Резюме  В статье рассматриваются педагогические условия развития интеллектуального уровня будущих специалистов.     Summary

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
105 
ның  бастауын,  қайнар  көзін  шығыс,  батыс,  қазақтың  ұлттық  әдеби  мұрасы  дей  келе  М.Әуезов  “өзінің 
рационалдық  философиясын  Абай  кездейсоқ  жасай  салған  жоқ,  алдымен  осындай  бай  школалардың 
оқуынан өтіп алып, сөйтіп, бұларды өзінің творчестволық өңдеуінен өткізген соң ғана жасай алды”. Қалай 
десек  те,  оның  шығармаларындағы  барлық  ой-пікірлердің  түп  негізі  философияға  барып  тіреледі. 
Сондықтан  қай  тұрғыдан  талдап,  іс  жүзінде  қолданудың  қандай  жолдарын  іздестірсек  те  алдымен,  оған 
осы тұсынан таянудың өзі ақын шығармаларының табиғатын дұрыс түсіну арқылы  оған жуықтау болар 
еді. Абайдың білім, ғылымға қатысты ой-толғаулары философиялық сипатта болғандықтан оны гносеоло-
гиямен тығыз байланыста десек жаңыла қоймаспыз. Гносеология – грек сөзінен аударғанда таным, ұғым, 
үйрену деген мағынаны бідіреді. Ол – таным үрдісінің маңызы мен заңдылықтары туралы ілім. Гносеоло-
гия  зерттейтін  басты  мәселе:  танымның  пәні  мен  оның  келіп  шығу  тегі  қандай;  оның  негізін  қалайтын 
нәрселер  мен  қозғаушы  күштері  нелер;  таным  үрдісі  қандай  сатылардан  тұрады;  оның  әдістері  мен 
формалары; шындық деген не; таным мен практикалық іс-қимыл арасындағы қатынас сипаты т.б.  
Философияда  адам  материалдық  орта  құбылыстарын,  олардың  өзара  байланыстарын,  мәмілелерін, 
өзара алмасуларын,  қарама-қайшылықтарын  түсінуі  үшін  оның  санасында  туындайтын ұғымдар  сонша-
лықты  икемді,  жүйрік,  қарама-қайшылықты  болуы  тиіс  делінген.  Абай  мұрасындағы  дидактикалық 
ойларды зерделеуде, оларға сипаттама беруде және ішкі қайшылықтарын ашу мен мүмкіндіктерін қарас-
тыруда біз осы заңдарды негізге алдық. 
Таным үрдісінің бастамасы қоршаған ортаны қабылдау, бұл туралы психолог ғалым Л.А. Венгер оны 
қабылдау  іс-қимылы  (перцептивные  действия)  дей  келе,  ол  туа  бітпейді  оның  пайда  болуына  дейін 
сырттан хабар алатын саңылаулар (анализаторлар) әрқайсысы өз алдына, бір-біріне тәуелсіз қызмет етеді. 
Ол  “первые  перцептивные  действия  формируется  в  результате  включения  этих  сенсорных  процессов  в 
осуществление  элементарных  практических  действии  ребенка.  Они  представляют  собой  отоброжение 
свойств предметов в единицах двигательных возможностей самого ребенка (нанымды болсын деп жазыл-
ған тілде келтірдік – Т.Г.)”.  
Осы тұрғыдан жуықтайтын болсақ, дүниеге келген тірі жанның танымының бастауын ғұлама ақын 7-
қара сөзінде “жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады” олардың бірін тән құмары, екіншісін жан 
құмары дей келе, соның танымдық тұсын “біреуі білсем екен демеклік” дейді де, оның дамуының алғаш-
қы  кезеңін  не  көрсе  соған  ұмтылып,  жалтыр-жұлтырға  қызығып,  дәмін  татып,  бетіне  басып,  дауысқа 
ұмтылып; одан кейінгі кезеңін – одан ержетіңкірегенде, психология тілімен айтсақ, өмірден алған тәжіри-
бенің кейбір элементін жинаған соң “ол немене?”, “бұл немене?” деп “ол неге үйтеді?”, “бұл неге бүйте-
ді?”  деп  көзі  көрген,  құлағы  естігенннің  бәрін  сұрап,  тыныштық  көрмейді,  “бұның  бәрі  жан  құмары, 
білсем екен, көрсем екен, үйренсем екен деген” ой қорытады. Бұлар тірі жанның адам болып, әлеуметтік 
ортаға қосылуының бастамасы, танымының біртіндеп үнемі жаңа сатыға көтерілуінің алғашқы кезеңдері. 
Ұстаз  Абай  адам  болып  қалыптасудың  басты  белгісі  осы  танымының  өмір  өтіп  тірі  жан  өсіп  жетілген 
сайын тереңдеп, ауқымының кеңейе түсетінін пайымдаған, егер олай болмағанда мұндай тірі жанды адам 
қатарына  қосуға  болмайды.  “Дүниенің  көрінген  һәм  көрінбеген  сырын  түгелдеп,  ең  болмаса  денелеп 
білмесе, адамдықтың орны болмайды. Оны білмеген соң ол жан адам жаны болмай, хайуан жаны болады” 
дейді  және  адамның  жаны  хайуан  жанынан  ірі,  әсерлі  болатынын  белгілеген.  Танымның  ары  қарай 
қалыптасу  кезеңін  “жан  тамағы”  немесе  жан  азығын  толықтырумен  болатынын  айта  келіп,  “көз  көрген 
нәрсенің сырын қалай білуге болады деп көңілге” ой салу арқылы толатынын айтады.  
Таным  үрдісінің  негізін  талдай  келе  оны  дұрыс  ұйымдастырудың  басты  шартын  “алтын  ережесін” 
Я.А. Коменский “мүмкіндігінше барлығын сезім арқылы қабылдауға шарт түзу: көрінетінді көру арқылы 
қабылдауға;  естілетінді  тыңдауға;  иісті  искеуге;  дәмді  татуға;  түйсінетінді  түйсіну  арқылы,  егер  белгілі 
бір затты мүмкін болса барлық сезім мүшелерімен қабылдауға шарт түзуді” талап етті. 
Көріп  отырғанымыздай  Абайдың  “біл”  тұжырымы  танымның  бастамасы,  көзі,  қайнар  бұлағы  екенін 
және білуге құмарлықтың біртіндеп өсетінін, есейе келе оны толықтыру таным үрдісінің заңды қалыптасу 
жолы болып табылады. Кейінгі кездерде Ресей баспаларынан шыққан педагогика оқулықтарында оқыту-
дың мәні туралы тақырыптарда көбінесе оның заңдылықтары, қозғаушы күштеріне көбірек тоқталып, осы 
үрдістің  негізін  қалайтын  танымның  философиялық  тегіне  көп  тоқталмайды.  Алайда,  біздің  пікіріміз 
бойынша оқыту мен оқудың негізгі мәні танып-білу болғандықтан оны тереңірек қарастырған жөн секіл-
ді. Оларда таным туралы В.И. Лениннің айтқаны сол күйінде келтіріледі, бірақ авторы туралы айтылмай-
ды.  Бұнымен  қатар  біз  ақын  шығармаларынан  дәл  осы  таным  үрдісіне  қатысты  аса  маңызды  пікірлер 
тауып  отырмыз.  Сондықтан  таным  үрдісі  және  оның  оқу  және  оқытудағы  мәніне  тоқталамыз.  Осыған 
орай  Н.Д.  Иванова  мен  М.Қ.  Қозғамбаевалар  оқу  –  бұл  ақиқат  дүниені  тану  дей  келе  “танып,  білу  бұл 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
106 
адамның сана сезіміндегі ақиқат дүниенің бейнелену процесі” дей келе оның басты сатыларын зерделей-
ді.  Олар  нақты  пайымдау  немесе  бейне,  түсінік,  дәлелдерді  елестету;  дерексіз  ойлау  немесе  алғашқы 
сатыда алынған мәліметтердің арасындағы байланыстарды түсіну, тәжірибе немесе іс жүзінде тексеру деп 
келтіреді. Ақынның 7-қара сөзіндегі дүниеге келген “жас баланың” танымы осы сатылардан өтеді. Бұл 38-
қара сөзінде де көрініс тапқан.   
Таным тұрғысынан алып қарасақ, ақын 38 қара сөзінде алдымен ғылым, білім жайлы сөз қозғайды да, 
одан соң таным үрдісінің кезеңдеріне тоқталады. Ақынның білім, ғылым жайлы пікірінің тақырыпқа сай 
тұстарын екшеп алып қарастырып, одан соң оның таным үрдісі жайлы ойларына қарай ойысамыз. 
Ақын  енді  осы  ғылымды  меңгерудің  жастарға  білім  арқылы  келетінін  “ғылым-білімді  әуелі  бастан 
бала  өзі  ізденіп  таппайды.  Басында  зорлықпенен,  яки  алдауменен  үйір  қылу  керек,  үйрене  келе  өзі 
іздегендей болғанша”, – дейді. Байқап қарасақ, осы жерде үш дидактикалық ой жатыр. Олардың бірінші-
сі, жастардың, оқушының бойындағы ерік күшін жұмылдыру, оқу білім алу барысында кездесетін сәтсіз-
діктерге төтеп беруге баулу, басқаша айтқанда, әрқандай пәнді меңгеру барысында кездесетін тапсырма-
ларды орындау, мәселелер шығаруда мойымай іздену арқылы жол табуға болатынын жастардың санасы-
на сіңіру;  ең бастысы  оқу  еңбегіне дағдыландыру; екіншісі, алдау мен ғылым, білімге,  оқуға үйір қылу; 
бұл қазіргі кезде дәстүрлі емес әдістермен ұштасатын секілді. Солардың бірі сабақ үстінде ойын тәсілде-
рін  қолдану,  мысалы,  рольді  ойындар,  конкурс  сабақтары,  бәсеке,  пікірсайыс  т.б.  белсенді  әдістерді 
қолдану арқылы оқушыны білімге еліктетуді көздеп ұйымдастырған сабақтар. Бұл жастардың белсенділі-
гін арттырып, білімді меңгеруін жеңілдетеді. Үшіншісі, олардың қызығуын ояту арқылы өзінің ізденуіне 
түрткі  беру.  Ақынның  осы  жердегі  “үйрене  келе  өзі  іздегендей  болғанша  деген  пікірін  дидактиканың 
“үйрету-үйрену”  деген  басты  тұжырымымен  тектес  деуге  болады.  Ол  студенттің  (оқушының)  ғылым, 
білімге ынтасын арттырудың негізгі жолы оған сүйіспеншілігін “қашан бір бала ғылым, білімді махаббат-
пен  көксерлік  болса,  сонда  ғана  оның  аты  адам  болады”  демекке  Абай  ғылым,  білімге  құштарлықты 
адамдық  қасиеттің  бір  мәні  ретінде  ой  түйіндейді.  Осы  қара  сөзінде  ол  ғылым  деген  ұғымға  “адамның 
ғылымы,  білімі  хақиқатқа,  растыққа  құмар  болып,  әр  нәрсенің  түбін,  хиқметін  білмекке  ынтық”  болуы 
мен  болатынын  белгілеген.  Бұдан  “ғылым”  дегеніміз  хақиқатты,  растықты  не  болмаса  шындықты  іздеу 
және  әр  нәрсенің  хикметін-қасиетін,  сипатын,  мүмкіндігін  іздеп  табу  үрдісі  деп  ой  түйіндеуге  болады. 
Осы  қара  сөзіндегі  ақын  пікірлерін  зерделей  келіп  ғылымды  тәрбиенің  бір  құралы  ретінде  қарастыруға 
болатынына  көз  жеткіземіз,  “білмекке  ынтық  бірлән  табылады”  дегені  міне  осыған  меңзейді.  Өйткені, 
ғылым арқылы зат, дүние, қоғам, адам құбылыстарының хиқметін-кереметін, қасиетін, шынайы сипатын 
танып білу арқылы оған қызығушылық туындайтыны белгілі. Бұған “һәммәні білетұғын ғылымға ынтық-
тық, өзі де адамға өзіндік ғылым береді” дегенін дәлел ретінде келтіруге болады. 
Ғұлама  ақынның  38-қара  сөзінде  дін  философиясы  жайлы  көп  айтылғанымен  оның  арасында  таным 
үрдісіне  –  гносеологияға  қатысты  пікірлер  көптеп  кездеседі,  мәселен,  “ғибратланушыларға  тыю  жоқ, 
бәлки сұнғатынан себебін білмекке құмарлықтан саниғна ғашықтық шығар” немесе әсер мен әсерленудің 
шексіздігі, шеберліктің себебін білуге құмарлық, жарату немесе жасампаздыққа ғашықтық – барлығы да 
зерттеу,  іздену  мен танымның басты талаптары. Іздену үрдісі, іэдегенін тапқаннан кейінгі рахат, ләззат-
тың  өзі  де  адамды  таным  іс-әрекетіне  жетелейтін,  қозғаушы  күш  десек  болады,  ойды  тереңдете  түссек, 
іздеуші  “әрбір  нәрсенің  себебін  таппақ  бірлән  ләззаттанады”.  Ғұлама  ғалым  Абайдың  таным  туралы 
пікірінің  бірі  “әгәрше  фатлубни  тәжидуни  –  талап  қылсаң  табасың”  дегені  хакімдердің  ізденістеріне 
қатысты  айтылғанымен  ғылым,  білім  іздеуде  де  талаптың  орны  бөлек.  Қаншалықты  ақылды  болса  да 
талабы болмаса құр ақылдың ғылым, білімге пайдасы аз. 
Ақынның 38-қара сөзінде жалпы дүниетанымының екі  бағытын: ғылыми жолмен жаратылысты тану 
және  діни  жолмен  рухани  әлемді  тану  жолын  көрсетеді.  Одан  соң  дидактика  үшін  аса  маңызды  мәселе 
жастардың  дүние  туралы  әуелгі  алғашқы  танымын  дамытып,  байытудың  жолын  мәжбүрлеу  арқылы 
қызықтыру, одан соң өзі ізденуіне шарт түзу екендігін дәріптейді. Осы қара сөзіндегі таным үрдісінің үш 
сатысы ғылыми педагогикадағы оқытуды ұйымдастыру және ондағы таным үрдісінің мәнін ашып көрсе-
туге арналған тақырыпты меңгеруге ұтымды ықпал етеді. Ал, 17-қара сөзінде ақыл, қайрат, жүрек және 
осылардың  қызметін  дұрыс  танып  білуге  жол  ашатын  ғылым  туралы  пайымдаулары  оқыту  теориясын 
байытумен  күнделікті  оқыту  мен  оқу  үрдісінде  үнемі  ескеріп  отыратын  пікірлер.  Ғұламаның  43-қара 
сөзіндегі жан қуатының үш элементі жалпы оқушы психикасын, оқыту психологиясын танып-білуге, оны 
ұйымдастыруға ұрымтал әсер ететін пікірлерге толы.  
Таным үрдісі ақыл-ой қызметімен сезім мүшелері арқылы ғана іске асады десек жаңсақ болары анық. 
Сол  себепті,  мұнда  адамның  ішкі  жан-дүниесінің  алатын  орны  бар.  Жан-дүние  деген  поэзияға  жақын 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
107 
сөзді ғылым тіліне аударсақ, ол психиканың қызметі болып табылады. Олар өз кезегінде әртүрлі атаулар-
ға  ие  болып  ойлау,  сезіну,  түйсінуден  бастап  қызығу,  қажеттену,  талаптану,  аңсау,  құмарлану,  т.с.с. 
қамтиды. Ақыл, ой-қызметінің сапасы мен мүмкіндіктерін көрсетеді, мысалы біз әдетте ақылды, ақылсыз 
деп жатамыз. 
Абайдың 15-қара сөзінде «...есті кісілер “ақылды қолдан жібермей ... ізденеді, есер... екі көзі аспанда, 
жынды кісіше шаба беруді біледі, соны көрдім” дейді. Осыдан барып ол мынадай ғылыми-педагогикалық 
маңызы  терең,  оқу  теориясында  ескермесе  болмайтын  кеңес  береді,  “есті  кісілердің  қатарында  болғың 
келсе, күнінде бір мәртебе, болмаса жұмасында бір, ең болмаса айында бір өзіңнен өзің есеп ал” деп ары 
қарай  мұнда  не  нәрсені  ескеріп  есеп  алу  керек  екенін  “сол  алдыңғы  есеп  алғаннан  бергі  өміріңді  қалай 
өткіздің  екен,  не  білімге,  не  ахиретке,  не  дүниеге  жарамды,  күнінде  өзің  өкінбестей  өткізіпсің?  Жоқ 
болмаса, не қылып өткізгеніңді өзің де білмей қалыппысың?”. 
Білім  алу,  білім  беруді ұйымдастыру  ғылыми  білім  арқылы  дүниені  тану  үрдісі  десек  жаңылмаспыз. 
Өз кезегінде есеп алу осы үрдістің дұрыс, бұрысын, мақсат, міндеттерін айқындап алуға көмектеседі. 
Қорыта келгенде, ғұлама ақынның таным үрдісін жүйелі түрде зерделемесе де оның адамның қатарға 
қосылуындағы  маңызын  жете  түсідіре  келе,  бұны  тұлға  ретінде  қалыптасудың  басты  шарттарының  бірі 
екендігін  және  оның  адам  баласы  есейген  сайын  ауқымы  кеңейіп,  мәні  тереңдей  түсетінін  айқындаған. 
Сонымен  бірге  таным  адамның  рухани  әлемінің  қалыптасуындағы  жан  азығы  болып,  көз  көрген  ғана 
нәрселерді емес көрмегенді де оймен сезініп пайымдаудың орнын ерекше бағалайды.  
Ақынның  7,  15,  17,  38,  43  т.б  қара  сөздеріндегі  таным  туралы  ой  пікірлерінің  оқу  іс-әрекетін  тиімді 
ұйымдастыруға,  дидактиканың  негізгі  ұғымдарын  жете  меңгеруге  және  студенттер  жастардың  білімін 
қалыптастыра отырып, ғылымды игерудегі  маңызы өте зор болып табылады. 
 
1.  Нысанбаев Ә. Қазақстан демократия рухани жаңару. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1999, – 416 б.; 
б. 509-60. 
2.  Есім Ғ. Хакім Абай. – Алматы, 1994. – 200 б. 
3.  Молдақұлов Ж. Ақын шығармашылығы мектепте // Қазақстан мектебі. 1994. - №2. – 22 б. 
4.  Мырзахметов М. Абайдың мұраттары. – Алматы, 1995. – 159 б. 
5.  Көбесов А.К. Абай қара сөздерінің кейбір тұжырымдары хақында // Жас алаш, – Алматы, 1992 жыл 10 
желтоқсан. 
6.  Әуезов М. Абайтану дәрістері – Алматы, 1994. – 142 б. 
7.  Бейсембиев К. Мировоззрение Абая Кунанбаева. – Алматы, 1956. 
8.  Сегизбаев О.А. Казахская философия ХV в начало ХХ века. – Алматы, 1996. – 472 с. 
9.  Мұқанов С. Абай Құнанбаев. Монографиялық зерттеу. – Алматы, 1995. – 318 б, 304 б. 
10. Венгер.Л.А. Восприятие и обучение. – М.: Просвещение, 1969. – Б. 285-291.  
11. Коменский Я.А. Ұлы дидактика. – Алма-Ата, 1965. 
12. Құнанбаев А. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. - Т. 2. – Алматы, 1977. – 138-219 б. 
13. Иванова Н.Д., Қозғамбаева М.Қ. Оқыту процесі оның мәні. – Алматы, 1991. – 19 б.   
 
Резюме 
Данная  статья  рассматривает  как  поэт  отмечает  исключительную  важность  становления  человека  личностью, 
обладающей  своей  значимостью  в  обществе,  с  годами  подвергаясь  саморазвитию,  которое  обеспечивает  глубокое 
осмысление  восприятия  и  познания  всего,  что  можно  не  только  лицезреть,  но  и  уловить  в  мелких  деталях.  Что  в 
свою очередь означает, что познание в духовном мире человека занимает место духовной пищи и позволяет рассуж-
дать  вещи  неподвластные  простому  объяснению.  Назидания  поэта  являются  существенно  необходимыми  для 
правильнойорганизации учебных действий, усвоения главных понятий дидактики и освоения науки при формирова-
нии знания у молодежи студентов. 
 
Resume 
This article discusses how the poet points out the importance of the formation of human personality with its importance in 
the  community,  over  the  years,  undergoing  self-development,  which  provides  a  deep  understanding  of  perception  and 
knowledge  of all that can be both contemplatedand capturedwith fine detail. That in turn means that the knowledge  of the 
spiritual world of man takes place of spiritual nourishment and allows to reason things which are out of simple explanation. 
Edifications of the poet are essential for the proper organization of learning activities, learning the basic concepts of didactics 
and development of science in the formation of knowledge in young students. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
108 
THE CONCEPT OF ORGANIZATION OF EDUCATIONAL WORK IN HIGHER EDUCATION 
 
S.G. Tazhbayeva – candidate of Pedagogics, Associate Professor, 
T.M. Baimoldayev – professor of KazNPU n/a Abai, 
N.T. Smanova – candidate of Pedagogics, of KazNPU n/a Abai 
 
The concept  of  organization  of  educational  work  in  higher  educational institution  is an attempt to define the 
essence,  the  main  directions  of  the  organization  of  educational  work  at  universities  in  Kazakhstan  at  present.  It 
reflects  the  basic  conceptual  approaches  contained  in  the  Integrated  Education  Program  in  organizations  of  the 
Republic of Kazakhstan.Problems in the spiritual and moral sphere of society, and, consequently, in the system of 
education  in  the  educational  institutions  of  the  Republic  of  Kazakhstan  are  largely  due  to  those  radical  social 
changes through which our state have to go at the turn of the 21st century. The ideological vacuum created due to 
changes in the social system and the abolition  of the Soviet  ideological institutions, "wild"  market relationships 
diluting  the  moral  principles  of  society,  the  influence  of  the  media,  some  of  which  understands  freedom  of 
expression as permissiveness - all these allowed to spread anti-human ideas, views, occurrences (drugs, alcohol, 
sexual  promiscuity,  self-centered  pragmatism,  cynicism,  aggression,  etc.),  which  negatively  affect  our  youth. 
Necessity  of  reforms  in  education  stems  from  the  needs  of  the  formation  of  mentality  of  the  individual  and, 
consequently, the mentality of society, in the spirit of universal values that will help to find ways to overcome the 
mental  incompatibility  of  individuals  and  nations.  One  of  the  ways  of  solving  these  problems  is  to  find  new 
approaches in the organization of the educational process at university as an educational institution called to train, 
educate and develop the young generation. 
The concept consists of the following sections: 
The purpose and objectives of the concept. 
1.  Some tendencies in the spiritual and moral development of students. 
2.  The purpose and objectives of education in higher education. 
3.  Principles of education in higher education. 
4.  Model of the organization of educational work at the university. 
5.  Pedagogical conditions of the educational work of the university. 
6.  The content of educational work at the university. 
7.  Educational Work Management at the higher educational institution. 
 
1. The purpose and objectives of the concept 
The purpose of the concept - is to develop modern approaches to the organization of the educational process in 
higher education. 
Objectives of the concept: 
1.  Determine the goals and objectives of education at the university. 
2.  Highlight  basic  principles  of  education  in  higher  education  in  accordance  with  the  present  socio-
economic conditions. 
3.  Develop  a  structural  model  of  educational  work  in  higher  educational  institution  reflecting  its  main 
directions. 
4.  Determine  pedagogical  conditions  of  functioning  of  the  structural  model  of  educational  work  at  the 
university. 
5.  Determine the content of the main directions of educational work at the university. 
2. Some tendencies in the spiritual and moral development of students 
Analysis of the situation in the student community can provide both positive and negative tendencies: 
•  Modern  Kazakh  students  are  generation  raised  under  the  circumstances  of  market  reforms,  changed  social 
relations,  which  could  be  reflected  in  the  value  orientations  of  young  people.  Therefore,  individualism, 
pragmatism and the desire for material well-being, sometimes at any cost,dominate in its environment. 
• Personal participation in public life is reconsidered by young people in view of their own interests and needs; 
understanding  of  the  importance  of  political,  economic,  sociocultural  processes  taking  place  in  society  and 
affecting the fate of each of them, is combined with the low awareness about these processes. 
• It is formed a layer of young people who believe that the quality education isa leading social value, as it is the 
basis for professional growth and, consequently, achieving material prosperity, high social status. 
•  Due  to  new  opportunities  for  personal  development  (large  flow  of  scientific,  cultural  information, 
computerization,  study  abroad,  etc.)  increases  the  number  of  creative,  talented  youth,  realizing  themselves  in 
various activities: science, art, sports, etc. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
109 
• There is a tendency to create intrahigh student youth organizations, movements, associations, not for political 
purposes,  but  future-oriented  professional  activity.  Among  the  motives  for  creating  and  joining  the  youth 
organizations are predominant  interest to the selected area  of activity and the  opportunity to realize themselves, 
express their views and beliefs. 
•  However,  among  the  many  young  people  it  is  widely  believed  that  "money  talks,"  and  such  students  put 
aside the issue of quality of the education, the need for their own efforts in this direction. 
• Inter-ethnic relations in students’team look stable. 
• Stratification  of young people  is also a preference  of one part of  "Western way  of  life" (both for boys and 
girls:  career,  success  in  various  spheres  of  life,  higher  social  status,  material  wealth).  For  another  part  it  is 
characteristics to increase the importance of traditional religious values in everyday life; it is observed thatnumber 
of believers tends to increase among students. 
• A significant number of young people is characterized by low level of general culture and all its components 
(moral, legal, political, everyday life culture, communication culture). 
• There is a decline in health of young people, increase in drug addiction, alcoholism, distribution of venereal 
diseases and etc. 
3. The purpose and objectives of education in highereducational institution 
The current state  of  our society, the processes taking place in the political, economic and cultural life  of  our 
country,  encourage  a  fresh  look  at  the  problem  of  education  of  a  citizen,  the  formation  of  the  intellectual  and 
creative  potential  of  the  individual  in  higher  education.  Just  because  passing  a  school  of  public  organizations, 
associations,  art  groups,  and  students  gain  a  solid  life  guidance,  interpersonal  skills  and  personal  qualities 
necessary for a specialist in a chosen field, scientists, leaders, public figures. Hence, along with solving the issues 
of  the  educational  process  university  must  create  the  conditions  for  self-development  and  self-assertion  of  the 
individual,  improvement  of  student’s  abilities.  Defining  goals,  objectives,  content  of  educational  work  with 
students was based on such methodological ideas as the idea of the integrity of the educational process, its subject 
character, personality-active approach to the educational process. Social and political conditions of development 
of  our  society  make  the  idea  of  formation  civicism  and  Kazakh  patriotism  in  students  particularly  important. 
Under the peculiarity ofthe spherethe application of this concept is fundamental of the formation of professionally 
significant individual qualities and focus on  healthy  life  inyounger  generationof Kazakhstan. On the assumption 
of  abovementioned, education  at  the  university –  is  a  joint  activity  of  teachers  and  students  in  the  educational 
process aimed at the establishment of beliefs, morals, general cultural and professional qualities that are realized 
in the future self-education of students. 
Achieving  this  goal  is  to  establish  humanitarian,  raising  the  university  environment,  which  involves  the 
creation of such relationship in an  educational  institution, which  would form the personality of the student. The 
presence of humanitarian culture and humanitarian environment at the university is manifested in an atmosphere 
of trust, cooperation, co-creative  exploration  of teachers  and students,  which  is  essential  for the  organization  of 
effective academic and extracurricular activities. It is the formation of such an environment through the learning 
process and extracurricular activities provides high quality training of a specialist. 
The purpose of education in higher education – is the joint formation of teachers and students of socially and 
professionally important qualities of a future professional and citizen. 
Educational objectives of the university: 
•  Analysis  of  the  professional  and  personal  needs  and  interests  of  students  in  the  new  socio-economic 
conditions; 
• The organization of educating, morally developing learning; 
• Formation ofcivicism and patriotism of Kazakhstan students as the most relevant to the current stage moral 
qualities of the individual; 
• Establishment  of the  educational process conditions for the  development  of autonomy, personal and social 
activity of the student; the organization of effective student government; 
•  Focus  on  the  formation  of  a  healthy  life  in  the  academic  and  extracurricular  activities;  environmental 
education; 
• Implementation of cultural aspects, the formation of multicultural identityin training and extracurricular 
activities; 
• Creating, cultivating traditions of the university; 
• Search and implementation of new, diverse forms of educational work outside the classroom; 
•  Lecturers  training  for  the  implementation  of  the  educational  aspect  in  the  process  of  learning  and 
extracurricular educational work. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
110 
4. Principles of education in high school 
Principles  of  education  in  educational  institutions  are  the  main  provisions,  ideas  determining  the  content, 
organizational forms and  methods of the  educational process in accordance  with its common  laws and goals. In 
the present socio-economic conditions topical principles of education in institution of higher education are: 
1. Public education direction. 
2. The principle of unity of education and training. 
3. Humanistic education direction. 
4. The democratization of the educational process. 
5. Active approach in education. 
6. Educating impact through collective. 
7. The cultural orientation of the educational process. 
8. The unity of the requirements of the teaching staff to students. 
1.  Public  education  direction,  i.e.  correspondence  between  character  and  content  of  education  of  the  young 
generation to social  needs, interests  of the country and the people.  At the present stage  educational activities  in 
higher  education  should  be  subject  to  the  decision  of  the  main  goal  –  a  formation  of  morally  mature,  socially 
active,  professionally  competent  individual  capable  of  self-development.  The  current  requirements  to  the 
specialist – graduate to form professionally significant qualities of the individual. 
2. The principle of unity of education and training. Teaching and education processes are difficult to separate 
in  thought  and  in  practice,  because  they  represent  a  holistic  educational  process  and  are  based  on  common 
pedagogical principles. It is particularly challenging in terms of integration of principles based on the ideas of the 
activity,  personal  approaches  in  teaching  and  education  and  humanization  of  pedagogical  process.  Especially 
important is the organization of teaching, since it is the weakest link of the educational institution, in relation to 
the concentration of teachers only on the subject-content side of teaching. 
3.  Humanistic  education  direction,  personal  approach  involves  the  humane  treatment  of  the  individual 
student, taking it as a given for teacher. Based on this, we must proceed in education from the interests, skills and 
capabilities of a student to respect his right and dignity, have reasonable and feasible requirements, based on the 
on positive qualities of his nature, developing them, and encourage self-discovery and self-education. 
4.  The  democratization  of  the  educational  processbasically  has  a  cooperative  relationship,  partnership  of 
teacher  and  student,  the  student's  recognition  by  the  subject  of  the  education  process,  which  gives  educative 
interaction "hidden" nature, avoids direct peremptory way of pedagogical influence. 
5.  Active  approach  in  education.  Efficiency  of  education,  the  formation  of  socially  and  professionally 
significant  qualities  of  the  person  is  due  to  the  degree  of  active  participation  of  students  in  various  activities 
(academic, extracurricular), their contents and methods of organization, participation motives. 
It becomes necessary to connect extracurricular educational activities with future professional activities of 
students. 
6.  Educating  impact  through  collective.  Conditions  necessary  for  the  formation  of  personal  qualities  of  the 
future  specialist,  are  created  in  the  team,  in  terms  of  communication,  when  the  student  has  the  opportunity  to 
engage  in  a  variety  of  relations  with  other  course  participants:  business,  personal,  intellectual,  educational, 
employment,  self-activity-creative  and  etc.  At  the  same  timeit  is  created  the  conditions  for  the  formation  of  an 
active  life  position  of  the  individual,  acquiring  itneeds  experience  of  public  life,  civil  development.  Significant 
role in this process is played by bodies of student government emerging at a certain stage of development of the 
collective. Forming and fixing all the positive traditions of thiscollectivebecome important. 
7. Cultural conformityof education, cultural orientation of teaching. Formation of various aspects of a culture 
based  on  knowledge  of  the  individual's  own  national  culture  and  other  cultures;  the  development  of  patriotism, 
public spirit, historical memory; the formation of national self-consciousness and tolerance. 
8.  The  unity  of  the  requirements  of  the  teaching  staff  to  students.  This  principle  shows  such  natural  law  of 
educational process as the  integrity  of the  educational  influences,  which  is  ensured by the unity  of the  declared 
social attitudes and real actions oflecturers, teaching requirementsconsistency. 
5. Organization model of educational work at the university 
In  this  model  the  systemic  way  ofproposed  approach  is  shown  in  the  selection  based  on  defined  goals  and 
objectives of the four key directions of educational work in higher education. Educational work is carried out in 
each directionboth in academic and extracurricular time. Rigid forms of selection on a particular direction is not 
feasible, since each of them allows for more than one educational task 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
111 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Figure 1 – Model of organization of educational work at the university 
 
6. Pedagogical conditions of theeducational work at the university 
To  the  conditions  of  the  educational  work  of  the  university  it  should  be  included  the  establishment  of 
educational environment consisting of two main components – social relations and material environment. 
1. Social relations: 
•  revival  at the  university  of  a  genuine  culture  of  communication,  an  atmosphere  of  genuine  respect  for 
the individual, which involves overcoming authoritarianism in relation to the students by the administration 
and faculty; 
• creating opportunities to choose the educational path in introduction of credit technology of education; 
• the introduction of  elements  of persuasive learning: using discussion techniques of the  material, conclusive 
presentation of educational material, providing students with information on alternative approaches to a problem, 
providing opportunities to explore these approaches and others; 
•  creating  conditions  for  active  realization  of  personality:  conducting  various  art  competitions,  creative 
projects, encouragement ofthe originality of creative expressions of students and etc. 
• publicity of intrahigh education problemsdiscuss; 
• the actual functioning of the student government; student’s practical acquisition of democratic procedures in 
this process; 
• encouraging critical and constructive suggestions of studentson various aspects of educational institution; 
• introduction to the art: an informal competitions, festivals, concerts, parties, exhibitions  of their own  work, 
etc.; going to concerts, performances, exhibitions, etc.; creating clubs, hobby groups, discussion of cultural events; 
• creation of student media (university, faculty news and papers on educational television); 
• actualization of the educational potential of the individual teacher; 
• competitions as "Curator of the  Year", "Teacher  of the Year". Encouraging teachers  who participate  in the 
competitions. 
 
2. Material environment. 
Creating comfortable, health conserving environment for learning activities of students and teachers: 
• correspondence of school premises and equipment to health and safety standards and requirements; 
• aesthetic appearance of classrooms, hallways and other areas of the university; 
• the availability of necessary support units in educational buildings (recreation, dining rooms, cloak room). 
Aims and objectives of educational work in higher 
education 
Main directions of educational work in higher education 
Forms of educational work 
Work content 
extracurricular 
hours 
Formation of 
professionally 
important personality 
qualities 
Formation of 
direction to a healthy 
lifestyle 
Work content 
class 
hours 
extracurricular 
hours 
Work content 
class 
hours 
extracurricular 
hours 
Formation of 
Kazakhstan 
patriotism and 
civicism of 
personality 
Formation of 
qualities of moral 
and polycultural 
personality 
Work content 
class 
hours 
extracurricular 
hours 
class 
hours 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
112 
In  order  to  keep  the  material  environment  in  good  condition  it  should  be  carried  out  with  students  relevant 
work on formation of their culture of life, to conduct a variety of activities to maintain order and cleanliness in the 
premises and at the university, to  introduce  certain rules and  monitor their performance  (for  example, a ban  on 
smoking in campus). 
 
7. Content of educational work in higher education 
Young  specialist  of  21st  century  –  is  a  broadly  educated,  non-standard  thinking,  open-minded  professional, 
civic active, spiritually, morally and professionally prepared to work in their chosen profession. He must know his 
own value in the labor market, to be capable, if circumstances require, free to change specialization in a particular 
direction  of the university. He  must be psychologically prepared to build  interpersonal relationships, respect the 
opinions  of  others, to be tolerant, capable  of finding solutions in  complex industrial and  domestic conflicts. His 
main capital –is highly developed sense of responsibility to society, the family, collective and himself. 
In this regard, the young person must have the following personal qualities: 
- To be able to adapt to the changing  conditions  of  life,  focus  on the social and  political situation, based  on 
their attitudes and beliefs, ideals and humanistic values; 
- Have  a  national  consciousness,  civic  qualities,  patriotism,  the  desire  to  participate  in  the  formation  of  the 
Republic of Kazakhstan as a secular, legal, economic and cultural development of the state, which has a place in 
the world; 
- To have respect for the law and have the social responsibility, civil courage, inner freedom and dignity; 
- Have  the  ability  to  objective  self-evaluation  and  self-development,  to  realize  own  potential  (capabilities, 
possibilities),  try  to  implement  it;  have  needs  in  progress  and  in  the  independent  decision-making;  be  highly 
motivated and enterprising; 
- Have a high level of social activity in all spheres of life, the desire to seek a new and ability to find creative 
solutions in life and professional problems, competitiveness in the socio-economic activities; 
- Have the capacity for compassion, tact and personal integrity, excluding intolerance and hostility to the man 
of different nationality, religion, todissident; 
- Recognize the value of own health, which is a non-renewable resource of life; 
- To be initiated into the riches of the world and national culture, to realize its value. 
Based on the abovementioned, the main  directions of educational work at the university should  include the 
following: 
1.  Formation of professionally designed personality qualities. 
2.  Formation of qualities of moral, multicultural personality. 
3.  Formation of Kazakhstan patriotism and civicismpersonality. 
4.  Formation of direction of the individual to a healthy lifestyle. 
1. Formation of professionally significant qualities of the individual. In professiogram of each specialty should 
be allocated the specific quality of the profession of the future specialist. However, the major personality qualities 
that  determine  success  in  learning  a  profession,  in  the  formation  of  the  individual  as  an  expert,  is  the  desire  to 
know, "the ability to learn," the capacity for creative solutions to professional problems. 
The  implementation  of  this  direction  in class  hours  is  the  organization  educating, developing  education,  i.e. 
persuadingeducation.  To  this  end  it  is  used  innovative  technologies,  active  learning  (problem-based  instruction, 
the  method  of  collective  creativity,  discussion  and  debate,  brainstorming,  training,  game  design,  simulation 
gamesand  etc.),  in  which  learners  from  their  own  efforts  gain  new  knowledge.  Herewith  they  are  forming 
productive  communication  skills,  organizational  skills,  developing  analytical  skills,  the  ability  to  find  ways  and 
means  of  solution,  including  non-traditional.  It  is  useful  to  encourage  competitiveness  in  the  learning  process, 
which  allows  applyinggame  techniques.  This  makes  the  learning  process  more  emotional.  Differentforms  of 
teaching and research work, forming the research culture of the student, take an important role in the development 
of his personal qualities. 
In extracurricular hours,the  formation  of professionally  significant  qualities  of the personalityhappens  when 
the students are in the  various forms  of research  work. It is necessary to  conduct special courses as "Culture  of 
intellectuals",  "Student’s  research  culture"  (if  it  is  not  included  in  the  curriculum.)  In  these  special  coursers 
students  get  skills  from  the  scientific  literature  (search  for  information,  reading,  annotating,  thesis,  note  taking, 
abstracting,  and  reviewing),  production  skills  of  their  own  texts  and  labor  skills.  Theorganization of  various  art 
competitions, contests, and events related to students’ future careershelp to develop their creative abilities. 
2. Formation of moral traits and multicultural identity. This process is carried out in class hours in two ways: 
1)  the  accumulation  of  moral  experience  in  communicating  with  the  teacher;  2)  through  the  assimilation  and 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
113 
moral awareness of the content of social and human sciencesdiscipline (ethics, aesthetics, pedagogy, psychology, 
cultural studies, languages, etc.) in different forms (conversation, discussion, creative work, etc.). 
It  is  difficult  to  overestimate  the  role  of  the  teacher  in  the  education  of  students.  Educational  effect  has  the 
following  qualities  of  the  teacher  in  their  manifestation:  accuracy,  courtesy,  neatness,  speech  culture,  erudition, 
exactingness, coherence and consistency in the requirements, responsibility, fairness in the assessment, the desire 
to encourage the student, sense of humor, honesty and scrupulosity. Teacher should create a learning situation, to 
be  a  teacher  in  the  true  sense  of  the  word,  but  not  just  a  narrow  professional.  In  class  hoursit  can  be  offered  a 
special course for students "communication culture", "Basics of self-development"course, in the process of which 
students  are  introduced  to  the  concepts  of  "self-development",  "self-knowledge",  "self-evaluation",  "temper", 
"character",  "emotions",  "empathy"  as  a  means  of  understanding  the  other  person.  They  also  learn  through 
trainings  the  basics  of  management  of  emotional  and  mental  state,  ways  to  resolve  interpersonal  conflicts,  and 
others.In extracurricular hours it can be used various forms of educational work: curator hours devoted to ethical 
issues, art, national culture and etc. besides  this form there are others such as ethical theater, evenings, holidays, 
club for the lightheaded and quick witted, quizzes, festivals, concerts, workshops, and special-interest clubs. 
3.  Formation  of  Kazakhstan  patriotism  and  civicism  ofpersonality.  In  class  hours  this  direction  is  realized 
primarily  in  the  acquisition  and  moral  awareness  of  social  andhumansciences  disciplines:  history,  philosophy, 
political  science,  cultural  studies,  area  studies,  language  courses.  Suchforms  of  organization  of  the  educational 
process as discussion, dispute, debates, role-playing and "round table"are particularly in demand. 
Such  forms  of  work  with  students,  which  allow  them  not  only  to  get  some  knowledge  of  their  motherland, 
bright  moments  of  its  history,  prominent  personalities,  culture,  art,  but  also  to  experience  vivid  emotions  of: 
interesting excursions, meetings with prominent personalities, cultural and art workers; hiking, local history work; 
festivals, contests, concerts, national holidays; clubs of art lovers, watching the show, movies and morecontribute 
to the patriotic education of the individual outside the classroom.  
4. Formation of direction to a healthy lifestyle. In class hoursthe most serious attention should be given to the 
organization  of  health-learning  environment:  meeting  the  health  standards  training  facilities  and  equipment, 
rational curriculum schedule and etc. Physical education classes at the university will become effective only when 
they will be attractive to students, no longer formal, "classes to be passed". 
Outside the classroomsports organizations  of the  institution (sections, clubs) and an informal organization of 
student leisure activities (events, hiking, "weekend trips", student summer camps and etc.) take priority. 
At the same time it is necessary to form special knowledge and skills of a healthy lifestylein students, which 
should be accompanied by programs of prevention  of alcoholism,  drug addiction, smoking, prevention training, 
role  playing  and  other  activities  carried  out  with  the  assistance  of  physicians,  psychologists  and  other 
professionals. 
8. Educational Department at the University 
Implementation  of  the  proposed  model  in  the  practice  of  education  at  university  may  be  assigned  to  the 
Council on educational work of the university, created by pro-rector on educational work. 
Council  on  educational  work  is  the  main  collective  body,  composed  of  representatives  of  the  institute  of 
departments:  pedagogy,  philosophy,  psychology,  physical  education,  deputy  deans  of  educational  work, 
representatives  of  student  organizations,  heads  of  permanent  creative  teams.  This  body  performs  a  long-term 
integrated  planning  of  educational  work  in  higher  education  and  has  a  coordinating  function  that  monitors  the 
implementation  of  the  plans,  the  monitoring  of  interests,  value  orientations  of  students,  methodological  and 
practical support of the  organization  of cultural and  leisure activities, coordination  of  educational work  with the 
departments of the University for Youth under the administration of the city and the region, organization of 1
st
year 
students curator study, the  Vice Deans on  educational  work. For the organization of this  work  it is necessary to 
create social and administrative unit of the university. 
Council on educational work of the university coordinates and directs the work of the Faculty Council, created 
by the deputy dean on educational work. The Board of the Faculty of educational work includes representatives of 
departments, supervisors, representatives of student organizations of government. 
Creating  a  professional  structure,  organizing  and  coordinating  extracurricular  activities,  is  one  of  the  main 
conditions to ensure its effectiveness. Another important condition for the efficiency and viability of the proposed 
system  of  educational  work  is  the  development  of  student’s  government  and  student  activities,  organizational 
forms, which may be very different: the Student Council in the dorms, monitor department, creative community 
of  interests  that  are  created  to  solve  a  particular  problem  and  needs  of  students  in  self-realization,  Student 
Construction Brigade, sports club, Student Committee, Student Scientific Society, Association of Creative Teams. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
114 
This  concept  represents  one  of  possible  approach  to  the  implementation  of  such  an  important  aspect  of  the 
educational  process  as  an  educational  work  at  the  university.  For  its  implementation  it  is  require  appropriate 
training courses and programs. 
 

жүктеу/скачать 5,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: