С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
122 
 
Summary 
Тhe development of civil and patriotic qualities of kazakh youth on the basis of ideas "Mangilik El" 
Ybyraimzhanov K.T. – Dr.p.s. professor Email: tarmpi_school @mail ru. 
Mailybaeva G.S. – c.p.s. senior lecture  Email: gulmirasabyr 
Zhetysu state university named after I.Zhansugurov 
This article will address the head of state "Mangilik el" wants to build the country in the direction of the idea of the 
future of the younger generations love for the motherland, the national civil service, the promotion of the history of the 
formation  of  the  national  patriotically  nation  and  to  know  the  culture,  the  language,  the  mentality  and  respect  for 
customs  and  traditions  of  each  azampen  citizen,  the  future  of  higher  education  institutions  prepared  praise  for 
professionals  and  students,  education  issues  and  the  ways  of  its  formation  and  development  of  the  properties  are 
considered. 
Keywords:  "Mangіlіk  el"  national  idea,  civil-patriotic  education,  the  formation  of  a  common  consciousness  of 
young people, the integrity of education and training. 
 
 
,ОЖ: 37.035.6 
 
ОРТА К,СІПТІК ОҚУ МЕКЕМЕЛЕРІНІҢ БІЛІМ АЛУШЫЛАРЫНА ПАТРИОТТЫҚ 
Т,РБИЕ БЕРУДІҢ ЖҮЙЕЛІЛІК Т,СІЛІ 
 
Г.С. Саудабаева – п.ғ.д., қауым.проф., Абай атындағы КазҰПУ, gylmiraS75@mail.ru 
М.А. Айтбаева – п.ғ.к., қауым.проф.м.а. 
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, maira71@list.ru 
 
Мақалада  орта  к`сіптік  білім  беру  жүйесіндегі  оқушыларды  өз  еліміздің  азаматы  `рі  патриоты  етіп  т`р-
биелеу,  колледждерде  оқитын  жастардағы  патриоттық  сезімді  т`рбиелеу,  `леуметтік  белсенді  студенттерді  – 
Қазақстан  азаматтарын  қалыптастыру  сұрақтары  қарастырылады.  Халықаралық  терроризмнің,  алдамшы  діни 
экстремизмдердің өсіп келе жатқан қатерлері жағдайларында жастарды отансүйгіштікке т`рбиелеу Қазақстан-
ның тек ұлттық мүддесімен ғана анықталуы керек ж`не олардың ішкі ж`не сыртқы қауіптерден қорғаныстарын 
қамтамасыз етуге белсенді қатысуларына ықпал ету керек. 
Анағұрлым  маңызды  субъектілер  т`рбие  беру  ұйымдастырылған,  жоспарланған,  үйлестірілген  ж`не  жүйе-
ленген үдеріс болып табылатын, педагогикалық ұстанымдар мен заңдылықтарға негізделетін оқу орындардың 
ролі анықталады. Т`рбие беру мақсатының, оның субъектісі мен нысанының басты болмысының сараптамасы 
оның  негізгі  бағыттары  көрсетіледі:  жастарда  жоғарғы  к`сіби  қасиеттерді  қалыптастыру;  патриоттылықты 
қалыптастыру;  оқуға  ж`не  одан  кейінгі  к`сіби  қызметке  оң  `серлі  у`жді  дамыту  мен  қалыптастыру;  адамгер-
шіліктік-этикалық т`рбие беру; салауатты өмір салтын насихаттау. Отансүйгіштікке т`рбие берудың принцип-
тері көрсетіледі. Қазіргі таңғы шындықтар т`рбие беру бағдарламасын жасауды отансүйгіштікке т`рбиенің ең 
жақсы д`стүрлері мен түрінен тұратын оқу т`рбиелік процестің жүйе түзуші элементі ретінде талап етеді. Ол 
оқушыларды т`рбиелеу кезінде жүйелі түрдегі т`сіл негізінде жасалуы керек. 
Түйін  сөздер:  отансүйгіштік,  отансүйгіштікке  т`рбиелеу,  отансүйгіштікке  т`рбиелеудің  мазмұны,  `дістері 
ж`не формалары. 
 
Жастарға т`рбие берудің басты мақсатының негізі Қазақстан Республикасының жан-жақты дамы-
ған  тұлғасын,  патриот  азаматын,  үнемі  өз-өзін  жетілдіруге  ұмтылатын  к`сіпкер  маманды  қалыптас-
тыру  болып  табылады.  Т`рбие  берудің  жалпы  мақсаты  шынайы  орындалатын  нақты  т`рбие  беру 
тапсырмаларымен (жанұямен, оқу орындарымен, м`дениет мекемелерімен, БАҚ, қоғамдық ұйымдар-
мен)  сараланады:  Отанға  –  Қазақстан  Республикасына,  оның  көп  ұлтты  халқына  сүйіспеншілік; 
жерлестеріне сыйластық қарым-қатынас; азаматтың жалпы сезімдері кіші отанға деген сүйіспеншілі-
гімен үйлесетін патриоттылық (отанға қызмет етуге, оны қорғауға дайын болу); еліміздегі халықтар-
дың  достық  сезімдері  мен  танымдары;  олардың  д`стүрлеріне,  тілдеріне,  м`дениеттеріне  құрметпен 
қарау; өз елінің туған тіліне, м`дениетіне ж`не тарихына сүйіспеншілік; Қазақстанның азамат патрио-
тының сезімдерімен ж`не танымымен үйлесетін ұлттық сезімдер мен танымның қалыптасуы; байла-
ныстың маңызды т`сілі – қазақ тіліне құрметпен қарау. 
Отансүйгіштікке т`рбие беру жанұя, оқу орындары, мемлекеттік ж`не қоғамдық мекемелер өзара 
`рекеттесетін, үйлестірілмеген, жүйеленбеген көп қырлы болып табылады. Біздің пікірімізше, негізгі 
м`селе т`рбие ж`не білім беру үдерісіне жаңа қоғамдық қатынастарға, елдің қаржылық ж`не эконо-
микалық мүмкіншіліктеріне сай келетін д`реже беруде. Жастарға к`сіби білім беру мен отансүйгіш-

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
123 
тікке т`рбие берудің негізгі мазмұны руханилық, адамгершілік ж`не жалпы адами құндылықтар болу 
керек.  Біздің  ойымызша,  мұндай  құндылықтар  қатарына  мыналарды  жатқызу  керек:  өз  Отаны  мен 
халқына  сүйіспеншілік;  Конституцияға,  азаматтық  борышқа  адалдық;  өз  халқының  саяси,  экономи-
калық, `леуметтік ж`не рухани мүдделері, оның өмірі, бостандығы ж`не т`уелсіздігі; өз елі мен оның 
жақтаушыларының суверенитеті ж`не шекаралық бүтіндігі; `леуметтік теңдік идеясында құрылған өз 
мемлекетінің демократиялы қоғамдық бағыты; азаматтың намысы мен жеке басының қадірін сақтау; 
достық,  өзінің  ұлттық  м`дениеті  мен  өнерін  құрметтеу;  өз  ата-бабаларының  салттары  мен  д`стүр-
лерін, отандық тарихты сақтау. 
Жас  ұрпаққа  т`рбие  беруді  бүтіндей  қарастыратын  болсақ,  онда  субъектінің  рөлі  ретінде  мемле-
кеттік ж`не қоғамдық құрылымдардың барлық жиыны, заң ж`не атқару биліктерінің органдары, оқу 
мекемелері, бұқаралық ақпарат құралдары, дем алу орындары ж`не т.б. жұмыс атқарады. Анағұрлым 
маңызды субъектілер т`рбие беру ұйымдастырылған, жоспарланған, үйлестірілген ж`не жүйеленген 
үдеріс болып табылатын, педагогикалық ұстанымдар мен заңдылықтарға негізделетін оқу орындары 
болып табылады. 
Т`рбие  берудің  тікелей  субъектісі  оқу  орындарының  басқарушы  аппараты  мен  педагогикалық 
құрамдары  болып  табылады.  Т`рбие  беру  мақсатының,  оның  субъектісі  мен  нысанының  басты 
болмысының сараптамасы оның келесі негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді: 
−  жастарда жоғарғы к`сіби қасиеттерді қалыптастыру; 
−  патриоттылықты қалыптастыру; 
−  оқуға ж`не одан кейінгі к`сіби қызметке оң `серлі у`жді дамыту мен қалыптастыру; 
−  адамгершіліктік-этикалық т`рбие беру; 
−  салауатты өмір салтын насихаттау; 
−  дене т`рбиесі ж`не т.б.  
Қазіргі  таңғы  жағдайларда  отансүйгіштікке  т`рбие  беру  негізін  қалаушы  ұстанымдардың  жүзеге 
асырылуымен байланысты. Солардың ішіндегі негізгілері мыналар: 
а)  жалпы:  ғылымилық,  тарихилық,  мемлекеттік  отансүйгіштікке  ж`не  ұлттық-отансүйгіштікке 
т`рбие беру компоненттерінің бірлігі, мақсаттар мен т`сілдердің бірлігі; 
б)  ерекше  (арнайы):  барлық  `леуметтік  қызығушылық  танытқан  ұйымдар  мен  мекемелердің 
күштерін  біріктіру;  т`рбие  беру  `рекеттерін  жүзеге  асыруда  мақсатқа  ұмтылу,  нақтылық,  сабақ-
тастық; `скери-саяси салада барлық өзгерістерді жан-жақты есепке алу; т`рбиеленушілердің жастық, 
жеке бас ж`не `леуметтік ерекшеліктерін ескеру. 
Бұрын  біз  байқағандай,  қазіргі  таңғы  шындықтар  т`рбие  беру  бағдарламасын  жасауды  отансүй-
гіштікке  т`рбиенің  ең  жақсы  д`стүрлері  мен  түрінен  тұратын  оқу  т`рбиелік  процестің  жүйе  түзуші 
элементі ретінде талап етеді. Ол оқушыларды т`рбиелеу кезінде жүйелі түрдегі т`сіл негізінде жаса-
луы  керек.  Бұл  жағдай  толыққанды  орта  к`сіби  білім  беруге  жатады,  бұл  типтегі  м`селелер  елдегі 
болып жатқан түрленулер жағдайында мүлдем қарастырылмаған. 
Жүйелік `діс күрделі нысандардың ғылыми `дістемелік танымы болып табылады. dділ шындықты 
зерттеуде қолданылатын жүйелік т`сілдің болмысы таным нысандарын жүйе ретінде зерттеуде болып 
табылады. 
Жүйені қарастыру кезінде оның ол кірістірілген `леуметтік жүйе ықпалында екенін ескеру қажет. 
Сондықтан да педагогикалық жүйенің тиімділігін бағалау кезінде  оның компоненттеріне `сер ететін 
сыртқы жағдайларды да ескерген жөн. 
Педагогикалық  жүйені  жасау  үшін  қажетті  ж`не  жеткілікті  болып  табылатын  компоненттер 
мыналар:  
−  педагогикалық мақсат; 
−  ақпарат, оның игерілуі үшін жүйе жасалады; 
−  педагогикалық коммуникация т`сілдері; 
−  жүйе нысандары; 
−  оның субъектілері.  
Мақсат  –  жүйенің  субъектілері  мен  нысандарының  қызметінің  мазмұнын  анықтайтын  алдыңғы 
ж`не  жүйе  түзуші  компоненттерінің  бірі.  Мақсат  ретінде,  біз  колледж  оқушыларының  бойындағы 
Қазақстан Республикасының патриот азаматына т`н қасиеттердің қалыптасуын анықтаймыз. dрекет-
тің мақсаты оның міндеттерінде нақтыланады. Колледж оқушыларының бойында отансүйгіштіккеты 
т`рбиелеу  міндеттері  болып  мыналар  табылады:  оқушыларда  п`лсапалық-дүниетанымдық  бағытты 
қалыптастыру; оқушыларды Отанның м`дениеті мен тарихының байлығын, ерекшелігін бейнелейтін 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
124 
`леуметтік-м`дени  құндылықтарға  араластыру;  азаматтылық  пен  патриоттылықты  көрсету  үшін,  өз 
борышын орындауға лайықты, нақты жағдайлар жасау; ұжымдық өмірдің заңдары мен нормаларын 
құрметтеуге  т`рбиелеу,  `леуметтік  ж`не  азаматтық  жауапкершілікті  дамыту;  еңбекке  өмірдің  оң 
`серлі  маңызды  құндылығы  ретінде  қарауға  т`рбиелеу,  қоғамның,  мемлекеттің  мүддесі  үшін  еңбек 
етуге  талабын  дамыту;  рухани  өмірге,  адамгершілік  салауатты  өмір  салтына  талаптылықты  қалып-
тастыру мен дамыту. 
Осы  мақсаттар  мен  тапсырмаларды  басшылыққа  ала  отырып,  колледж  оқушыларына  отансүй-
гіштікке т`рбие берудің педагогикалық бағдарламасы жасалды. Ол мыналарды қарастырды: 
−  оқушылардың бойында отансүйгіштікке қасиеттерді қалыптастыру бойынша т`рбиелеу жұмыс-
тарының күйін сараптау мен зерттеу; 
−  колледж оқушыларына отансүйгіштікке т`рбие беру бойынша жұмыстардың жүйесін жасау; 
−  оқу  уақытында  ж`не  оқудан  тыс  уақытта  жүргізілетін  өзара  байланысты  педагогикалық  ж`не 
ұйымдастырылған  жиындарды  бейнелейтін  колледж  оқушыларына  отансүйгіштікке  т`рбие  беру 
бойынша  жұмыстар  жүйесін  жасау  ж`не  ол  мыналарды  кірістіреді:  тиімді  отансүйгіштікке  т`рбие 
беруді қамтамасыздандыратын колледжде педагогикалық ортаны ұйымдастыруды; сабақ барысында 
колледж  оқушыларының  бойында  отансүйгіштікке  қасиеттердің  қалыптасуына  бағытталған  педаго-
гикалық  ықпалдар;  сабақтан  тыс  уақытта  жүргізілетін  отансүйгіштікке  т`рбие  беру  іс-шаралары; 
білім алушылардың клубтардың жұмыс жасауын ұйымдастыру; 
−  колледж  оқушыларына  отансүйгіштікке  т`рбие  беру  бағдарламасы  тиімділігінің  бағалау  кри-
терийлерін жасау: когнитивті, эмоциялық-құндылық, іс-`рекеттік, мотивациялық; 
−  колледжде  білім  беру  үдерісінде  педагогикалық  эксперименттер  жүргізу  барысында  колледж 
оқушыларына отансүйгіштікке т`рбие беру бойынша жұмыстар жүйесін ендіру. 
Колледждегі оқушыларға отансүйгіштікке т`рбие беру бойынша жұмыстардың жоғары тиімділігі 
мен н`тижелілігі қамтамасыз етіледі, егер мына төмендегілер жасалса деген болжамдар алынған: 
1.  колледжде қазіргі таңғы жағдайларда т`рбие беру талаптарына сай келетін педагогикалық орта 
ұйымдастырылған болса; 
2.  отансүйгіштікке т`рбие беру кезеңдері оқушылардың бойында патриоты азаматтың қасиеттері 
қалыптасқандығын  сипаттайтын  негізгі  компоненттердің  қалыптасуымен  байланысты  мақсатты 
бағытталған  динамикалық  басқарылатын  үдеріс  ретінде  ұйымдастырылатын  болса;  отансүйгіштікке 
қасиеттер когнитивті, эмоциялық, мотивациялық ж`не оқушы тұлғасының қызметтік саласына тиімді 
`сер етуге мүмкіндік беретін педагогикалық бағдарламалар арқылы жүзеге асырылатын болса; 
3.  отансүйгіштікке т`рбие беру іс-шаралары жиынтық ж`не жүйелі түрде сабақ уақытында ж`не 
сабақтан тыс уақытта жүргізілетін болса. 
Колледж оқушыларына отансүйгіштікке т`рбие беру жұмыстарын өткізу барысында келесі төмен-
дегі маңызды жайттар ескеру қажет: 
1.  Колледж  орта  к`сіби  оқу  орны  ретінде  –  бұл  өзара  байланысты  қосалқы  жүйелерден  –  оқу 
мекемесінің ішінде мақсатты қызмет атқаратын элементтерден тұратын педагогикалық жүйе. Мұндай 
қосалқы  жүйелер  болып  мыналар  табылады:  басқарушылық,  оқу  т`рбиелік,  шаруашылық  ж`не  т.б. 
Бұлардың қатарына отансүйгіштікке т`рбие  берудің ұсынылып отырған қосалқы жүйесін де жатқы-
зуға  болады.  Қосалқы  жүйелердің  `рқайсысы  колледждің  жұмыс  жасау  процесіне  өз  үлесін  қосады 
ж`не олардың барлығы жалпы ортақ тапсыраларды шешуге бағытталуы керек – өзін-өзі үнемі жетіл-
діруге ұмтылып отыратын, жан-жақты дамыған тұлғаны, Қазақстан Республикасының патриот азама-
тын, к`сіби маманды қалыптастыру керек. 
2.  Отансүйгіштікке  қасиеттер  динамикалық  түзілулер  болып  табылады.  Олар  жасалған  педаго-
гикалық бағдарламалардың субъектілерінің ұйымдастырылған, мақсатты бағытталған `серімен пішін-
деліп, дамытыла алады. 
3.  Патриот  азаматтың  қасиеттері  арнайы  ұйымдастырылған  `серлердің  арқасында  ғана  емес, 
сонымен қатар педагогикалық орта жасаған колледждегі тіршілік жағдайларымен, жұмыстарымен де 
қалыптасып, дамытылады. 
4.  Бағдарламаның тиімділігі белгілі бір деңгейде педагогтардың т`рбие беру жұмыстарына дайын-
дық деңгейімен, олардың осы жұмыстағы белсенділігімен анықталады. 
Бағдарлама  қоғамның  `леуметтік  тапсырмасы  мен  үш  негізгі  функциясын  жүзеге  асырады: 
т`рбиелік (патриот азаматтың құндылық бағытын дамыту), дидактикалық (білімдерді, біліктіліктерді 
ж`не дағдыларды қалыптастыру), дамытушылық (азаматтық ж`не отансүйгіштікке қасиеттерді дамы-
ту).  Осы  жүзеге  асырылатын  функциялар  бағдарлама  құрылымын  анықтайды.  Ұйымдастырушылық 
жоспарда  оның  компоненттері  болып  мыналар  табылады:  педагогикалық  орта,  оқу  процесі  ж`не 
сабақтан тыс уақыттағы т`рбиелік жұмыс. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
125 
 
1 Пятикоп А.И., Шамардин В.И. Воспитание патриота. // Педагогика. 2000. № 4.  
2  Сейдахметова  Л.Т.  Қазақстан  мектептерінде  оқушыларды  патриотизмге  тeрбиелеудің  дамуы  (1970-
2000 жылдар): дис. ...канд. пед. наук. - Алматы, 2001. 
3 Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тeлім-тeрбие тарихы дeрісінің бағдарламасы. -Алматы, 1994. 
4 Сейдахметова Л. Жасөспірімдерді тeрбиелеу барысындағы ұлттық патриотизмнің бастау-лары.- А-ты, 
2007ж. 
Резюме 
Системный подход к патриотическому воспитанию учащихся 
средних профессиональных учебных заведений 
Саудабаева Г.С. – ассоциированный профессор, д.п.н. КазНПУ им. Абая, gylmiraS75@mail.ru 
Айтбаева М.А. – и.о. ассоциированного профессора, к.п.н., КГУ им.Коркыт Ата, maira71@list.ru 
В  статье  рассматриваются  проблемы  патриотического  воспитания  молодого  поколения.  В  условиях  нарас-
тающей  угрозы  международного  терроризма,  псевдорелигиозного  экстремизма  патриотическое  воспитание 
молодых людей должно определяться исключительно национальными интересами Казахстана и способствовать 
их  активному  участию  в  обеспечении  ее  безопасности  от  внешних  и  внутренних  угроз,  вызовов  и  посяга-
тельств.  
Раскрывается роль средних профессиональных учебных заведений в этом процессе, в которых воспитание 
должно представлять собой организованный, спланированный и систематизированный процесс, опирающийся 
на педагогические принципы. Выделяется значение  руководства и педагогического состава учебных заведений. 
Определяются  основные  направления  содержания  патриотического  воспитания  в  колледже:  формирование  у 
учащихся  профессионально-значимых  качеств;  формирование  патриотизма;  формирование  положительной 
мотивации  к  учебе  и  будущей  успешной  профессиональной  и  социальной  самореализации;  нравственное 
воспитание; формирование здорового образа жизни  и др.  Выделяются принципы патриотического воспитания.  
Указывается  на  важность  системного  подхода  к  воспитанию  учащихся.  Выделяются  условия  высокой  эффек-
тивности деятельности по патриотическому воспитанию учащихся в колледже.  
Ключевые слова: патриотизм, патриотическое воспитание, содержание, методы и формы патриотического 
воспитания. 
 
Summary 
Approach of the systems to patriotic education of students middle professional educational establishments 
G.S.Saudabayeva – professor, Abai KazNPU, gylmiraS75@mail.ru 
М.А.Аitbayeva – acting as  professor, Korkyt Ata KSU, maira71@list.ru 
The problems of patriotic education of the young generation are examined in the article. Based on the analyses of 
the patriotic literature and on practical experience, the criteria of patriotic courteousness if students are defined in the 
article. 
The role of middle professional educational releaved in this process, in which education must be organized, planned 
and systematized process, leaning on pedagogical principles.The importance  of guidance and pedagogical composition 
of institution are highlighted. Basic directions  of maintenance of patriotic education are determined  at the  college: 
forming at professionally-meaningful qualities of students ;  forming of patriotism; forming of positive motivation to 
the learning and future successful professional and social self-realization; moral education; forming of healthy way of 
life  and  other  principles  of  patriotic  education  are  releaved.    Indicated  on  importance  of  the  system  approach  to 
education of students.  The terms of high efficiency of activity are highlighted on patriotic education of students at the 
college. 
Keywords: patriotism,  patriotic education,  methods and forms of patriotic education. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
126 
 
,ӨЖ 373.1.013:37.033/.035 
 
БИОЛОГИЯ П,НІНДЕ ЭТНОПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ  
ПАЙДАЛАНУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ 
 
Р.Ш. Избасарова – Абай атындағы ҚазҰПУ, п.ғ.к., профессор, aseri11@mail.ru 
А.Е. Аликеева – Абай атындағы ҚазҰПУ, биология 2-курс магистранті 
 
Мақалада қазіргі таңда жас ұрпақты қыр-сырынан тани білу, халқымыздың м`дениетін, тарихын, халықтық 
тағлымдарын бойларына сіңіру ізгі істерді бастар жолда аса м`н беріледі. Оқушыларды өзінің Отанын, ұлтын, 
халқын қастерлеп, оған қалтықсыз қызмет етуге т`рбиелеу ж`не адамгершілікке, қайырымдылыққа баулу мақ-
сатында күнделікті оқу-т`рбие жүйесіне халықтық педагогиканы енгізу кең өріс алып келеді. Этнопедагогика – 
балаларды,  этникалық  топтарды  т`рбиелеу  мен  білім  берудің  отбасы,  ру,  тайпа,  ұлт  пен  ұлыстардың  мораль-
дық-этникалық  ж`не  эстетикалық  құндылықтарының  ежелден  жинақталуы  –  эмпирикалық  т`жірибесі  жайлы 
ғылым.  
Бұл  салада  басқа  п`ндер  сияқты,  биология  сабағының  да  мол  мүмкіндіктері  бар.  Біз  қай  сабақ  болмасын, 
оның үш бірдей дидактикалық мақсатқа сай жүргізілетінін білеміз. 
Биология  сабағынада  белсенділігін,  қызығушылығын,  сүйіспеншілік  м`ні  бар  білім  беру  үшін  этнопедо-
гогикалық  элементтерін  қолдану  керек.  Өсімдіктер  `лемін  балдырдан  оқу  басталады  (құрылыс  ерекшеліктері, 
көбеюі, даму т.б. ) яғни көп жасушалы балдырлар, одан ашық тұқымды ж`не жабық тұқымды өсімдіктер, дара 
ж`не қос жарнақты өсімдіктер, одан төменгі сатыдағы өсімдіктер ж`не жоғары сатыдағы өсімдіктер оқушылар-
ға т`рбиелік м`ні бар білім береміз. Биология сабағында тірі табиғат бұрышындағы жинақтамалар бөлімінде `р-
түрлі табиғи мекен орталарына өсімдіктердің бейімделуі (орман, шалғындық, дала, өзен, көл, таулар ж`не т.б.). 
Түйін сөздер: этнопедагогика, ұлттық т`рбие, биология сабақтар, қазақтардың м`дениеті. 
 
Қазіргі таңда жалпы білім беретін мектептердегі оқушыларға халық педагогикасының үлгі өнеге-
лерін оқу – т`рбие үрдісінде тиімді қолдана білуі керек. Қазіргі таңда ғалымдар `р балаға жеке бағыт-
талған т`сіл керек екендігін, бала жеке тұлға, онымен `рқашан санасу керектігін айтады. Ал біздің ата 
– бабамыз ерте бастан – ақ балаға ерекше көңіл бөліп, өмірлік т`жірибеде ешбір тыйым салусыз-ақ өз 
қалауынан  адамгершілік  мақсат-мүддеге  с`йкес  `дептілікті,  мысалдар  арқылы  дана  түрде  жеткізіп 
отырған.  Оқушыларды  өзінің  Отанын,  ұлтын,  халқын  қастерлеп,  оған  қалтықсыз  қызмет  етуге  т`р-
биелеу  ж`не  адамгершілікке,  қайырымдылыққа  баулу  мақсатында  күнделікті  оқу-т`рбие  жүйесіне 
халықтық педагогиканы енгізу кең өріс алып келеді.  
Этнопедагогика – балаларды, этникалық топтарды т`рбиелеу мен білім берудің отбасы, ру, тайпа, 
ұлт  пен  ұлыстардың  моральдық-этникалық  ж`не  эстетикалық  құндылықтарының  ежелден  жинақ-
талуы  –  эмпирикалық  т`жірибесі  жайлы  ғылым.  Ұлттар  мен  ұлыстардың  өмір  сүру  д`стүрлері  мен 
салт, `дет-ғұрып, ырым-жоралғыларының қазақ халқында б`ріне бірдей санасында тұрақталып қалған 
т`лім-т`рбиесі.  Этнопедагогика  –  тұлғаны  заңдылық  сипаты  бар  `дет-ғұрып,  салт-д`стүрге  бейім-
деуге,  `ртүрлі  `леуметтік  бірлестіктердің  қарым-қатынасының  құндылықтарынан  үйренуге,  ұлттық 
т`рбие  ісіндегі  жетістіктерді  нақты  жағдайда  пайдалануға  бейімдейтін  көп  салалы  білімдердің 
ғылыми негізі [1, с.46]. 
Бүгінгі жас ұрпаққа жан-жақты білім беру мен т`рбиелеу `рбір ұстаздың міндеті. Қазіргі таңда жас 
ұрпақты қыр-сырынан тани білу, халқымыздың м`дениетін, тарихын, халықтық тағлымдарын бойла-
рына сіңіру ізгі істерді бастар жолда аса м`н берідеді. Біздің м`селеміз бойынша Отандық ғалымда-
рымыз Т.К. Самұратова, Г.Габбасов, М.Мұқанов, В.С. Кузин, Г.А. Мамықова ж`не т.б. еңбектерінен 
көруге  болады  [2,  с.16].  Бала  психикасының  `р  жаста  `р  алуан  болып  келуі  `леуметік  ортаның 
нед`уір ықпалы бар. Қазақ балаларының ертерек ес тоқтатып, етек жабуына сол кездегі ұлттық пси-
хология  мен  педагогиканың  `сері  болса  керек.  Қазақ  халқының  ұлттық  психологиясы  баланың  жас 
кезеңдерін еспке ала отырып, оған көп м`н беріп отырған. Осы үмітті ойдағыдай ақтау үшін, біздің 
мектептеріміз  балалардың  бойына  ұлттық  педагогика  тағлымдарын  алғашқы  күннен  бастап  оқыту, 
үйрету,  т`рбиелеу  ж`не  даму  үрдісімен  толық  ұштастыра  жүргізуде,  өз  өрендеріне  дүниенің  алуан 
түрлі қыр-сырын ашып береді.  
Т`рбиенің  мұндай  түрі  `рбір  адамның  планетарлық  ойлауын  дамытып,  азаматтық  қауымдастық-
тың өткеніне, бүгінгісіне ж`не болашағына қатысты болатынын сезіндіреді. 
Ұлттық білім берудің негізгі ошағы — ауыл мектебі. XXI ғасырдағы ауыл мектебінің м`ртебесі – 
жаңаша  ойлайтын,  ауыл  өміріне,  кері  қоғам  өміріне,  саяси  `леуметгік  өзгерістерге  белсене  арала-

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
127 
сатын  азаматтық  түлғаны,  ұлттық  рухы,  менталитеті  жоғары,  білімді  де  білікті,  ұлтын  сүйетін  дара 
тұлғаны даярлау. Ешбір халық өз ұрпағын жаман болсын, мұрасыз-мұратсыз болсын демейді. Жақсы 
ғұрпын  д`стүр-өнеге  етіп  ұстайды.  Өздерінің  сезім  өрісін  кеңейтіп,  эстетикалық  талғамын  оятқан 
қазақ халқының таң ғажайып `сем де `серлі д`стүрлеріне халқымыз аса бір ілтипатпен қарап келген. 
dр  бір  табиғат  көрінісінің  тұнығын  бұзбай  аялауды,  «обал»  деп  сылап-сипап  отырған.  Туған  жер, 
Отан,  Атамекен  десе  ең  алдымен  сол  жердің  өзен-көлін,  тау-тасын,  орман-тоғайын,  ұшқан  құс, 
жүгірген аңын есіне алған. Алыста жүріп аңсап сағынса соны жырға қосқан, қуаныш мерекссіне соны 
мақтан еткен. 
Тұтас  алғанда  халықтың  өзі  мекен  еткен  тау  мен  даланың  бай  табиғаты,  жыры  сияқты.  Демек, 
халық  тұрмысқа  керекті  заттың  қажетін  ғана  емес,  рухани  қажетін,  творчеетволық  шабыт  кезін  де 
табиғаттан  тапқан.  Сұлулық  пен  көркемдікті  түсіне  білудің  өзі  үлкен  эстетикалық  т`рбие  күші. 
Ұшқан құс, жүгірген аң, өзен-көл, тау-тас, өсімдіктер дүниесі б`рі де адамға л`ззат береді. Олардың 
жазықсыз  ж`бірлеуге,  елтіруге,  отауға  арамдауға,  бүлдіруге,  құртуға  болмайды  —  дейді  халық 
д`стүрлерінде.  Ес  білгеннен  бастап  ата-анасынан  ел  ағасынан,  үлкендерден  ене  бойы  айтылатын 
өсиеттермен  т`рбиеленген  ұрпақ  өзі  де  табиғатқа  нұсқан  келтірмей,  келешек  ұрпақтарды  да  сол 
т`рбие  талабына  қалыптастырып,  алдындағы  малы  мен  айналасындағы  табиғаттың  игілігін  көруге 
баулиды.  Жазықсыз  аң  мен  құсқа  мейірлене  қарағаннан  `р  замандағы  махаббат  сезімі  де  біреуден 
біреуге, «ақсұңқарым», «аққуым», «ақмаралым», «балапаным», «бұлбұлым», «тотым» сияқты теңеу-
лермен айтылып, тарағанында да күм`н жоқ. Адамды аңға, құсқа тигізбей, олардың өз бетімен еркін 
тіршілік  етуіне  мүмкіндік  беру  үшін.  Жануардың  қанын  босқа  төкпеу  үшін,  адам  баласын  жырт-
қыштан,  қанқұмарлықтан  аяусыздықтан,  жаны  ашымастықтан  бетбақтықтан  аулақ  ету  мақсатымен, 
бұндай жаман `деттен адам баласының қоғамын аман алып қалуы үшін, халқымыздың арасына кең 
тараған  аңыздар,  д`стүрлер,  ертектер  көп.  Олардың  б`рінің  де,  ойлап  қараған  кісіге  тамыры  терең, 
мазмұны кең, т`рибелік м`ні зор, үлгі, есиет аларлық парасаты мол.  
Халқымыз  обал  мен  субапты,  адалдық  пен  арамдықты  ажырата  біледі  ж`не  бұл  ұғымдар  ел 
санасынан  ерекше  орын  алған.  dрбір  қазақ  бір  жұмысты  істерде  оны  жаңағы  айтқан  төрт  тұрғыдан 
қарайды. Мысалы, қазақ халқы аққуды атпайды. Кім білсін, қай заманнан қалыптасқан д`стүр екенін, 
қазақтар  `йтеуір  аққуды  қадірлейді.  Табиғаттың  жандысы  болсын,  жансызы  болсын,  қажеттігімен 
ғана  емес,  көркімен,  айналадағы  өмірге  с`н  беріп  жарасуымен  құнды,  өз  алдына  сырға  толы  таңға-
жайып `сері, тарту күні бар эстетика. Бір ғажабы сонан күнбе-күн л`ззат, нұр алып отырғанымызды 
байқамаймыз  да.  Басқа  хаиуанаттар  мен  құстар  дүниесін  былай  қойғанда,  бір  ғана  осы  аққу  атына 
байланысты  біз  ел  аузынан,  эпостардан  неше  түрлі  аяулы  сөздер  естиміз.  dйел  қауымының  жан 
н`зіктігін,  тазалығы  мен  сұлулық  сипатын,  аяулылығын  «Аққудай  ару»  деген  бір  ауыз  теңеу  сөздің 
құдіретінен  түсінеміз.  Адамның  көңіл  күйінің  жығылуын  суреттеген  «Аққуы  қайтып  оралмаған 
құлазыған көлдей болдым» деген сөздердің құдіретін тағы да аққу атынан табамыз. Міне мұның б`рі 
табиғат  пен  етене  бауыр  болып  кеткен  халықтың  өз  айналасындағы  аңдар  мен  құстардың  психоло-
гиялық күйіне қаншама қанық болғанын, олардың сырт көрінісін қызықтаушы ғана емес, ішкі сырын, 
өмірін байқап, зерттеп түсінгендігін аңғартады. Тау-тас, орман-тоғай, шөп пен су сияқты андар мен 
құстар да адамзаттың қажеттін өтеп, с`н-салтанатын жарастырып келе жатқан ежелгі досы, сырласы. 
Тарихқа  үңілсек,  бұлардың  ерте  заманда  адамзат  м`дениетімен  өнерінің  тапқырлық,  ақыл-параса-
тының  өсуіне  де  көп  `сері  тигенін  көреміз.  Аққу  серігі  мерт  болған  жерге  өзі  жанын  құрбан  ететін 
оның  ұлы  қасиеті  халық  көңіліне  ұнаған.  Оның  аты  –  опалы,  мейірімді,  `ділетті  болу  қиянат  пен 
зорлыққа немқұрайды қарамау.  
Халыққа ұнаған бұл қасиеттің жас ұрпақты опасыздықтан жиіркендіріп, патриоттыққа т`рбиелеу-
де  философиялық  үлкен  м`н-мағынасы  бар  екені  түсінікті.  dрине  аққуға  тисең  бақытсыздыққа 
ұшырайсың дегендей сөз тындамас тентектерді қорқыту, жасқандыру үшін қосылған қоспалар болуы 
мүмкін.  
Халықтың адамгершілікті жанашырлық сипаты асыл д`стүрлері міне осындай дүниенің түбегейлі 
мүддесімен  астасып  жатқанын  сеземіз.  Сеземіз  де  осындай  қасиетті  ойды  ұрпақтан-ұрпаққа  тұнық, 
таза қалпында жеткізуге қызмет істеуге тырысамыз. Басқа бір елдің рухани байлығына, м`дениетіне, 
салт-санасына,  д`стүрлеріне,  материалдық  қазынасына,  табиғат  байлықтарына  сырттан  келген 
келімсектердің  жаны  ашымайды.  Қайта  сол  басып  кірген  жерінің  бар  байлығын  қайтсе  де  көбірек 
тартып  алуды  меншіктенуді  көксейді.  Тегін  жатқан  байлық,  көлденең  олжа  жаулап  алушылардың 
көкейтесті  арманы.  Олар  сол  жердің  негізгі  иссінің,  сол  жерді  ежелден  пайдаланушы  халықтың 
қамын  ойлаған  емес.  Оны  қазақ  халқының  өмірінен  жақсы  көруге  болады.  Келімсектер  тек  өз 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
128 
пайдасын  көздейді,  қалтасын  толтырып,  керегін  алып,  болмаса  ежелгі  жерін,  суын  тартып  алып  өз 
пайдасына жаратып отырады. Тұрмыстың неше түрлі тауқыметін біздің қазақ елі тартты ғой. Жерді 
отарлау басып алу, зорлық, зомбылық жасау, басьш кіру, тартып алу, халықтың ежелден келе жатқан 
тыныштығын  бұзу,  асу,  ату,  өлтіру  сияқты  жыртқыштық  т`сілдерін  б`рін  қазақ  халқы  басынан 
өткізді.  
Табиғаттың  л`ззатті  көктемін  адам  баласының  ақын  жанды  перзенттерінің  жырламағаны  жоқ 
деуге  болады.  Ақында,  жазушы  да,  ғалым  да,  композитор  мен  суретші  де  табиғат  көктемінің  сан 
алуан сырлы сипатын, сұлулығымен кереметін д`ріптеп, анадай аялап, с`бидей м`пелеп, көне тарих 
жолының  басынан  бері  қарай  із  қалдырып  келе  жатқаны  баршаға  белгілі  жағдай.  Кол-көсір 
байлықтың  тегі-өсімдік  дүниесі  екенін  біздің  қазақ  халқы  жақсы  білген.  «Көкті  жұлма  —  көктей 
соларсың» деген нақыл сөзде көк шөпкс деген жанашырлық қамқорлық, философиялық терең мағына 
жатыр. Бұл нақыл сөз өсімдік қадірін білгендіктен туған. Тамақ, киім, отын, баспана, құрылыс өндіріс 
материалдары, д`рі-д`рімек б`рінде өсімдіктерден алатыны баршаға белгілі [3, с.36]. 
Жер  бетіндегі  өсіп  тұрған  өсімдікке  шапағатты  көзқарас  халықтың  қасиетті  сезімі  қазақ  халқы 
ұғымында  жер  өртеу,  үлкен  кылмыс.  Жер  мен  оның  өсімдігі  заласыз,  зардапсыз,  көк  `лем.  Пісіп 
тұрған  шалғында  өртсу  елге  деген  орны  толмайтын  зиян.  Сол  үшін  де  даныяшан  Абай  «Атың 
шықпаса, жер өрте» деген сөзді түйреп, «Жер өртеп шығарған атың құрысын» дейді. Көшпелі қазақ 
ауылдарындағы  үлкендср  ертеден-ақ  кейінгілерге  «Отпен  ойнама»  ден  өсиет  айтқан.  Қадірлі 
өсиетпен т`рбиеленген қазақ баласы соғыс өртін ешқашанда тудырған емес. Жан иесі ғана емес, жер 
бетінс  шығып  көгеріп  тұрған  өсімдіктерідің  дс  тіршілігі  бар.  Кесілген  ағаштың  немесе  жұлынған 
шөптің аққан сөлі – көз жасы сияқты жас ағаштың сынғанын, гүл-б`йшешектің мезгілсіз жұлынғанын 
көрсек  аяныш  білдіреміз.  «Көкті  жұлма,  көктей  соларсың»,  немесе  «көктей  солғыр»,  «өспегір»  деп 
біреуге  лағынет  айту  да  осындай  ұғымынан  туғаны  өзінен-өзі  белгілі.  dрине  мұндағы  негізгі 
философиялық мағына тіршілік еткісі келген дүниені тиіспе, залал келтірме, зақымдама деген аталы 
ақыл. Шынына келетін болсақ өсіп түрған «`демі ағаштың, гүл, жеміс» ағаштарының адам баласына, 
түрлі  жан-жануарларға,  жер  көркіне  келтірер  пайдасы  сан  алуан.  Біреуге  риза  болғанда  «көсегең 
көгерсін»,  «өркенің  өссін»  дейді.  Қазақ  қандай  тамаша  жүрекке  жылы  тиетін  тілек.  Халықтын  өз 
туындысымен  түсіндіргенде:  «Бұтақ  жайған  ағаш  қартаймайды,  ұрпақ  жайған  адам  қартаймайды» 
деген  мағынада.  Оңтүстікте  «Атаңнан  мал  қалғанша,  тал  қалсын»  деген  создер  бар.  dкесінің  егіп 
кеткен жас шыбығы кейін өсе келе жемісті, саялы баққа айналып ұрпағынан-ұрпағына д`улет болып 
келе жатқандар да аз емес. Ғасырлар бойы көшіп жүріп малды жайып, бағу биосфера компоненттерігі 
тиімді пайдаланудың д`стүрлі жолдарын туғызды [4, с.16]. 
Қазақтың  д`стүрлі  өсетін  –  өсімдіктерді  «жұлма»,  «өртеме»,  «таптама»,  «кеспе»  деп  ғасырлар 
бойы  қолдағы  барды  сақтағысы  келсе,  ендігі  ұрпақ  өскелең  өмірдің  бар  мүмкіншіліктерін  қолдана 
отырып, табиғатты одан `рі мол да. Көрікті, сұлу да берекелі ету үшін шел даланы құлпырған орман 
алқаптарына айландыруда. 
Мектепте бірқатар п`ндерді оқытуға байланысты бұл м`селе жан -жақты талданған. Этнопедаго-
гиканың  озық  д`стүрлерін  пайдалана  отырып,  оқушылардың  бойынан  осынша  қасиеттерді  қалып-
тастыру жұмысын жүзеге асыруда – өсімдіктану сабағының орны ерекше. 
Мектептің `дістемелік бірлестігінің өсімдіктану сабағында өсімдіктердің д`рілік қасиеттері жайлы 
ж`не  таралу  аймағын  оқыту  барысында  этнопедагогика  элементтерін  жүйелі  түрде  пайдаланып 
отырады. 
Мысалы, өсімдіктану сабағында м`дени өсімдіктерді түсіндіргенде тек оқулықтағы мысалдармен 
шектеліп қоймай, халқымыздың тиым сөздерін ұтымды пайдалануға болады. Тиым сөздер  – халық-
тың т`лім – т`рбие, үлгі - өнеге, ақыл – кеңес берудегі құралдардың бірі. Халықта: «Тыйымсыз елдің 
жастары дуана» - дейді. Тыйым, негізінен балаларға арналып, өзара жаман `дет, жат пиғылдан, ерсі – 
қимыл, `депсіз істерден сақтандыруда өте маңызды қызмет атқарады. Мысалы: «Бір тал кессен он тал 
ек  »,  «Аққуды  атпа»,  «Бұлақтың  көзін  бітеме»,  «Құмырсқаның  илеуін  бұзба»,  «Сабаққа  кешікпе», 
«Үлкендердің  сөзін  бөлме»  т.б.  сөздер  арқылы  ата  –  бабаларымыз  жас  баланың  санасына  қоршаған 
орта, табиғатқа деген ізгі сезімдерді ұялатуды көздеген. Халықта «Т`рбие басы – тіл, өнер алды - тіл» 
-  деп  бекер  айтпаса  керек.  Сөйтіп,  сөз  арқылы  біз  экологиялық  т`рбие  берумен  бірге  адамгершілік, 
жауапкершілік, отанға деген сүйіспеншілік сияқты ізгі қасиеттерге баулимыз [ 4, с.24 ]. 
Д`рілік  өсімдіктерді  халқымыздың  жеті  ата,  жеті  қазына,  жеті   жұрт,  жеті  шелпек,  бес  дұшпан, 
соған  байланысты  шығармаларды  еске  түсіреміз.  Мысалы:  Ата-бабамыз  айтқандай  «Жалғыз  ағаш 
орман  болмас.  Ақыл  басқа  бітеді,  қына  тасқа  бітеді.  Жігіттің  екі  сөйлегені  өлгені,  еменнің  иілгені 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
129 
сынғаны.  Д`рі  шөптен  шығады,  дана  –  көптен  шығады.  Қорада  малың  болсын,  көшеде  талың  бол-
сын».  Осы  нақыл  сөздер  арқылы  бала  т`рбиесін  этно  тұрғыдан  өткіземіз.  Ал  қазақ  халқының  салт 
д`стүрлері  тақырыбын  өткенде  тойларда,  шілдехана,  тұсау  кесу,  сүндет  тойда  берілетін  бата  түрле-
рінен  алынған  үзінділерден  балаға,  жастарға  айтылған  нақыл  сөздер  мен  тілектердің  мағынасын 
түсіндіру арқылы қазақ отбасында ежелден бала т`рбиесіне көп көңіл бөлгеніне назар аударған абзал 
[ 5, с.21 ].  
Қазақ  халқының  сакральды  (қасиетті  )  ұғымдарының  бірі  –  «Өсімдік»  ұғымы  болған.  Оған 
арналған  көптеген  мақал-м`телдер  бар.  Мысалы:  «Қыз  өссе  елдің  көркі,  гүл  өссе  жердің  көркі.», 
«Жел  соқпай  шөптің  басы  қозғалмас»,  «Д`рі  шөптен  шығады,  дана  –  көптен  шығады».  Көптеген 
мақал  –  м`телдер  табиғатты  қорғауға,  аяалауға    шақырады.  «Бірлік  бар  жерде,  тірлік  бар»,  «Саусақ 
бірікпей, ине ілікпейді». Ал еңбек, еңбекқорлық туралы қаншама: «Біртал кессең, он тал ек», «Қорада 
малың болсын, көшеде талың болсын», «Берген алар, еккен орар». 
Қазақ  халқының  мақал-м`телдері  жас  ұрпақты,  ата-ананы,  үлкендерді  сыйлауға  т`рбиелеуге 
бағытталған.  «Жеті  атасын  білмеген  –  жетім»,  «dкеге  қарап,  ұл  өсер,  шешеге  қарап,  қыз  өсер», 
«Ағайын алтау, ана біреу». Оқушыларды т`рбиелеуде отбасында сақталатын салт-д`стүрлердің орны 
ерекше. 
Этнопедагогика  –  тек  халық  даналығы,  халықтың  ойы  тілегі,  адамгершілікті  т`рбиелеу  бастауы 
ғана емес, ол осы халықтың қайнар көзі, жаратылысының тамыры. 
Қазіргі таңда жастар арасында бой алдырған жағымсыз қасиеттер мен сүреңсіз іс – қылықтардың 
етек жаюы – халықтық т`рбиеден қол үзіп бара жатқанымыздың н`тижесі екені даусыз. 
 
Сурет 1 . Қазақ халқының этнопедагогикасының өзгешеліктері 
 
 
 
Биология  сабағынада  белсенділігін,  қызығушылығын,  сүйіспеншілік  м`ні  бар  білім  беру  үшін 
этнопедогогикалық элементтерін қолдану керек. Өсімдіктер `лемін балдырдан оқу басталады. (құры-
лыс  ерекшеліктері,  көбеюі,  даму  т.б.  )  яғни  көп  жасушалы  балдырлар,  одан  ашық  тұқымды  ж`не 
жабық  тұқымды  өсімдіктер,  дара  ж`не  қос  жарнақты  өсімдіктер,  одан  төменгі  сатыдағы  өсімдіктер 
ж`не жоғары сатыдағы өсімдіктер оқушыларға т`рбиелік м`ні бар білім береміз. Биология сабағында 
тірі  табиғат  бұрышындағы  жинақтамалар  бөлімінде  `ртүрлі  табиғи  мекен  орталарына  өсімдіктердің 
бейнеленуі (орман, шалғындық, дала, өзен, көл, таулар ж`не т.б. ). 
Мекен  ету  ортасы  ретінде  топыраққа  экологиялық  бейімделуші  формалар  ж`не  өсімдіктердің 
өмірлік формалары бар.Өсімдіктердің қорғаныштық бейімделушіліктері (құрылысы, түр-түсі, көбеюі, 
дамуы,  тыныс  алу,  қоректену  т.б.).  Өсімдіктердің  м`дени  формалары  (түрлік  сан-алуандық)  агро-
жүйедегі м`дениеттендіру. Өсімдіктердің шөп қоректі жануарлардан қорғанатын аналогиялық мүше-
лері (арша, таңқурай, итмұрын, бөріқарақат).  
Демек, өсімдік адам үшін азықтың қайнар көзі. Адамдардың өміріне, тіршілік қажетіне бірден-бір 
жарамды м`дени өсімдіктер д`нді (бидай, жүгер, күріш, тары, қарақұмық), майлы (күнбағыс, зығыр, 
жер  жаңғағы  ),  талшақты  (ақ  мақта),  бау-бақша  өсімдіктері  (орамжапырақ,  қызанақ,  баклажан,  қар-
быз, қауын, дақылдар мен жеміс-жидектері (алма, шие, таңқурай, қарақат, грек жаңғағы т.б. ) болып 
табылады. 
Сонымен, халықтық педагогика элементтерін сабақта ж`не сабақтан тыс жұмыстарда жүйелі түрде 
оқытудың  д`стүрлі  емес  жаңа  `діс-т`сілдерімен  үштастыра  пайдалану  математиканы  оқытудың 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
130 
тиімділігін арттырып, оқушылардың математиқалық білімді игеруін қамтамасыз етеді ж`не олардың 
тіл  байлығының,  ойлау  қабілетінің  дамуына,  адамғаршілік,  ұлтжандылық,  ұлттық  м`дениетті  д`ріп-
теу дағдыларының жетіле түсуіне ашады. Ең бастысы, оқушыны жеке тұлға ретінде қалыптастыруға 
септігін  тигізеді.  Демек,  халықтық  педагогика  элементтерін  пайдалану  -  мазмұндық  тұрғыдан  білім 
көздерінін  бірі.  Сондықтан  ол  гылыми  негізде  жасалған  оқытудың  құралыи  ж`не  мектептердің  іс-
т`жірибесінде сыналған `дістемені қажет етеді. 
 
1 Жұмабаев М. Педагогика.– Алматы, Рауан, 1993ж. - 180 б. 
2 Қалиұлы С. Қазақ этнопедагогикасының негіздері. - Алматы, Білім, 2003ж. - 85 б. 
3 Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тeлім-тeрбиесі. – Алматы, Санат, 1995ж. - 140 б. 
4 Ғаббасов С. Халық педагогикасының негіздері.– Алматы,  1995ж. - 149 б. 
5 Табылдиев n. Қазақ этнопедагогикасы.– Алматы, Санат, 2001ж. - 150 б. 
 

жүктеу/скачать 13,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: