Ұлттық  тgрбиенің  мақсаты  мен  міндеттері

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
356 
беруде оқушылардың  білімдерін  тереңдетуге  мүмкіндік  береді. Жұмбақтар баланың ойлау жүйесін, 
қиялын  дамытуға,  талғамы  мен  танымын  өсіруге,  поэзияны  сүюге  т`рбиелейді.  Мысалы:  Көзіне  
көрінбейді, қаңғуға  ерінбейді, шалғынды  жапырады, жол  басын сыпырады. (Жел), Қолы  жоқ  сурет  
салады, Тісі жоқ тістеп  алады. (Аяз) т.б. [4]. Оқушылардың  белсенділігін  арттыру  үшін  жұмбақтар, 
тапқырлығын  ұштайтын  сұрақтар  беру  қазіргі  күннің  талабына сай  жас  ұрпақты білімді, зеректі, 
қабілетті етіп  т`рбиелеумен қатар  ұлттық  т`рбие  беруге  мүмкіндік  береді. Біз  өзіміздің  зерттеу 
жүргізу    барысында,  М.Ганди  атындағы    №92    дарынды    балаларға    арналған    мектеп    лицейінде  
жүзеге  асырылды. Сауалнамаға  10  сынып  оқушылары қатысты. Сауалнама  жауаптарын  сараптау, 
бізге  оқушылардың  ұлттық  патриотизмнің м`ні, жалпы патриотизм, патриотизм туралы  көзқарас-
тары    мен    білімдері  туралы    хабардар    берді.  Біз    оқушы-лардың    берген    жауаптарына    қарай  
отырып  оларды  жоғары, орта, төмен  деңгейге  бөліп  қарас-тыруды  көздедік.  
1. Жоғары  деңгейі: «Ұлттық  патриотизм»  ұғымы – өз  елімізге, тілімізге, дінімізге, ұлтымызға  
деген  жанашырлық.  Осылардың    дамуына    түптеп    үлес    қосу.  Өз    елін    мақтан    тұту,  өз  елімен  
мақтана  алу. Өз  елінің, жерінің  атын  `лемге  таныту. Елінің  дамуына аздаған  болса  да  үлес  қосу.  
«Сіздің  ойыңызша  патриот  деген кім?» - Патриот деп  мен осы   елде  тұратын  бүкіл  адамдарды  
айта  аламын. Олар  осы  ел  үшін  еңбек  етіп, жұмыс  жасап, өз  үлесін  қосуда.  
«Сіз өзіңізді патриотпын  деп  санайсыз ба?» Тұлға бойында  ұлттық  патриотизмді  қалыптастыру  
үшін  не    істеу    қажет?  –  Мен    өзімді    патриотпын  деп    санаймын.  Себебі,  менің  жүрегім    `рдайым  
қазақ  елі  үшін  соғады. Тұлға  бойында ұлттық  патриотизмді  қалыптастыру  үшін  көптеген  ұлттық  
нақыштардағы, т`рбиелік  м`ні  бар  көптеген  кітаптар  мен  түрлі  фильмдерді  көптеп  көру  керек.    
2. Орта  деңгей: «Ұлттық  патриотизм»  ұғымы – ұлтына, еліне  деген  патриоттық  сезім.Өз  ұлтын  
ойлап,  біреу    жамандаса    қорғауға    дайын    тұратын    адамдарды    патриот    деп    атайды.Ол  ұлтын  
ойлаған  `р бір кеудесінде  намысы  бар  адамдарға  т`н.  
«Сіздің  ойыңызша  патриот  деген кім?» - өзінің  жеке  ж`не  топтық  мүдделерін  жалпы  елдің  
мүдделеріне    бағындыратын,  оған    адам  қызмет  етіп    қорғауды    мақсат    тұтатын,  өз    Отанына, 
Атамекеніне  деген  сүйіспеншілік  сезімі.  
«Сіз  өзіңізді  патриотпын  деп  санайсыз ба?» - Мен өзімді  патриотпын  деп  ойлаймын. Себебі  
мен болашақ  педагогпын, балалардың  білім  алуына  үлес  қосқым  келеді.   
3. Төменгі  деңгей: «Ұлттық  патриотизм»  ұғымы – Туған  жерін  Қазақстанды  сыйлау, сүю. Өз  
Отанына  деген  махаббат.  
«Сіздің    ойыңызша    патриот    деген  кім?»  -  Мемлекеттің    `рбір    азаматы    патриот    болу    керек. 
Менің  ойымша  нағыз  патриотқа  үлгі  болатын  адам Бекболат  Тілеуханов.  
«Сіз  өзіңізді  патриотпын  деп  санайсыз ба?» - иа  патриотпын  деп  санаймын. 
Деңгейлерді    қорытындылай    келгенде:  Жоғары    деңгейде  қойылған    сауалнама  сұрақтарына  
толықтай  жауап    алынды.  Жоғары  деңгейде    ұлттық    патриотизм    ұғымы  дегенде  –  туған    жер,  ел, 
Отан, дін толық  айтылды. 
Ал  орта  деңгейде, сіздің  ойыңызша  патриот  деген  кім  дегенде – ұлты-қазақ, діні-ислам, білімі-
жоғары,  тілі  –қазақ.  Мысалы:  Б.Момышұлы,  М.dуезов,  М.Шаханов,  З.Ахметова,  Ф.Оңғарсы-
нова,Г.Головкин, Ж.Дұғалова т.б.   
Төменгі  деңгейде  - қысқаша  ғана жауап  берілген. Төменгі  деңгейді  нашар деп  айта  алмаймыз 
себебі, төменгі  деңгейде  - жоғары, орта  деңгейде  айтылмаған ойда  болған. Мысалы, сіз  өзіңізді  
патриотпын  деп  санайсызба? деген сұраққа – и`, мен  патриотпын. Ол  үшін т`рбие  керек, ұлттық  
т`рбие  отбасы  т`рбиесі. 
БАҚ адамдардың санасына, қоғамның саяси жүйесіне ықпал етудің аса күшті құралы. Сол үшін де 
ұлттық  патриотизмді қалыптастыруда БАҚ ролі маңызды болып табылады. БАҚ-та полиэтникалық 
Қазақстан халқының салт-д`стүрлерін насихаттау арқылы жаңаша патриоттық т`рбие беру ісінде біз 
ақпарат құралдарының барлық түрін – баспасөз, теледидар, радио, интернет ж`не ақпарат таратудың 
өзге  де  құралдарын  кешенді  қолдануымыз  қажет.  Тұлғаны  саяси-`леуметтік  белсенділікке  тартуда, 
т`рбиелеуде  ақпарат  құралдарының  мүмкіншілігі  мол.  Ұлттық  патриотизм  жеке  тұлғаның  сана-
сезіміне  өз-өзінен  барып  орнығып,  өрістейтін  құбылыс  емес.  Бұл  үшін  мемлекеттік  құрылымдағы 
БАҚ  барлығы  бірігіп,  «бір  жеңнен  қол  шығарып,  бір  жағадан  бас  шығарып»  ұлттық  патриотизмді 
ел   азаматтарының    ортақ    сеніміне  айналдыруы  жолында  қызмет  етуі  тиіс.Келесі  бір  маңызды 
м`селе  –   біздің  теледидардағы  прайм-тайм  уақытын  (кешкі,  демалыс  кезінде  халық  жаппай 
теледидар  алдына  жайғасатын  уақыт)  отаншылдық  рухтағы  бағдарламалармен  (тарихи,  діни, 
географиялық,  музыкалық,  `деби,  поэзиялық,  спорттық,  `скери  т.б.  тың  `рі  тылсым  жатқан  салалар 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
357 
толып жатыр), Қазақстан халқының салт-д`стүрлерін насихаттаумен толтыру. Өкінішке орай, соңғы 
жылдары  теле арналардағы прайм-тайм уақытын негізінен шетелдік мелодрамалық ж`не қан-сойқан 
сериалдары,  одан  қалса  тұтынушылық  жарнама  басып  алды.   “Не  ексең  соны  орасың”  деген  мақал 
шаруашылыққа  ғана  емес,  бұқаралық  ақпаратқа  да  қатысы  бар  екеніне  бүгінде  көзіміз  жеткендей. 
Азаматтарымыздың өзімшіл, жемқор, тұтынушы, қаныпезер болып бара жатқаны олардың санасына 
ықпал  етіп  жатқан  ақпараттың  сипатына  тікелей  байланысты.  Философия  заңы  бойынша  сананы 
`рқашан да болмыс айқындайды. Қазақстандықтар отаншыл, бауырмал, ұлтжанды, көпшіл, иманды, 
толерантты  ж`не  интернационалист  болсын  десек,  олардың  санасына  осы  аталған  құндылықтардың 
ұрығын  ақпараттық  саясат  ауқымында  себе  білуіміз  қажет.Қазақстандық  отаншылдықты  қалыптас-
тыру  мен  дамытуда  ақпарат  құралдарын  дұрыс  ж`не  ұтымды  пайдалана  білудің  маңызы  осында 
жатыр.  Сондықтан,  республикалық  телеарналардағы  прайм-тайм  уақытында  берілетін  арсыз  `рі 
зұлым,  ешбір  т`лім-т`рбиелік  м`ні  жоқ  “жылаңқы”  сериалдарды  қысқартып,  ол  алтын  уақытты 
мемлекеттік мүдде үшін барынша пайдалану  қажет. 
Ақ  иық  ақын  Мағжан  Жұмабаевтың  «берік  денелі,  түзу  ойлайтын,  д`л  пішетін,  д`л  табатын 
ақылды  болса,  сұлу  сөз,  сиқырлы  үн,  `демі  түрден  л`ззат  алып,  жаны  толқындатырлық  болса, 
баланың т`рбие алып, шын адам болатындығы» деген қағидасы өміршең болып отыр. [5]Д`л осындай 
игі қасиеттерді бойына сіңірген жалпы адами құндылықтарды меңгерген, қоғамның жоғары мұратты 
мақсаттарына  сай  клетін  жеке  тұлғаны  қалыптастыру  –  баршамыздың  алдында  тұрған  міндетіміз. 
Адам махаббаты қандай м`ңгі болса, оның патриотизмі де сондай м`ңгілік. 
 
1. Н.n.Назарбаев. Қазақстан – 2030. Ел Президентінің  Қазақстан халқына жолдауы. Алматы. 2014.- 7бет.  
2. Сулейменова Ж.Б. «Сeби тілін дамыту жолдары» Көкшетау қаласы 2013   
3. Л.Т.Сайдахметова. Оқушы  жастарға  Отансүйгіштік  тeрбие  беру. Алматы, 2010. 91бет. 
4. М.nлімбаев  “Мұхит  ойды кешіп  көр, тылсым  жұмбақ  шешіп  көр”. Таймас  баспа  үйі. Алматы, 2012. 
9 бет.  
5. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы, Рауан, 1992. 24бет  
 
Резюме 
Воспитание – основа национального патриотизма 
А.Ж.Скакова– магистрант, Казахский  государственный  женский  педагогический  университет. 
А.Сартаев – к.б.н.,профессор Казахский  государственный  женский  педагогический  университет. 
В статье рассматривается проблема патриотического воспитания. Обращается внимание на необходимость 
национального  воспитания.  Указывается  цель  задачи  национального  воспитания.  Значение  национального 
патриотизма учащихся, общий патриотизм, патриотизм определяется через анкеты. 
Ключевые слова:воспитание, национальное воспитание, национальный патриотизм, патриот, родная земля. 
 
Summary 
Education - the basis of national patriotism 
SkakovaA.Zh–
master
,Kazakh  state  woman  pedagogical  university. 
Sartayev A.-k.b.s., professor, Kazakh  state  woman  pedagogical  university. 
The article deals with the problem of patriotic education. Attention is drawn to the need for national education. It 
specifies the objectives of the national education goal. Meaning of pupils of national patriotism, a common patriotism, 
patriotism is defined by profiles. 
Key  words:
education, national education, national patriotism, patriot, native land.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
358 
УДК 19.024.1 Т.83 
 
ХАЛЫҚТЫҚ ПЕДАГОГИКА АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭСТЕТИКАЛЫҚ  
ТАЛҒАМЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ 
 
Г.І. Туретаева – педагогика ғылымының кандидаты, доцент, 
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті 
А.Б. Ахметова – педагогика ж`не психология магистрі,  
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті, e-mail: botagoz.alga@mail.ru 
 
Мақалада  оқушылардың  эстетикалық  талғамын  арттыружолдары  қарастырылған.  Сонымен  қатар  мақала 
авторы  аталған  м`селе  бойынша  ғалымдар  мен  т`жирибелі  педагог  мамандардың  көзқарастарының  психоло-
гиялық-педагогикалық  негіздеріне  шолу  жасаған.  Балалардың  эстетикалық  талғамын  арттыру  кезеңдер  қарас-
тырылған.  
Түйін сөздер:Ұлттық салт, д`стүр, салт-д`стүрлер, халықтық педагогика, эстетикалық талғам. 
 
Ұлттық  салт  пен  д`стүрдің  тууы  ұлт  болып  қалыптасуына  байланысты.  Қазіргі  ғылыми  д`лелдер 
бойынша, қазақ ұлтының алғашқы пайда болуы XIII-XIV ғасырларда басталды деп келе, сол д`уірден 
бері қарай қазақтың көптеген `дет-ғұрып, салт-д`стүрлері қалыптасып дамыды. Оның озық үлгілері 
ұрпақтан-ұрпаққа  көшіп  біздің  д`уірімізге  жетті.Ұлтымыздың  салт-д`стүрі,  `дет-ғұрып  халықтың 
ерекше белгісі болып сақтала береді. 
Сондықтан  бүгігі  ұрпақты  ата-баба  салт-д`стүрімен  т`рбиелеу,  халық  педагогикасының  н`рі 
қайнарымен  сусындату-оқыту  мен  т`рбиелеудегі  негізгі  міндеттердің  бірі.  Бүгінгі  бала-ол  ертеңгі 
қоғам  иесі.  Сонымен  қатар,  балалардың  дара  ерекшеліктеріне  байланысты  (кемістік  түрлеріне  бай-
ланысты) т`рбиелеудің ең алғашқы сатысынан бастап оларға саналы т`рбие беру, оған ұлттық мағына 
бере  келіп,  ақыл-ойы  дамыған  салт-д`стүрін  білетін  баланы  тірбиелеп  шығару-халықтың  т`лім-
т`рбие түрлерін көбірек насихаттап, ұрпақ бойына ізгілік, адамгершіліктің жақсы қасиеттерін жүрегі-
не ұялатсақ, олардың өз тіліне, Отанына, дініне, халқына деген сүйіспегшілігі артып, өз елінің `дет-
ғұрптарын бойына аздап болса да сіңіруі сөссіз. 
Салт-д`стүр, ідет-ғұрып, р`сім үлгілері туралы оның жалпы бала т`рбиесіндегі м`ні туралы белгілі 
этнопедагогтардың – Г.Н. Волков, А.Х. Муханбаева, С.К.Қалиев, С.А. Ұзақбаева, Ф.Б. Бөрібекова т.б. 
еңбектерінде кеңінен айтылады.  
Философ  Н.  Сарсенбаев  «Д`стүрлер  адамның  қоғамдық  қатынастарының  тарихи  қалыптасқан 
тұрақты  ж`не  мелінше  қорытындалған  нормалары  мен  принциптері,  олар  ұрпақтан-ұрпаққа  беріліп 
отырады  ж`не  қоғамдық  мінез-құлықтар  арқасында  сақталады»  деген  ойды  білдірсе;  `йгілі  педагог 
С.Қ. Қалиев «Д`стүрлер қоғамдық санасының барлық салалары мен байланысты дамыған, топтасқан 
қауымның қалыптасқан бірыңғай көзқарасын, `дет, заңын марапаттайтын р`сім»-деп түсіндірді. 
Ал «салт» деген С.Қ. Қалиевтың пайымдауынша «Адам өмірінің күнделікті тіршілігенде» (отбасы-
нан  бастап  қоғамдық  өмірдегі  қатынаста  жиі  қолданылатын  мінез-құлық,  қарым-қатынас  ережелері 
мен жөн-жора, р`сім заңдарының жиынтығы.  
Ж. Наурызбай, С.А. Ұзақбаева, Қ.Ж. Қожахметова, Б.Ы. Мұқанова т.б. еңбектерінде салт-д`стүр, 
`дет-ғұрыптарға берген ғылыми бағалар мен оларды пайдалануға байланысты маңызы, м`ні зор. 
Халықтық  педагогика  этнопедагогиканың  зерттеу  п`ні  болып  табылады.  Этнопедагогика 
халықтық  педагогиканы  түсіндіреді  ж`не  қазіргі  жағдайда  жанұяда,  мектепте  оны  қолданудың 
жолдарын ұсынады, этникалық топтардың т`жірибелерін жинап, зерттейді.  
Халық  педагогикасымен  айналысушылар  қоғам  дамуының  алғашқы  сатыларында–ақ  т`рбиеге 
өзіндік көзқарас болғандығын, мақсатқа сай т`рбиелеудің жолдары ойластырылғандығын м`лімдейді. 
Қазақ этнопедагогиксының қайнар-бұлағы біздің заманымызға дейінгі д`уірден бастау алады. Ұлттық 
м`дениеттің  тегі  сол  ұлттың  ұлт  болып  қалыптаспай  тұрған  кезінен  бастап–ақ  жеке  ұлыстардың 
ұрпағын т`рбиелеуден туындағаны белгілі. Балалардың жан-жақты дамуы үшін, `сіресе сұлулық пен 
сымбаттылыққа  қанық  болулары  үшін  оқу-т`рбие  үрдісінде  халықтық  педагогиканы  қолдану  өте 
маңызды.  Адамдардың  эстетикалық  сезімдері  олардың  өмірінде  зор  роль  атқарады.  dсемдікті  көре, 
түсіне,  жасай  білу  адамның  рухани  өмірін  байытады,  қызғылықты  етеді,  оған  ең  жоғары  рухани 
л`заттануға  мүмкіндік  береді.  Біз  `р  адамның  адамгершілікті  тұлғалық  м`нін  жан-жақты  дамытуға 
ұмтыламыз,  сондықтан  `р  баланың  сезімін  н`зіктігін,  көркемдікті,  `сем  н`рсені  сүйенетіндей  етіп 
дамытуымыз  керек.  Адамның  `семдікті  ж`не  жексұрындықты,  с`улеттілік  ж`не  ождансыздықты, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
359 
қуаныш  пен  қайғыны  т.б.  түсінуіне  байланысты,  оның  саналы  т`ртібі  мен  мінез  –  құлқы  айқында-
лады.  Осыдан  келіп  адамның  `семділікке  шынайы  көзқарасы  мен  мұраттары  болуы  керек  екендігі 
шығады.  Оқушылардың  жалпы  м`дениеті,  яғни  эстетикалық  т`рбиенің  маңызды  жақтары  ізеттілік, 
ұқыптылық,  жылы  шырайлылық,  қайырымдылық,  тазалықты  сақтау  т.б.  Жалпы  эстетикалық  м`де-
ниет – бұл қатынас эстетикасы, киім-кешек эстетикасы, үй-жағдай эстетикасы, манера, дене қимылы, 
т.б. А.С. Макаренко еңбектерінде бұл проблемаға зор м`н берілген. Жеке адамның сыртқы м`дениеті 
мен  ішкі  дүниесінің  ұштасып  жатуы  эстетикалық  сұлулықтың  белгісі.  А.П.  Чеховтың  сөзімен 
айтқанда адамда: бет, киім, жан, ой – б`рі сұлу болу керек [1].  
Этнопедагогика ұғымын айналымға тұңғыш енгізген чуваш ғалымы Г.Н. Волков. Этнопедагогика 
–  халықтың  т`рбиелік  т`жірибесін,  оның  көзқарасын  зерттейтін  ғылым,  сонымен  қатар  тұрмыстық 
педагогикасы, ұлт, ру, тайпа педагогикасы туралы ғылым. Зерттеу объектісі халықтың т`лім-т`рбиесі 
жөніндегі  ұғым  түсініктері,  д`стүрлері,  т`жірибесі  болып  табылатын  ғылым  саласы  ретіндегі 
этнопедагогика қалыптасу, даму үстінде. dсіресе соңғы жылдары оның зерттеу п`ні, `дістері туралы, 
халықтық  педагогикалық  идеяларды  бүгінгі  т`рбие  теориясы  мен  практикасында  жүзеге  асыру 
жолдарының  м`селелері  туралы  зерттеулер  ед`уір  көп.  Бұлардың  ішінде  халықтық  педагогиканың 
пайда  болуы  мен  дамуы,  қазіргі  жайы  жан-жақты  сөз  етіліп,  оның  теориялық-`дістемелік  м`селе-
лерін анықтауға бағытталған еңбектердің маңызы айтарлықтай [2]. Өкінішке орай, көптеген зерттеу-
ші ғалымдар бұл м`селенің соншалықты көкейтестігіне үстіртін қарайтын секілді.  
Көрнекі  қазақ  ғалымдары  А.  Байтұрсынов,  М.  Дулатов,  М.  Жұмабаев,  Ж.  Аймаутов  халықтық 
педагогиканың т`жірибесін зерттей білуге ерекше м`н берді. Сонымен қатар, этнопедагогика, халық-
тық педагогика м`селелеріне қатысты ой түйіндерді Г.Н. Волков, К.Ж. Кожахметова, Е.Л. Христова, 
З.d. dбілова, Қ.Б. Жарықбаев, d. Табылдиев сияқты ғалым зерттеушілердің осы м`селені жан-жақты 
зерттеген еңбектерінен кездестіреміз.  
Алайда халықтық т`рбиенің зерттелу тарихына шолу халық шығармашылығына арналған зерттеу-
лер  мен  жарияланымдарда  оның  ерте  заманнан  келе  жатқан  тарихи  құбылыс  екендігі  айтылғанмен, 
халықтық  педагогикалық  ескерткіштер  оқу  үрдісінде  ж`не  сыныптан  тыс  жұмыстарда  қолданыл-
ғанмен,  балалар  мен  жастарды  т`рбиелеуде  оның  ролі  жайлы  ойлар  айтылғанмен  көптеген  ғылыми 
еңбектердің  `лсіз  тұсы  халық  педагогикасын  оқып  үйренудің  теориялық  м`селелері  қамтылмай-
тындығын  байқатады.  Этнопедагогиканың  м`селелерімен  айналысушы  ғалым  А.Э.  Измаилов: 
«Халық  педагогикасы  ұрпақтан  –  ұрпаққа  көбінесе  ауызша  түрде  жалғасып  келе  жатқан,  халықтың 
тарихи  ж`не  `леуметтік  т`жірибесінің  жемісі,  оның  іс-жүзінде  тексерілген  білімінің  мағлұматта-
рының  жиынтығы.  Халықтық  педагогиканың  ескерткіштері  халық  ертегілерінде,  аңыздарында, 
жырларында,  мақал-м`телдерінде  сақталып,  ұлттық  салт-д`стүрлер  арқылы  өзінің  көрінісін  беріп 
отырады» - деп орынды атап көрсеткен.  
Халықтық  педагогика  ұғымына  көптеген  зертеуші  ғалымдар  өздерінше  анықтама  береді.  Біз 
Г.Н.Волковтың берген анықтамасын ұсынамыз: Халықтық педагогика – т`рбие м`селелері жөніндегі 
эмпирикалық  мағлұматтардың  ж`не  білімдердің  жиынтығы.  (1958)  Халықтық  педагогика  -  халық 
ауыз  `дебиетіндегі,  салттарындағы,  ырымдарындағы,  балалар  ойындары  мен  ойыншықтарындағы 
сақталған педагогикалық мағлұматтарымен т`рбиелеу т`жірибесінің жиынтығы (1974).  
Халықтық  т`рбие  тарихи  даму  үрдісіндегі  тірі  дене  болып  табылады.  Халықтық  педагогиканың 
`леуметтік  бағыттылығы,  `сіресе  көне  жазба  ескерткіштерде  мақалдар  мен  м`телдер,  ертегілер  мен 
жырлар, бата, тілек секілді т`рбие құралдарында толығырақ бейнеленген.  
Қазақ  этнопедагогикасының  қайнар-бұлағы  біздің  заманымызға  дейінгі  д`уірден  бастау  алады. 
Ұлттық  м`дениеттің  тегі  сол  ұлттың  ұлт  болып  қалыптаспай  тұрған  кезінен  бастап–ақ  жеке 
ұлыстардың ұрпағын т`рбиелеуден туындағаны белгілі.  
Қазақ  халқының  өте  `рідегі  ата-бабаларының  өмір  сүрген  кезінен  (Түрік  қағанаты)  бастау  алып, 
күні  бүгінге  дейін  к`десіне  жарап  келе  жатқан  рухани  мұраның  бірі  –  халықтық  педагогика. 
«Халықтық  педагогика,  -  делінген  Қазақ  кеңес  энциклопедиясында,  -  т`рбие  жөніндегі  халықтың 
педагогикалық  білім  т`жірибесі.  Халық  педагогикасын  зерттеу  негізіне  педагогикалық  мазмұн  мен 
бағыттағы  халық  ауыз  `дебиетінің  шығармалары,  этнографиялық  материалдар,  халықтық  т`рбие 
д`стүрлері, халықтық ойындар, жанұя т`рбиесінің т`жірибелері т.б. жатады. Халық педагогикасының 
негізгі түйіні еңбек т`рбиесі ж`не өндірістік білім, дағды, шеберліктерді ұрпақтан ұрпаққа қалдыру». 
Ғасырлар  бойы  қалыптасқан  ұлттық  т`лім-т`рбиенің  белгілі  жүйесінде  жас  буын  жадына  біртіндеп 
сіңіріп  отыратын  арнаулы  жолдар,  тиісті  т`сілдер  де  болған.  М`селен,  мақал-м`телдерде  адамгер-
шілік, имандылық т`рбиесіне байланысты `деп-ғұрыптар насихатталса, жұмбақтар мен айтыстарда – 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
360 
ақыл – ой т`рбиесі, өлең, жыр-дастандарда - `семдік (эстетикалық) т`рбиесінің негізгі принциптері, 
ал  ертегілер  халықтық  т`рбиенің  сан  алуан  м`селелерін  қозғайтын  т`лімдік  материал  ретінде 
пайдаланылған. Демек, халықтық педагогика – т`лім-т`рбиелік ой – пікірдің ілкі бастауы, халықтың 
рухани  мұрасы.  Бұл  жердегі  еске  алатын  негізгі  жайт:  осындай  халықтық  мұралардың  б`рі  бірдей 
к`деге жарай бермейді, олардың озығы мен қатар тозығы да бар. Ең негізгі м`селе – бұларды бүгінгі 
күннің  талап  тілегімен  байланыстыра  пайдалана  білу  болмақ.  Егеменді  еліміздің  пердесі  ашылмай, 
шіркеуленіп  келген  ұлттық  т`рбиесі  жиырмасыншы  ғасырдың  тоқсаныншы  жылдарынан  бастап, 
еркін қолға алынды да, көптеген оқыту бағдарламалары мен оқу құралдары пайда болды. Ғалым К. 
Оразбекова  «Иман  ж`не  инабат»  (1993)  деген  кітабында  имандылық–ұлттық  т`рбиенің  негізі  деп 
көрсетіп,  қазақ  этнопедагогикасының  бір  қайнар  көзін  ашты.  М.Оразаев,  М.Смаилова  сияқты 
педагогтар  «Қазақ  халқының  салт-д`стүлері»  деген  кітап  жазып,  қазақ  этнопедагогикасының  салт-
д`стүрге  байланысты  саласын  айқындады.  Профессорлар  Қ.  Жарықбаев  пен  d.  Табылдиев  «dдеп 
ж`не жантану» (1994) оқулығын жазып, қазақ этнопсихологиясы мен этнопедагогикасы ғылымының 
негіздерін  айқындады.  Ғалым  С.Ғаппасов  «Ізгілік  `ліппесі»  (1995)  «Халық  педагогикасының  негіз-
дері»  (1996)  деген  еңбектерінде  қазақ  этнопедагогикасының  ғылыми-медициналық  ж`не  танымдық 
ерекшеліктерін  д`лелдеді.  d.  Табылдиев  «Қазақтың  халық  педагогикасы  ж`не  т`рбие»  атты  еңбегі 
арқылы  қазақтың  ауыз  `дебиеті  мен  салт-д`стүрлерінің  т`рбиелік  м`нін  ашып  берді.  Профессор  С. 
Қалиев «Қазақ этнопедагогикасының негіздері ж`не тарихы» (1998) деген оқу құралы арқылы қазақ 
этнопедагогикасының  қайнар-бастауы  біздің  заманаымыздан  бұрын  белгілі  бола  бастағандығын 
д`лелдеп,  бұл  ғылымның  теориялық  негіздерін  айқындап  берді.  Зерттеушілер  Ұ.Асылов  пен 
Ж.Нұсқабаев «dдеп» атты оқулығында (1999) қазақтың салт-д`стүрлеріндегі т`лім-т`рбиелік мақсат-
тарды жеткізе д`лелдеді.  
Қазақ халқының т`лімдік м`ні зор ой толғаныстары бесік жыры мен батырлық эпостарда, ертегі-
лер  мен  аңыздарда,  шешендік  сөздер  мен  айтыс  термелерде,  мақал-м`телдерде  көптеп  кездеседі. 
Мұндағы ұрпақ т`рбиесінің негізгі түйіні – адамгершілік-имандылық, ақыл-ой, еңбек, эстетика, дене, 
отбасы т`рбиесіне байланысты м`селелерге келіп тіреледі.  
Этнопедагогика  ғылымы  екі  саладан  тұрады:  халықтың  ауыз  `дебиеті  мен  салт-д`стүрлерінен 
құралған  ауыз  `дебиеті  ж`не  ұлттық  т`лім-т`рбиенің  жазу  м`дениетіндегі  көрінісі.  Халықтың  игі 
`деттері  дағдылана  келе  `дет-ғұрыпқа,  `серлі  `дет-ғұрыптар  салт-д`стүрлерге  айналып,  халықтың 
өмірінде қалыптасқан салт-д`стүрлер салт-сана болып қалыптасқан. Халықтың салт-д`стүрлері р`сім-
дер мен жөн жоралғылар, р`міздер, ырымдар мен тыйымдар, түрлі сенімдер арқылы өмірде қолданыс 
тауып келеді. Оның б`рі толысып, дамып, жаңарып отырады [3].  
Халықтық  эстетикалық  т`рбие  жүйесінде  лирикалық,  үйелмендік,  тұрмыстық,  `дет-ғұрыптық, 
еңбектік  ж`не  т.б.  `ндер  мен  өлеңдер  ерекше  орын  алады.  Бұлар  да  эстетикалық  т`рбие  құралдары 
ретінде қызмет етті. Халқымыздың `ндері, жанры ж`не тақырыбы жағынан өте бай. Көптеген `ндер 
би қимылдарымен байытылды.  
Қазақхалқыныңмузыкалықаспаптарыныңтүрлілігітаңқаларлықтай  (домбыра,  шертер,  аса  таяқ, 
шаңқобыз,  ұран,  жетіген,  үскірік,  қамыссырнай,  дабылт.т.).  Олар  бос  уақытта  пайдаланылып  жас 
ұрпаққа эстетикалық т`рбие беру ісіне қызмет етті.  
Халқымыздыңтұрмысынаенгенқолданбалықолөнербұйымдар,  олардың  `шекейленіп  жасалуы 
эстетикалық т`рбие де өз алдына бір сала.  
Эстетикалық  т`рбиеде  халық  ауыз  `дебиетінің  маңызы  өте  зор  болды.  Оның  мазмұны  халқы-
мыздың бүкіл өмір т`жірибесін қамти отырып, жас ұрпақ санасын `семдік сезімін, талғамын, қажетті-
лігін  билейді.  Эстетикалық  т`рбиенің  күрделі  м`селелерін  айқындауда  біз  халықтың  жинақтаған 
педагогикалық білімімен т`рбие т`жірибесіне сүйенуіміз қажет.  
Т`рбие  жүргізу  ісінде  үйрету,  пайымдату,  сендіру,  `серлендіру  т`сілдері  қолданылады.  Ұлттық 
т`рбие үлгілерін көрсетіп, үйрету үшін сахналық т`сілдерді қолданудың м`ні зор. Сөзді жаттау, оны 
сахнада  м`ніне  жеткізіп,  м`нерлеп  айта  білу,  өмір  құбылыстарын  `серлендіре  көрсету,  кейіпкер 
бейнесін айнытпай көрсету `рбір т`рбиеленушінің санасына сан қырымен `сер ететін құбылыс.  
Оқушы  түсінігінің  эстетикалық  жақтан  қалыптасуы  халықтық  педагогика  ж`не  тағы  сол  сияқты 
көптеген  факторлардың  ықпал  ету  н`тижесінде  болады.  Сондықтан  мектеп  мұғалімдері  оқушылар-
дың  эстетикалық  талғамын  іс-жүзінде,  теория  жүзінде  де  арттыра  отырып,  көрген  білгендерімен 
сұлулықты қабылдауға көмектесуі керек.  
Оқушылардың эстетикалық сезімін дамыту оларға мынау жақсы, `демі, ал мынау жаман, көріксіз 
деп  ауызша  айтуда  ғана  жүзеге  аспайды,  сонымен  бірге  бала  күнделікті  тұрмыста  да,  мектепте  де 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
361 
эстетикалық  талғампаздықтың  үлгі  өнегесін  күн  сайын  көріп  отыруы  керек.  Ата-бабамыз  сыртқы 
көрнекі сұлулық пен ішкі рухани сұлулықты мойындай отырып, олардың орнын анықтауға келгенде, 
ішкі рухани сұлулыққа көбірек көңіл бөліп, мазмұн сұлулығын акөбірек жантартады.  
Оқушыларға `депті `семдіктен бөліп түсіндіруге болмайды. Егер оларды бөліп айтуға болатынын 
мойындасақ,  онда  `депсіз  сұлулықтың  да  болатынын  мойындауға  тура  келер  еді  де,  сұлудық 
өлшемдері  тек  сыртқы  белгілер,  симметрия,  пропорция,  түр-түстер  с`йкестігі,  т.б.  ғана  болып 
шығады.  Орыстың  атақты  `дебиет  сыншысы  `рі  эстет  В.Г.  Белинский  сұлулықты  барлық  уақытта 
моральмен  бірге  қабылдап  келген  қоғамдық  т`жірибеге  сүйене  отырып:  «Сұлулық  шындық  пен 
моральмен  бір  туысқан.  Егер  шығарманы  көркемдік  құндылыққа  ие  десек,  онда  ол  сөз  жоқ,  `деп-
инабаттылық жағынан да құнды болады», - дейді.  
Халқымыз  дене  сұлулығына,  `сіресе  қыз  баланың  көрікті  болуына  ерекше  көңіл  бөлген.  Аналар 
«Аттың көркі – жал, қыздың көркі шаш» деп ұққан. Қыз баланың шашын жақсы өсіру үшін айранмен, 
ірімшіктің сары суымен немесе қынамен жудырған. Шаштарын қос бұрым немесе бестемше етіп өру 
бойжеткен қыздардың көркіболған. Қыз бен жігіт айтысындағы: «Атымды `кем сүйіп Несіп қойған, 
шашымды бестемшелеп есіп қойған» деген сөз тіркестері осы пікірді д`лелдейді.  
Оқушы  түсінігінің  эстетикалық  жақтан  қалыптасуы  халықтық  педагогика  ж`не  тағы  сол  сияқты 
көптеген  факторлардың  ықпал  ету  н`тижесінде  болады.  Сондықтан  мектеп-мұғалімдері-оқушылар-
дыңэстетикалық  талғамыні  с-жүзінде,  теория  жүзінде  де  арттыра  отырып,  көрген  білгендерімен 
сұлулықты қабылдауға көмектесуі керек.  
Эстетикалық  көзқарасты  т`рбиелеудің  негізгі  құралы  -  өнер.  Ол  шындықты  көркем,  сезімді 
қабылданылатын  бейнелер  арқылы  бере  отырып  ж`не  осылар  арқылы  адам  сезімі  мен  санасына 
`серетіп, оның көзқарасын қалыптастыруға ж`рдем етеді.  
Педагогикада эстетикалық көзқарасты т`рбиелеу т`рбиенің басқа салаларымен тығыз байланысы 
қаралады.  Балалардың  ақыл-ой  т`рбиесін,  зерттелген  құбылыстар  `семдігін  ашпай  жүзеге  асыру 
мүмкін  емес.  Еңбекке  т`рбиелеу  –  адамдардағы  `семдікті  еңбек  мазмұны  мен  процесін  танымай 
саналы т`ртіп пен мінез-құлықты т`рбиелеу мүмкін емес. Сондай-ақ `семдікке көзқарасты т`рбиелеу-
ді өмірден, белсенді іс-`рекеттен ж`не мұраттарға жету жолындағы күрестен оқшау қарауға болмай-
ды.  Мектеп  оқушыны  `семдікті  өмірден,  адамдар  қылықтарынан,  еңбек  іс-`рекетінен,  еңбек 
н`тижесінен көруді ж`не л`ззат алуды үйретіп қана қоймайды, күнделікті өмірде осы `семдікті жасау 
ынтасы мен іскерлігін т`рбиелейді.  
Сонымен  эстетикалық  т`рбие  табиғаттағы,  өнердегі,  еңбектегі,  өмірдегі  ең  жақсыны  қабылдау, 
одан  л`ззат  алу.  Эстетикалық  т`рбие  адамда  дүниедегі  `демілік  атаулыны  бағалай  білуге  үйретеді, 
өнер шығармаларын тануға, қастерлеуге баулиды.  
Эстетикалық  т`рбиенің  өзіне  т`н  міндеттері  бар.  Олардың  бірі  –  эстетикалық  сезімді  ж`не 
эстетикалық қабылдаудыт `рбиелеу. Өмірдегі, өнердегі `демілікті сезу ж`не көру адамдарда `ртүрлі 
болады.  Біреулер  `демілікке  үңіле  қарап,  оның  сырын  білуге  тырысады,  ал  кейбіреулер  оған  онша 
м`н бермейді, қалай болса солай қарап жанынан өте шығады. dдемілікті сезу үшін, оған түсіну үшін 
ең алдымен бейнелеу өнері, музыка ж`не `н саласынан `рбір адамда білім болуы керек. Білім адамды 
`деміліктің  объективтілік  критерийлерімен  қаруландырады.  Білімді  адам  сұлулықты  бағалай  біледі, 
түсінеді.  Айналадағы  дүние  сезімталдық,  эстетикалық  қабылдау  қырағылығы,  ықыластылық, 
қамқорлық баланың эстетикалық дамуының негізі болады.  
Бастауыш  сынып  оқушылары  `ртүрлі  п`ндерді  оқудың  н`тижесінде  табиғаттың,  еңбектің 
сұлулығын  ж`не  адам  іс-`рекетінің  `демілігін  бағалай  білуді  түсінеді.  Олар  `демі  жазуға  м`нерлеп 
оқуға  ж`не  айтуға  үйренеді.  Ал  бұл  м`дениетті  сөйлеуге,  көркемдік  танымын  қалыптастыруға, 
қиялын дамытуға игі `сер етеді.  
Сонымен халықтық педагогиканы оқу-т`рбие үрдісінде тиімді қолдана отырып, бастауыш сынып 
оқушыларының эстетикалық талғамын арттыруға болады деген қорытындыға келдік.  
Бүгінгі  таңда  бастауыш  мектептерде  оқу  `рекетін  ұйымдастыруда  оқушының  жеке  тұлғалық 
қасиетін қалыптастыруда эстетикалық м`дениетке мұғалім ерекше назар аудару керек. 
 
1. Қоянбаев Ж.К. Педагогика. – Алматы, 2001. 
2. nбілова З. n. Этнопедагогика. – Алматы, 1997. 
3. Табылдиев n. Қазақэтнопедагогикасы. – Алматы, 2000. 
4. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақтeлім-тeрбиесі. – Алматы, 1995 
 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
362 

жүктеу/скачать 13,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: