19
Дерек деген сөз латын тiлiнен аударылғанда «жасалынган, iске аскан деген
угымды бiлдiредi.
Тарихта дерек нақты жағдайдың, тарихи шындықтың
фрагменті ретінде қарастырылады. Мысалы, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы
ұлт-азаттық қозғалыстың жеке дерегi.
Дерек қайталанбайды,
оны бақылау, қайта қалпына келтiру мүмкін емес. Бұл
оның өзіндік ерекшелігі. Тарихи тану процесiнде деректiң маңызы зор, ол тарихи
байланыстарды айкындау, салыстыру және жинақтауда аса қажет. Деректерді
жинақтау және жүйелеу тарихи танымның құралы.
Деректердi маңыздылығына қарай негiзгi және қосалқы деп бөлуге болады.
Мысалы. Ұлы Отан соғысы - негізгі, Курск шайқасы қосалқы дерек.
Оқиға дегенiмiз жалғыз-жарым дерек. Оған Аңырақай шайқасы.
Кенесары
көтерiлiсiн жатқызуға болады. Бұл окиғалар нақты жағдайда, нақты адамдардың
қатысуымен белгiлi бiр уақыт пен кеңiстiктiң шегiнде болған. Осындай
жекелеген, қайталанбайтын окиғаларды оқып үйрену тұрпатты құбылыстарды
түсiнуiне көмектеседі.
Құбылыс деп нақты дерекке қатыссыз, орыны, катысушылары. уақыты
көрсетiлмеген жалпы ұғымдарды (революция, көтерiлiс) айтамыз. Бұл жағдайда
революция - қоғамдық
дамудың сапалық өзгерiсi, ал көтеріліс - буқараның
қарулы бас көтеруі. Тарихи құбылыстар белгiлi бiр
тарихи кезеннiң немесе дәуірге тән сипатты белгiлерiн танытады.
Процесс дегенiмiз даму жағдайының бiрiздiлiкпен ауысуы. Тарих процесс,
уакытпен
байланысқан деректер тiзбегi, оның байланыстырушысы себеп пен
салдар. Тарихи танудың өзі процеске жатады. Ол деректерді игеруден басталады.
Достарыңызбен бөлісу: