гребенников И.В. Школа и семья: Пособие для учителя. –  М., 1985. 
4.
 
Нечаева  A.M.  Родитель  и  учитель  как  участники  образовательного  процесса  //  Начальная 
школа. – 1994. 
 
Түйін 
Бұл мақалада мектеп пен ата – аналардың, қарым-қатынасының жалпы сұрақтары қарастырылады. 
 
Summary 
In this article are considered general questions to interrelations school and parents. 
 
 
 
 

жүктеу/скачать 1,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: