Түйіндеме  Отбасы бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды ұлттық тgрбиелеу мен коммуникация дамуынын

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
350 
,ОЖ 373.017:355.233.231.1 
 
ПАТРИОТТЫҚ Т,РБИЕНІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ СЫНЫПТАН ТЫС Т,РБИЕ 
ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ МАҢЫЗЫ 
 
Л.Т. Сайдахметова – Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің доценті,  
п.ғ.к. е-mail: saydahmetova72@mail.ru 
 
Мақалада жалпы білім беретін мектептерде ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыстардың негізгі талап-
тары  мен  жүзеге  асырылу  жолдары  қарастырылған.  Сонымен  қатар,  сыныптан  тыс  жұмыстардың  т`рбиелік 
құндылығы,  олардың  тиімділігі  мен  қатар  Халық  қаһарманы  Б.Момышұлының  ұлы,  жазушы  Бақытжан 
Момышұлының «нағыз патриоттар, шынайы патриоттар қазақ ата жұртының м`ңгі т`уелсіз өмір сүріп, гүлдене 
беруі үшін өзінің саналы өмірін сарп етуге даяр» адамдар екенін д`ріптеуі қарастырылады. 
Түйін  сөздер:  азаматтық  т`рбие,  құндылық,  халық  т`рбиесі,  ұрпақ  жалғастығы,  ұлттық  мақтаныш  сезімі, 
сыныптан тыс т`рбиелік сабақтар. 
 
Жалпы  білім  беретін  орта  мектептің  бағдарламалары  арқылы  жүзеге  асырылатын  білім  берудің 
мақсаты  мен  міндеттері  қазіргі  таңда  бұрыннан  етек  алған  д`стүрлі  оқытудан  түбегейлі  өзгеше-
ліктерге  ие  болып  отыр.  Бірінші  кезекке,  бұрынғыша  оқушыны  п`ндік  білім,  білік,  дағдыларының 
белгілі  бір  жиынтығымен  қаруландыру  емес,  оқу  `рекетін  қалыптастыру  негізінде  оқушының  жеке 
бас  тұлғасын  т`рбиелеу  мақсаты  қойылып,  ең  алдымен  білім,  білік,  дағдыларды  меңгерудің  негізі 
ретінде оқушы дамуы мен т`рбиесінің қамтамасыз ету міндеттерін шешу көзделген. 
Қазақстанның т`уелсіз мемлекет болып, егемендікке қол жеткізуі, қазақ тілінің мемлекеттік м`рте-
беге ие болуы `рбір ұлттың ғасырлар бойы жинақтаған ұлттық құндылықтары мен д`стүрлі м`дение-
тін  өз  ұрпағына  толық  танытуға  мүмкіндік  туғызды.  Еліміздің  алдында  тұрған  басты  мүдде  өрке-
ниетті,  қуатты  елу  елдің  қатарына  қосылуға  қол  жеткізу  `лемдік  білім  кеңістігінен  орын  алумен  де 
өлшенеді.  Бүгінгі  таңдағы  көкейкесті  бұл  м`селе  оқытудың  инновациялық  технологияларын  пайда-
лану  арқылы  білім  сапасын  арттыру,  оқу  үрдісін  жетілдіру,  білім  мазмұнын  жаңарту,  жан-жақты 
дамыған рухани жан дүниесі бай жеке тұлғаны қалыптастыру, т`рбиелеу ісімен тығыз байланысты. 
Т`рбие  қайшылықты  ж`не  ұзақ,  үздіксіз  процесс  болғандықтан  патриоттық  т`рбиені  тек  оқу 
кезінде  ғана  емес  сонымен  қатар  сыныптан  тыс  жұмыстар  барысында  да  қалыптастыруға  болады. 
Соның  ішінде  оқушылардың  патриоттық  сезімдерін  тек  сабақ  барысында  толық  қалыптастыру 
мүмкін емес. Олай дейтініміз, `рбір сабақтың өзіне т`н мақсаты, міндеттері болады.  
Халық  қаһарманы  Б.Момышұлының  ұлы,  жазушы  Бақытжан  Момышұлы  “нағыз  патриоттар 
өзінен бұрын Отанының қамын көбірек ойлайды. Шынайы патриот қазақ ата жұртының м`ңгі т`уел-
сіз өмір сүріп, гүлдене беруі үшін өзінің саналы өмірін сарп етуге даяр” адамдар екенін д`ріптейді.  
Жазушы, Қазақстандықтардың барлығын бірдей патриоттар деп айта алмаймыз, өйткені материал-
дық  тоқшылық,  технологиялық  игіліктерге  бола  жеке  басын  күйттеп,  шетелге  қашқандар,  келешек 
ұрпаққа  мұра  болып  қалатын  жерді,  табиғи  ресурстарды  сатып  жеке  басының  байлығын  асырған-
дарды, “қазақ” деген ұлы халықтың даналығынан туған салт-д`стүрін т`рк етушілерді, тарихын, тілін 
білмейтін,  білуге  ұмтылмайтындарды  патриоттар  қатарына  қоспайды.  Ол  Қазақстанның  бүгінгі 
территориясының сақталып қалуына халқының ел болып ұйып отыруына, ежелгі д`уірден бері қарай 
үлес қосып келе жатқандарды нағыз патриоттар дей келе, “патриоттары көбеймеген халық елдігінен 
айырылады ж`не елдігін сақтап қала алмайды”, – деп түйіндейді. 
Бақытжан  Момышұлы  патриоттық  сезім  “адамдарға  генетика  арқылы  беріліп,  ойына  мықтап 
орнығады. Алайда оған күтім мен қамқорлық, ұдайы шыңдап отыратын т`лімгерлік те қажет”, –дейді.  
Ол ерлік, рух, ұлттық намыс арасындағы тығыз байланысты: “меніңше, ұлттық намыс болмаса, ұлт 
батырлары да болмайды. Сонымен қатар ол, ең алдымен, елінің патриоты атанбаса, батыры да емес. 
Демек, ұлтына деген құрмет патриотизмнің ажырамас бөлігі. Отаны мен халқына деген сүйіспеншілік 
жоқ  жерде  патриотизм  тумайды.  Егер  тура  мағынасында  айтсам,  патриотизм  –  адамды  өзінің  арғы 
тегімен жалғастырып жататын арқауы мықты қасиетті жіп”,- деп белгілейді. 
Мектеп  оқушыларының  білімін  дамыту,  т`рбиелеу,  патриоттық  сезімін  қалыптастыру,  шығарма-
шылық  белсенділігін  күшейту,  рухы  биік  азамат  етіп  т`рбиелеу  істері  білім  берумен  қоса  жүреді. 
Дегенмен, бұл жұмыстар сыныптан тыс жұмыстарда өз жалғасын тауып, жүзеге асырылады. 
Сыныптан тыс жұмыстарда көркем шығармаларды пайдалану – оқушылардың патриоттық т`рбие-
сін  қалыптастыруға  септігін  тигізеді.  Сыныптан  тыс  жұмыстар  арқылы  оқушының  білімі  артып, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
351 
тереңдеумен  қатар,  олардың  дүниетанымдық  көзқарасы  онан  `рі  дамып,  ойлау  қабілеттері  жетіледі. 
Сыныптан  тыс  жұмыстардың  басты  ерекшелігі  олар  еріктілік  принципте  құрылатындығында,  яғни, 
оларға  көркем  шығармаға  қызығушылықпен  қарайтын  оқушылар  қатысады.  Оқушылар  ынта  мен 
өздерінің қабілеттеріне қарай өздігінен `ртүрі үйірмелерге жазылады, сабақтан тыс уақытта өз қалау-
лары бойынша жалпы немесе жеке атқаратын жұмыстарға белсене қатысады.  
Бұдан  шығатын  қорытынды,  мұғалімнің  ең  алдымен  сыныптан  тыс  сабақ  түрлерін  еркін  таңдап 
алуының  керектігін  білдіреді.  Мұғалімдердің  басты  міндеті  -  сыныптан  тыс  жұмысқа  оқушыларды 
түгел тартып, олардың белсенділігін көтеру. 
Сыныптан тыс жұмыстардың екінші ерекшелігі - оның міндетті бағдарламалар талабымен байла-
нысты болмайтындығында. Сыныптан тыс жұмыс мазмұны мен оны ұйымдастыру формасы негізінен 
алғанда  оқушылардың  ынталары  мен  талап-тілектеріне  ж`не  жергілікті  жағдайларға  байланысты 
туындайды. П`ндік ж`не басқа үйірмелердің бағдарламалары оқушылардың қызығушылығын, қажет-
тілігін өтеуге құрылады. Бағдарламалар  `дістемелік нұсқаулардың негізінде үйірмелердің жетекші-
лері  нақты  жағдайларды  ж`не  оқушылардың  ықылас  қалауын  ескере  отырып,  жұмыс  жоспарын 
жасайды.  Сыныптан  тыс  жұмыстың  мазмұны    мектепоқушыларының  ынтасы  мен  қалауы,  тілек-
талаптарына сай келетіндей тұрғыда қарастырылады. 
Сыныптан тыс жұмыстардың тағы бір ерекшелігі - жас шамасы `ртүрлі оқушыларды қамтитынды-
ғында.  Жас  шамасы  `ртүрлі  оқушылардың  қатысуы  сыныптан  тыс  жұмысты  ұйымдастыруға  ж`не 
өткізуге  кедергі  бола  алмайды,  қайта  оны  жандандыруға  көмектеседі.  Тіпті  бұл  `ртүрлі  сынып 
оқушыларын  біріктіріп,  топтастырып,  ұйымшыл  болуға  т`рбиелейді.  Мұнда  `ртүрлі  сыныптардың 
оқушыларын  біріктіретін  үйірмелерде  ересектеу  балалардың  өзінен  кішілерге  қамқорлық  жасау-
ларына,  жолдастық  өзара  көмекті  өрістетуге  жақсы  жағдай  туғызылады,  оқушылар  арасындағы 
қарым-қатынас этикасы  қалыптасады. 
Сыныптан  тыс  жұмыстың  төртінші  ерекшелігі  -  онда  өздігінен  талпыныс  жасау,  ізденушілік 
көркем  шығармамен  айналысудың  басым  болуына  көмектеседі.  Үйірмелерде,  спорт,  көркемөнер-
паздар  ұжымдарында  балаларды  өздіктерінен  жұмыс  істеулеріне  кең  мүмкіндіктер  беріледі.  Оны, 
мұғалімдердің  бағыттап  отырғанмен,  жұмыстың  барысын,    негізінен  мектеп  оушыларының  өздері 
ұйымдастырады.  Сыныптан  тыс  ж`не  мектептен  тыс  сабақтарға  басшылық  жасау  дербестікті  дамы-
туға, үйлесімді іс жүргізуге төселтеді.  
Бүгінгі таңдағы сыныптан тыс т`рбие жұмыстарының ерекшелігінің м`ні ондағы қоғамдық пайда-
лы  іс-`рекеттің  сыбағалы  салмағының  артқандығында.  Қазіргі  уақытта  сыныптан  тыс  жұмыстар 
қоғамға пайдасы мол, к`сіптік бағдар берудегі өте маңызды да ықпалды құралы ретінде көрініп отыр. 
Сыныптан  тыс  жұмыстардың  тағы  бір  ерекшелігі  -  формалар  мен  `дістердің  сан  алуандығында. 
Көркем  шығармаларды  сыныптан  тыс  жұмыстарда  пайдаланудың  жолдарын  талдамас  бұрын  ең 
алдымен сыныптан тыс жұмыстың мақсат-міндеттерін анықтауға тура келеді. Сыныптан тыс жұмыс-
тарға сабақтан тыс уақытта оқушыларымен мектепте жүргізілетін,  т`рбие ж`не білім беру сипатында 
ұйымдастырылған,  `рі  мақсатты  бағыты  бар  сабақтар  жатады.  Бұл  жұмыстар    патриоттық  т`рбие 
берудің жалпы жүйесінің ажырамас бөлігін құрайды. Олар жан-жақты дамытуға, бос уақытты тиімді  
ұйымдастыруға септігін тигізеді. 
Сонымен  қоса  қазіргі  жағдайдағы  сыныптан  тыс  жұмыстың  жетінші  ерекшелігі  -  оның  бұқара-
лығы.  Ол  табиғатты,  техниканы,  өнерді,  `дебиетті  сүйетін  жеке  оқушыларды  ғана  емес,  барлық 
оқушыларды  қамтиды.  Оның  бұқаралық  формалары  топтық  ж`не  жеке-дара  сабақтармен  толық-
тырылып отырады.  
Белгілі  ғалым-`діскерлердің  еңбектеріне  талдау  жасай  отырып:  «Сыныптан  тыс  жұмыстар  деп, 
мектепте бірақ сабақ кестесінен тыс жүргізілетін оқу-т`рбие жұмыстарының барлық түрін айтамыз», 
-  деген  анықтама  беруге  болады.  Бұдан  шығатын  қорытынды  мектепте  жүргізілетін  сыныптан  тыс 
жұмыстар  оқу-т`рбие  процесінің  жалғасы  болып,  ол  білімдік,  т`рбиелік,  дамытушылық  сипатта 
жүргізілген  жұмыстар төмендегідей мақсаттарды көздейді: 
- оқушылардың сабақ барысында алған теориялық білімдерін толықтырып, тереңдетіп, дамытып, 
оқуға,  көркем  шығарма  үлгілеріне  сүйіспеншілік  сезімдерін  туғызып,  ынтасын  арттыруға  жағдай 
жасау; 
- сыныптан  тыс  жұмыстардың  мазмұны  мектеп  бағдарламасының  мазмұнын  толықтыратындай 
болуы; 
- сыныптан  тыс  жұмыстар  сабақтан  бос  кезде  оқушылардың  дұрыс  демалысын  ұйымдастыра 
отырып, практикалық жағынан дағды-`рекеттерін қалыптастыру. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
352 
Мектеп оқушыларына патриоттық т`рбие беруде т`рбие жүйесінде мектептен тыс жұмыста ед`уір 
орын алады. Олар көбінесе, мектептен тыс мекемелер, кітапханалар, театр, ғаламторлар, түрлі м`дени 
ағарту  шаралары.  Қазіргі  кезде  сыныптан  тыс  жұмысты  ұйымдастыруда  `лі  де  болса  айтарлықтай 
кемшіліктер  баршылық.  Кейбір  мектептер  үшін  бұл  жұмыстың  жеке  бағыттарын  ғана  дамыту  т`н 
болып  отыр.  Сыныптан  тыс  жұыстарға  көп  жағдайда  оқушылардың  барлығы  емес,  тек  белсенділер 
қатысады. 
Сыныптан  тыс  жұмыстардың  т`рбиелік  құндылығы,  олардың  тиімділігі  көбіне  бірқатар 
талаптарды сақтауға байланысты: 
- сыныптан тыс жұмыстарға қойылатын талаптардың ең маныздысы - оның өмірмен, практикамен 
тығыз байланыстылығы. Кез келген үйірменің, ғылыми қоғамының жұмысы айнала, қоршаған өмір-
мен танысуға ж`не оны көркейтуге белсене қатысуға себепші болуы тиіс; 
- сыныптан  тыс  жұмыстардың  мазмұны  мен  ұйымдастырылуын  мектептің  оқу-т`рбие  міндет-
теріне  бағындыру  қажет.  Үйірмелік  ж`не  жаппай  сыныптан  тыс  жұмыс  үшін  жалпы  білімді  ж`не 
дүниетанымды  кеңейтуге,  адамгершілік  ж`не  еңбек  т`рбиесін  беруге,  саяси  сананы,  эстетикалық 
талғамды ж`не дене қуатын дамытуға септігін тигізетін материал іріктеудің маңызы үлкен;  
- сыныптан тыс жұмыстарды ең алдымен жүйелі, үнемі өткізіп отыру қажет; 
- сыныптан тыс жұмыстар түрлері `сіресе, патриоттық т`рбие беру м`селесі оқушылардың қолы-
нан  келетіндей,  шамалары  жететіндей  мазмұнда  болуы  керек.  Егер  сыныптан  тыс  жұмыстардың 
мазмұны, берілетін тапсырмалар, жеңіл немесе тым күрделі болса, онда оқушылардың сыныптан тыс 
жұмыстарға қатысу қызығушылықтары жойылып кетуі мүмкін [2] деп көрсетілген. 
Көркем шығармаларды сыныптан тыс жұмыстарда пайдаланғанда олар ең алдымен жеке тұлғаның 
патриоттық т`рбиесін қалыптастыруға; оның оқушылардың өзін-өзі жетілдіруге ықпал етуіне; жалпы 
дүниетанымына `сер етуі керек. 
Сыныптан тыс жұмыстардың т`рбиелік құндылығы, олардың тиімділігі көбіне бірқатар талаптар-
ды сақтауға байланысты десек, ең алдымен олардың патриоттық т`рбиені қалыптастырудағы маңызы 
зор. Бұл талапты сыныптан тыс жұмыстың формалары мен `дістерін таңдаған кезде, оны жоспарлау 
ж`не ұйымдастыру үрдісінде, қорытынды шығарған кезде сақтау қажет. Бұған тыңғылықты жоспар-
лаудың  ж`не  н`тижелерді  есепке  алудың  көмегімен  қол  жетеді.  Мектептерде  оқылатын  ғана  емес, 
сыныптан тыс жұмыстардың да кестесі болуы қажет, онда үйірмелік ж`не басқа сабақтан тыс жұмыс-
тардың күндері ж`не сағаттары көрсетілуі қажет. 
Сыныптан  тыс  жұмыстарды  ұйымдастыруға  қойылатын  маңызды  талаптардың  бірі  -  оқушылар-
дың  қолынан  келерліктей,  шамасы  жетерліктей  м`селелердің  жоспарлануы.  Оқушылардың  жас 
ерекшелігіне сай келмеген жағдайда сабақтан тыс жұмыстар қажетті н`тиже бере алмайды. Оқушы-
лар  үшін  қызықты  болмай,  оларды  еліктірмейтін  жағдайға  ұшырайды.  Сондықтан  да  оқушылардың 
қолынан  келерліктей,  өздерінің  қатысуын  еркін  қамтамасыз  етерліктей  жұмыс  түрлері  қамтылады. 
Бұл сыныптардағы үйірмелік ж`не бұқаралық жұмыстарда `ртүрлі ойындар мен ермектер, романтика 
элементтері  үлкен  орын  алады.  Мұнда  қарапайым  қол  жұмысымен  айналысу,  сыныппен  немесе 
бастауыш  сынып  оқушыларының  топтарымен  жүргізілетін  жалпылама  жұмыс  формалары  басым 
болады.  
Сыныптан  тыс  жұмыс  мазмұнының,  ұйымдастыру  формалары  мен  өткізу  `дістерінің  оқушылар-
дың  даму  деңгейіне  с`йкес  келуі  -  педагогикалық  талаптардың  бірі.  Сыныптан  тыс  жұмыстарды 
ұйымдастыруға  қойылатын  талаптардың  тағы  бірі  -  олардың  алуан  түрлі  ж`не  жаңарып  отыруы. 
Оқушылардың бір сарынды, біркелкілік пен жалықтыратын іске төзбейтіні белгілі. Олар бірсарынды 
жұмыстарды  орындауда  ынта  көрсетпейді,  оларға  қызықпайды,  назар  аудармай  т`ртіп  бұзуы  да 
мүмкін. Оқушылардың үйірме сабақтарына, ертеңгіліктерге, конференцияларға ықыласпен қатысуын, 
белсенділігін  арттыру ж`не  тартымды болуы үшін  алуан түрлілік, жаңалық болуы керек. 
Жалпы сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруда мұғалімінен көп жауапкершілік талап етіледі. 
Себебі,  негізгі  ұйымдастырушы  адам  –  мұғалімнің  өзі.  Мұғалімнің  жұмысы  н`тижесінде  сынып 
оқушылары топпен қарым-қатынасқа т`рбиеленеді. Оқушылар ұжымын ұйымдастыру мен т`рбиелеу, 
оларды  сыныптан  тыс  т`рбиелік  іс-`рекеттің  `р  алуан  түріне  тарту  арқылы  мұғалім  патриоттық 
т`рбие береді. Ол `рине, сыныптағы оқу жұмысын ұйымдастыру, білім сапасын арттыру м`селелерін 
де назардан тыс қалдырмауы қажет. Бірақ оларды шешуге ол ең алдымен т`рбиеші ретінде қарайды 
ж`не бұл үшін т`рбиенің `р-түрлі формалары мен `дістерін пайдаланады.  
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
353 
Патриоттық т`рбие ұлттық мақтаныш сезімінен туындайды. «Ұлттық мақтаныш сезімі дегеніміз - 
белгілі бір басқа бір ұлт адамының көптеген жеке мақтаныш сезімінің жиынтығы болып табылады, 
ұлттық мақтаныш сезімі `рбір ұлт адамдары үшін бұзылмас заң» - деп Б.Момышұлы анықтама берген 
[4]. 
Қазақ  балалар  `дебиетін  зерттеуші  ғалым  Ш.Ахметов  «Қазақ  халқының  бала  т`рбиелеу  д`стүрі»  
атты еңбегінде: халқымыздың т`рбие ісінде қамтыған м`селелеріне жан-жақты тоқталған. 
-  Біріншіден, т`рбие басы адам алдымен `дептілікке үйретуді көздеген, `депті бол дегенді басты 
міндет етіп қойған. 
-  Екіншіден, мейірімді болуды үйреткен. 
-  Үшіншіден, тіл алғыш елгезек болуға т`рбиелеген.  
-  Төртіншіден, адалдық пен шындыққа баулуды көздеген.  
-  Бесіншіден, білгір бол, ұстаз бен ғалымның, көпті көрген данышпан қарияның сөзін тыңда, ақпа 
құлақ болма, құйма құлақ бол дегенді бойларына сіңіре берген.  
-  Алтыншыдан, үлкенді, ата-анаңды сыйлай білуді үйреткен.  
-  Жетіншіден,  кісі  айыбын  бетіне  баспа,  -  дейді  халық  т`рбиесі.  Бұл  кемшілікті  айтпа  деген  сөз 
емес,  қаріп-қасерлердің  табиғи  кемдігін  (мұрны  пұшық,  көзі  қисық,  аяғы  ақсақ  деген  сияқты)  көзге 
түртіп көрсетпе деген сөз.  
-  Сегізіншіден, ел қорғаны батыр бол, халық алдында қызмет ет, бар өнеріңді соған жұмса дегенді 
үйретеді,  -  деп  қорытынды  шығарады  [5].  Бұған  қарап,  т`рбиенің  қай  саласы  болса  да  ұрпақтан-
ұрпаққа жалғасып келе жатқан д`стүрдің бірі-патриоттық т`рбие беруге баулитындығын көреміз. 
Көркем шығармалар арқылы ақын-жазушылар туған жер табиғатын, оның ерекшелігін, байлығын, 
оған  деген  сүйіспеншілігін  суреттейді.  Халқымыз  туған  жерді  қатты  қадірлеп,  оның  сан  қилы 
құпияларын ерекше сипаттаған. Ол шығармаларды оқыту арқылы оқушылардың бойында патриоттық 
сезім  оятып,  туған  жерге  деген  сүйіспеншілік  рухын  егуге  болады.  Бастауыш  сынып  оқушыларын 
Отанға  деген  сүйіспеншілік  сезімін  т`рбиелеуде  жүйелі  түрде  жүргізілген  үгіт-насихат,  өнеге, 
оқушылардың мінез-құлқы мен іс-`рекетін ұйымдастыру арқылы қалыптасады. 
Халқымыздың  ұлттық  қасиетінің  `демі  қағидалары  мен  ережелерін  бала  т`рбиесінде  терең  м`н 
бере  шебер  қолдана  білсек,  ұлтжанды,  иманжүзді  ұрпақ  т`рбиелей  аламыз.  Ол  үшін  халқымыздың 
тарихы  мен  жүріп  өткен  жолдарын  балаларға  түсіндіре  отырып,  саналы  т`рбие  мен  білім  беруді 
алдымызға айқын мақсат етіп қоюмен бірге оны жүзеге асыруымыз қажет. 
 
 
1  Бекбергенов М. Кластан жeне мектептен тыс жұмыстар //Қазақстан мектебі. 1986. №6.-42-44 б. 
2  nбенбаев С.Ш. Сынып жетекшісі. -Алматы, 2004. -16 б. 
3  Патриотизм қанға сіңген қасиет пе? //Ақиқат.2000. №11. -29, 30, 34 б. 
4  Момышұлы Б. Қанмен жазылған кітап. -Алматы: Қазақстан, 1991. -39-40, 52-54 б. 
5  Ахметов Ш. Қазақ халқының бала тeрбиелеу дeстүрі. -Алматы: Мектеп, 1974. -227 б. 
 
 
Резюме 
Роль внеклассной работы в формировании патриотического воспитания 
Л.Т.Сайдахметова – к.п.н., доцент, 
Казахский Государственный Женский педагогический университет 
В  этой  статье  изложены  основные  требования  и  пути  реализации  внеклассной  работы  в  обще-
образовательной  школе.  Вместе  с  воспитательными  ценностями  и  их  эффективностью  внеклассной 
работы  рассматривается  слова  сына  народного  творца  Бауыржана  Момышулы  великого  писателя 
Бахытжана  Момышулы:  «казахские  предки  подленные  патриоты,  котрые  вечно  прожили  в  
независимо, настоящие патриоты были такими людьми, что были готовы, посвятить всю свою жизнь 
процветанию своего народа». 
Ключевые  слова:  гражданское  воспитание,  народное  воспитание,  ценности,  приемственность 
поколении, национальные чувство гордости, внеклассные воспитательные уроки. 
 
 
 
 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
354 
Summary 
The role of extracurricular activities in the formation of patriotic upbringing 
L.T.Saydahmetova - Kazakh State Women's Pedagogical University, PhD, Associate Professor 
This article outlines the main requirements and ways to implement extracurricular activities in 
comprehensive school. Together with upbringing values and efficiency of extracurricular activities, son of 
BauyrzhanMomyshulygreat  poetBakhytzhanMomyshuly`s  words  are  considered,  "kazakh  ancestors  are 
authentic patriots, who lived independently, true patriots were the people that were willing to devote all their 
life to the prosperity of their people. " 
Keywords:  civic  upbringing,  national  education,  values,  succession  of  generations,  national  pride, 
extracurricular educational lessons. 
 
 
,ОЖ: 
 
Т,РБИЕ – ҰЛТТЫҚ ПАТРИОТИЗМНІҢ НЕГІЗІ 
 
А.Ж. Скакова – магистрант, Қазақ  мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті 
 e-mail.ru:skakova.akbota@mail.ru 
А.Сартаев – б.ғ.к.,профессор Қазақ  мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті. 
 
Мақалада  патриоттыққа  т`рбиелеу  м`селесі.  Ұлттық  т`рбие  берудің  қажеттілігіне  назар  аударылады. 
Ұлттық  т`рбиенің  мақсаты  ен  міндеттері  көрсетіледі.  Оқушылардың  ұлттық  патриотизмнің  м`ні,  жалпы  пат-
риотизм, патриотизм туралы білімдері сауалнама арқылыанықталады. 
Тірек сөздер: т`рбие, ұлттық т`рбие, ұлттық патриотизм, патриот, туған  жер.  
 
Қазақстанның Тұңғыш Президенті-Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев жолдауында м`ңгілік ел болудың 
2050 жылға дейінгі жаңа межесін айқындады. Қазақстан Президенті Н.Назарбаев жаңа Жолдауында: 
«Егер  мемлекет  `р  азаматтың  өмір  сапасына,  қауіпсіздігіне,  тең  мүмкіндіктеріне  ж`не  болашағына 
кепілдік  беретін  болса,  біз  елімізді  сүйеміз,  онымен  мақтанамыз.  Осындай  т`сіл  ғана  патриотизмді 
ж`не оны т`рбиелеу м`селесіне прагматикалық ж`не шынайы көзқарасты оятады... dрбір қазақстан-
дық  биліктің  қолдайтынын  ж`не  тірек  екенін  сезінуге  тиіс»  делінген.  [1].  Қай  заманда  болмасын 
адамзат  алдында  тұрған  ұлы  мұрат-міндеттердің  ең  бастысы  өзінің  ісін,  өмірін  жалғастыратын 
салауатты,  саналы  ұрпақ  т`рбиелеу  болып  табылады. Қазақстан  Республикасы  т`уелсіздік  алғаннан 
бері  балалардың,  жасөспірімдердің  оқу-  т`рбие  ісіне  ұдайы  көңіл  бөлініп  келеді.  Оқу-т`рбие  ісінде 
назар  аударып  отырған  т`рбие  салаларының  бірі-  патриоттық  т`рбие.  Қазақстан  Республикасы  көп 
ұлтты іргелі ел. Патриоттыққа т`рбиелеу - күрделі педагогикалық үрдіс. Патриоттық т`рбиені қалып-
тастыру  процесінің  өз  идеологиясы  ж`не  айқын  жүйесі  бар.  Т`рбие  -  халықтың  ғасырлық  бойы 
жинақтап,  іріктеп  алған  озық  т`жірибесі  мен  ізгі  қасиеттерін  жас  ұрпақтың  бойына  сіңіру,  өмірге 
деген көзқарасын ж`не оған сай мінез құлқын қалыптастыру.  
Қазақ халқының ұлттық т`рбиесі – `лемде теңдесі жоқ т`рбие. Жалпы «ұлттық» деген сөздің аста-
рында  елге-жерге,  тілімізге,  дінімізге  деген  құрмет  жатыр.  Яғни  т`рбие  алуды  с`би  ана  құрсағынан 
бастаса,  оны  білім  теңізінің  мектеп  атты  кемесінде  ұлттық  құндылықтарымызбен  жетілдіру  өте 
маңызды.  Балабақша,  мектептерге  ұлттық  т`рбие  енгізу  арқылы  біз  ұлтжанды,  парасатты  ұрпақ 
өсіретініміз айдан анық. Рухы асқақ, іргесі берік ел боламыз десек, ең бастысы, ұрпақ т`рбиесі мен 
біліміне  сергек  қарауымыз  қажет.  Жас  ұрпаққа    сапалы  біліммен    бірге  саналы    т`рбие    беру    қай  
кезде де  өзектігін  жоғалтқан  емес. Қазақстанның  білім  беру  жүйесінде, тұтастай  алғанда, мек-
тепке  дейінгі  мекемелерде, техникалық, к`сіптік, жоғарғы  оқу  орындарында  жеке  тұлғаға  ұлттық  
т`рбие  берудің  айрықша қажеттігі  туындап  отыр.  
Қазақта «Сүтпен  сіңген  сүйекпен  кетеді» деген  мақал  бар.  Мектепке  дейінгі    кезеңдегі  т`рбие  – 
адам  қалыптасуының  алғашқы    баспалдағы.  Осы  жаста  балалар  үлкеннің  айтқанын   тыңдап  қабыл-
дайды,  сондықтан   т`рбие  үрдісінде  балалардың  Отанға,  өз  қаласына,  үйіне  деген  қамқорлық-
тарын  нақты түрде қалыптастыру қажет.Балабақшадағы  т`рбие  бала  табиғатына  ерекше  `сер  етіп, 
оған  өмір  бойы өшпестей  із  қалдырады. Мектепке  дейінгі жастағы  бала өзін  қоршаған  ортаның  
`семдігіне, өзінің отбасына  деген  сыйластық сезімі  туындаған жағдайда, оның  өз  Отанына  деген  
сүйіспеншілік    сезімі,  яғни    патриоттық    т`рбие    қалыптаса    бастайды.  Мектепке    дейінгі    жастағы  
балалардың  патриотизм  сезімін  т`рбиелеу  –  күрделі  ж`не  ұзақ  үрдіс.  Баланың  тұлға    ретінде  

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
355 
дамуында  жақындарына, балабақшаға, туған қаласына ж`не  еліне деген  сүйіспеншілігі  үлкен  роль 
атқарады. Мектепке дейінгі  мекемеде  патриотизм сезімдерін т`рбиелеуде басымды бағыттың  бірі, 
ол экологиялық білім беру болып табылады. [2]. Балаларды өз  елімен, ұлттық, тарихи  м`дениетімен, 
табиғатымен  таныстырғанда, олардың өз Отанының патриоты ж`не азаматы  бола-тындай  мінездері  
қалыптаса  бастайды. Шындығында,біздің  еліміз  қандай  болса да, адам  өзінің  туған, өсіп – өнген 
жеріне,  көшесіне,  алғаш    рет    еккен  тал    ағашына,  ауласына    деген  өз    Отанына  деген    сезімімен 
байланыстырады. Мектепке дейінгі  мекемеде  өзінің  табиғатының `семдігін  сурет  салып көрсетеді. 
Балалардың  салған суреттерінде өзінің  шаңырағына, ауласына, қаласына деген сүйіспеншілігі  ж`не 
де  серуен  кезінде  бақылаған  табиғаты жөнінде  бейнеленеді. Т`рбиешілер  балалармен  өз  ауласын  
тазалауға    шығып    тұрады.  Осы    арқылы  балаларға  олардың    айналаны  таза  ұстап,  үлкендерге  
көмектесіп, өздерін  тұрғын  ретінде  қаланы  таза  сақтау  керектігін  түсінулеріне бағыт  беру. Жер  
бетіндегі  `рбір  халық  өздерінің  жарық  дүние есігін ашып, кіндік  қаны  тамған  қасиетті  туған  
жері    мен    елінің    табиғатының    көрікті    орындарын    ерекше    қорғалатын    аумақтар    ретінде    жан-
т`німен  қорғай  білуі  қажет.  
 
 

жүктеу/скачать 13,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: