Хабаршы вестник «Педагогика ғылымдары»

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
78 
Демек,  студенттердің  тілдесім  мәдениетін  қалыптастыру  –  аса  маңызды  міндет.  Тіл  меңгерту  үрдісінде 
қазіргі ғылымда кең қолдау таба бастаған лингвоелтану, лингвомәдениеттану құзіреттіліктерін қалыптас-
тыру, сол арқылы тілдесімге шақыру. Бұл міндетті жүзеге асыру диалогтарды пайдалану қажеттігін алға 
тартады. Диалогтарды тіл меңгертуде пайдалану – өзіндік күрделілігі бар мәселе. 
Адам тілдесу барысында әр түрлі көмекші құралдарды да пайдаланатыны белгілі. Сондықтан тілдесім 
үстінде көмекшілік қызмет атқаратын ым, қимыл, ишара мәселелері туралы, олардың диалог мазмұнынан 
алатын орнын, қазақ тіліндегі ерекшіліктеріне де мән беруді талап етеді. 
Қазіргі кезде өзге тілге үйретуде көбінесе, ауызша тілдестіруге мән беріліп жүр, осы күнге дейін өзінің 
мән-маңызын  жоймаған  әдіс-коммуникативтік  әдіс.  Бұл  әдістің  негізін  Е.И.  Пассов  салды  [1,  23].  Бұл 
әдістің  негізіне  коммуникативтік  лингвистика,  психологиялық  әрекеттесу  теориясы,  мәдениеттер  сұхба-
тында жеке тұлғаның белсенділігін дамыту мәселелері де енді. 
«Тіл білімі сөздігінде»: «Диалог (сұхбат (грек, dialogos-әңгіме, сұхбат). Диалогтық сөйлеу (сұхбат-
тасу) өзара тілдесу негізінде ауызша, ауызекі тілде сөйлеу формасы. Диалогтық сөйлеу ауызша, ауыз-
екі сөйлеу сипаты сөйлеуші мен тыңдаушының тікелей байланысынан туатын, сондай-ақ Адресат пен 
Адресанттың (Л.П. Якубовский бойынша) жалпы ортақ апперцепциялық базасы болатын коммуника-
цияның вербалды құралдарының рөлін атқарады. Осыған байланысты. Диалог сөйлеуге құрылымдық 
жағынан  толықсыздық  репликалар  байланысы  тән  (сұрақ/жауап,  қарсыласу/келісу,  тіл  мәдениеті, 
толықтыру, қайталау т.б.)», – деп жазады [2, 107 б.].   
Тілдесім  зерттеу  бүгінгі  таңдағы  коммуникативті  лингвистиканың  негізгі  нысанына  айналып  отыр. 
Күннен  күнге  тілдің  қарым-қатынас  қызметі  жеке  бірліктер  түрінде  емес,  өзара  хабар алысатын  саналы 
әрекет түрінде жүзеге асатындығы нақтыланып келеді. Тілдесімді зерттеудің артықшылығы мынадай екі 
белгісінен көрінеді: 
- тілдесімде әрбір сөйлесімнің авторы және нақты тыңдаушысы бар; 
- тілдесім психологиялық деңгейде стимул мен реакция болып бір-біріне бағытталған сөйлеу қадамда-
рына байланысты орнайды.     
Сонымен  тілдесім  сөйлеушілерді  бірінен  кейін  бірін  сөйлете  беру  емес,  ол  автор  мен  тыңдаушының 
арасына қарым-қатынас орнауына себеп болатын коммуникативтік жағдаят, прагматика үшін маңызды – 
тыңдаушының сөйлеу актісі мен оның коммуникативтік интенциясына негізделген – тыңдаушы реакция-
сы  деуге  болады.  Тыңдаушының  реакциясы  диалогты  құрайтын  әртүрлі  мақсатты  анықтайды.  Әртүрлі 
мақсаттың үйлесуі арқылы тілдесім қалыптасады. Тілдесімді бір ғана мақсат құрай алмайды, сондықтан 
әртүрлі  тілдесім  түрлері,  мысалы,  тілдесімді  бастаушы  тілдесім  түрі  өтініш  білдіруден  немесе  қажетті 
хабарды  алудан  басталғанмен,  бұл  тыңдаушының  әртүрлі  реакциясын  тудырып,  қарым-қатынастың 
орнауына себеп болуы мүмкін, себебі, сөйлеушінің тыңдаушыға бағытталған сөзі оның өзіне қайта орала-
тын қоздырғыш түрткі.  
«Тілдесім» терминіне ғалым Ф.Оразбаева былай деп сипаттама береді, «Тілдесім – адамдардың қоғам-
дық-әлеуметтік  өмірде  бір  бірімен  тіл  арқылы  қарым-қатынасқа  түсіп,өзара  пікірлесуінің  нәтижесінде 
бірінің ойын бірі ауызша да, жазбаша да түсінуі және оған жауп қайтаруы» [3, 120 б.]. 
Тілдесім ұғымына екі адам сөйлесетін сұхбат та, үш адам сөйлесетін трилог та, үштен көп адам тілде-
сетін полилог та кіреді. 
Тілдесе отырып адам өзінің қайғысымен, мұңымен, қуанышымен, өміріндегі сәтті, сәтсіз жайттармен, 
басқаша айтқанда, сезімдерімен бөлісе алады. 
Білім  беру,  оқыту,  білімді  насихаттау,  білімді  алу  сияқты  өзекті  мәселелер-тілдеспей  шешілмейтін 
мәселелер. 
Адам  тілдесімге  түсу  үшін  ең  әуелі  ойлай  және  сөйлей  білу  керек.  Басқаша  айтқанда,  өзінің  ойына 
елгенін екінші тыңдаушы жаққа айтып бере білуі тиіс.  
Тілдесімдегі  сөз  бастаушы  адам  әңгімені  өз  қолына  алады:  сөз  туғызу  ниетін  таңдау,  сөзді  қосымша 
ақпараттармен,  дәлелдермен  байытып  отыру,әңгіменің  жүрісіне,  сөз,  сөйлем  құрылысына  әсер  ету-бәрі 
соның қолында болады. 
Тілдесім түрлері – мақсаттардың өзара үйлесуі арқылы анықталады. Тілдесім жауапты алмай тынбау, 
қайтседе де қажетті хабарды біліп барып аяқталатын сұхбаттық тілдесімнің хабар алу, жалыну/өтіну түрі-
не жатады. Әртүрлі мақсат әртүрлі сөйлеу жағдаятын жасайды. Бұл тілдесімнің түрленуіне де әсер етеді. 
Мысалы, И.П. Святогор с тілдесімнің құрылымына байланысты оның төмендегідей түрлерін ұсынады: 
1) жұпты сұхбаттық тілдесім, екі коммуникант арасындағы тілдесім;  
2) параллель тілдесімге үш-төрт коммуникант қатысуы мүмкін; 
3) полилог – бірнеше адамдардың арасындағы әңгіме. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
79 
Қарым-қатынас үстіндегі тілдік және тілдік емес факторлардың өзара байланысы диалогтің шекарала-
рын,  ең  төменгі  түрін,  құрылымын,  сонымен  қатар  лексика-грамматикалық  бірліктердің  қызметін 
анықтауда үнемі басшылыққа алынады. Отандық тіл білімінде осы салада диалог типологиясын жасаған 
Г.С.  Иманғалиева  диалогтің  тақырыптық  сипатына  қарай  хабарламалық,  прагматикалық,  модальдік  деп 
үшке бөледі [4]. Бұлар өз тарапынан әңгімелесу, хабарласу, сұрасу, сұхбаттасу, хабарлама жасау, түсінісу, 
пікрталас,  ұрыс,  талқылау,  өтініш,  түрткі  жасау,  қорытындылау,  мақұлдау,  сәлемдесу,  қоштасу  сияқты 
түрлеріне жіктеледі.  
Хабарламалық  диалогта  көбіне  коммуникацияның  басталғанына  дейін  әңгімелесушілердің  біріне 
белгісіз жаңа мәлімет болады. Сондықтан олар жайбарақат күйде, орта темпте өтеді. Бұл диалог түрінің 
мақсаты  коммуникативті  акт  процесінде  жаңа  мәлімет  алу  болмаса  мәлімет  беру  болып  табылады. 
Зерттеуші  хабарламалық  диалогтың  сипатына  қарай  мұнда  әңгімелесу,  хабарласу,  сұрасу  және  түсінісу 
сияқты диалогтың түрлерін жатқызады. 
Тілдесімнің әр түрлі болуы оның күрделілігімен сипатталады. Мұны сұхбаттық тілдесімнің ұзақтығы-
мен, жағдаят пен контекстің әсерімен, әңгімелесушілердің санымен түсіндіруге болады. Дегенмен, тілде-
сім өз құрамындағы әртүрлі бағыттағы репликалардың сипатымен күрделенеді. Ал, тілдесімнің прагмати-
калық түрінде әртүрлі сөйлеу интенциясы бар сөйлесімдердің бір ізділігі байқалады. Мұндай тілдесімнің 
мақсаты  тыңдаушыға  анық  әсер  ету.  Бұл  дегеніміз,  пікірталас,  ұрыс,  талқылау,  өтініш,  түрткі  жасау, 
хабарлама жасау. 
Модальдік  диалогта  объективті  шындықтың  саналы көрінісі  беріледі.  Бұл  диалог-мақұлдасу,  диалог-
қорытындылау, диалог-сәлемдесу, диалог-қоштасу. 
Ал, Э.Ю. Сосенко ынталандырушы репликалардың үш түрін бөліп көрсетеді [5]: 
- мәліметті хабарлау; 
- мәлімет сұрау; 
- әрекетке итермелеу. 
Осы  мәселені  сөйлеуші  мен  тыңдаушы  грамматикасының  өзара  қарым-қатынасы  тұрғысынан  қарас-
тырған  В.В.  Бузаров  реплика-стимул  сөйлемнің  кез  келген  құрылымды-функционалды  түрінде  бола 
алатынын  айтады  [6].  Бұл  хабарлы,  сұраулы,  бұйрықты  және  лепті  сөйлемдер  болуы  мүмкін.  Мәселен, 
сұрақтық қай қайсысы болса да, мейлі ол жалпы сұрақ болсын, ия арнаулы сұрақ болсын, ол жауап талап 
етеді. Себебі сұраулы сөйлемдер айтушыға анық болмаған белгісіз, немесе күмәнді пікірді анықтау мақса-
тында  қолданылады.  Сондықтан  сұраушы  жауап  алғанда  ғана  өз  мақсатына  жетеді,  пікір  толығады. 
Сөйтіп,  сұраулы  сөйлем  адамдардың  бір-бірімен  тікелей  қарым-қатынас  жасауына  мүмкіншілік  береді. 
Сонымен  сұраулы  сөйлемдердің  осындай  функционалды  қасиеттерін  ескере  отырып,  В.В.  Бузаров  кез 
келген сұрақ түрі: жалпы, альтернативті, бөлшекті және арнаулы сұрақтар стимул болады деп есептейді. 
Жалпы,  автор  ауызша  қатысымның  формасы  ретінде  диалогтық  тұтастықты  –  бірін-бірі  ауыстырып 
отыратын репликалардың жиынтығы деп алып, олардың құрылым, семантика және қызметі жағынан да 
өзара байланысты екенін талқылайды.  
Тілдесімнің  көбіне  дәстүрлі  реплика-сәлемдесуден  басталады.  Сосын  әңгіме  желісіне  қарай  қажетті 
реплика-ниет,  реплика-сұрақ,  бірдемені  хабарлайтын  реплика,  қайталаумен  қайта  сұрайтын  және  т.б. 
репликалар болуы мүмкін. Әрине әңгіменің ары қарай қалай өрбитіндігі реплика-реакцияға да көп қатыс-
ты. Егер екінші коммуникант диалогтың жалғасуын ынталандыруға жеткіліксіз, тек біржақтама (Иә. Жоқ. 
Білмеймін.)  жауап  берсе,  онда  диалог  қалыптаспайды.  Коммуникативті  актінің  пайда  болуында  белгілі 
жағдай мен алғы шарттар маңызды роль ойнайды. Сондай-ақ, оның жүзеге асуы үшін коммуниканттар-
дың психологиялық жай-күйі де ескеріледі. 
Тілдік  қарым-қатынас,  коммуникацияның  қай-қайсысы  да  тек  тілдесім  арқасында  өмір  сүреді.  Тіл 
үйрету  мен  меңгеру  ісінде  –  тілдесіммен  жұмыс  ерекше  мәнге  ие  болады.  Тілдік  қатынас  қатысымдық 
тұлғалар арқылы жүзеге асады.  
Демек, тілді үйретуде, сөйлеуде тілдесімнің алатын орны ерекше. Олай болса, дұрыс сөйлеу әрекетіне 
көңіл аудару қажет. 
                                                     
1. Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению. – М.: Просвещение, 1991. – 22 с. 
2. Тіл білімі сөздігі (Жалпы ред. Басқарған проф. Сүлейменова Э.Д.) – Алматы: Ғылым, 1998 – 540 б. 
3. Оразбаева Ф. Тілдік қатынас. – Алматы: Сөздік-Словарь, 2005. – 272 б. 
4. Имангалиева Г.С. Типология диалога: дисс. ... канд.филол.наук: 10.02.20.  – Алматы, 1999. 1988. – с. 117. 
5. Сосенко Э.Ю. Коммуникативные подготовительные упражнения. – М., 1979. 
6.  Бузаров  В.В.  Некоторые  аспекты  взаимодействия  грамматики  говорящего  и  грамматики  слушающего  в 
английской диалогической речи.   – Пятигорск, 30  

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
80 
Резюме 
Данная  статья  рассматривает  формирования  диалогической  речи  в  коммуникативном  плане.  Означает  те 
функций,  которые  выполняют  номинативные  единицы  в  высказываниях.  Рассмотрение  диалога  в  функционально-
семантическом плане подразумевает рассмотрение диалога в аспекте актуального членения. Также в статье рассма-
триваются вопросы формирования коммуникативной деятельности студентов на уроке иностранного языка.            
 
Summary 
This  article  considers  the  formation  of  dialogue  speech  in  terms  of  communicative  speech.  It  defines  those  functions, 
which  perform nominative  units  in  statements.  Consideration of  the  dialogue  in  terms  of  functional and  semantic  dialogue 
involves  consideration  of  the  dialogue  in  terms  of  actual  division.  Also  the  article  deals  with  the  formation  of  students' 
communicative activity on the lesson of the foreign language.  
 
TECHNIQUES IN TEACHING VOCABULARY IN BEGINNER CLASSES: 
COGNITIVE LINGUA-CULTURAL BACKGROUND 
 
Yakup Doganay – faculty of Philology, M.A. English Instructor, Süleyman Demirel University 
 
Abstract 
Foreign  language  teaching  according  to  the  requirements  of  Intercultural  Communicative  Competence  has 
gained great importance. During Intercultural Communications the communicators exchange their ideas, cultures, 
mentalities, etc. Satisfying communication at any level cannot be imagined  without using  words. Words are the 
symbols and carriers of the messages, ideas, cultures, objects, etc, in any language that they represent. Therefore, 
that new paradigms and parameters should be taken into consideration in teaching vocabulary for appropriate and 
effective intercultural communication is of crucial importance. This article is dedicated to emphasize and discuss 
the importance of cognition and acquisition of socio-cultural and lingua-cultural background of words in teaching 
vocabulary, in modern language education. 
Key Words: language education, vocabulary teaching, cognition, intercultural communicative competence. 
 
Introduction 
The  importance  of  vocabulary  teaching  has  long  been  discussed.  Knowledge  of  semantics,  socio-cultural 
backgrounds  of  words and the ability to access that knowledge  efficiently for correct communication especially 
for intercultural communication by not causing some misunderstandings are recognized very important factors in 
using  target  language.  Although  progress  in  vocabulary  knowledge  and  cognition  occurs  rapidly  and  almost 
effortlessly for some children, the rate at which word meanings are acquired can vary greatly. Many children with 
reading and speaking problems have poor vocabularies, and the gap between the vocabulary they need and they 
have  widens  as  the  time  passes.  The  first  step  in  teaching  vocabulary  for  teachers  is  to  teach  the  relationships 
among the most common letter combinations and sounds, ‘pronunciation’. The goal of the second step, which is 
intended for students, is to promote fluency in recognizing words and their meanings, ‘semantics’, and cognition 
of  socio-cultural  background  of  the  words.  The  third  step  seeks  to  build  up  the  vocabulary  knowledge  of 
students,  ‘morphological  structure’  and  use  of  the  words  in  communication  and  also  for  intercultural 
communication in case necessary.  
We think schools, courses and also universities now do little to promote vocabulary development, particularly 
in the critical years before 3
rd
 grade. Four skills; listening, speaking, reading, writing and knowledge of grammar 
are emphasized, but there is little emphasis on vocabulary. Vocabulary learning/teaching is not simply a matter of 
‘matching  up  words  in  native  language  with  their  equivalences  in  target  language.  The  role  of  education  in 
vocabulary  acquisition  has  been  the  subject  of  many  debates.  Students  who  do  not  learn  grammar  along  with 
vocabulary  or  words  with  their  cultural  background  will  not  be  able  to  use  language  for  communication 
effectively  and  appropriately.  Some  competent  teachers  argue  that  much  vocabulary  acquisition  results  from 
literacy and reading a lot rather than from direct instruction. However, it is obvious that a great deal of vocabulary 
acquisition  occurs  before  children  become  literate,  and  before  they  read  books  that  introduce  unfamiliar 
vocabulary. Much evidence indicates that vocabulary is acquired mostly in the same order by most of the children. 
The existence of empirical vocabulary norms indicate that some words are acquired later than others.  
When we, language teachers’ come together for professional discussions, they raise such questions: 
 Which English words do students need most to learn? 
 How can we make those words seem important to students? 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
81 
 How are so many needed words to be taught during the short time, our students have, for English lessons? 
 What can we do when a few members of class already know words that the others need to learn? 
 Why are some words easier than others to learn? 
 Which aids to vocabulary teaching are available? 
 How can we encourage students to make more responsibility for their own vocabulary learning? 
 What are some good ways to find out how hominy words the students have actually learned? 
 How can we enable them to cognate the cultural backgrounds of the words for correct communication? 
And so on. 
In  short,  vocabulary  development  and  acquisition  are  both  important  and  unfortunately  ignored.  Can  we-
educators-do better, or are we simply bumping into constitutional limitations that are beyond the power of schools 
to  affect?  We  are  going  to  summarize  a  few  points  that  support  the  argument  for  an  increased  emphasis  on 
vocabulary  teaching  and  suggest  the  need  for  a  more  teacher-centered  and  curriculum-  structured  approach  to 
ensure adequate vocabulary development. 
 
Vocabulary lessons for the first stage 
While teaching our students, we must take care of their learning of words in their own language too. It is not 
claimed  that  their  parents  introduced  them  the  words  with  their  meanings  as  in  the  schools.  So  they remember 
each word with a condition and context used or ordered by their parents as in ‘Grandmother has gone, but we’ll go 
to  the  window  and  wave  goodbye’  the  child  will  remember  the  word  ‘window’  with  this  condition.  As  we  see 
here  the  child  learns  the  word  ‘window’  along  with  an  event  representing  the  word’s  cultural,  situational  and 
social background. So,  he remembers this  word  not  just  as part of house  consists  of  frame and  glasses but also 
with  its  associations.  Therefore  in  our  language  lessons  to  have  our  students  to  be  able  to  acquire  these 
associations we should do something else to be noticed about vocabulary learning in and out of the class. At first 
lessons, ‘the realia’ can be used to teach students  words. This  works  in this  way, at first classes  we can choose 
some basic  words that students can ‘see’,  if possible, and also  ‘touch’  in the classroom. To  enable our students 
grasp the meaning of the word we should try to use as many ‘senses’ as possible. 
 
1.  Isolation: This step includes introducing each word first in isolation and having our students repeat after us 
before writing and presenting on the blackboard. ‘Sense of hearing.’ 
2.  Moving  from  isolation  to  introduction:  At  this  step  we  write  the  words  on  the  board  and  make  our 
student repeat after us until we are satisfied about their pronunciation. Then let them read / pronounce the word 
one by one. This activity let you know your students strength in pronunciation. ‘Sense of hearing and sight.’ 
3.  A  look  at  a  textbook  lesson:  Suppose  that  we  are  about  to  teach  from  one  of  many  textbooks  where  a 
vocabulary lesson looks more or less like this. 
 
Boy  
Girl 
 
Wall 
Clock 
Picture   
Window 
Door 
Person 
Floor 
Room 
 
In general the words are given in a text like the following with a special picture including the all of them in. 
This is a picture of a ‘room’. The room has a ‘door’ and two ‘windows’. There is a ‘clock’ on the ‘wall’. There 
are two ‘persons’ in this room. The ‘girl’ is sitting near the door. The ‘boy’ is sitting near the clock. 
That is how a page may look in a fairly a typical textbooks. Giving definitions of vocabulary is just part of a 
lesson to be dealt with in a short time. 
4.  Providing multiple opportunities to learn and to expand on meanings: Some various useful techniques 
may be applied to make the definitions of the words clear and familiar to the students.  
 Showing  the  meanings  of  the  words:  The  teacher  must  provide  definitions  in English,  using  words  that 
students  can  understand.  S/he  can  perform  some  activities  that  make  the  meanings  of  words  be  understood  by 
students. 
- Using pictures, flash-cards to show the meanings of words. ‘Sense of sight.’ 
- Using real items of words. This always is not possible, but when possible more useful then pictures. ‘Sense 
of sigh’ 
- Using mime and body gestures. 
- Giving the definitions/meanings of words in students’ mother language. We do not suggest it. 
- Use of easy words to give the definitions of words. Possible. 
 Using  some  commands  like  ‘look  at’,  ‘point  at’,  ‘show  me’,  ‘touch’,  ‘go’,  etc.  E.g.:  look  at  the  window, 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
82 
look at the blackboard, look at the ceiling, look at the lamp, look at the posters, point at the window, point at the 
floor, point at the desk, show me your pencil, show me your book,  show me your eraser, touch your hair, touch  
your desk, touch  your nose, touch  your hand and so  on. ‘Sense  of  hearing’, ‘sight’ and  ‘touch’ all together and 
also involving. 
All  of these activities are  just for students to  get the  meanings of the basic  words in  elementary level. Thus, 
those  activities  are  not  enough  for  them  to  master  and  gain  the  words.  We  haven’t  created  yet  in  the  students’ 
mind a feeling of need for each of those English words. When a student feels no real need to learn something, a 
feeling  of  need  must  be  created  by  teacher.  To  create  in  students’  mind  a  sense  of  personal  need  for  a  foreign 
word, it is not enough to say ‘Here is a word to learn.’ ‘Here is what word means.’ ‘The word will be useful for 
you someday.’ 
 
Creating a sense of need for a word 
What  is  real  need  or  personal  need  in  relation  to  vocabulary  learning?  If  a  student  feels  he  must  learn  new 
word successfully to please his teacher, parents or to pass the examination, this is not the real sense of need. The 
efforts  which  were  done  for  these  purposes  did  not  produce  the  ability  to  communicate.  We  admit  that,  it  is 
usually  not  possible  to  create  in  a  classroom  the  same  conditions  that  produce  successful  vocabulary  learning 
outside  the  school.  It  is  especially  impossible  to  create  again  the  conditions  that  once  helped  the  students  learn 
fundamental vocabulary in their mother tongue during their lives and experiences. When we have noticed certain 
facts about vocabulary learning outside the class, we can make some use of those facts wile developing techniques 
for the classroom to cause our student to feel the need of vocabulary.  
1.  Use of words for communication: The teacher can introduce a very short dialogue in which members of 
the  class  are  identified  according  to  their  location  (near  the  door/window/clock,  etc.  wearing  clothes  or  the 
students with other features.) Eg:, 
 
Teacher: I am thinking of a boy. He is near the clock. 
A student: are you thinking of _________? 
or 
Teacher: I am thinking of a girl in a blue dress. 
A student: Is she near the window? 
Teacher: No, she is near the door. 
A student: Are you thinking of _________? 
 
2.  Drawing:  We  can  have  our  students  draw  some  pictures  of  the  words  or  describe  pictures  including  the 
words that we have already introduced. When the pictures are not ordinary but little bit strange and unusual, this 
activity will be much attractive for the students. 
3.  Writing  and  homework: Giving each word to be written 5-10 times and used in sentences to strengthen 
the students’ gaining the words and their associations or in other words semantics and not to forget them. 
The techniques described in second chapter encourage students to use new vocabulary through such activities 
as the following: 
 Guessing games in which members of the class are identified by location and by clothing. 
 Actions that are performed in response to commands. 
 Drawing of pictures by students to match descriptions with the objects in English.  
 Discussions of pictures drawn by members of the class. 
 Using the words in their communications appropriately. 
 Writing and using the words in sentences. 
Such techniques require no special equipment or material, and they give students personal reasons for feeling 
that English words are necessary for communication. 
 
Conclusion 
That  the  language  and  culture  are  two  inseparable  notions  is  an  undeniable  reality.  This  reality  has  been 
mentioned by numerous scientists such as Wittgenstein (1980), Saussure (1966), Foucault (1994), Dilthey (1989), 
Von  Humboldt (1876),  Adorn  (1993), Davidson (1999), Quine (1980) and Chomsky  (1968). Words are part of 
any  language  and  con  not  be  neglected  in  language  teaching.  Words’  semantic  and  morphological  structures, 
somehow,  have  not  been  arbitrarily  but  very  neatly  developed  along  with  the  history  and  socio-cultural 
background of any language. Consequently in teaching words, just the matching the words with their meanings in 
target  language  is  not  enough  especially for right  intercultural communication.  Because ‘in communication ‘the 
concepts and associations (socio-cultural backgrounds) can find their way to come to the existence through words’ 
(Marazova, 2003: 130). 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
83 
1.  Dale, E. (1965). Vocabulary measurement: Techniques and major findings. Elementary English, 42, 895-901, 948. 
2.  Davis, F. (1944). Fundamental factors of comprehension in reading. Psychometrika, 9, 185-197. 
3.  Karlsen, B., & Gardner, E.F. (1995). Stanford diagnostic reading tests (4th ed.). San Antonio, TX: Harcourt Brace. 
4.  Russell, W.F. (1989). Classic myths to read aloud. New York: Three Rivers. 
5.  Shaughnessy,  M.P.  (1977).  Errors  and  expectations:  A  guide  for  the  teacher  of  basic  writing.  New  York:  Oxford 
University Press. 
6.  Stahl, S.A. (1999). Vocabulary development. Cambridge, MA: Brookline. 
7.  Thorndike, E.L. (1917). Reading as reasoning. Journal of Educational Psychology, 8, 323-332. 
8.  Anglin, J. M. (1993). Vocabulary development: A morphological analysis. Monographs of the Society for Research in 
Child Development, Serial No. 238, 58. 
9.  Beck, I., and McKeown, M. (1990). Conditions of vocabulary acquisition. In R. Barr, M. L. Kamil, P. B. Mosenthal, 
and P. 
10. D. Pearson, (Eds.) Handbook of Reading Research, Vol. 2, (789-814). New York, N.Y.: Longman. 
11. Carroll, J. B., Davies, P., and Richmond, B. (1971). The American Heritage word frequency book. Boston: Houghton 
Mifflin. 
12. Dale, E., and O'Rourke, J. (1981). The living word vocabulary. Chicago: World Book/Childcraft International. 
13. Elley, W. B. (1989). Vocabulary acquisition from listening to stories. Reading Research Quarterly, 24, 174-186.  
14. Gregory,  D.,  Earl,  L.,  and  O'Donoghue,  B.  (1993).  A  study  of  reading  recovery  in  Scarborough:  1990-1992. 
Publication #92/93-15. Scarborough, Ontario: Scarborough Board of Education. 
15. Hart, B., and Risley, T. R. (1995). Meaningful Differences in the Everyday Experience of Young American Children. 
Baltimore, Md.: Paul H. Brookes Publishing Co. 
16. Pinnell, G. S., Lyons, C. A., Deford, D. E., Bryk, A. S., and Seltzer, M. (1994). Comparing instructional models for the 
literacy education of high-risk first-graders. Reading Research Quarterly, 29, 9-38. 
17. Humboldt, K. W. (1876). The heterogeneity of language and its influence on the intellectual development of mankind. 
18. Foucault, M. (1994). The Order of Things: Archaeology of the Human Sciences. USA: Vintage Books. 
19. Dilthey, W. (1989). Introduction to the Human Sciences: An Attempt to Lay a Foundation for the Study of Society and 
History. Wayne State University Press. 
20. Adorn, T. (1993). The Culture Industry: Selected Essay on Mass Culture. Rutledge. 
21. Chomsky, N. (1968). Language and Mind. Harcourt Brace Jovanovich, Inc. 
22. Davidson, D. (1999). The Philosophy of Donald Davidson. (Ed) Lewis Edwin Hahn. Illinois: Open Court Publishing 
Company. 
23. Quine, W. V. (1980). From a Logical Point of View: Nine Logico-Philosophical Essays. Harvard University Press. 
24. Saussure, F. de. (1966). Course in General Linguistics. Edited by Charles Bally, Albert Sechehaye collaboration with 
Albert Riedlinger. Translated by Wade Baskin. 
25. Wittgenstein, L. (1980). ‘Culture and Value.’ (Trans. by Peter Winch) Chicago: Chicago University Press. 84. 
26. N.N. Marazova, (2004), English Lexicology, Drofa Publishing House, Moscow. 
 
Түйін 
Бұл мақалада автор тілдегі сөздердің  орны мен халықаралық мәдени қарым-қатынаста ағылшын тілін үйретуде 
олардың лингво-мәдени және әлеуметтік-мәдени негізін ескере отырып лескиканы оқытудың маңыздылығын ашуға 
тырысады. Автор лексиканы үйретудің нақты жолдарын береді. Лексиканы үйрету кезінде үй тапсырмасы да назар-
дан тыс қалмағанын байқап отырмыз. 
 
Резюме 
В этой статье автор пытается рассказать о важности слов в языке и значимость преподавания лексики в изучении 
английского  языка  принимая  во  внимание  их  лингво-культурные  и  социо-культурные  аспекты  для  успешной 
межкультурной коммуникации. Он дает несколько конкретных и практичных путей в преподавании лексики. Как мы 
видим, также не осталось незамечанным использование домашнего задания в преподовании лексики. 
 
Resume 
In this article author tries to mention about the place of words in a language and the importance of teaching vocabulary 
with  their  lingua-cultural  and  socio-cultural  backgrounds  in  teaching  English  for  successful  intercultural 
communication. He gives some concrete and practically usable ways in teaching vocabulary. The use of homework has not 
been also neglected to be mentioned in teaching vocabulary. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
84 
ABOUT PECULIARITIES OF THE MASTERING OF THE INNOVATIVE EDUCATIONAL 
TECHNOLOGIES AT SOME EDUCATIONAL INSTITUTIONS 
 
A.A. Shaukhanov – candidate of the pedagogical sciences, 
assistant professor of Taraz state pedagogical institute 
 
It is important not simply to feed of the hungry by the fish,  
the main - teach his to caught it. 
If you will give him a fish, that will help only once,  
but if teach to caught, that feed lifelong! 
 
The  main  purpose  of  the  modern  school  is  concluded  in  efficient  issue  the  most  valuable  and  actual 
experience, accumulated by previous generations so that pupils have been able greatly qualitative to  possess  it. 
Herewith, advancing on the way of the reduce knowledge, they for long years have saved the love to education, 
have been able to find own "I" in this world, greatly packed to reveal it's personal potential and realize it with 
the profit for himself and a society. The approximate ideal there is beside many teachers, but real practice of the 
education too powerfully disperses with such valuables target installation. The school as before else remains to 
be  oriented  on  the  development  knowledge  ofskills  and  habits,  methods  of  the  education  in  basically 
reproductively, but an interaction of the teachers with pupils often directively. 
The  modernization  of  the  education  is  not  possible  without  any  clear  answers  to  the  key  questions  of  it's 
building: for what (the purposes and values), that (the content) and as (technologies) necessary to teach growing 
the generation.  Exactly the mastering and the efficient usage the educational technologies capable to do the most 
contribution, both in the modernization of the education, and in an increasing of the quality of education. 
Any an area of the school knowledge presents itself the educational minimum of the content (the standard) of 
corresponding of the sciences and art (the culture), which necessary to adopt on determined step of the education.  
The  modern stage  of the  development of the school is characterized  increasing creative activity of a teacher. 
Exists  certain  "blast"  of  pedagogical  ideas,  discoveries,  decisions  of  difficult  problems  of  the  education  of  
personality.  That  fact  that  in  a  center  of  attention  of  a  teacher  turned  out  to  be  the  pupil,  his  internal  world, 
requires from each teacher of high level of the pedagogical skill, after all "defect child - his value, not revealed by 
the teacher". Any pedagogical technology must be a re-interpreted by the teacher and is painted by creative and 
emotional attitude to his a deal and sincere love to children. 
The particularities of the mastering of the new educational technologies: 
 a development of the project, program, stages of transformed the action on mastering by group of educational 
the technology; 
 graduality, an evolutionary work with the teaching staff; 
 overcome  of  the  conflicts  through  realization  on  the  debated  platform  of  the  cultural  organized 
communication. 
V.V. Guzeev, A.S. Sidenko write: "In get prettier group on the debated platform activity teacher and managers 
on permit conflict passes following stages: 
 beside  participant  of  the  debates  is  formed  positive  motive  on  searching  for  of  the  permit  to  problem-
solving situation; 
 are  created  the  positive  psychological  climate  for  searching  for  of  the  possible  decision  to  account  of  the 
unwinding of the communication processes; 
 are entered rules of the discussion (the debates); 
 are listened the alternative standpoints; 
 are realized arguments, costing for angel of approach to decision of the problem; 
 are discussed arguments, are searched for reason for association (to account of the principle of the addition, 
revision) alternative standpoints; 
 is formulated integral standpoint; 
 are participants to reflexon cause of the process of the reception of decision and got conclusion.  
To get the results of the mastering by pedagogical group to educational technology, it is necessary to create in 
group a good climate, develop the initiative and creative mindset teacher" [1, p. 179], – continue to researchers. 
This  necessities  condition  that  teacher  can  self-determinate  to  unwinding  in  school  innovative  processes,  to 
professional  growing  in  the  field  of  qualitative  change  of  the  scholastic-educated  of  the  process.  The  teacher  at 
this stage it is important to see and feel support of the administration and that particularly it is important, beside it 
must appear the motive to mastering of the new educational technologies.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
85 
The  following  moment  –  a  making  the  command  of  the  teachers,  who  can  become  the  leader  in  unwinding 
innovative processes in school it’sproblems: find "carrier" (the author) of the educational technology, reveal as a 
result  of  studies  of  the  scientifically-methodical  literature  of  the  technological  description  of  the  educational 
technology, which pedagogically reasonable introduce in life of the school; master itand create the sample of the 
work on chosen technologies). 
Hereinafter  necessary  to  create,  adapt  the  program  "germinations  of"  the  educational  technology  in  holistic 
pedagogical  group  with  provision  for  individuality  each  teacher,  gradually  come  to  condition  of  success,  to 
mechanism of the mastering of educational technology. When mastering by group of the educational technology 
can appear the different difficulties on each stage of the given process. The specialists note the advantage of the 
transition  from  subject-object  relations  to  subject-subject,  supposing  that  under  the  first  type  of  the  relations  is 
realized linear administration, usually suppressing initiative and creative thought of the teachers. 
At  second  type  of  the  relations  the  teacher  becomes  to  the  subject  of  the  activity  on  mastering  of  the  new 
educational  technology.  He  sees  the  purpose  of  its  activity,  presents  it’s  results,  realizes  the  program  of  it’s 
achievement (that, as, in what sequences, by means of what he will realize). He is capable to find in its experience 
"island of" activity of the new type (the elements of the new educational technology) and "increase" them before 
mastering of the holistic educational technology. 
Introduction  of  concrete  technology  of  the  education  in  any  school  most  often  comes  of  participation 
themselves  authors  and  their  followers.  It  is  required  it  is  enough  long  period  of  adapting  of  the  teachers  to 
technologies  of  the  education  for  it’s  using  when  learning  concrete  scholastic  subject.Regrettably,  modern 
pedagogical faculties of the high school do not prepare their own graduates to work in mode of the technologies of 
the  education.  The  future  teacher  practically  do  not  know  of  the  particularities  of  the  technologies  of  the 
education, more so peculiarities of their exhibit to concrete scholastic subject. So, in this problem by the most 
weak section remain the teacher of the school.  
Sh.T.  Taubaeva  characterizes  the  experience  as  follows:  "the  experience  is  a  facility  of  the  cognition  and 
criterion of the truth, result of the merging in dialectical unity and interactions of the theory and practical persons. 
Hereoffollows that pedagogical experience is transformed by people by objective experience. Forming beside the 
teacher  of  the  qualitative  new  experience  and  is  understood  by  us  as  transformation  objective  existing  (exactly 
objectivity and there is main sign of the experience, giving the key to cognition of the laws of the reality) of the 
experience in new form of it’s development: leading pedagogical experience" (LPE). 
Hereafter, the scientist writes: "…this work on study, generalization and usage LPE is a component part of the 
methodical  work,  directed  on  increasing  of  the  qualifications  of  the  teacher,  analysis  of  the  experience  expects, 
first  of  all,  a  study  of  the  essence  of  the  leading  idea.  Beside  them  (the  creative  teachers  –  revision  SH.A.)  is 
formed clear belief about stages of the work on planning of given the activity. 
1. The choice of the objects of the study and development of the standards of the judgment of efficiency 
of the experience. 
2. The determination of the stage of studying of an experience and determination of the concrete problems of 
the work with account that that proceededto itand that for to itmust follow. 
3. The planned accumulation of the actual material, a collection of the information on all marked to questions. 
4. The analysis and  generalization  of the collected  material, collation  of  got the conclusion  with positions  of 
the modern pedagogical theory for the reason of the discovery of the scientific value of the studied experience and 
determinations  of  the  sphere  of  it’s  introduction:  a  registration  conclusion,  estimation  of  the  experience  with 
standpoint  of  the  development  of  the  pedagogical  theory  and  stating  of  the  new  problems;  preparation  of 
recommendations,  order  of the scheduling the plan  of studying,  generalizations and spreading LPE,  need  of the 
revealing of the problem, corresponding to need of the school, a determination of the teachers, whose experience 
on separate questions will be studied for the reason issues it’s others and so on" [2, p. 15, 57]. 
As  the  practice  of  the  schools  shows,  a  process  of  the  use  educational  technology  often  meets  on  it's  way 
determined  difficulties, particularly concerning  initial stage  of the process, the  most complex and unpredictable, 
which in pedagogical literature is named introduction identified and mastering. 
As is well known, purpose of the pedagogical technologies and any innovations consists in that to in good time 
and be effectively used both in school ambience, and on the other steps of the educational system state. 
As  a  rule,  scholastic  group  fights  back  introduction  of  an  innovations  in  scholastic  process.  Than  more  not 
ready pedagogical collective to  meeting  of the  educational novelty, that  more time  will  occupy the stage  of the 
mastering  technology  beside  group.  Obviously,  young  teachers  more  receptive  to  innovations,  than  teachers  of 
average and elderly age, got accustomed to work on traditional, produced scheme. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
86 
B.Santo nonsusceptibility of the environment to the new considers as intrinsically inherent to it characteristic, 
he  writes:  "That  resistance,  often  even  hostile  reaction,  which  meets  the  ambience  a  new  thought,  follows  to 
consider  the  objective  factor.  Consequently,  companion  (satellite)  of  the  innovation  is  a  danger  of  the  potential 
conflict" [3]. 
About  stage  of  the  mastering  of  technologies  H.Liymets  writes:  "If  some  pedagogical  innovation  sharply 
disagrees  the  former  style  of  the  functioning  of  the  teachers  and  pupils  then  to  more  deep  it's  introduction  in 
school practice possible to proceed only then, when whole style of the scholastic work will greatly changed" [4]. 
Innovative ideas grow old, due to stillnessof thinking of an administration and pedagogical staff of the school, 
which follow the outdated logic. Innovations it is difficult entrench in area of the school of education. But when 
due to effort from outside, pedagogical practice takes change, they already, as a rule, grow old.  
As  of  K.Angelovski,  approximately  51%  teachers  ready  are  comprised  of  an  innovative  activity  that  is 
identified "without brakes" and as much as, at least once, on the first time, in a reserved manner, mistrustful, but 
occasionally openly hostile pertain to innovation. 
Sh.T.  Taubaeva,  S.N.  Laktionova  keep  the  following  position:  "Efficient  decision  of  the  modern  social 
problems  of  the  development  of  the  system  of  the  education  possible  at  this  moment  only  at  orientation  on 
permanent transformation of the pedagogical theory and practice, on development and realization of an innovative 
approach  to  education  and  upbreeding  of  the  growing  generations,  as  well  as  active  position  participant  of 
innovative processes, first of all, an organization of the  education,  development  of an innovative potential", and 
hereinafter specialists confirm that for efficient work in the future individuals must gain in school following skills 
and habits: 
- an  initiative, cooperation,  work  in  group, a  mutual  education,  estimation, communication, skill  logically to 
think, decision of the problems, decisions making, reception and usage of an information, planning, skill to learn, 
multycultured skills [5, p. 131, p. 168]. 
V.V. Guzeev, A.S. Sidenko, Z.A. Abasov oppose the act of innovations in educational process, preferring an 
introduction a mastering, as activity  voluntary, motivated and intrinsically taken.At the same time  point out that 
the  introduction  of  the  new  knowledge,  it  is  necessary  to  consider  two  things:  the  innovative  potential  of  the 
ambience (including educational institutions), and the interest of participants in innovative activities, that is to say 
teachers,  in  innovations.The  introduction,  by  their  definition,  the  process  of  violent,  involving  conflicts  and 
contrary to the democratization of the school life and the modern society in general. Exactly for this reason, act of 
the  introduction comes across  on a resistance  of the teachers, standing it outside  of the  frames of the traditional 
school. 
The specialists have defined two groups of the problems, in accordance with introducing of the innovations in 
the educational process: 
 the  mastering  of  the  educationaltechnology  by  teachers  and  an  introduction  it  in  the  practice  of  the 
functioning of the schools; 
 the preparation of pupils to teaching in condition, when teachers use a new educational technology. 
The  authors  have  defined  the  measures,  connected  with  the  permit  ofthe  problem  on  an  involvement  of the 
teachers in process of the innovative activity. Upon their opinion, the measure data will promote more certain and 
more quick passing by teachers of the stages of the introduction, mastering, stable of the usage of thetechnology: 
A) the granting teachers to full an information about the purposes introduced innovation, expected results and 
functional duties of the innovators; 
B) the connection of the teachers already at the stage of the decision a making to discussion given a question 
and account of the whole spectrum of the opinions; 
C)  differentiated  a  work  with  the  different  groups  of  the  teachers  with  depending  on  their  resistance  to  an 
innovation; 
D) the material, financial and psychological support, the formation of the positive motivation of the innovative 
of an activity; 
E) constant and obligatory for all the teachers scientifically-methodical training (the problem-solving seminars, 
conferences, "round tables", trainings). 
The  wide-spread  opinion  that  the  introduction  of  a  new  educational  technologies  is  held  up  because  of  the 
pedagogical conservatism. However, possible, this occurs on other reason: 
 the absence of the comprehensible for the teachers of the technological description; 
 the insufficiency of the didactic accompaniment and it's a receivership; 
 the absence of the qualitative preparing of the teachers on an usage of the given  technology. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
87 
On the contrary, the introduction of the educational technology is a kind of the fashion school administration 
and the teaching staff, on the one hand, it is a positive indication of the desire to innovations, and with another – 
disturbing fact: without knowing clearly are using the right tools, you can not to get the desired result. 
The choice, introduction and the translation of the educational technologies must be built on the grounds of the 
deep  analysis  their  target  directivity,  content  of  the  complex  educational  instrument  in  correlation  with  their  an 
influence  upon  a  development  of  the  personality  child.  At  this  moment  in  mass  school  practice  a  choice 
educational  technologies  occurs  most  often  because  of  simple  longing  to  the  whole  new,  but  the  criterions  are 
organizing-pedagogical conditions to their realization, for instance: 
 there is a teacher, who passed the curriculum on mastering given of the technology; 
 in technology is designed the kit  of the complextextbooks for all the stages of the school education; 
 is prepared much colorful the scholastic allowances (the textbooks, notebooks, questionaries, etc); 
 in given technology are presented textbooks for majority the school subject; 
 heard that on given technology the children have a good result in academic progress of the pupils; 
 given technology is a new and pertains to the developing education and etc. 
Thereby,  directly  or  indirectly  the  innovative  educational  technologies  gradually  overpunch  themselves  the 
road across the incomprehension, conservatism, but here and there and obstruction, gradually increasing the field 
of activity and involving in it all greater amount of the educational process participants. Occurs this, in the most 
cases, due to the  evolution-revolutionary  development information technologies, converting reality, which  more 
reminds  "unceasing  blast"  or  "arms  race",  than  onward  development.  Pedagogics  as  the  science,  either  as  the 
process of the education, on length of the many ages, presented itself certain frozen mass, not found itself vents or 
new  vectors  of  the  development,  but  this  lasted  until  begun  information-digital  revolution  at  the  end  of  the 
20
th
century. 
 
1. Гузеев В.В., Сиденко А.С. Проблемы, особенности и процедуры освоения новых образовательных технологий в 
педагогических коллективах // Школьные технологии. – 2000. - № 1. - С. 175-180. 
2. Таубаева Ш.Т. Передовой педагогический опыт: от теоретического осмысления к практике. – Алматы, РИК. 
1997. – 122 с. 
3. Санто Б. Инновации как средство экономического развития. – М.: Прогресс, 1990. – 240 с. 
4.  Лийметс Х.Й.  Групповая  работа  на уроке.  (Новое  в  жизни,  науке,  технике.  Серия  Педагогика  и  психология, 
№7). – М.: Знание, – 1975. – С. 64.  
5. Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововведений в системе 
образования. – Алматы: Ғылым, 2001. – 296 с. 
6.  Кречетников  К.Г.  Методология  проектирования,  оценка  качества  и  применения  средств  информационных 
технологий обучения. – М.: Изд-во Госкоорцентр, 2001. 
7.  Матрос  Д.Ш.  Внедрение  информационных  и  коммуникационных  технологий  в  школу.  //  Информатика  и 
образование, – N 8. – 2000. – С. 9-11. 
 
Түйін 
Бүл мақалада білім беру ордаларында инновациялық білім беру технологияларын енгізу ерекшеліктері суреттел-
ді, сонымен  қатар осы  процесске қатысты мәселелер. Информация  технологиясы қазіргі таңдағы мәлімет әлемінде 
орны ерекше. Информатизация  процессінің  қоғамдағы  орны алдыға ұмтылып, тәрбиеде және  оқуда жаңа талаптар 
ұсынады. Заманауи  қоғам өзінің азаматтары өзімдік болуына, белсене жұмыс істеуіне, шешім қабылдауына, өзгерін 
жатқан өмір талабына тез үйренуіне қызығушылық танытады. 
Адам тұлға ретінде қалыптасу үшін заманауи мектеп сондай жағдай жасауға тиіс. Білім беру инновациясы – бұл 
түрлі  формаларды  пайдалану  және  оқу  барысындағы  ұйымдастыру  тәсілдері;  педагогикалық  жағдайларды  ұсыну, 
және әр оқушы өзінің ойын, өзімді лігін көрсетуге мүмкіндік береді. 
Қазіргі танда оқушылардың сапалы білім алуына қатаң талаптар қойылады. Түрлі формаларды пайдалану және 
оқу  процессінің ұйымдастыру тәсілі оқушының біліктілігін нығайтуға, сабақтың мамандық практикалық мақсатың 
және сонында өзінің мамандырылған педагогикалық барысының кепілдірілген, жоспарлаған нәтижесіне қол жеткізу-
ге мүмкіндік береді. 
Заманауи информациялық білім беру технологиясы мектеп жаңарлатуының басты талабы болып сапалады. Олар 
мұғалімнің еңбегін жеңілдетін, формаларды және оқу тәсілдерін түрлендіруге, оқушының тұлға ретінде қалыптасуы-
на, оқу процессін ұйымдастыруға, сонымен қатар білім берудің нақты нәтижесін қолға алуға мүмкіндік береді. 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
88 
Summary 
The article describes the particularities of the processes  of the introduction and the mastering of innovative educational 
technologies in some educational institutions, as well as most typical problems, connected with these processes. 
Information technologies occupy the special position in the modern information world. Process  of the informatization a 
society becomes all more dynamic and brings forth the new requirements to education and education students. The modern 
society  is  interested  in  that  that  it's  people  were  capable  by  themselves,  actively  to  act,  come  to  a  conclusion,  be  flexible 
adapted to changing conditions of the life.  
A modern school must create the conditions for formation of such personality. The innovations in the education – is the 
usage of the varied forms and methods of the organization scholastic activity; making of the pedagogical situations, allowing 
each pupils to show the initiative, independance.  
At present, the high requirements are presented to a quality of the knowledges of the students. Usage of the different forms 
and  methods  of  the  organization  of  the  educational  process  allows  to  raise  the  motivation  training,  professional-practical 
directivity of the lessons and in the total to obtain of the guaranteed scheduled results of it's professional pedagogical activity.  
The modern information-educational technologies become one of the most important instruments of the modernization of 
the school. They relieve the work of a teacher, allow to vary the forms and ways of the education, organize the process of the 
education with account of the personality features of the pupil, as well as to trace the concrete results of the education. 
 
МӘДЕНИАРАЛЫҚ БІЛІКТІЛІКТІҢ НЕГІЗІН ҚҰРАЙТЫН МАҚСАТТАР МЕН 
ПРИНЦИПТЕРДІҢ ЕКІНШІ ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ РОЛІ 
 
Г.Е. Нұртаева – аға оқытушы, Абай атындағы Қаз ҰПУ 
 
Қазіргі  таңда  егеменді  еліміздің  басқа  мемлекеттермен  қарым-қатынасы  нығайып,  артып  отырған 
шақта елімізге шетел тілін жетік меңгерген, келешекте білімін түрлі саладағы қарым-қатынас жағдайында 
еркін пайдалана алатын, ой өрісі кең, білімді мамандар қажет екені белгілі. Әр тұлғаның қоғамның әртүр-
лі саласында қол жеткізген жетістіктерінің нәтижелері әртүрлі дәрежеде болмақ, сол себептен шетел тілін 
оқытудың мақсаты тек нақты білім іскерліктерін ғана біліп қоймай, тілдік тұлғаны қалыптастыру болып 
табылады,  оған  шет  тілі  «өмір  заңдылықтарында»  және  «нақты  жағдаяттарда  қарым-қатынас  жасай алу 
үшін» де қажет болмақ (1, 60). 
Білім  беру  үдерісіндегі  ең  негізгі  мәселе  –  шет  тілдерінің,  сондай-ақ  екінші  шет  тілін  оқытудың 
мақсаттарын  нақтылап  анықтау  болып  табылады.  Оқыту  процесін  құрайтын  барлық  әдіс-тәсілдердің 
жиынтығы,  нақтылап  айтсақ,  оқытудың  тактикасы  мен  стратегиясы  шет  тілдерін  оқытудың  мақсатын 
құрайды. Ол маңызды әлеуметтік-педагогикалық және әдістемелік категорияға жатады (2, 24). 
Ал шет тілдерін оқыту әдістемесіндегі мақсат – оқыту кезінде алға қойылған міндеттердің бір жүйеге 
тоғысуы мен субьектінің мәдениетаралық қарым-қатынас біліктілігін қалыптастыру болып табылады. Ол 
бөтен мәдениет пен мәдени диалогқа қатысу арқылы көрініс табады. Бұл мақсатқа өзіміз оқытып отырған 
студенттердің  мәдениаралық  біліктілікке  қабілетті  болу  мүмкіндігін  қалыптастыру  арқылы  ғана  жете 
аламыз (3, 74). 
Мәдениаралық  қарым-қатынас  біліктілігі  дегеніміз  –  күнделікті  өмірде  қолданылатын  әдет-дағдылар 
мен салт-дәстүрлер туралы ілім, ұлттық мәдени құндылықтарды түсіне білу, сондай-ақ, күнделікті өмірде 
жиі қолданылатын ым-ишараларды да білу. Біз студенттерге тілді ғана үйретіп қоймай осы аталған әдет-
дағдыларды қатар беріп отырсақ, айтарлықтай нәтижеге қол жеткіземіз. Тіл үйреніп жатқан студенттері-
міз басқа елдің мәдениетімен кездесіп қалған жағдайда ешқандай психологиялық күйзеліске түспей, емін 
-еркін қарым-қатынасқа түсе алады (4, 28).     
Мәдениаралық біліктілікке үйрету – ол біртұтас кешенді оқу жүйесі, ол тілдік саясат пен қазіргі таңда-
ғы тіл мәселесінің жаңа бағыттарын айқындайтын теориялық материалдар жинағы бойынша, әлем бейне-
сінің фрагменттеріне ден қоюға бағытталған оқу-әдістемелік шараларды іске асыру бойынша жасалына-
ды.  Бұл  бағытта  болашақ  мамандардың  біліктілігін  кәсіби  түрде  шетел  тілінде  дамытуға  да  зор  көңіл 
бөлінеді. Студенттердің шетел тілінде қарым-қатынас жасай алу қабілеттерін қалыптастыру – шетел тілі 
курсының  барлық  оқу-әдістемелік  құрылымын  анықтайтын  оқытудың  басты  факторы  болып  табылады 
және де студенттердің тұлғалық потенциалын белсендіретін құрал болып табылады. 
Мәдениаралық біліктілікті қалыптастыру кезінде ең басты назарға алынатындары когнитивті-комму-
никативті мақсат пен когнитивті-дамушы мақсат болып табылады.  
Когнитивті-коммуникативті мақсат бойынша студенттер шет тілінде жазылған мәтіндерді түпнұсқада 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
89 
оқи  алады  және  оларды  өмірдің  барлық  кезеңдерінде  қолдана  алады,  оқу  үрдісі  олардың  жадында  ұзақ 
уақытқа  дейін  сақталып  қалады.  Сонымен  қатар,  тыңдау,  сөйлеу,  жазуға  да  үйрету  ең  маңызды  үрдіс 
болып табылады.  
Екінші мақсат – когнитивті-дамушы – ол бірінші мақсатпен өте тығыз байланысты, себебі оқу студент-
тердің  когнитивті  қабілеттерін  арттыруға,  интеллектуалдық  ой-  өрістерін  дамытуға  тікелей  ықпал  етеді. 
Екінші  шет  тілін  оқытудың  когнитивті  дамушы  мақсатының  негізі  сол,  ол  студенттердің  ойлау  және 
сөйлеу қабілеттерін дамытып, олардың өз ойларын ана тілдерінде және шет тілдерінде айта білуді көздей-
ді. Ал бұл мақсаттың когнитивті-коммуникативті мақсатсыз орындалуы мүмкін емес (5, 54). 
Екінші шет тілін оқыту барысында оның нақты мақсат-міндеттерін анықтау үшін Н.Д. Гальскованың 
«оқушылардың мәдениаралық қарым-қатынасты жасауға деген қабілеттерін қалыптастыру, оған олардың 
үнемі дайын болуларын және өз беттерімен одан ары дамытуға қабілетті болуларын қалыптастыру» деген 
пікіріне сүйенеміз (5, 56). 
Автор осы мақсатты прагматикалық және педагогикалық деген екі аспектіде алып қарастырады: 
Прагматикалық аспект студенттердің коммуникативтік компетенцияларды меңгеруімен байланысты 
қарастырылады. Олар өздерінің оқып отырған тілдерін күнделікті қарым-қатынас жағдайында, тұрмыста 
қолдана білуге дайын болулары керек. Ол үшін студенттер: 
-  оқып  отырған  тілдің  жүйесі  туралы  толық  хабардар  болулары  керек,  яғни  оларды  қолдану  ережесі 
туралы жақсы білулері керек. 
-  коммуникативтік  дағдыға  ие  болулары  керек,  яғни,  нақты  бір  тақырыпта  әңгіме  қозғаған  кезде 
емін-еркін сөйлей алатындай, толық түсінетіндей және өз ойын еркін айтып, жеткізетіндей жағдайда 
болулары керек. 
Бұл дағдылар арқылы студенттер: 
-  өздерінің  әріптестерімен  ауызша  формада  болсын,  жазбаша  формада  болсын  емін-еркін  сөйлесе 
алады, кез-келген тақырыпта өздерін қызықтыратын мәліметті ала алады, әріптестерінің қойған сұрақта-
рына нақты жауап беріп, пікірталасқа түсе алады; 
- тыңдап немесе оқып отырған мәтіннен қажетті ақпаратты тауып, сол ақпаратты басқаларға өз сөзімен 
жеткізіп бере алады.  
Тіл  үйренуші  жастардың  тілге  деген  қабілеттерінің  ары  қарай  жетілдірілуі,  ана  тілі  мен  өздері  оқып 
жатқан бірінші және  екінші шет тілдерінің өзгешеліктерін ажыратып, түсіне білу қабілеттері екінші шет 
тілін оқытудың педагогикалық аспектісінде қарастырылады (5, 64). 
Жас  ұрпақты  тәрбиелеудің  кешенді  міндеттерін  жүзеге  асыруға  қызмет  жасайтын  оқыту  әдістемесі 
үнемі жаңарып, даму үстінде болады. Оның тиімділігі студент іс-әрекетінің сипатымен айқындалады. Ал 
студенттің  іс-әрекеті  оның  қызығушылығы  арқылы  көрінеді,  ол  әрине  ұстаздың  еңбегіне,  шеберлігіне 
байланысты. Студенттердің пәнге деген қызығушылығын оятып, шығармашылық әрекетін ұйымдастыра 
алмаған ұстаз айтарлықтай табысқа қол жеткізе алмайды. Ол үшін оқытушының өз пәнін жетік меңгеріп 
алғаны  жеткіліксіз,  оқытушы  өзінің  теориялық  білімін  практикамен  ұштастырып  студенттермен  дұрыс 
жұмыс жүргізе алуы керек. Өмірдегі нашар ұстаздардың пайда болуы өз пәнін жетік білмеуіне байланыс-
ты  емес,  ең  бастысы  олардың  өз  білімдерін  өзгелерге  оңай  жолмен  түсіндіре  алмайтындығында.  Олар 
алдында отырған студенттерге қажетті материалды баяндаудың әдістемелік негіздерімен таныс емес, тіпті 
пәннің әдістемесінен жеткілікті хабары жоқ болуы да әбден мүмкін. Сондықтан пәннің әдістемесін игеру 
барысында  оқытушының  алдында  міндетті  түрде  «Кімді  оқытамын»,  «Не  үшін  оқытамын?»,  «Қалай 
оқытамын?», «Немен оқытамын?» деген сұрақтарға жауап үнемі басты назарда болуы тиіс. 
Шет тілінің мұғалімі тілдік жүйенің инженері ғана емес, ол – нақты бір дағдыларды үйретіп, қалыптас-
тыратын  «жаттықтырушы»  да  емес,  ол  алуан  түрлі  мәдениеттердің  тоғысатын  жеріндегі  үлкен  дәнекер, 
яғни, ең басты роль ойнайтын тұлға болып табылады. Ал мәдениет – әртүрлі халықтар мен мемлекеттерді 
бір-бірімен  жалғайтын,  олардың  арасындағы  саяси  және  экономикалық  байланыстарды  нығайтатын 
алтын көпір болып табылады. 
Екінші  шет  тілін  оқыту  бірінші  шет  тіліне  қарағанда  мәдениаралық  біліктіліктің  қалыптасуына, 
дамуына көбірек ықпал етеді. Себебі екінші шет тілін жаңа пән ретінде оқи бастаған студент психология-
лық және физикалық жағынан жақсы дамыған, олар интеллектуалдық жағынан да екінші шет тілін оқуға 
дайын. Бірінші шет тілін оқыған кездерінде олар өздері оқып жатқан елдің мәдениетімен танысып алған, 
олардың мәдениаралық біліктілік жөніндегі түсініктері айтарлықтай деңгейде қалыптасып үлгерген. Сол 
себептен  олар  өздері  тілін  оқып  отырған  елдердің  мәдениетін  қатар  қойып  оларды  бір-бірімен  және 
өздерінің туған елінің мәдениетімен салыстыра алатындай дәрежеге жете алады. Екінші шет тілін осы үш 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
90 
елдің  мәдениетін,  ерекшеліктерін  көрсете  отырып  оқытқан  өте  тиімді.  Себебі  тілін  оқып  отырған  елдің 
мәдени  ерекшеліктерін  білмей  адамдармен  қарым-қатынас  жасау  мүмкін  емес.  Студенттер  тілді  игеру 
барысында өздері оқып отырған тілдің әлемдік бейнесімен таныса бастайды, осы тілде сөйлейтін халық-
тың  мәдениетімен  таныса  отырып  олардың  рухани  байлығынан  да  хабардар  бола  бастайды.  Сондай-ақ 
олардың өмір сүру қағидаларымен және өздеріне тән ұлттық ерекшеліктерімен де танысады. Сол арқылы 
олар саналы түрде ана тілінің, бірінші және екінші шет тілдерінің мәдениетінің өзгешеліктері мен ұқсас-
тықтары  жөнінде  түсінік  қалыптастырады.  Өмір  сүрудің  бөтен  қағидасына  сыни  көзбен  қарау  арқылы 
оқушы өзінің әлемдік бейне туралы ұғымын қалыптастырады.  
Екінші шет тілін оқыту кезінде когнитивті-іс-әрекеттік бағыт қолдану негізінде оқушылардың мәдени-
аралық біліктілігін  қалыптастыруға бағытталған принциптерді міндетті түрде ескеру қажет: 
а)  Ең  басты  принцип  –  оқу  процесін  мәдениаралық  біліктілікке  бағыттау  принципі  болып  табылады, 
оның ең басты кейіпкері – студент, ал студенттің барлық іс-әрекеті нақты мәдениаралық қарым-қатынас 
жасауға бағытталған.   
ә)  Екінші  шет  тілін  оқытудың  когнитивті-интеллектуалдық  бағыты.  Бұл  принцип  оқушылардың 
танымдық қабілеттерін арттыруға бағытталған.  
б) Жасанды субординативті трилингизм принципі. Екінші шет тілін оқыту жасанды триглоссия ретін-
де  жүргізіледі.  Ол  үрдіс  бойынша  оқушылар  екі  шет  тілін  толық  кемеліне  жеткізіп  жақсы  дәрежеде 
үйрене алмайды.   
в) Оқушылардың лингвистикалық және оқу тәжірибелерін ескеру принципі.  
г)  Екінші  шет  тілінің  барлық  коммуникативті  іс-әрекетіне  үйрету  кешенінің  принципі.  Бұл  жерде 
түпнұсқалы  мәтіндер  басты  назарда  болады.  Осы  мәтін  негізінде  сөйлеудің  барлық  түрлеріне  үйретудің 
кешенді бағдарламасы жасалады.  
ғ) Оқытатын жаттығулардың талапқа сай болу принципі.   
д)  Түпнұсқалы  мәтіндермен  жұмыс  жасаудың  аналитикалық  және  синтетикалық  формаларының  бір-
бірімен үйлесу принципі.  
е) Түпнұсқалы мәтіндермен жұмыс жасау кезінде анықтамалық әдебиеттерді дұрыс қолдану принципі. 
Бұл  принцип  жаңа  мәтіндерді  оқу  кезінде  кездескен  грамматикалық  және  лексикалық  сипатқа  ие 
қиындықтарды жеңуге көмектеседі (2, 32). 
Студенттердің мәдениаралық біліктілігін арттыру лингвомәдениет пен мәдениаралық бағытты ұштас-
тыру  негізінде  сәтті  болатыны  белгілі,  ол  үшін  лингвомәдениет  аясы  мазмұнының  толыққанды  болуы 
шарт. Мәдениаралық біліктіліктің қалыптасу үрдісі студенттердің ой өрісін дамытып, өздеріне таныс емес 
әлемнің мәдениетімен кеңінен танысып, игеруіне толық әсерін тигізеді.  
 
1.  Пассов  Е.И.  Коммуникативный  метод  обучения  иноязычному  говорению,  2-е  изд.  –  М.:  Просвещение, 
1991. – с. 60. 
2.  Бим И.Л. Обучение иностранным языкам поиск новых путей / Иностранные языки в школе, 1989, - №1, – 
с. 24, 32 
3.  Рогова Г.В., Рожкова Ф.М. Английский за два года. – М., 1981, – с. 74. 
4.  Васильева Н.Н. Межкультурная компетенция. Стратегии и техники ее достижения / Иностранные языки в 
школе, 2001, - №3, – с. 32. 
5.  Гальскова Н.Д., Гез Н.И. Теория обучения иностранным языкам. Лингводидактика и методика. 4-е издание. – 
М., 2007, – с. 52, 56. 
 
Резюме 
В  статье  рассматриваются  основные  цели  и  принципы  межкультурной  компетенции,  стратегии  и  техники  ее 
достижения в обучении второго иностранного языка. 
 
Summary 
The main objectives and principles of intercultural competence, strategy and technics of its achievement in training of the 
second foreign language are considered in this article. 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
91 
ИНФОРМАЦИОННО-ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В СОВРЕМЕННОЙ 
ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СИСТЕМЕ 
 
М.А. Токбергенова – соискатель, КНУ им. Ж.Баласагына (Кыргызстан) 
 
Современный  период  развития  общества  характеризуется  сильным  влиянием  на  него  компьютерных 
технологий,  которые  проникают  во  все  сферы  человеческой  деятельности,  обеспечивают распростране-
ние информационных потоков в обществе, образуя глобальное информационное пространство. Неотъем-
лемой  и  важной  частью  этих  процессов  является  компьютеризация  образования.  В  настоящее  время  в 
Кыргызстане идет  становление новой системы  образования, ориентированного на вхождение в мировое 
информационно-образовательное  пространство.  Этот  процесс  сопровождается  существенными  измене-
ниями  в  педагогической  теории  и  практике  учебно-воспитательного  процесса,  связанными  с  внесением 
корректив  в  содержание технологий  обучения,  которые  должны  быть  адекватны  современным  техниче-
ским возможностям, и способствовать гармоничному вхождению ребенка в информационное  общество. 
Компьютерные технологии призваны стать не дополнительным «довеском» в обучении, а неотъемлемой 

жүктеу/скачать 5,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: