Тема: белки – это многофункциональные естественные полимеры. Состав и строение белков.  Цель

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
192 
Группа-Аминокислоты. 
1. Объясните значение микробиологического способа. 
2. В чем разница строения молекул белка? 
3. Какие стадии имеются в биосинтезе белков? 
4. Напишите реакцию образования трипепдид-полимера из глицина, серина и цистеина. 
5. Охарактеризуйте третье строение полипептидной цепи белков. 
Группа-Белки. 
1. Напишите уравнение реакции образования белковой молекулы из аминокислот с группой атомов –
SH, -ОН, -СООН, и -NH
2
 в молекуле. 
2. Объясните сущность стадии транскрипции в биосинтезе белков. 
3. Что такое денатурация белков? 
4.  Объясните  преобразования,  происходящие  в  молекулах  белков  в  процессе  питания,  в  том  числе, 
повторный синтез белков. 
5.  Объясните  молекулярное  строение  инсулина,  синтезируемого  в  организме  (аминокислоты  21  и  30 
объединяются с дисульфидным мостиком 2). 
После завершения заданий в группах полученная информация обсуждается вначале внутри группы, а 
затем между группами, перед всем классом. Преподаватель активно участвует в этом процессе. Исследу-
ется,  как  каждая  группа  выполнила  задание.  Безусловно,  что  самые  интересные  задания,  с  которыми 
ученики испытали затруднения, обсуждаются. 
Рассматривается 5-ое задание группы-амин. Преподаватель отмечает, что ответ на этот вопрос объяс-
няется в теме «биосинтез белков в клетке». Отмечается, что синтез белков проходит с участием рибосом, 
и-РНК,  т-РНК,  аминокислот  и  различных  ферментов  в  клетке.  Синтез  белков  проходит  в  две  стадии: 
транскрипция и трансляция. 
Ученики из группы-аминокислоты испытывают сложности с объяснением сущности микробиологиче-
ского способа. Преподаватель  отмечает, что белки составляют  основу всех живых организмов и образу-
ются в самом организме. Однако в данный момент осуществляется получение белков посредством микро-
биологического синтеза. В результате проведенных научных опытов было выяснено, что, размножаясь в 
соответствующей  питательной  среде,  некоторые  микроорганизмы  могут  образовывать  обильную  белко-
вую  массу.  Например,  из  выбросов,  выделенных  при  получении  спирта  из  древесины,  изготавливают 
пищевую закваску для животноводства. После этого процесса аминокислоты и витамины также синтези-
руются посредством микроорганизмов. 
Ученики из группы «белки» испытывают сложности с объяснением «сущности стадии транскрипции в 
биосинтезе белков». 
Стадия транскрипции биосинтеза белков проходит в ядре клетки. Дается информация о белке в форме 
последовательности нуклеотидов на двухцепной ДНК. Копия информации о белке из цепи ДНК выводит-
ся в форме и- РНК. Для этого с помощью фермента в цепь РНК вводится цепь и-РНК. Пройдя поры, она 
входит  в  цитоплазму.  Наряду  с  и-РНК,  на  ДНК  синтезируются  т-РНК  и  рибосом  РНК,  являющиеся  его 
видом.  Таким  образом,  для  того,  чтобы  ученики  пришли  к  заключению  и  обобщению  по  полученным 
новым сведениям, они полностью усваивают информацию о белках из химии и биологии, их свойствах и 
получении. Для этого  ученики каждой группы ломают птичье яйцо и повторно просматривают физико-
химические свойства путем проведения опытов, то есть, основываясь на знаниях, приобретают и навыки. 
Продемонстрировав  в  опытах  характерные  химические  свойства  белкового  вещества,  имеющегося  в 
курином яйце, учащиеся приобретают соответствующие навыки. 
Учащийся  из  каждой  группы  проводит  опыт  с  использованием  оборудования  на  демонстрационном 
столе преподавателя. 
В заключении учащиеся следующим образом заполняют таблицу ЗХЗУ. 
 
Знаю 
Хочу знать 
Узнал 
Образование белковых аминокис-
лот  в  клетке,  различное  строение 
белковой молекулы, функция бел-
ков в клетках живых организмов. 
Изучить  взаимосвязь  между  строением  и 
свойством  белков.  Составить  соответствую-
щие  уравнения  реакции.  Изучить  физические 
и химические свойства белков 
Получение  белков  из  аминокислот, 
различное  строение  полимерных 
белков, их химические качества 
 
Каждый преподаватель должен знать, что критерием усвоения знаний является их творческое приме-
нение.  Творческое  применение  укрепляет  знания,  раскрывает  учащимся  их  практическое  значение. 
Именно по этой причине преподаватель может по мере возможности предложить ученикам использовать 
полученные знания для решения определенных вопросов. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
193 
1.  Проект  курикулума  по  предметам  химия  и  биология  для  бщеобразовательных  школ  Азербайджанской 
Республики, 2007. 
2. Учебники и программы по химии и биологии для средних общеобразовательных школ – последние годы. 
3. Журнал «Курикулум», – Баку, 2008, - 1-4 №. 
4. Вейсова З. Активное/интерактивное обучение, 2005. 
6. Интерактивный курикулум – значение и образцы – Баку: Издательство «Адильог-лу», 2005. 
7. Фараджов М. Межпредметная связь с преподаванием химии, – Баку: Издательство «Маариф», 1989. 
8. Гасанов А.С. и др. Биологическая химия, – Баку: «Азернешр», 1989. 
 
Резюме 
В  статье  высказываются  отношение  к  преподаванию  программных материалов  по  связи  химии  с  биологией.  В 
подготовленной с этой целью таблице были показаны возможности связи химии с биологией. Связываются материа-
лы о  свойствах неорганических веществ, таких как  кислород, вода и растворы,  удобрения из химии,  с процессами 
дыхания  и  фотосинтеза  из  биологии.  Жиры,  углеводы,  азотные  органические  соединения  из  органической  химии 
связываются со сведениями, относящимися к химическим свойствам клеток из общей биологии. В качестве примера 
урока был разработан ход урока, основывающийся на стадии активного обучения. 
 
Resume 
The article tells about the attitude to teaching program materials on relations of chemisrty with biology. In prepared to this 
end table there were shown possible connection of chemistry with biology. Materials about properties of inorganic substances 
are  connected,  such  as  oxygen,  water  and  solutions  of  fertilizer  chemicals,  with  the  processes  of  respiration  and 
photosynthesis  of  biology.  Fats,  carbohydrates,  nitrogenous  organic  compounds  of  organic  chemistry  associated  with 
information relating to the chemical properties of cells from the general biology. As an example of the lesson course lesson 
has been designed, based on the stage of active learning. 
 
БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЕРІК САПАЛАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
М.А. Амирбекова – магистрант, ҚазМемҚызПУ 
 
Егеменді  мемлекеттің  жағдайы  өскелең  ұрпаққа  тәлім-тәрбие  беріп,  олардың  білімінің  сапалылығын 
барынша жоғарғы сатыға көтеруде, ғылымда өзінің жемісті нәтижелерін берген теориялар мен қағидалар-
ды  басшылыққа  ала  отырып,  психологиялық  зерттеулерді  жаңаша  бағдарда  жүргізу  керек  екенін  талап 
етеді.  Қазіргі  қоғамдағы  білім  беру  жүйесі  оқушының  белгілі  бір  мөлшерде  білімді  игеріп қана  қоймай, 
оның  тұлғасын  дамыту  қажеттілігін  де  алға  тартады.  Осы  орайда  Қазақстан  Республикасы  Білім  беру 
тұжырымдамасы білім беру ошағының негізгі звеносы – жалпы білім беретін мектептердің маңыздылы-
ғын  нұсқайды.  Біздің  қоғамның  болашағы  мектеп  оқушыларын  тек  сауаттылыққа  қана  емес,  сонымен 
қатар  белсенділікке,  алдына қойған  мақсат-міндеттеріне  қызығушылықпен  қарауға  тәрбиелеумен  байла-
нысты.  Соның  негізінде  тұлғалық  позициясы  белсенді,  өзінің  күшіне  сенімді,  орындалатын  іс-әрекетке 
шығармашылықпен  қарайтын  тұлға  қалыптасады.  Әрине  эмоциялық-ерік  сфералары  дұрыс  қалыптаспа-
ған оқушыларда осындай сапалардың көрініс беруі қиындайды немесе қалыптаспауы да мүмкін. Оқушы-
лардың ерік сапаларының дұрыс дамуын ұйымдастыру оқу процесін нәтижелі меңгеруге жетелейді. Ерік 
оқушының дербестігі мен жауапкершілігін анықтайтын тұлға дамуының негізгі мәселелеріне жатады.  
Тұлғаның  негізі  балалық  шақта  қалыптасады,  сол  себепті  бастауыш  мектеп  жасы  ерік  сапаларын 
дамытудың маңызды кезеңі болып табылады. Күнделікті өмірде құрдастарымен қарым-қатынаста бастау-
ыш сынып оқушысы табанды, мақсатқа ұмтылғыш және ұстамдылық танытуы мүмкін, ал оқу іс-әрекеті-
нің  табысты  болмауы  осы  сапалардың  әлсіз  және  еркін  дамуының  салдары  болуы  мүмкін.  Сол  себепті 
бастауыш сынып оқушыларының ерік сапаларының мотивациясы кейде жұмбақ болып қалады.  
Оқушылардың  ерік  сапаларын  білім  беру  процесінде  зерттеу  Н.И.  Гуткинаның,  В.А.  Иванниковтың, 
Е.П.  Ильиннің,  О.А.  Конопкиннің,  В.А.  Кружецкийдің,  А.М.  Прихожанның,  В.И.  Селивановтың,  
Т.И. Шульганың, В.С. Юркевичтің еңбектерінде көрініс тапқан. 
Бастауыш  мектеп  оқушыларының  ерік  сапалары  мәселелеріне  арналған  еңбектерде  (Л.И.  Божович, 
Н.И.  Гуткина,  А.М.  Прихожан,  Т.И.  Шульга)  оқушыларда  ерік  сапалары  дамуының  жеткіліксіздігі 
балалардың  мектептегі  оқуға  дайын  еместігімен  байланысты  екендігі  байқалады.  Бұл  өзін  жүйелі  түрде 
еңбектенуге  мәжбүрлей  алмаудан,  бастаған  ісін  аяғына  дейін  жеткізе  алмаудан,  жұмыс  істеуіне  кедергі 
келтіретін эмоцияларды тежей алмаудан, мұғалімді зейін қойып, мұқият тыңдай алмау мен оның талапта-

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
194 
рына бағына білмеуден көрінеді. Психологтардың практикалық тәжірибелерін талдау балалардың мектеп-
ке психологиялық дайындығы көбінесе интеллектуалдық дайындықтың айтарлықтай жоғары деңгейімен, 
ал ерік тұрғысынан дайындықтың төмен деңгейімен сипатталатындығын көрсетеді [1]. 
Бастауыш  мектеп  оқушыларының  ерік  біліктері  әлі  дұрыс  қалыптаспаған.  Оларда  мақсатқа  ұмтылу 
айқын байқалмайды, олар әрекетті сәтті орындауға болатын жағдайларды ойша талдап, таңдай алмайды, 
сондай-ақ, көбінесе қиындықтармен күресуге, ойлағанын аяғына дейін жеткізуге дайын емес. 
Сонымен  қатар  еріктік  реттеу  тек  ерік  біліктерінің  болуын  ғана  емес,  сондай-ақ,  ерік  сапаларының 
көрінуін де қажет етеді. Мысалы, әрекеттердің жоспарын ойластыру үшін ұстамдылық керек, міндеттерді 
шешудің  бірнеше  нұсқаларының  ішінен  біреуін  таңдау  немесе  міндеттерді  шешу  барысында  жіберілген 
қатені түзету үшін табандылық таныту қажет. Бірақ бастауыш мектеп жасында тұлғаның мұндай сапала-
ры  енді  ғана  қалыптасудың  бастапқы  кезеңінде  болады.  Әуелі  бұл  сапалар  оқу  іс-әрекетін  орындаумен 
байланысты жағдайларда ғана көрінеді, ал кейін оқушы іс-әрекетінің басқа да сфераларына тарайды. 
Бастауыш сынып оқушыларында ерік сапаларының дамуы байқала бастайды. Осы жас кезеңінде ерік 
сапаларының  даму  ерекшеліктерін  зерттей  келе,  зерттеушілер  олардың  дамуының  жеткіліксіз  дәрежеде 
болуы көбінесе балалардың мектептегі оқуға дайын еместігімен байланысты екендігін көрсетеді [2]. Бұл 
мінез-құлықтың  импульсивті  түрлерінен,  мұғалімді  тыңдай  алмау  және  түсінбеуден,  оның  талаптарын, 
сондай-ақ,  мектеп  өмірінің  нормалары  мен  ережесін  орындай  алмаудан  көрінеді.  Мұғалімдер  мектепке 
келу сәтінде балаларда өз жұмысын ұйымдастыра білуден, үй тапсырмасын өз бетінше орындай алудан, 
өз әрекеттері мен қылықтарын қадағалай алудан көрінетін ерік сапалары жеткілікті дәрежеде қалыптасқан 
деп күтеді. 
Осыған  сүйеніп,  мұғалімдер  оқушыларда  когнитивті  компоненттерді  дамытуға  көп  көңіл  бөліп,  өз 
қабілеттерін  жүзеге  асыруға,  компетенттілігін  арттыруға  мүмкіндік  беретін  тұлғалық  сапаларды  қалып-
тастыруға  мән  бермейді.  Сөйтіп  оқушыларды  оқудың  сыртқы  жағына  –  компетенттілік  сезіміне  көңіл 
бөлмей, ересектер тарапынан өз жұмысына жоғары баға алуға бағыттайды.  
Е.И.  Игнатьевтің,  В.И.  Селивановтың  және  басқалардың  зерттеулері  1-3  сынып  оқушыларында  ерік 
күшін  таныта  білу  айтарлықтай  арта  түсетіндігін  көрсетеді,  бұл  олардың  ақыл-ой  іс-әрекетінен  анық 
көрінеді. Ерікті ақыл-ой  әрекеттері қалыптаса бастайды: арнайы есте қалдыру мен  оқу  материалын еске 
түсіру, ерікті зейін, мақсатты және тұрақты бақылау, ойлау міндеттерін шешудегі табандылық [3]. 
Е.П. Ильин С.И. Хохловтың еріктің даму деңгейі әлсіз оқушылардың өздерін қызықтыратын пәндерді 
оқу кезінде ғана жоғары және айтарлықтай тұрақты белсенділік танытып, ал «ұнатпайтын пәндерді» оқу 
кезінде  ерік дамуының деңгейі жоғары оқушылар ғана жоғары әрі тұрақты белсенділік танытады дейтін 
көзқарасын  талдайды.  Бұл  жастағы  балаларда  іске  кедергі  келтіретін  күшті  эмоциялардың,  сыртқы 
әсерлердің  ықпалымен  күресуге  қабілетті  ерік  механизмдері  әлі  дамымаған.  Көбінесе  төменгі  сынып 
оқушылары  ерік  белсенділігін  тек  басқалардың  еркін  жақсы  орындаушы  болу  үшін  ғана,  ең  алдымен, 
ересектердің, оның ішінде мұғалімдердің жақсы ілтипатына бөлену үшін танытады [4]. 
Бастауыш  мектеп  оқушыларында  дербестік,  өз  бетінділік  белгілі  бір  деңгейде  дамыған,  ол  көбінесе 
олардың  жағдайды  және  ондағы  өз  рөлдерін  сыни  тұрғыда  ұғыну  нәтижесінде  емес,  эмоциялары  мен 
тілектерінің  салдарынан  болады.  Жалпы  ережелерге  әдейі  бағынбау  –  бұл  қыңырлықтың  көрінісі,  оны 
оқушылардың өздері ересек, тәуелсіз, табанды және қайсар екендіктерінің көрінісі ретінде бағалайды. 
Бастауыш мектеп жасының соңына қарай шешім қабылдағыштық айтарлықтай дамиды, бұл да белгілі 
бір  шекте  осы  жас  кезеңінде  импульсивтіліктің  әлі  де  жоғары  болуымен  байланысты  болуы  мүмкін. 
Бастауыш оқушыларының батылдық танытуы көп жағдайда баланың құрдастар тобында болуына немесе 
өзі жалғыз батылдық танытуына байланысты. Құрдастар тобы аталмыш ерік сапасының көрінуіне жағым-
ды ықпал етеді. Төменгі сынып оқушыларында ұстамдылық, өз сезімдерін басқара білу артады, ол әуелі 
ересектердің талаптарына бағынудан көрінеді және мектептегі мінез-құлық ережесіне балалардың мінез-
құлқы бағынған кезде дәл осы жас кезеңінде беки түседі [5]. 
Бақылаулардың  көрсетуінше,  екінші  сынып  оқушылары  өзін-өзі  ынталандырудың  кейбір  тәсілдерін 
қолданады: өзін-өзі жігерлендіру, оқыған кітаптарындағы кейіпкерлерді еске түсіру. Қыздар ұл балаларға 
қарағанда  ұстамдырақ,  өйткені  ұлдарда  импульсивтілік  күштірек  [92].  Ұстамдылықтың  жоқтығы  еріксіз 
зейіннің ерікті зейіннен басым болуынан байқалады, бұл балалардың оқу тапсырамаларынан оңай ауыт-
қып  кетуіне,  яғни,  бастауыш  сынып  оқушыларының  тәртіпті  әдейілеп  бұзбауына  әкеледі.  С.А.  Петухов 
үшінші сынып оқушылары еңбекке қарағанда ойын мен оқуда жақсы ынта танытатындығын көрсетті [6]. 
Мінез-құлықтың жаңа түрлерінің пайда болуы бала үшін міндетті болып табылатын, тәртіпті, жинақы 
болуды  талап  ете  отырып,  бірқатар  нормалар  мен  ережелерді  сақтау  қажеттілігін  анықтайтын  және  т.б. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
195 
оқу іс-әрекетімен байланысты. Алайда баланың мектепке келуі өздігінен бұл сапалардың көрінуін қамта-
масыз  етпейді.  Олар  арнайы  ұйымдастыруды  талап  етеді.  Осы  жерде  қарама-қайшылық  туындайды: 
мектеп табалдырығын аттаған сәттен-ақ баладан дамудың жаңа әлеуметтік жағдайында енді қалыптасуы 
тиіс нәрсені талап етеді. «Ешбір мұғалім ешқашан оқушыдан шешу жолын алдын-ала үйретпеген арифме-
тикалық есептерді шешуді талап етпейді. Бірақ көптеген мұғалімдер оқушылардан жинақылықты, жауап-
кершілікті,  ұқыптылықты,  т.с.с.  талап  етеді.  Бірақ  сол  кезде  балаларға  алдын-ала  сәйкес  біліктер  мен 
дағдыларды беруді және оларды тиісті әдеттерге баулуды ойламайды» [1]. 
Осыған байланысты бұл кезеңдегі тәрбиелеудің міндеті – оқытудың алғашқы жылдарында оқушыны 
өз  мінез-құлқын  саналы  түрде  басқара  білуге  үйрету  және  оның  бойында  сол  үшін  қажетті  тұлғалық 
сапаны қалыптастыру деп көрсетеді Л.И. Божович. Ол үшін төмендегідей жұмыс жүйесін жүргізу қажет: 
біріншіден, әуел бастан-ақ өзінің жаңа жағдайына жағымды қатынасты қалыптастыру және осы қатынас-
ты бастауыш мектеп жасы кезеңінің барысында сақтап қалуға тырысу; екіншіден, меңгерген білімдеріне 
танымдық  қызығушылықты  дамыту,  интеллектуалдық  күштену  мен  интеллектуалдық  қиындықтарды 
жеңуге  дағдыландыру;  үшіншіден,  ырықты  мінез-құлықты  жүзеге  асыруға  қажетті  жағдай  туғызатын 
тұлғалық сапаларды тәрбиелеу (ыждағаттылық, жауапкершілік).  
Сонымен,  белгілі  бір  жағдайларда  бастауыш  мектеп  жасындағы  балалар  өз  мінез-құлқын  қойылған 
мақсаттар  мен  жеке  ниеттеріне  сай  ұйымдастыруды  үйренуге  қабілетті.  Еріктік  мінез-құлық  дамуының 
маңызды шарты болып ересектің араласуы табылады, өйткені ол баланың күшін бағыттайды және басқа-
ру құралдарымен қамтамасыз етеді. 
Оқу  іс-әрекетінде  бастауыш  мектеп  оқушысының  еркін  жұмылдыруға  бірқатар  жағдайлар  мүмкіндік 
туғызады. 
1)  Тапсырманың  оқушылардың  қажеттіліктерімен,  қызығушылықтарымен  байланысы.  Бастауыш 
мектеп оқушысының табандылық пен жігерлілік танытуы көп жағдайда мұғалімнің орындалатын тапсыр-
маны  оқушы  тұлғасының  мотивациялық  сферасына  қаншалықты  ендіре  алғанына,  оқушылар  үшін  оны 
маңызды ете алғанына байланысты. 
2) Оқушының мақсатты көре білуі. 
3)  Тапсырманың  күрделілігінің  қолайлығы.  Тым  оңай  тапсырмалар  оқушыны  селқостандырады,  ал 
қиын тапсырмалар ерік күші деңгейінің төмендеуіне немесе тіпті, тапасырманы орындаудан бас тартуға 
әкелуі мүмкін («бәрібір орындай алмаймын ғой»).  
4) Тапсырманы орындау тәсілдері туралы нұсқаудың болуы. 
5)  Оқушыларға  мақсатқа  жетуге  ілгерілеп  келе  жатқандығын  көрсету.  Мұғалім  бастауыш  сынып 
оқушысының оқу іс-әрекетін оқушы мақсатқа жетудегі өз жетістігін көретіндей етіп, ең бастысы, оқушы-
ның бұл ілгері дамуы оның өзінің еңбегінің нәтижесі екендігін ұғынатындай етіп ұйымдастыруы керек.  
Бастауыш  мектеп  оқушысының  ерік  сапалары  «не  істей  аламын»  мен  «не  істеу  керектің»  арасында 
байланыс орнатуға мүмкіндік береді.  
Мұғалім  оқу  үдерісінде  оқушылардың  оқу  іс-әрекетіне  қажетті  ерік  сапаларын  (табандылық,  шешім 
қабылдағыштық,  төзімділік)  қалыптастыруы  қажет.  Бұны  әр  түрлі  жағдайларда  әр  түрлі  құралдармен 
жүзеге асыруға болады. Ең басты шарты – оқытуды сензитивті кезеңдер мен психикалық жаңа құрылым-
дарға  сүйеніп  ұйымдастыру,  осы  жағдайда аталған  ерік  сапалары  бастауыш  мектеп  оқушыларының  оқу 
іс-әрекетінің  табыстылығын  жоғарылатудың  құралына  айналады.  Педагог  психологпен  бірлесе  отырып, 
дұрыс құрастырылған дамыту бағдарламасы арқылы оқушылардың ерік сапаларын дамыта алады. Қолда-
нылатын  барлық  құралдар  оқушыларды  қызықтыра  білуі  керек.  Олар  оқушылардың  жақсы  оқуға  деген 
қажеттіліктерін ынталандыруы, табанды да ұстамды болуға жетелеуі тиіс. 
Қорыта келгенде, балада еріктік реттеуді қалыптастыру арнайы педагогикалық міндет болып табыла-
ды, ол балаға тән ырықты белсенділіктің әр түрлі түрлерінде, оның психикалық дамуының әр түрлі кезең-
дерінде, ересек пен баланың педагогикалық өзара әрекеттесуінің әр түрлі түрлерінде дәстүрлі және психо-
логиялық көмек жүйесі арқылы шешімін табуы тиіс деп ойлаймыз. 
 
1.  Божович Л.И. Этапы формирования личности Текст. – М.: Воронеж, 1995. 
2.  Быков А.В., Шульга, Т.Ш. Становление волевой регуляции в онтогенезе Текст. – М., 1999. 
3.  Селиванов В.И. Воля и ее воспитание Текст. – М., 1976. 
4.  Ильин Е.П. Психология воли. – СПб.: Питер, 2001. 
5.  Гуревич К.М. Воспитание воли в процессе производственного обучения Текст. – М., 1966. 
6.  Изучение мотивации поведения детей и подростков Текст. / Под ред. Божович Л.И. – М., 1972. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
196 

жүктеу/скачать 5,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: