С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
113 
тері, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынастар, `дет-ғұрыптардың ең айқын көрінетін жері – бұл 
халықтың д`стүрлі асханасы [1, б.71]. «Ұлттық асхана» ұғымы материалдық м`дениеттің бір бөлшегі 
ж`не қазақ м`дениетінде бұл түсінік аясында бірінші ойға оралатыны дастарқан сөзі. Сөздің беретін 
негізгі мағына астарында жатқан м`дени ақпараттарды тауып, түсіне білу арқылы сол ұлттың өмірін, 
болмысын, табиғатын тануға болады.  
Дастарқан  –  иран  сөзі.  Түсіндірме  сөздікте  дастарқан  сөзінің  үш  түрлі  мағынасы  ашып  көрсе-
тілген:  
1) үстіне ас-тағам, ыдыс-аяқ қою үшін жайылатын ақ жаулық;  
2) этнограф. термин. Қазақ ұғымындағы отбасының береке-бірлігін, құтты, киелі қонақжайлықты, 
үй  иесінің  абыройын,  ризық-несібесін  білдіретін,  үнемі  барынша  мол  жайылуы  иесінің  пейілін 
көрсетеді деп саналатын қастерлі ұлттық мүлік;  
3) ауыс. Ішім-жем, ризық, д`улет [2, б. 512].  
Осылардың ішінде қазақ ұғымындағы дастарқан сөзінің беретін мағынасы күрделі екендігі екінші 
анықтамадан көрінеді. Ұлттық дүниетаным тұрғысынан «дастарқан» ұғымының түсінік аясын оның 
мағынасына  семантикалық  талдау  жасап,  бұл  ұғымды  концепт  ретінде  қарастырғанда  көз  жеткізуге 
болады. «Концепт дегеніміз – `р түрлі белгілер арқылы білдірілетін, түрлі тілдік т`сілдер мен құрал-
дар  арқылы  іске  асырылатын  құрылымы  күрделі  `лем  туралы  қандай  да  бір  үзіктің  (фрагменттің) 
немесе осындай үзіктер бөлігінің көрінісі» [3, б.10]. В.И.Карасик концептінің үш бөліктен тұратын-
дығын айтады: ұғымдық-заттық бөлік; бейнелеуші-ассоциативтік бөлік; құндылық [4, б.127].   
Қазақ  м`дениеті  мен  қазақ  дүниетанымындағы  дастарқан  туралы  ұғым-түсінікті  ғалымның  осы 
концептіні  құраушы  бөліктер  теориясы  негізінде  анықтағанда,  бұл  түсінік  бойында  төмендегідей 
мағыналық құрылымдардың  бар екендігі белгілі болды.  
«Дастарқан» концептісінің ұғымдық-заттық бөлігі. Бұл түсінік дастарқан сөзінің негізгі ұғым-
дық-заттық  мағынасы  болып  табылатын  пішіні eр қилы – төрт бұрышты немесе дөңгелек, сопақша 
болып  келетін,  матадан  не  кленкадан  жасалған  үстіне  түрлі  тағам  қоюға  арналған  бұйым  деген 
архисема  негізінде  қалыптасқан.  «Тағам  қоятын  бұйым»  деген  нақты  ұғымды  білдіретін  деректі  зат 
атауы  мағынасы  семантикалық  жағынан  кеңейіп,  ары  қарай  келесі  ұғым-түсініктер  пайда  болған: 
тамақ, дeм [5, б. 106]. Осы тамақ, дeм түсініктері негізінде дастарқанның түрлері мен мақсаты, қыз-
меті  қалыптасқан.  Дастарқан  арнайы  мақсатта  немесе  тосыннан  келген  қонаққа  жайылуы  мүмкін. 
Осыған сай оның екі түрі келіп шығады. Қай дастарқан түрі болмасын, қандай мақсатта жайылмасын 
қазақ  м`дениетінде  бұл  ұғымның  жақсылықты  көздейтін,  жағымды  ізгі  ниетке  ғана  жайылатынды-
ғын байқау қиын емес. Бұл – бір. Екіншіден, қай дастарқан болмасын, тек тамақ ішу, жеу, физиоло-
гиялық  қажеттілікті  қанағаттандырудан  ғана  тұрмай,  қосымша  бірнеше  маңызды  қызметтерді  де 
атқарған. Олар:  
1)  келген немесе арнайы шақырған қонағын төрге отырғызып, алдына барлық д`мді асты қоюы – 
адамға деген құрмет пен сыйластықтың белгісі;  
2)  қонақтың ретіне қарай (мысалы, құда, ағайын-туыс,  күйеу,ж`не т.б.) арнайы сойылған малдың 
етін  асып,  дастарқанға  қояр  кезде  `р  қонақтың  жөніне  сай  табақ  тартылады,  яғни  табақта    малдың 
мүшесі салынады: құдаға – бас қою; күйеу жігіттің табағына – төс салу; малдың басқа да мүшелері 
жамбас, ортан жілік, тоқпан жілік, жауырын ж`не т.б. жөн-жобасына қарай табаққа салынады) – бұл 
үй  иесінің    қонаққа  көрсеткен  құрметін  жeне  үй  иесінің  өз  ісіне  жауапкершілікпен  қарайтынын 
көрсетеді;  
3)   дастарқан  басында  отырғанда  түрлі  тақырыптарда  ақылдасу,  кеңесі,  ой  бөлісу,  түрлі  `ңгіме-
лердің қозғалуы – дастарқанның ақпарат алмасу орны екендігін көрсетеді;   
4)   дастарқан  үстінде  астан  бірінші  кезекте  жасы  үлкен  адам  ауыз  тиеді,  қалғандары  тек  содан 
кейін ғана д`мге қол созады – бұл үлкенге деген құрметті паш етеді;  
5)   дастарқан  басынан  басқалардың  тамақтанып  болуын  күтпей  тұрып  кету  `депсіздік  саналады, 
бұл да отырғандарға деген құрметті көрсетеді ж`не адамды шыдамдылыққа, өзгені сыйлауға тeрбие-
лейді, егер асығыс болған жағдайда дастарқан басындағы үлкен кісінің рұқсатын алып барып, тұрады;  
6)  арнайы жайылған дастарқанда үй иесі, оның жақындары келген  қонақтарға құрметпен қызмет 
етеді  –  бұл  ағайын-туыс  арасындағы  ынтымақтастықты  аңғартады  ж`не  жастарды  осындай 
көпшілік орындарда бірігіп eрекет етуге  тeрбиелейтін орын болып табылады; 
7)   арнайы  қонақтар  шақырылғанда  олардың  `н-күй  тыңдап,  демала  отыруын  қамтамасыз  ету 
мақсатында  үй  иелері  шешен  адамдарды,  өнер  адамдарын  да  дастарқан  басына  шақырып,  қонақта-
рына  қызықты  `ңгімелер,  `н-күйлер  тыңдатуды  да  ұмытпаған  –  бұл  дастарқан  басының  арнайы 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
114 
демалыс орны да болып табылатындығын аңғартады.  
Осы  айтылғандарға  қазақ  тілінің  сөздік  қорында  кездесетін  мынадай  сөздер  тіркесімі,  тұрақты 
тіркестер  д`лел  бола  алады:  дастарқанның  жағымды  түсінікте  ғана  қолданылуы:  қасиетті дастар-
қан, киелі дастарқан, ақ дастарқан, дастарқанды аттамау; мол дастарқан; қонақты ерекше қадір-
леуі:  қырықтың  бірі  –  қыдыр;  құтты  қонақ  келсе,  қой  егіз  табады;  қонақты  қусаң  ырыс,  береке 
қашады; қонақпен бірге құт, береке еріп келеді; келгенше қонақ ұялады, келген соң үй иесі ұялады. 
Осымен байланысты болса керек, қазақ үйіне келген қонаққа есік ашып, алдымен қонақты кіргізеді,  
өзі соңынан кіреді, ал қонақты шығарып салғанда керісінше, қонақты бірінші шығарып, артынан өзі 
шығады, есікті жабады. Бұл қонақпен шаңыраққа келген береке-ырыс үйге кірсін дегені.  
Жалпы  қазақтың  қонақжайлық  қасиеті  оның  ұлттық  менталитетінің  негізгі  көрсеткіші  деуге 
болады.  Біз  ұлты  қазақ  азаматтары  арасында  сауалнама  жүргіздік.  Мақсат  –  қазіргі  қонақжайлық 
дeстүрінің  қазақ  мeдениетіндегі  дeстүрлі  қонақжайлықтан  қандай  айырмашылықтары  бар?  ж`не 
ол немен байланысты? оның салдары қандай? деген  сауалдарға  жауап  іздеу  болды.  Бұл  сауалдарға 
жауап  ала  отырып,  біз  «дастарқан»  концептісінің  бейнелеуіштік-ассоциациялық  құрылымын 
анықтадық. 
«Дастарқан»  концептісінің  бейнелеуіштік-ассоциацитивтік  бөлігі.  Біздің  сауалнамаға  қатыс-
қан информанттар жасы жағынан үш топқа бөлінеді: 60 жастан жоғары; 35 пен 45 жас арасы; 20-25 
жас  арасы.  Н`тижесі:  «дастарқан»  сөзіне  қатысты  информанттардың  ассоциациясы:  қонақжайлық, 
төр, қазақ, eже, бата, қой, eн-би, шапан, кеңпейілдік, ақ көңілдік, кeде, туыстардың бауырмалдығы, 
отбасы мүшелерінің бір жерге жиналуы, кеңдік, домбыра, тілек, ет. Осы анықталған сөздер негізін-
де «дастарқан» концептісінің үшінші құраушы бөлігі құндылық анықталды.  
«Дастарқан» концептісінің құндылық құраушы бөлігі  адамдар арасындағы риясыз сыйластық, бір-
біріне  деген  құрмет;  отбасы  мүшелері,  ағайын  туыстар  арасындағы  бауырмалдық,  туыстық  қаты-
насты нығайту; дастарқан басындағы үлкендердің айтқан ғибрат сөздері, үлкеннің алдына шығып сөз 
алмау,  ас  алмау,  оларға  құрмет  көрсету  сияқты  т`рбиелік  м`ні;  қонақ  күту  `рекеті  ағайын-туыс, 
бауырлардың  бірігіп,  ынтымақтастықта  `рекет  етуге  `серін  тигізу,  бұл  адамдардың  бір-біріне 
қамқоршы, ж`рдемші ж`не көпшіл болуына оң ықпалын тигізеді. Сонымен қатар, ең бастысы, қазақ-
тың өзінен өзгені жоғары қоя білу мeдениеті, бұл адамға т`н кеңдік қасиетке ие болуы. Бұлай дейтін 
себебіміз, қазақ келген қонақтың д`режесіне, `леуметтік жағдайына ж`не жасына қарай бөліп, ажыра-
тып жатпаған. Қонақ – қашан да қонақ, оны риясыз көңілмен сыйлап, күтіп жіберу керек деген қағида 
басты ұстаным. 
Қазіргі  `лемдік  жаһандану  үрдісі,  ақпараттар  ағыны  мен  жаңа  технологиялар  заманы  д`стүрлі 
м`дениеттің  де  басқаша  сипат  алуына  `серін  тигізіп  отыр.  Оны  біз  тек  бір  ғана  осы  «дастарқан» 
ұғымының аясында жүргізілген сауалнама н`тижелері негізінде қарап көрейік: 
 
№ 
Өлшемдер 
Дgстүрлі қонақжайлық 
сипаты 
Қазіргі қонақжайлықтың 
сипаты 
1 
Қонақ түрлері 
құдайы 
қонақ, 
қыдырма 
қонақ,  арнайы  шақырылған 
қонақ 
шақырусыз 
қонаққа 
бармау: 
арнайы шақырылған қонақ 
2 
Табақ тарту 
рgсімі 
табақ тарту 
д`стүрді,  етті  жасау  жөнін  білетін 
жасы  үлкен  адам  болмаса,  көбіне  
сақталмайды  
3 
Себеп  
қонаққа  есік  `рқашан  ашық 
болған 
қонаққа  шақырудың  нақты  бір 
себепке негізделуі 
4 
Демалыс орны 
`н-күй, думан 
үлкен  жиында  болмаса,  көбіне, 
тамақтану  `рекетімен  шектелуге 
қарай ойысып барады 
5 
Тgрбиелік мgні  
ағайын-туыс,  бауырлар  ақыл-
дасып, бірге қызмет көрсетеді; 
барымен  бөлісе  білуі;  бірлік, 
береке, 
татулық; 
туыстық 
қарым-қатынасты нығайту 
мейрамханаға    үй  иесі  өзі  барып 
тапсырыс  береді,  б`рі  дайын, 
араласып,  ақылдасып  `рекет  ету  
қажет  емес;  адамдардың  өздерін 
ресми ұстауы басым. 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
115 
 
Д`стүрлі  м`дениеттің  заманауи  сипат  алуына  `сер  етуші  факторлар  ретінде  уақыт,  өмір  сүру 
формасының  өзгеруі,  материалдық  жағдай,  құндылықтардың  өзгеруін,  жаһандану  үрдісін  атаймыз. 
Таратып айтар болсақ:   
- уақыттың тапшылығы (қонаққа баруға да, қонақ шақыруға да арнайы уақыт бөлу керек); 
-  өмір сүру формасының заман ағымына сай өзгеруі (мейрамханада к`сіби  аспаздар өздері кеңес 
береді, өздері дайындайды);  
-  материалдық  жағдай  (қонақ  шақыруға  қаржының  тапшылығы;  п`тердің  тарлығы;  мейрам-
хананың қымбат екендігі);  
-  отбасындағы бірлік, бауырмалдық, риясыз көмек деген түсініктер құндылық ретінде қабылда-
нуы қазіргі заманда біраз б`сеңсіп қалды, бұл `сіресе, жастар арасында көбірек байқалады; 
құндылықтардың өзгеруі: қонақжайлықтың сипаты қала тұрғыны мен ауыл тұрғыны арасында да 
екі  түрлі  көрінеді.  Ауылда  тұратындар  қазақтар  басқа  м`дениет  өкілдерімен  көп  қарым-қатынасқа 
түсе  бермейді,  бұл  олардың  бойындағы  атадан-балаға  беріліп  келе  жатқан  қонақжайлық  қасиеттің 
табиғи  қалпын  сақтауға  `серін  тигізеді;  қала  қазақтары  бірнеше  м`дениет  өкілдерімен  араласады, 
сөйтіп,  полим`дениет  пен  өз  ана  тілін  білмеушілік  белгілі  бір  д`режеде  ұлттық  болмыстың  негізгі 
ажырамас бөлігі қонақжайлық қасиеттен арылуға себеп болуда. Сондай-ақ, қонақ шақыру, қонақ күту 
`рекетін «өзін-өзі ақтамайтын материалдық шығын» деген көзқарас та жастар арасында белең алып 
барады.  
Қорыта айтқанда, біздің мақсатымыз қазақтың ұлттық болмысын танытатын қонақжайлық қасие-
тінің  д`стүрлі  түрі  мен  қазіргі  уақыттағы  сипаты  қандай?  қайда  ойысып  бара  жатыр?  деген  сауал-
дарға жауап беру болатын. Екі түрлі уақыт кеңістігіндегі бір м`дениеттің – қонақжайлықтың сипаты 
туралы  толыққанды  ақпарат  бар,  бірақ  алдымыздан  тағы  да  жауабын  күтетін  сан  сұрақтар    пайда 
болды. Келесі кезекте, д`стүрлі м`дениеттің заманауи сипат алуы заңды құбылыс емес пе? И`, заңды 
құбылыс деп санайық, бірақ бұл ұлттық болмысты жоғалтуға `келіп соқпай ма? Ендеше, д`стүрімізді 
сақтай  отырып,    заман  ағымы  мен  заман  талабына  қарай  уақыт  ағынымен  жылжи  беруге  бола  ма? 
Болса, қалай? деген сауалдардың жауабы алдағы уақыттың еншісіне қалады...   
 
1 Шаймерденова Н., Авакова Р. Язык и этнос. Учеб. пособие. –А., 2004. -248 с. 
2 Қазақ eдеби тілінің түсіндірме сөздігі. Б–Д, 4 том. –А.: Арыс, 2007. -752 б.  
3 Пименова М.В. Введение в когнитивную лингвистику. – Выпуск 4. – Кемерово: Наука, 2004. 
4 Карасик В.И. Языковой круг: личность, концепты, дискурс. –М.: Гнозис, 2004. 
5 Ахметжанова З. Очерки по национальной копцептологии. – А: Елтаным., 2010. – 148 с.  
 
Резюме 
Воспитательное значение традиционной и современной культуры «дастархан» 
Жолшаева М.С. – д.ф.н., доцент, Университет имени Сулеймана Демиреля,  
г. Каскелен/Aлматы, ул. Абылайхана-1, Казахстан, maira.zholshayeva@sdu.edu.kz 
У человека есть физиологическая потребность, от которой он не может отказаться с момента рождения – это 
питание.  В  связи  с  этим  в  сознании  индивида  и  социума,  помимо  слов  «еда,  пища»,  еще  существует  понятие 
«дастархан».  Семантика  слова  «дастархан»  сложная  и  она  охватывает  такие  понятия  как,  гостеприимство, 
семейное  благополучие,  открытость  казахского  менталитета,  щедрость,  уважение,  общение  и  т.д..  В  статье 
рассматривается понятийная составляющиеся и образно-ассоциативная составляющиеся компоненты концепта 
«дастархан». А также анализируется понятие «дастархан» в современной культуре казахов.  
Ключевые слова: духовная культура, гостеприимство, дастархан, концепт, ассоциативная анкета, ценность. 
 
Summary 
Educational potential of the dastarkhan for traditional and modern culture 
M.S.Zholshayeva – Suleyman Demirel University, Ablaikhan street No:1/1 Kaskelen, Almaty/ Kаzakhstan. Dr. of  
Philological Sciences, assos. Prof., maira.zholshayeva@sdu.edu.kz 
Humans have a physiological need that cannot be avoided  from the moment of birth, and that is food and nutrition. 
In  this  regard,  in  national  world  view  of  the  individual  and  society,  in  addition  to  the  words  "food,  nutrition",  the 
concept  of  "dastarkhan"  also  exists.  In  Kazakh  national  worldview  concept  of  "dastarkhan"  is  a  very  complicated 
representative of national mentality of the Kazakhs. The given paper considers such characteristic feature of the Kazakh 
people as a hospitality, which is closely connected with the term "dastarkhan". At the same time, the author compares 
associative fields of the aforementioned concept in the traditional and modern cultures. 
Key words: spiritual values, hospitality, dastarkhan, concept, associative experiment/survey, value. 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
116 
 
,ОЖ 373.1.013 
 
ҚАЗАҚСТАН ЖАСТАРЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ-ПАРТИОТТЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН  
«М,ҢГІЛІК ЕЛ» ИДЕЯСЫ НЕГІЗІНДЕ ДАМЫТУ 
 
К.Т. Ыбыримжанов – п.ғ.д., профессор, еmail: tarmpi_school @mail ru 
Г.С. Майлыбаева – п.ғ.к., аға оқытушы, еmail: gulmirasabyr 
І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті 
 
Мақалада  Қазақстандықтардың  бүкіл  ұлттық  бірігуін  «М`ңгілік  ел»  идеясы  негізінде  жүзеге  асырудағы 
жастардың  азаматтық-патриоттық  қасиеттерін  дамыту  ж`не  осы  бағытта  т`рбиелеу  м`селелерін  қарастыры-
лады. Авторлар жоғары оқу орындарында дайындалатын болашақ мамандар мен мектеп оқушыларына «М`ң-
гілік  ел»  идеясы  негізінде  азаматтық-патриоттық  қасиеттерін  дамытудың  ғылыми  м`селелері  жөнінде  өз  ой-
қорытындыларын баян етеді. 
Түйін  сөздер:  «М`ңгілік  ел»  –  ұлттық  идея,  азаматтық-патриоттық  т`рбие,  жастардың  қоғамдық  санасын 
қалыптастыру, білім мен т`рбие беру біртұтастығы. 
 
Қазақстанның  егеменді  ел  ретінде  жаңа  даму  жолына  түсуіт`уелсіз  қоғамның  жалпыадамзаттық 
құндылыққа  бағдарлаған  жаңа  идеологиясын  қалыптастыруды  қажет  етеді.  Бұған  Қазақстан  жаста-
рын азаматтық-патриоттық қасиеттерін дамытуды жатқызуға болады. 
Соңғы  жылдары  азаматтылық  пен  патриоттық  т`рбие  м`селелері  қазақстандық  педагогиканың 
басты  назарына  алынып  отыр,  өйткені  олар  еліміздегі  саяси-қоғамдық  тұрақтылықты,ұлттық  эконо-
миканы  дамытуға  ж`не  мемлекетіміздің  қауіпсіздігін  қамтамасыз  етуге  бағытталғанм`селелердің 
өзегі болып табылады.  
Елбасы Н.d. Назарбаев: «Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде» атты еңбегінде 
«dрбір адам біздің мемлекетімізге, соның бай да даңқты тарихын, оның болашағына өзінің қатысты 
екенін мақтанышпен сезіне алатындай іс-қимыл жүйесін талдап жасауы қажет. Елдің проблемалары 
да, келешегіде, барлық адамға жақын  `рі түсінікті болуы тиіс.... dрбір адам бала кезінен Қазақстан - 
менің Отаным, оның мен үшін  жауапты екені сияқты мен де ол үшін жауаптымын деген қарапайым 
ойда  бойына  сіңіріп  өсетіндей  істеген  жөн»  -  дей  келе,  «М`ңгілік  ел»  ұғымын  ұлтымыздың  ұлы 
бағдары - «Қазақстан-2050» Стратегиясының түп қазығы етіп алдым», - деп атап өткен болатын [1].  
Бүгінгі  қоғамда  жастардың  саяси-идеологиялық  саналылығын  көтеру  де  азаматтық-патриотизмді 
дамыту  м`селесі  -  қысқа  мерзімде  іске  асатын  немесе  саяси-жарнамалық  науқандық  шара  іспеттес 
ұрандата жасалатын іс-шаралардың қатарына жатпайды. Бұл өз кезегінде руханилылықа бағытталған 
–  т`рбие.  Бұнда  ұлттық  құндылықтар,  азаматтық,  м`дени-`леуметтік,  саяси,  экономикалық  көзқарас 
пен дүниетаным сияқты атаулық-ұғымдардың мазмұндары ашылып, үндесетін ж`не жастарға рухани 
байлық ретінде сіңірілетін құнды н`рсе. Бүгінгі күнде Қазақстан жастарының азаматтық-партиоттық 
құндылықтарын  дамытудың  өзегі  ретінде  -  «М`ңгілік  ел»  идеясын  басшылыққа  алып  ж`не  соның 
аясында  бірігуі  қажет.  М`селен,  «100  нақты  қадам»  ұлттық  жоспарында  біртектілік  пен  бірліктің 
негізгі  қағидалық  ұстанымы  ретінде  «М`ңгілік  ел»  патриоттық  актісі  жобасын  `зірлеу  қажеттігі 
айтылады.  Мемлекетіміздің  даму  жолындағы  жоспарланған  ұзақ  мерзімді  стратегия  да  осы  мүддеге 
жауап береді ж`не де бұл бағытта бірнеше мемлекеттік деңгейдегі шаралар қолға алынып отырғаны 
белгілі.  Сондай  бағыттық  іс-шараның  бірі  -  Қазақстанның  ең дамыған  30 мемлекеттің  қатарына 
қосылуы. 
Патриоттық т`рбие біздің елбасшымыздың «Қазақстан – 2050» стратегиясында жалғасын тапқан: 
«Біздің балаларымыз бен немерелеріміз сырт елден гөрі Отанында өмір сүргенді артық көретіндей, өз 
жерінде  өзін  жақсы  сезінетіндей  болуға  тиіс.  Біздің  еліміздің  `рбір  азаматы  өзінің  жерінің  қожасы 
ретінде сезінуге тиіс» [1]  - деп айтқан. 
Бүгінгі заманның даму барысындағы ғаламтордың біздің өмірімізге тұтастай енуіндегі жағымды-
оң ж`не жағымсыз-теріс жақтарыда орын алып келеді. Кейбір `леуметтік желілерде біздің мемлеке-
тіміздің  қоғамдық  құрылымдық  жүйесі  мен  елідігімізге,  тарихымызбен  мен  жетістіктерімізге 
қызғанышпен қарап, қарсы бағытталған құйтыртқы м`ліметтер (өсек-аяндар) мен ірткі салып аранда-
туларға  бағытталғын  түрлі  ақпараттар  кездесетіні  анық.  Бұндай  түрлі  арандатушылықтарға  қарсы  - 
«М`ңгілік  ел»  идеясын  ұлттық  идеологияның  негізгі  факторы  ретінде  қарай  отырып,  қазақстан-
дықтардың  дүниетанымдық  бағытының  өзегіне  айналдыру  қажет,  сонымен  бірге  бұны  -  барлық 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
117 
қазақстандықтар қолдайтын ортақ, `леуметтік, этностық, діни бірегейлікті қамтамасыз ететін негізгі 
қағидалық  ұстаным  ретінде  өмірлік  т`жірибеге  енгізу  `рі  даму  жолымыздағы  басты  идеологияға 
айналдыру қазіргі кезеңнің басты міндеті. 
Қазақстанда  120  ұлт  пен  этностар  қатар  бейбіт  өмір  сүріп  жатқаны  елімізде  аталған  м`селеге 
жеткілікті  назар  аударылғанының  көрінісі,  себебі  азаматтылықты  қалыптастыру  мен  олардың  пат-
риоттық  т`рбиесінің  барлық  `леуметтік  топтарға  ж`не  Қазақстанның  жалпы  барлық  халықтарына 
қатысы  бар  екендігі  сөзсіз.  Қазіргі  Қазақстан  жағдайында  патриотизм  идеясының  берік  орын  алуы 
жаңа концептуальды негізде жүзеге асады ж`не бірнеше құқықтық актілермен р`сімделеді. ҚР прези-
дентінің  жарлығымен  «Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік  ұлттық  саясаты  тұжырымдамасы» 
бекітіліп,  онда  ауыспалы  кезеңде  Қазақстан  халықтарының  рухани  бірлігін  сақтау  ж`не  ұлттық-
м`дени болмысын дамыту мен сақтауға деген ұмтылысының тікелей `сері бар деп белгілеген [2,3,4]. 
Мемлекетіміздегі жастардың азаматтық-патриоттық қасиеттерін дамыту м`селесі қоғамдық инсти-
туттардың,  ғалымдар  мен  саясаткерлердің,  т`рбие  мен  білім  беру  жүйесі  саласындағы  оқу-т`рбие 
мекемелеріндегі  педагог-т`рбиешілердің  к`сіби  жұмыстарындағы  өзекті  тақырыптың  бірі  болып 
отыр. 
Халықтық т`лім-т`рбиелік мұралар негізінде патриоттық т`рбие м`селесі Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, 
[5]т.б.,  педагогика  саласындағыарнайы  ғылыми-зерттеу  жұмыстарында  d.А.  Қалыбекова,  А.Ж.  Кұ-
рақбаева, А.Бектуров, А.Бейсенбаев, Л.Сейдахметова еңбектерінде көрініс тапқан. 
Жастардың  жалпықазақстандық  азаматтылығы  мен  патриотизмін  қалыптастыру  ж`не  олардың 
рухани-адамгершілік бірлігін қамтамасыз ету қазақстандық т`рбие жүйесін жүзеге асырудың қазіргі 
кезеңдік негізгі міндеті ретінде айқындалған. 
Қазіргі ғылым мен техниканың қарқындап даму барысындағы өзгермелі дүниенің заманауи сұра-
ныс-талаптарына  сай  жастарды  рухани-адамгершілік  пен  ізгілікке  баулу  м`селесін  қазақстандық 
қоғамның сезіне білуі - нарықтық жағдайдағы б`секелестікке қбілетті жеке болмыстық бітімі толық 
қалыптасқан тұлға т`рбиелеуде азаматтық-патриоттық қасиеттері жетік бекіген жастарды т`рбиелеу 
м`селесі бірінші орынға ие болуда. Себебі, қоғамдық тапсырыстар мен сұраныстарды қанағаттандыру 
м`селесінде ауыспалы жағдайда жылдам шешім қабылдай білетін, өз білімі мен біліктілігіне сүйене 
отырып к`сіби іс-`рекеттерін дұрыс ұйымдастыра алатын, түрлі іс-шараларға даяр, құзырлы, шығар-
машыл  тұлғаны  қалыптастыру  `рі  оның  жеке  мүдделік  пайдасынан  мемлекеттік,  Отандық  мүддеге 
деген  дүниетанымдық  болмысын  дамыту  ж`не  осы  бағытта  т`рбиелеу  м`селесін  –  азаматтық-
патриоттық қасиеттерін жетілдіру арқылы ғана іске асыруға болады. 
Қазақстандық  жастарға  ізгіліктік-адамгершілікті,  рухани-танымдық,  жеке  болмыстағы  сұлулық-
м`дени,  салауатты  өмір  салтындағы  жан  мен  дене,  құқықтық  ж`не  полим`дениеттік,  Отансүйгіштік 
пен  елжандылық  бағыттағы  т`рбиемен  азаматтық-патриоттық  қасиеттерді  дамытуда  педагогика 
ғылым мен мектеп т`жірибесінде т`рбие беру теориясы мен `дістемесін жетілдіруде көптеген жұмыс-
тар  атқарылып  жатқаны  анық.  Патриоттық  т`рбиенің  көкейтесті  м`селесін  бүгінгі  күн  тұрғысынан 
жаңа  көзқарас  негізінде  қарастырып,  жүйелеп,  талдай  келе  оны  ары  қарай  зерттеуді  талап  етеді. 
Өйткені қазіргі кезеңде көп ұлтты Қазақстан жастарының рухани-адамгершілік ж`не азаматтық-пат-
риоттық  қасиеттері  мен  сезімдерін  дамыту  міндеті  өте  маңызды  м`нге  ие  болып  отыр  ж`не  бұл  - 
қазақстандық патриотизмге т`рбиелеудің басты, нық ж`не тиімді бастамасы. Ұлттық базистік құнды-
лықтардың  бірі  ретінде  отансүйгіштік  пен  азаматтық-патриоттық  т`рбиелерін  дамыту  –  мемлеке-
тіміздің болашағын идеологиялық қамтамасыз етудің негізгі өзегі болып табылады ж`не бұл- қазақ-
стандық  патриотизм  ұлттық  біртектілік  пен  бірегейлік  идеясының  жалпыұлттық  құндылыққа  айна-
луының  іргетасы  бола  алады.  Сондықтан  да  бүгінгі  Қазақстан  жастарының  азаматтық-патриоттық 
қастеттерін  «М`ңгілік  ел»  идеясы  негізінде  дамытудың  бағыттық  жолдары  мен  құрылымдық-
мазмұндық жүйесін білу ж`не жетілдіру м`селелерін болжап, анықтау үшін арнайы ғылыми зерттеуді 
ұйымдастырып, жүргізуді талап етуде. 
Қазақстанда  болып  жатқан  саяси  `леуметтік-экономикалық  өзгерістер  т`уелсіздігімізді  одан  `рі 
қамтамасыз  ету  үшін,  еліміздің  тізгінін  берік  ұстауға  қабілетті,  парасатты  отансүйгіш  ұрпақты 
т`рбиелеп шығаруды талап етеді. Ғасырлар бойы жинақталған халықтың бай рухани қазынасын ж`не 
ғұлама  ғалымдардың  патриоттық  тақырыптағы  еңбектерін,  ұрпақтан-ұрпаққа  жалғасып  келе  жатқан 
патриоттық  ой-пікірлері  мен  отансүйгіштік  т`рбие  мұраларын  зерттеу  бүгінгі  таңда  жалпы  ғылым-
аралық көкейкесті м`селе болып табылады.  
ЕлбасыН.d.Назарбаевтыңбесинституционалдықреформасынжүзегеасырудағы  100  қадам  –  «Ұлт 
жоспары» - ретінде  бізідің өмірлік т`жірибелерімізде орын алуда. Ұлттық жоспардың: 85-қадамда - 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
118 
«М`ңгілік  ел» патриоттық  актісі  жобасын  `зірлеу  болса,  89-қадамда-«Нұрлы  болашақ» ұлттық 
жобасын  `зірлеу  ж`не  жүзеге  асыру.  Мектептік  білім  берудің  қолданыстағы  оқу  бағдарламала-
рына «М`ңгілік ел құндылықтарын енгізу» –деп нақты көрсетіп берді.  
Егемендік  пен  т`уелсіздікке  ие  болу  жағдайында  Қазақстан  қоғамында  «ұлттық  патриотизм», 
«жалпыұлттық  патриотизм»,  «қазақстандық  патриотизм»  ұғымдары  кеңінен  қолданылады.  «Ұлттық 
патриотизм»  -  өз  ұлтының  тарихына,  оның  м`дениетіне,  тіліне,  салт-д`стүрлеріне  деген    сүйіспен-
шілік  пен  жанашырлық,  құрмет  тұту  ж`не  өз  ұлтының  ғасырлар  бойы  жүріп  өткен  өмірлік  жолын-
дағы ата-бабаларының қалдырған құнды мұраларымен байланысты туындалған түсінік ұғымдарымен 
тікелей  байланысты  болса,  «жалпыұлттық  патриотизм»  -  өзінің  туып-өскен  мемлекетінің  ж`не 
ондағы мекендеген халқының бір бөлігі ретінде сезінуді білдіреді, яғни түрлі ұлт қауымдастықтары 
өкілдері  үшін  туылған  жеріне,  біртұтас  Отанына  деген  сана-сезім  сүйіспеншілігі  мен  адалдығының 
шегі неғұрлым кеңи түседі. «Қазақстандық патриотизм» дегеніміз – Қазақстан мемлекетін мекендеген 
барлық ұлттар мен ұлыстардың «Ұлттық Отаны» деген озық ой таным  негізіне сүйінген патриотизм 
түсініктеріндегі сезімдік көріністері [1,4,6]. 
Бұл  ұғымның  педагогикалық  мазмұндық  жүйесіне  м`н  берсек,  ол  өскелең  ұрпақ  өкілдерін 
Қазақстан  мемлекетінің  толыққанды  азаматтары  ретінде  т`рбиелеудегі  үйлесімділікті  көрсетеді. 
Қазақстандық  патриотизм  -  Отанға  ж`не  туған  елге  деген  шынайы  сүйіспеншілік  пен  азаматтық 
ерлік, өнегелік істермен үлгі болу, болмысындағы білім мен білікті, ақыл-парасатты халық игілігіне 
жұмсау  яғни,  біртұтас  Отан  мүддесіне  арнау  деген  түсінік  төңірегіне  шоғырлану  болып  табылады. 
Өзі өмір сүріп жатқан қоғамдық құрылыстағы мемлекеттік жүйенің заңдық құқықтарын, тілін, `дет-
ғұрпын,  салт-д`стүрін  құрметтей  білу  де  осы  қазақстандық  патриотизм  ұғымының  құрылымдық 
құрамына енеді.  
Жеке  тұлғалардың  қалыптасуы  мен  дамуы  болмысындағы  танымдық  үдерісте  патриоттық 
т`рбиенің  м`нін  `рқашан  алдыңғы  орынға  қойып  отыру  қажет.  Сондықтан  бұл  м`селенің  өзегі  - 
мектеп  оқушыларының  жеке  бітімдік  болмысындағы  патриоттық  сана,  патриоттық  сезім  қырларын 
қалыптастырудан бастау алғанда ғана оң н`тижесін бермек. 
Яғни,  т`уелсіз  мемлекетіміздің  нық,  берік  болуы  -  патриоттық  т`рбиені  дұрыс  жолға  қоя  білуге 
байланысты  болмақ.  Т`уелсіз  мемлекетіміздің  Конститутциясында  да  Республика  қызметінің  түбе-
гейлі қағидаларының бірі - қазақстандық патриотизм деп атап көрсетілген.  
Отаншылдық,  елжандылық,  халқын  сүю,  патриотизм  деген  ұғымдар  мектепке,  жанұяға,  ағайын 
мен туған-туысқанына, кіндік қаны тамған жеріне (қала, ауыл) деген сүйіспеншіліктен басталады. 
«Елдің елдігін – ұлттық болмысы, тарихы, `дебиеті, салт-д`стүрін сақтайды» деген ұғымды бастау 
етіп алатын болсақ, патриотизмге т`рбиелеуде төмендегі м`селелерді басшылыққа ұстаған жөн: 
!
  тіл мен ділді құрметтеу; 
!
  ұлттық салт-д`стүр мен `деп-ғұрыпты білу; 
!
  халықтың  тарихы мен м`дени мұраларын мақтан тұту, оқып зерттеу; 
!
  ата-анаға құрмет көрсетіп, бабалар өсиетін орындау; 
!
  жер байлығы мен табиғатты қасиеттеу ж`не ұлт мүддесіне пайдалану. 
Аталған  ерекшеліктерге  байланысты,  қазіргі  т`рбие  жұмысын  төмендегі  т`ртіпте  қарастыруға 
мүмкіндік бар: 
1.  Болашақ  мамадар  мен  мектеп  оқушыларын  халқының  салт-д`стүрін  жете  білуі  патриоттық 
т`рбиенің н`тижесі бұл - бүгінгі өмір талабына сай  болу. 
2.  Жастардың  Қазақстан  республикасының  мемлекеттік  р`міздерін  білу  мен  заңнамалық  құқық-
тық талаптарды орындау ж`не оларды құрметтеу сезімін қалыптастыру; 
3.  Қазақ  халқының  озық  ойлы  мұралық  құндылықтарын  басшылыққа  ала  отырып,  жалпы 
қазақстандық патриотизмге, отансүйгіштікке, елжандылыққа т`рбиелеу; 
4.  Қазақстан  республикасының  азаматы  атауына  мақтаныш  сезіммен  ж`не  құрметпен  қарау 
арқылы патриотизмдікті таныту, `лемдік жаһандану жағдайында өзіндік орынға табуға т`рбиелеу.  
Мемлекеттің келешегі еңселі биік ж`не берік болуы, өскелең ұрпақтың жеке тұлғалық болмысын-
дағы  т`лім-танымдық  т`рбиенің  қалай  қалыптасқандығына  байланысты.  Сондықтан  мектептер  мен 
өзге  де  оқу-т`рбие  мекемелерінің  басты  міндеті  –  ұлттық  ж`не  жалпы  адамзаттық  құндылықтарды 
игеруге  қабілетті,  ғылым  мен  т`жірибе  жүзінде  терең  білімала  отырып,  жеке  тұлға  болып  қалып-
тасуға  дайын  ұрпақ  т`рбиелеу.Жастарымыздың  бойына  елжандылық,  азаматтық,  жоғары  ізгілік  пен 
адамгершілік  сезімдерді  жан-жақты  жетілгенде  ғана  Қазақстандық  патриотизм  сезімі  берік  орнай 
түседі. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
119 
 
Патриоттық  қасиет  –  бұл  адамгершілік  т`рбиесінің  негізгі  бір  тармағы,  адам  бойындағы  негізгі 
құндылықтар  болып  табылады.  Халқымыздың  бойындағы  патриоттық  құндылық  ұрпақтан-ұрпаққа 
беріліп отырған заңдылық тұрғысынан да қарастыруға болады.  
Бұл ретте болашақ мамандар мен мектепт оқушыларын патриотизмге т`рбиелеу жолдарын құрас-
тыра  келіп,  олардың,  жалпы  сана-сезіміне  ықпал  ету,  іс-`рекеттерін  ұйымдастыру  бағыттарында 
жүргізілгендігін  анықтадық.  Ұйымдастыру  жұмыстарын  осы  бағыттар  бойынша  топтастырсақ,  олар 
былайша  бейнеленеді:  д`рістік,  өмірмен  байланысты  т`жірибелік,  эпостық  жырлардан  сахналық 
көрініс сабақтары, соғыс ж`не еңбек ардагерлерімен кездесулер, `ңгіме, кітаптар бойынша оқырман 
конференцияларын  ұйымдастыру,  ойын-сауық  кештері,  ертеңгіліктер  т.б.  шартты  түрде  жастардың 
сана-сезімін  қалыптастыруға  бағытталса,  мұражайларға  материалдар  жинау,  спорттық  ойындарға 
қатысу, т.б. іс-`рекетін ұйымдастыруға бағытталған [4,5,6].  
Сонымен, біздің пікіріміз бойынша, жастарды азаматтық-патриотизмге т`рбиелеу – басты мақсат 
болса, отаншылдық сана, отаншылдық сезім, отаншылдық іс-`рекет, отаншылдыққа өзін-өзі т`рбие-
леу  –  оның  басты  бағыттарын  құрайды.  Ал  оның  міндеттері  өсіп  келе  жатқан  жас  буындардың  ар, 
ождан,  намыс,  құрмет,  сүйіспеншілік  сана-сезімін  ояту,  орнықтыру  `ркеттерімен    анықталуға  тиіс. 
Осылардың  барлығы  жинақталып  жастар  бойында  ерлік,  батырлық,  қайырымдылық,  мейірімділік 
секілді ізгі қасиеттермен көрініс бермек. 
Қазақстандық патриотизмге келсек, ол тек қазақтардың ғана өз Отанына сүйіспеншілігі емес онда 
мекендеген  бүкіл  ұлт  пен  ұлыс  өкілдерінің  б`ріне  қатысты  дүние.  Оның  тұжырымы  бойынша, 
патриоттық  сезім  адамның  туа  біткен  қасиетінен  байқалмайды,  ол-белгілі  бір  `леуметтік  тарихи 
ортада ұзақ жылдар бойына қалыптасатын құбылыс. 
Расында қолдан патриотизм жасап, ешкімді осы елді сүй деп көндіре алмайсың. Еріксіз жасалған 
отансүйгіштің  саяси-`леуметтік,  экономикалық  тағы  басқа  негіздері  толық  қаланбаса  оның  ертеңі 
қысқа. Сондықтан Қазақстан патриотизмін қалыптастыру үрдісіне осы ерекшелікті есте ұстап жүргізу 
қажет. 
Патриоттық т`рбие жүйесінде мына бағыттарды  анықтауға болады: 
-  рухани адамгершілік; 
-  тарихи-өлкелік; 
-  азаматтық-патриоттық  т`рбие.  Бұл  бағыт  құқықтық  м`дениет,  заңгерлік,  саяси  ж`не  құқықтық 
өзгерістер,мемлекетпен қоғамдағы өзгерістер, заң орындау,қызмет ету арқылы ықпал етеді.  
-  `леуметтік  ортадағы  азаматтық-патриоттық.  Рухани  адамгершілік  ж`не  м`дени  тарихи 
байланысқа бағытталып, үлкен кісілерге деген сыйластық сезімдері.  
-  `скери-патриоттық.  Жастарға  патриоттық  сезімді,  сүйіспеншілікті,  Отанды  қорғауға,  `скери 
д`стүрді, `скери тарихты қалыптастыру . 
-  спорттық-патриотизмді дене спорты ж`не дене шынықтыру сабақтары арқылы шыдамдылыққа, 
ерлікке, т`ртіптілікке  бағыттау.  
Қазақстан  Республикасының  білім  мекемелерінің  т`рбие  жұмыстарының  мақсаттарына  «Т`рбие-
нің  кешенді  бағдарламасына»  с`йкес  жеке  тұлғаның  т`рбиелік  деңгейі  төмендегі  өлшемдермен 
анықталады [4,6,9]. 
Ал  патриот  дегеніміз  `р  адамның  өзінің  араласқан  белгілі  бір  саяси,  м`дени  ж`не  `леуметтік 
ортасына-Отанына деген аса терең сезімі деп түсінеміз. Сондықтан қазақстандық патриотизм-Қазақ-
стан  Республикасын  біртұтас  Отаны  ретінде  қабылдап,  өзін  республика  халқының  құрамдас  бөлігі 
сезінетін парызы болып табылады. 
Осыған  орайдааға  ұрпақ  өкілдері,  түрлі  саланың  к`сіби  мамандары  жастардың  тұлғалық  болмыс 
келбетін қалыптастыруда қоғамдық санада Отан, туған ел, туған жер, елжандылық т.б. түсініктермен 
өмірге баули отырып патриоттық сезімдерін дамыту жүзеге асырылуы қажет. Ал, мектеп мұғалімдері 
мен болашақ педагог мамандардың мектепте ж`не тыс т`рбие жұмысында төмендегідей м`селелерді 
басшылыққа ала отырып жастардың бойына азаматтық-патриоттық қасиеттерді қалыптастыру керек: 
"
  Қазақстан  жастарына  жалпы  адамзаттық  құндылықтар  мен  бірге  Отанын,  туған  халқын 
сүйюдегі  патриоттық  сезімін  дамыта  отырып  өзгермелі  бүтін  дүние  жағдайларына  бейімделе  білуге 
үйрету; 
"
  dлеуметтік-саяси жағдайда, өз көзқарасы мен сеніміне, өмірлік ұстанымындағы қағидаларында 
үлгі  тұтып  -  басшылыққа  алатын  ұлттық  құндылықтар,  жеке  тұлғалардың  өнегелік  өмірі  мен  Отан 
үшін жасаған игі істерін ж`не ұлттық болмыстың құндылықтарын сақтай отырып, келешегін болжап,  

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
120 
мақсат қоя білуі керек; 
"
  Қазақстан жастарының ұлттық санасы, азаматтылық пен отансүйгіштік, елжандылық қасиеттері 
-  елінің  экономикалық  ж`не  м`дени  дамыған,  `лемдік  қауымдастықта  өзіндік  орны  бар  алдыңғы 
қатарлы  дамыған  мемлекет  болып  қалыптасуына  өз  игі  істерімен  ынталы  қатысуға  мүмкіндігі  бар 
тұлға ретінде бейнесі болуы керек; 
"
  Мемлекеттің заңды-құқықтық талаптарын орындап, құрметпен қарап, сыйлап ж`не `леуметтік 
жауапкершілікті, борыш, ар-ождан, азаматтық ерлігі, ішкі еркіндігі мен өзіндік ар-намысы бойында 
қайсарлылық қырлары қалыптасқан; 
"
  Өзін  сынкөзбен  бағалайтын  ж`не  өзінің  жеке  рухани  ж`не  физиологиялық  қабілет  мүмкін-
шілігін сезініп, Отанына, халқына деген игі істерді жүзеге асыра білуі мен өздігінен шешім қабылдап, 
оны жеке білімі мен білігі, өмірлік т`жірибесі арқасында шеше білу қасиеттері;  
"
  Өмірде  барлық  жағынан  жоғары  `леуметтік  белсенді,  жаңаны  іздеуге  өмірлік  ж`не  түйткіл 
м`селелердің шешімдерін оң табуға, `леуметтік-экономикалық жағдайда б`секелестікке қабілетті; 
"
  Жанашыр, өнегелі, парасатты, басқа ұлтты, басқа діндегі, басқаша ойлайтын адамға төзімділік 
ж`не түсінушілікпен қарау; 
"
  Салауатты өмір салтын ұстану, өз денсаулыған бағалау; 
"
  dлемдік ж`не ұлттық м`дениет байлықтарын бағалай білу қасиеттері толық қалыптасқан болуы 
қажет. 
Патриоттық т`рбие басқа қоғамдық жүйелермен тығыз байланыста болады. Оның жүзеге асуына 
үлкенді-кішілі шағын орталардың өзіндік ықпалы да зор. Яғни, патриоттық т`рбие жеке дара жүзеге 
асырылмайды,  оны  жалпы  т`рбиенің  бір  тармағы  ретінде  қарастырып  салыстырмалы  түрде  алғанда 
дербес,  біртұтас,  өзін-өзі  басқарып  отыратын,  белсенді  де  дамушы  жүйе  болып  табылады  ж`не 
т`рбиенің барлық негізгі бағыттарында жүзеге асырыла отырып, оны ұйымдастыруға кешенді т`сілді 
талап етеді [4,7,8]. 
Кешенді  т`сілдің  негізгі  идеясы  -  жеке  адамның  патриоттық  қасиеттерінің  барлық  жиынтығын 
ж`не  патриоттық  т`рбие  ішінде  де  (мақсаттары,  басты  қағидалық  ұстанымдары,  бағыттары,  құрал-
дары,  нысандары,  `дістері  ж`не  т.б.),  сондай-ақ  сыртқы  жүйелерде  де  (т`рбие,  экономика,  саясат, 
идеология ж`не т.б.) т`рбие үдерісінің өзара `рекеттестіктегі барлық элементтерінің нысаналы бірлі-
гін қалыптастыруды қамтамасыз ету болып табылады. 
Жастардың  азаматтық-патриоттық  қасиеттерін  дамыту  жаңа  педагогикалық  парадигманың  туын-
дауына  яғни  баланың  т`рбие  субъектісі  ретіндегі  жаңа  көзқарастың  пайда  болуына  жағдай  жасады. 
Осы жаңапарадигмағас`йкест`рбиеніңзаңдылықтарынатайкетсек; 
-  т`рбие – қоғам м`дениеті мен детерминацияланған;  
-  т`рбие мен оқыту т`рбие айқындаушы рөл атақаратын екі өз ара тығыз байланысты ж`не бір-
біріне т`уелді үрдістер;  
-  т`рбиенің  тиімділігі  мен  н`тижелілігі  т`рбие  үрдісінің  құрамды  бөлігі  болып  табылатын 
(мақсат,  мазмұн,  форма,  `дістер,  құралдар)  бала  мен  педагогқа  белгілі  болып  табылатын  барлық 
құрылымдық элементтердің үйлесімді өзара байланысына т`уелді. 
Азаматтық-патриотизмдік  қасиеттер  педагогикадағы  т`рбиенің  мақсаты  рухани  ж`не  физикалық 
тұрғыдан  өзін-өзі  дамытуға,  жетілдіруге  ж`не  өзіндік  жетістіктерге  жетуге  қабілетті  неғұрлым 
м`дени тұрғыдан қолдану. Т`рбиенің мазмұны – тұлғаның м`дениеттілігі болып табылады. Өзегі  –  
руханилық  болып  табылатын  ішкі  м`дениет  ж`не  қарым-қатынастан,  мінез-құлқынан,  сыртқы  түрі-
нен көрінетін сыртқы м`дениет. dрбір адамның қабілеттері өзін-өзі анықтауы, дамытуы мен жетісті-
гіне  жете  алуы.  Т`рбиенің  құралдары  -  бұл  қоршаған  ортаның  құбылыстары  мен  объектілерінен 
тұратын  бай  жиынтық.  Осы  құралдардың  көмегімен  т`рбие  іске  асырылады.  Оларға  іс-`рекеттің 
барлық  дерлік  түрлері:  ойын,  еңбек,    спорт,  шығармашылық,  қарым-қатынас  ж`не  тағы  басқалары 
жатады [9,10].   
«М`ңгілік ел» идеясы арқылы Қазақстандық жастардың азаматтық-патриоттық қасиеттерін дамы-
ту  ж`не  Қазақстандықтардың  бүкіл  ұлттық  бүрігу  негізін  жүзеге  асыруда  төмендегідей  құрамдық 
жүйені  басшылыққа  алып,  білім  беру  арқылы  қоғамдық  сананы  қалыптастыруға  т`рбиелеу  дұрыс 
болар еді. 
1-ден,  қазақи  дүниетаным,  түркілік  дүниеден  бүгінге  дейінгі  философиялық  танымдық  жүйені 
басшылыққа алу; 
2-ден, халықтық салт-д`стүр, `деп-ғұрып, ұрпақ т`рбиесіндегі т`лім-т`рбиелік мұралар; 
3-ден,  жеке  тұлғалардың  Отан,  туған  ел,  туған  жер  ж`не  адами  қасиеттер  мен  ізгілік  жөніндегі 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
121 
озық ойлы пікірлерінің мазмұндық м`ні; 
4-ден,  қазақ  жеріндегі  мемлекеттік  құрылым  ж`не  ел  басқарған  жеке  тұлғалардың  қоғамдық 
жүйенің дамытудағы қызметітері. 
Жоғарыдағы  аталып  өтілген  төрт  бөлім  «М`ңлігік  ел»  идеясын  жүзеге  асырудың  негізі  болмақ. 
Себебі, кешегі тарихты білу - бүгінгі күннің сұраныс талаптарын анықтай білу мен туындағын көкей-
тесті  м`селелерің  оң  шешім  тауып  орындауға  негіз  болады  ж`не  болашақтағы  дамудың  бағытын 
дұрысы болжай білудің өзегі болмақ.       
Бүгінгі  азаматтық-патриоттық  т`рбие  жүйесін  дамытуда  ғасырлар  бойы  өз  құндылықтарын 
жоймайтын  жалпыадамзаттық  құндылықтарға  сүйену,  табиғатпен  ж`не  ұлттық  рухани  құндылық-
тармен  үйлесімділік  қағидасын  басшылыққа  ала  отырып  педагогиканың  жаңа  парадигмалық  заңды-
лығындағы  т`рбие  технологиясын  қолдану  оң  н`тижесін  береді  деп  саналуда.  Атап  айтқанда,  жеке 
тұлғаның қалыптасуы мен дамуында азаматтық-патриоттық бағыттылық болуы міндетті. Яғни, меле-
кетіміздің `р түрлі сала мен бағытқа бейімделген оқу мекемелерінде ж`не мектептерде т`рбие, оның 
ішінде  азаматтық-патриоттық  т`рбие  бағытын  жетілдіру  жастардың  жеке  тұлғасының  қалыптасуы 
мен  дамуында  негізгі  орын  алатынын  басшылықта  ұстауы  қажет.  Сондықтан  болашақ  мамандарды 
яғни, ЖОО-да ж`не мектепте оқушыларыныңазаматтық-патриоттық т`рбиесін жетілдіру мен дамыту 
т`рбие  ж`не  білім  беру  үдерістерінің  біртұтас  педагогикалық  заңдылық  қағидаларына  сүйенетіп 
жүзеге  асырылу  керек.  Азаматтық-патриоттық  т`рбие  жұмыстарын  жетілдіру  мен  дамытуды  ұйым-
дастырудың кешенді бағдарламасы `зірленіп, онда ЖОО-дағы болашақ мамандар мен мектеп оқушы-
ларының  қазіргі  танымдарына  үйлесімді,  заман  талаптарына  сай  жеке  тұлғаның  қалыптасу  мүмкін-
діктерін зерттеу ж`не осы біртұтас педагогикалық құбылыстарға бағынатын заңдарды т`рбие өлшемі 
ретінде  қарастыруды  қажет  етеді.  Осы  негізден  Қазақстандық  жастардың  азаматтық-патриоттық 
қасиеттерін «М`ңгілік ел» идеясы негізінде дамыту  басты міндет болып табылады. 
 
1 Қазақстан жолы - 2050:Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ Мeңгілік ел болу жолындағы стратегиясы. 
Астана, 2014 жылғы 17 қаңтар. 
2  Назарбаев  Н.А.  Историческая  память,  национальное  согласие  и  демократические  выборы-гражданский 
выбор Казахстана //Доклад на ІV сессии Ассамблеи народов Казахстана. - // Каз. Правда, 1997, 7 июня. 
3 Назарбаев Н.А. ХХІ ғасыр табалдырығында. –Алматы: Қазақстан, 1997. 
4  Қазақстан  республикасы  үздіксіз  білім  беру  жүйесіндегі  тeрбие  тұжырымдамасы.  Астана,2009  ж.  16 
қараша.  
5 Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тeлім-тeрбиесі. – Алматы: Санат, 1995.-496 б. 
6  Бейсенбаева  А.А.  Патриотическое  воспитание  старшеклассников  средствами  казахского  героического 
эпоса. - //Дисс. канд. пед. наук. –Алматы, 2004. – 138 с. 
7  Иманбаева  С.Т.  Оқушыларды  ұлттық  жауынгерлік  дeстүр  арқылы  ерлікке  баулудың  педагогикалық 
негіздері. Пед. ғыл.канд.дисс. – Алматы, 1997. – 125 б. 
8  Жұматаева  Е.  Қазақстанның  майдангер  жазушыларының  шығармалары  арқылы  оқушыларға  пат-
риоттық тeрбие беру. Пед.ғыл.канд.дисс. – Алматы, 1995.- 166 б. 
9  Джанабаева  Р.А.  Қазақ  халық  педагогикасындағы  патриоттық  –  ерлік  тeрбиесінің  ғылыми  негіздері. 
Пед. ғыл. докт. дисс. автореф. – Алматы, 2006. – 45 б.      
10  Бөлеев  Қ.  Болашақ  мұғалімдерді  оқушыларға  ұлттық  тeрбие  беруге  кeсіби  дайындау:  Теориясы  жeне 
практикасы. – Алматы: Нұрлы eлем, 2004. – 304 б. 

жүктеу/скачать 13,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: