УДК 579.26: 615.281:577.1

     
 
 
82 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
бактерий  и  диаметр  зоны  подавления  роста  микроорганизмов  составил  более  30 
мм.  Эти    штаммы  представляют    интерес  как  продуценты  антибиотиков 
широкого спектра действия  для дальнейшего изучения их биологических свойств в 
отношении полирезистентных клинических штаммов микроорганизмов. 
From  samples  of  soil  and  plant  rhizosphere  clay  deserts    of  Balkhash  district  in 
pure  culture  isolated  285  strains  of  actinomycetes.  Antibacterial  properties  of 
actinomycetes  studied  by  agar  blocks  related  to    Gram-positive  and  Gram-negative 
bacteria. 
17 actinomycete strains, revealed high antagonistic properties as related to  Gram-
positive  and  so  to  Gram-negative  bacteria  and  the  diameter  zones  of  inhibition  of 
microbial  growth  is  more  than  30  mm.  These  strains  provide  interest  as  producers  of 
broad-spectrum  antibiotics  for  further  study  of  their  biological  properties  against 
multidrug-resistant clinical strains of microorganisms. 
Ключевые 
слова: 
актиномицеты, 
антагонистические 
свойства, 
грамположительные и  грамотрицательные бактерии, почва, ризосфера растений 
 
Резистентность  возбудителей  инфекционных  заболева¬ний  к  антибиотикам 
является серьезной проблемой в клинической медицине. Развитие резистентности к 
антимикробным  препаратам  у  многих  бактериальных  патогенов  делает 
традиционную терапию неэффективной, а это, в свою очередь, приводит к тому, что 
лечение  инфекций  становится  более  сложным  и  зачастую  более  дорогим  [1-3]. 
Резистентные  микроорганизмы  с  множественной  лекарственной  устойчивостью, 
обладая  высокой  вирулентностью,    являются  частыми  возбудителями  наиболее 
тяжелых  форм  госпитальных  инфекций,  особенно  в  отделениях  реанимации, 
интенсивной 
терапии, 
кардиохирургии. 
Резистентность 
возбудителей 
нозокомиальных  инфекций  к  антибиотикам    является  важной  причиной, 
оказывающей влияние на летальность и потребление ресурсов. Так, установлено, что 
летальность  при  различных  нозологических  формах  внутрибольничных  инфекций 
колеблется  от  3,5  до  60%,  а  при  генерализованных  формах  достигает  такого  же 
уровня,  как  и  в  доантибиотическую  эру.  Быстрый  рост  и  распространение 
резистентности к антибиотикам госпитальной флоры наблюдается во всем мире, но 
этот  процесс  происходит  неравномерно.  Грамотрицательные  и  грамположительные 
микроорганизмы являются основными возбудителями нозокомиальных инфекций и 
поочередно  занимают  лидирующее  положение  в  этиологии  инфекционных 
заболеваний.  Наиболее  проблемными  микроорганизмами  являются  резистентные  к 
метициллину  S.aureus  (MRSA)  и  грамотрицательные  бактерии  —  продуценты  β-
лактамаз  расширенного  спектра  (ESBLs),  так  как  именно  они  обладают 
резистентностью ко многим антибиотическим веществам [4-5]. 
В  настоящее  время  труднее,  чем  когда-либо  раньше,  элиминировать 
инфекцию,  вызванную  «супермикроорганизмами»,  резистентными  к  антибиотикам. 
Эта  проблема  усугубляется  скудными  разработками  новых  антимикробных 
препаратов  с  антибактериальной  активностью  против  мультирезистентных  
грамположительных  и  грамотрицательных  микроорганизмов.  Именно  поэтому 
необходимы  согласованные  усилия  научных  исследований,  медицинских 
организаций  и  правительств  на  то,  чтобы  преодолеть  глобальные  последствия 
антибиотикорезистентности  в  будущем.  В    условиях  растущей  актуальности 
множественной резистентности к лекарствам и отсутствия  антибиотиков с новыми 
механизмами  действия  необходимы  разработки  новых  лекарственных  средств.В 
последние  годы  во  всем  мире  регистрируется  значительный  рост  устойчивости 
возбудителей  внебольничных  и  нозокомиальных  инфекций  к  антимикробным 

     
 
 
83 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
препаратам.  Наблюдается  неуклонный  рост  заболеваний  бактериальной  природы, 
которые  еще  недавно  успешно  лечились.  Так,  резко  возросла  летальность  при 
сепсисе  (до  70%),  при  туберкулезе  и  пневмониях,  поскольку  их  возбудители 
приобрели  резистентность  к  применяемым  для  их  лечения  антибиотическим 
препаратам [1-3].  
Появление 
антибиотикоустойчивых 
штаммов 
бактерий 
снижает 
терапевтическую  эффективность  антибиотиков.  Согласно  данным  французских 
исследователей  за  2007  г.,  почти  70%  инфекций  в  отделении  интенсивной  терапии 
(ОИТ) вызывают микроорганизмы, резистентные к одному или более антибиотикам 
[4]. 
Более 
половины 
возбудителей 
ангиогенных 
инфекций 
является 
грамположительными  бактериями,  среди  них  26,4%  штаммов  резистентны  ко  всем 
стандартным антибиотикам [5]. 
У
же встречаются штаммы S. aureus и  S. epidermidis, 
имеющие  сниженную  чувствительность  к  гликопептидам,  и  описаны  штаммы 
MRSA, резистентные к ванкомицину [6, 7].      
Увеличение  числа  инфекций,  вызванных  грамотрицательными  бактериями, 
сопровождается  повышением  темпов  резистентности.   По  данным  американских 
исследователей  приблизительно  20%  инфекций,  вызванных  K.  pneumoniae,  и  31%, 
обусловленных  Enterobacter  sp.,  в  отделениях  интенсивной  терапии  США 
развиваются  с  участием  штаммов,  не  чувствительных  к  цефалоспоринам  3-го 
поколения [8]. 
В  связи  с  этим  поиск  новых  препаратов  является  одной  из  главных  задач 
молекулярной 
биотехнологии. 
Такой 
поиск 
проводится 
на 
основе 
высокопроизводительного  скрининга  синтетических  химических  веществ  или 
продуктов метаболизма микроорганизмов. 
Целью  работы  является  изучение  антагонистических  свойств  актиномицетов 
из  аридных  зон  Казахстана  и  отбор  перспективных  штаммов  с  высоким  уровнем 
антагонизма против грамположительных и грамотрицательных бактерий. 
Материалы и методы  
Объектами исследований являлись 285 штаммов актиномицетов, выделенных 
в  чистую  культуру  из  образцов  природных  субстратов  глинистых  пустынь 
Балхашского района. Антагонистические свойства штаммов актиномицетов изучали 
при  культивировании    на  двух  агаровых  средах:  минеральном  агаре  1  Гаузе  и 
овсяном агаре при температуре 28° в течение 10 суток. Антибактериальные свойства 
актиномицетов изучали методом агаровых блоков в отношении грамположительных 
Bacillus subtilis ATCC 6633 (B. subtilis ATCC 6633) и грамотрицательных Comamonas 
terrigena  ATCC  8461  (C.  terrigena  ATCC  8461)  бактерий  [9].  Об  уровне 
антимикробной  активности  судили  по  диаметрам  зон  задержки  роста  тест-культур 
вокруг  агаровых  блоков
. 
Диаметр  зоны  ингибирования  роста  измеряли  после 
инкубирования  бактериальных  тест-микроорганизмов  при  температуре  37°C  в 
течение 24 часов. 
Для  математической  обработки  результатов  использовали  стандартные 
методы нахождения средних значений и их средних ошибок [10]. 
Результаты и их обсуждение 
Из    образцов  почв  и  ризосферы  растений  глинистых  пустынь  Балхашского 
района  в  чистую  культуру  выделено  285  штаммов  актиномицетов.  Данные  по 
изучению антагонистических свойств актиномицетов против B. subtilis ATCC 6633 и 
C. terrigena ATCC 846 приведены в таблице 1. Активность штаммов актиномицетов 
в диапазоне от 10-20 мм не включена в таблицу.
 
 

     
 
 
84 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
Таблица  1  –  Антагонистические  свойства  актиномицетов,  выделенных  из  почв  и 
ризосферы растений глинистых пустынь Балхашского района 
 
Номер штамма 
Диаметр зоны подавления роста тест-микроорганизмов, мм 
Bacillus subtilis ATCC 6633 
Comamonas terrigena ATCC 8461 
1 
2 
3 
Такыры 
Т2/7 
23±0,2 
28±0,2 
Т7/2 
25±0,1 
20±0,1 
Т1/4 
29±0,1 
20±0,3 
Т6/11 
46±0,1 
40±0,3 
Т5/2 
33±0,3 
29±0,1 
Т 2/5 
26±0,1 
35±0,4 
Т 6/7 
45±0,2 
45±0,1 
Т3/4 
36±0,3 
32±0,2 
Т8/4 
25±0,1 
20±0,1 
Т2/8 
29±0,2 
22±0,3 
Т2/2 
37±0,2 
35±0,2 
Т5/2 
33±0,1 
29±0,1    
Т6/1 
49±0,2 
48±0,4 
Т1/7 
29±0,3 
24±0,2 
Т2/9 
28±0,1 
20±0,1 
Т3/1 
21±0,2 
18±0,2 
Такыровидная почва 
Тв1/1 
24±0,2 
21±0,3 
Тв3/7 
22±0,1 
20±0,1 
Тв7/1 
 
23±0,2 
20±0,3 
Тв2/6 
39±0,3 
26±0,2 
Тв1/5 
28±0,1 
21±0,1 
Тв2/2 
38±0,2 
36±0,4 
Тв1/9 
26±0,1 
20±0,2 
Тв5/2 
28±0,2 
28±0,1 
Тв7/4 
43±0,1 
32±0,3 
Тв5/4 
20±0,3 
22±0,2 
Тв7/2 
35±0,3 
33±0,1 
Тв1/110 
27±0,1 
20±0,1 
Тв7/7 
39±0,2 
21±0,2 
Тв7/11 
25±0,1 
18±0,2 
Тв8/3 
26±0,3 
25±0,1 
Тв4/2 
23±0,1 
28±0,3 
Тв3/5 
23±0,2 
27±0,2 
Тв3/1 
33±0,2 
37±0,1 
Тв2/7 
45±0,4 
29±0,2 
Тв8/5 
33±0,1 
32±0,1 
                                     Ризосфера растений такыровидных почв 
 
Тв2Р1 
39±0,2 
35±0,1 

     
 
 
85 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
Тв1Р3 
20±0,1 
20±0,2 
Тв7Р5  
25±0,1 
25±0,1 
Тв5Р8 
45±0,3 
40±0,2 
Тв3Р7  
22±0,1 
21±0,2 
Тв3Р9  
29±0,2 
38±0,3 
Тв2Р3 
22±0,1 
20±0,1 
     
Из такыров в чистую культуру было выделено  85 штаммов, из такыровидных 
почв Балхашского района - 90 штаммов, из ризосферы растений такыровидных почв 
- 110 штаммов актиномицетов. Из них 81 штамм (24,8%) проявил антагонистические 
свойства в отношении  B. subtilis ATCC 6633 и 62 штамма (21,7%) - в отношении  C. 
terrigena ATCC 8461. 
Диаметр  зоны подавления роста тест-микроорганизмов более 20 мм имели 43 
штамма  актиномицетов.  Наибольшей  активностью  в  отношении  B.  subtilis  ATCC 
6633  (49 мм) и C. terrigena ATCC 8461 (48 мм) обладал штамм Т6/1, выделенный из 
такыров. Штаммы 
Т6/7, Т6/11, Тв5Р8
 
имели высокую активность как в отношении B. 
subtilis  ATCC  6633,  так  и  в  отношении  C.  terrigena  ATCC  8461  (диаметр  зоны 
подавления  роста  тест-микроорганизмов  более  40  мм).  Диаметр    зоны  подавления 
роста  тест-микроорганизмов  более    30  мм  имели  штаммы  Т5/2,  Т3/4,  Т2/2,  Т5/2, 
выделенные  из  такыров;  штаммы  Тв2/6,  Тв2/2,  Тв7/2,  Тв7/7,  Тв3/1,  Тв8/5, 
выделенные  из  такыровидных  почв  и  штаммы  Тв2Р1,  Тв3Р9,  выделенные  из 
ризосферы растений  такыровидных почв. 
Установлено, что наибольшее количество активных актиномицетов выделено 
из  образцов  такыровидных  почв.    Наиболее  высокой  активностью  обладали 
актиномицеты,  выделенные  из  такыров.  17  штаммов  актиномицетов,  показавшие  
высокие  антагонистические  свойства,  как  в  отношении  грамположительных,  так  и 
грамотрицательных  бактерий,  отобраны    для  изучения  биосинтеза  антибиотиков  и 
их  биологических  свойств  в  отношении  клинических  полирезистентных  штаммов 
микроорганизмов.  Исследование    антибиотиков  широкого  спектра  действия, 
образуемых  выделенными  актиномицетами,  является  перспективным  для 
обнаружения  лекарственных  соединений,  принадлежащих  к  новым  химическим 
классам и обладающих новыми механизмами действия на возбудителей инфекций. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
     
1 Gómez J., García-Vázquez E., Baños R. Predictors of mortality in patients with 
methicillinresistant  Staphylococcus  aureus  (MRSA)  bacteraemia:  the  role  of  empiric 
antibiotic therapy // Eur. J. Clin. Microbiol. Infect. Dis. - 2007. -  Vol. 26, № 4. - P. 239—
245. 
      
2  Sakoulas  G.,  Moellering  R.  C.  Increasing  antibiotic  resistance  among 
methicillin-resistant Staphylococcus aureus strains // Clin. Infect Dis. - 2008. -  Vol. 1, № 
46. - P. 360-367. 
      
3    Колбин  А.С.,  Сидоренко  С.В.,  Балыкина  Е.Ю.  Социально-
экономические  аспекты  приобретенной  бактериальной  резистентности 
// 
Клиническая фармакология и терапия. -2010. - № 5. – C. 16-22. 
      4 Evren E., Azap O. K., Çolakoğlu Ş., Arslan H. In vitro activity of fosfomycin 
in  combination  with  imipenem,  meropenem,  colistin  and  tigecycline  against  OXA  48-
positive Klebsiella pneumonia strains  //Diagn. Microbiol. Infect. Dis. - 2013. - Vol. 76, № 
3. - P. 335-338. 

     
 
 
86 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
      
5 Hu Y., Shamaei-Tousi A., Liu Y., Coates A. A new approach for the discovery 
of  antibiotics  by  targeting  non-multiplying  bacteria:  a  novel  topical  antibiotic  for 
staphylococcal infections // PLoS One. - 2010. Vol.5, № 7. - P. 1818-1825. 
      
6   Peterson  L.  R.  Squeezing  the  antibiotic  balloon:  the impact  of  antimicrobial 
classes on emerging resistance  // Clin. Microbiol. Infect. - 2005. - Vol. 11, № 5. - P. 4-16. 
     7  Abdelhady W., Bayer A. S., Seidl K.   Reduced vancomycin susceptibility in 
an  in  vitrocatheter-related  biofilm  model  correlates  with  poor  therapeutic  outcomes  in 
experimental  endocarditis  due  to  methicillin-resistant  Staphylococcus  aureus  // 
Antimicrob. Agents. Chemother. - 2013.- Vol. 57, №  3. - P. 1447-1454. 
      
8  Werth B. J., Vidaillac  С., Murray  K. P. Novel  combinations  of vancomycin 
plus  ceftaroline  or  oxacillin  against  methicillin-resistant  vancomycinintermediate 
Staphylococcus  aureus  (VISA)  and  heterogeneous  VISA  //  Antimicrob.  Agents 
Chemother.  - 2013. - Vol. 57,  № 5. -  P. 2376-2379. 
      
9  Егоров Н.С. Основы учения  об антибиотиках. - М.: Наука, 2004. - 528 с. 
     
10  Урбах  В.Ю.  Статистический  анализ  в  биологических  и  медицинских 
исследованиях. – М., 1975. – 295с. 
 
 
ӘОЖ 504.06 
 
ТЕКЕЛІ ТАУ КЕН БАЙЫТУ КОМБИНАТЫНЫҢ САҚТАУ 
ҚОЙМАЛАРЫ АЙМАҒЫНДАҒЫ ҚОРШАҒАН ОРТА 
КОМПОНЕНТТЕРІНІҢ ӨЗГЕРУІН ЗЕРТТЕУ 
                                      
Шолпан Жұмабековна Дауренбекова, б.ғ.к., доцент 
Жемісжан Саттибековна Имангазинова, магистр, аға оқытушы 
І.Жансүгіров атындағы Жетісу  мемлекеттік университеті, Талдықорған қ., 
Gema.232@mail.ru 
 
Мақалада Текелі қаласының ААҚ «Казцинк» тау кен байыту комбинатының 
қалдық  сақтау  орындарындағы  ауыр  металдар  мөлшерінің  қоршаған  орта 
компоненттеріне зияны әсерін зерттеу мәліметтері келтірілген. 
В  статье  представлены  данные  по  исследованию  содержания  тяжелых 
металлов  хвостохранилища  ОАО  «Казцинк»  горно-обогатительного  комбината 
города Текели и их влияние на компоненты окружающей среды.  
The  article  presents  research  data  of  a  hard  metal  content  of  the  tailing  JSC  «Kazzink» 
mining  processing  plant  of  Tekeli  city 
  and  their  influence  on  environment  components  are 
presented in article. 
Кілтті  сөздер:  ауыр  металдар,  антропогенді  жол,    биомасса,  ассимиляция, 
метаболизм,  ШРК-шекті  рұқсат  етілген  концентрация,  морфологиялық 
деформация. 
 
XXІ  ғылым  мен  техникасының  дамуы  өндіріс  орындарының  жедел  өсуіне 
жағдай жасады. Осыған байланысты қоршаған ортаға химиялық элементтердің түсуі 
мен  таралуы  және  олардың  тірі  ағзаларға  зиянды  әсерін  зерттеу  өзекті  мәселелер 
қатарына  жатады.  Қазіргі  кездегі  басты  мәселелердің  бірі  –  ауыр  металдардың  тірі 
ағзаларға  әсерін  әлсірету.    Ауыр  металдардың  қоршаған  орта  компоненттеріне 
таралуы  тек  табиғи  жағдайда  ғана  емес,  сонымен  қатар,  антропогенді  жолмен  де 
қарқынды түрде жүзеге асуда. 

     
 
 
87 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
Ауыр металдармен ауаның, судың және топырақтың ластануы Қазақстанның 
ірі  өндірістік  орталықтарында  да  өзекті  мәселе.  Осыған  орай  қоршаған  ортаны 
қорғау мамандарының алдына қойылып отырған бірінші мәселе – ауыр металдардың 
қоршаған ортадағы жалпы және белсенді мөлшерін анықтау. Екінші мәселе – табиғи 
нысандардың  ластану  деңгейін  болжау  мақсатында  ластаушы  заттардың  таралуына 
қарапайым модельдерін жасау. Үшінші кезекте – ластанудың әсерлеріне жол бермеу 
мақсатында  ауыр  металдарды  ғылыми  түрде  залалсыздандыру  және  нормалау. 
Сондықтан  қоршаған  ортаны  ауыр  металл  иондарынан  тазарту  және  оны  сақтау 
өзекті мәселе болып саналады.  
Ластанған қоршаған ортаны қайта қалпына келтірудің физикалық, химиялық 
және  биологиялық  жолдары  белгілі.  Олардың  ішінде  физикалық  немесе  химиялық 
әдістермен  топырақты  тазарту  қымбатқа  түседі.  Қоршаған  ортаны  қайта  қалпына 
келтіру, әсіресе, топырақты ауыр металдардан мұндай жолмен тазарту тиімсіз. Осы 
келтірілген  әдістердің  ішіндегі  тиімдісі  –  биологиялық  әдіс.  Әсіресе,  ластанған 
ортаны  өсімдіктер  көмегімен  қайта  қалпына  келтіру  жолдарын  жасау  соңғы 
жылдары дамуда.  
Ауыр  металдар  арасында  «улы»  сөзінің  түсінігі  тек  ауыр  металдардың  жеке 
түріне  ғана  қатысты  емес,  олардың  ортадағы  концентрациясына  байланысты. 
Сонымен  қатар,  ауыр  металдардың  қоректік  ортадағы  өсімдіктерге  улы  әсер  ету 
концентрациясына байланысты төмендегідей қатарға жіктеледі: 
1.
 
Өте улы 1 мг/л-ден төмен концентрациясында Ag, Be, Hg, Sn, Cd, Ni, Pb;  
2.
 
Орташа  улы 1 мг/л-ден 100 мг/л аралықтағы концентрация As, Se, Al, Ba, 
Co, Cu, Cr, Fe, Mn, Zn; 
3.
 
Улы әсері төмен 100 мг/л Ca, Mg, Sr, Li.    
Ауыр  металдарда  «өзін-өзі»  тазарту  ұғымы  қолданылмайды,  олар  қоршаған 
ортада  ыдырамайды.  Олардың  жартылай  тазартуының  алғашқы  кезеңі  әр  элемент 
үшін әртүрлі және ұзақ  уақытты қажет етеді, мысалы,  мырыш 70-310 жылға дейін, 
мыс 310-1500 жыл, кадмий 13-110 жыл, қорғасын 740-5900 жылды қажет етеді. Бұл 
көрсеткіштер  топырақ  түріне,  олардың  pH-қа  және  тағы  басқа  қасиеттерге 
байланысты өзгеріп отырады.  
Атмосфераға таралған ауыр металдарды өсімдіктер жапырағы арқылы ауадан 
қабылдаса,  тамыр  арқылы  топырақтан  сіңіреді.  Ауыр  металдардың  өсімдіктерге 
сіңірілуін  тамыр  мен  жапырақ  арасындағы  қатынасын  көптеген  ғалымдар  өз 
еңбектерінде  қарастырған.  Өсімдіктер  ауыр  металдарды  ассимиляциялаушы 
ұлпаларымен  көп  сіңірмейтіндігі,  олардың  өсімдікке  негізгі  түсу  жолы  тамыр 
екендігін  білдіреді.  Ауыр  металдардың  өсімдік  тамырымен  сіңірілуінің  бір-біріне 
тәуелсіз екі жолы активті (метаболиттік) және пассивті (метаболиттік емес) болады.  
Ауыр  металдардың  топырақта  көп  мөлшерде  болуы  оларға  сезімтал  өсімдік 
түрлерінің  жойылуына  және  белгілі  бір  аймақтағы  өсімдіктердің  азайып  кетуіне 
әкеледі.  Ауыр  өндірістік  орындардың  дамуына  байланысты  табиғатта  «техногенді 
аймақтар»  пайда  болады.  Табиғатта  ауыр  металдардың  көп  мөлшерде  болуынан 
өсімдік  түрлерінің  осы  жағдайда  тек  төзімділері  ғана  қалады.  Қоршаған  ортадағы 
химиялық  төтенше  жағдайларға  өсімдіктердің  бейімделуі  мен  табиғи  сұрыпталуын 
популяциялар  ішіндегі  организмдердің  биохимиялық  және  физиологиялық 
өзгергіштігін  анықтайды.  Ауыр  металдармен  ластанған  аймақтарда  өсімдіктердің 
төзімділігі арта түседі де, төзімсіз және сезімтал түрлері толығымен құрып кетеді.  
Ауыр  металдардың  өсімдіктерге  әсерінің  алғашқы  және  жалпы  белгілері  – 
өсімдіктің  өсуі  және  биомасса  жинақталуының  төмендеуі,  хлороз,  некроз  пайда 
болуы  және  осының  салдарынан  өсімдіктің  өнімі  мен  сапасы    төмендейді.  Ауыр 
металдар  өсімдіктің  тамыры  мен  жер  үсті  мүшелерінің  өсуін  тежейді.  Көптеген 

     
 
 
88 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
зертеушілірдің  мәліметтеріне  қарағанда  тамырдың  өсуі  көбірек  тежеледі,  тамыр 
түктерінің саны және биомассасы азаяды.  
Ауыр  металл  әсерінен  алдымен  тамырдың  меристема  аймағы,  содан  кейін 
созылу  және  тамыр  түктерінің  түзілуі  жүретін  аймағының  жасушалары  бұзылады. 
Ауыр металдар әсері күшті және ұзақ болса өсімдіктің тіршілік қабілеті жойылады. 
Тамырдың қоректік заттарды сіңіру қабілетінің төмендеуі, өсімдіктің өсуін, дамуын 
тежеп  тіршілігін  тоқтауға  әкеледі.  Ауыр  металдар  өсімдіктің  жер  үсті  мүшелерінің 
өсуін  де  тежейді,  мұның  салдарынан  ассимиляциялаушы  мүшелерінің  дамуы 
бұзылып,  өсімдіктің  құрғақ  биомассасы  төмендейді.  Атмосфераның  металдармен 
ластауында  және  металға  бай  биогеохимиялық  аймақтарда  өскен  өсімдіктерде 
жапырақ  тақтасының  ұзақтығы,  қыртыстануы  және  деформациялануы  сияқты 
морфологиялық  өзгерістер  байқалады.  Мұндай  морфологиялық  өзгерістер 
өсімдіктегі  метаболизм  процесінің  бұзылуына  байланысты.  Ауыр  металдар  барлық 
физиологиялық  процестерге  әсер  етеді,  бірақ  жеке  процестердің  металдарға 
сезімталдығы  әр  түрлі.  Қазіргі  олардың  бір  процеске  әсері  тікелей  немесе  жанама 
екендігі  анық  емес.  Жасуша  метаболизмінің  металл  әсерінен  туған  өзгерісінің 
маңызды бір белгісі – бірқатар ферменттердің белсенділігінің өзгеруі. 
Текелі  кен  байыту  комбинаты  Талдықорған  қаласынан  50  км  қашықтықта 
Текелі қаласында орналасқан. Текелі кен байыту комбинаты нысандары 8 өндірістік 
аудандардан  тұрады,  оның  ішінде  5-і  Текелі  қаласында  орналасқан.  Текелі  кен 
байыту  комбинаты  ОАО  «Казцинк»  құрамына  келесідей  «Текелінің  руднигінің 
карьері,  байыту  фабрикасы,  қалдық  сақтау  орны,  рельсті  қойма,  орталық  жөндеу 
орны,  әк  шығаратын  өндіріс  орталығы,  автотранспорттық  цех»  кіреді.  Комбинат 
1936 жылы құрылып,  1944 жылы жұмысқа қосылған. 1967 жылы 50-жылдық қазан 
көтерілісі  атындағы  Текелі  мырыш-қорғасын  комбинаты  деп  аталды.  2010  жылдан 
бастап  Текелі  кен  байыту  комбинаты  деп  өзгертілді.  1990  жылдары  комбинат 
«Казцинк» құрамына кіреді. 2004 жылдан бастап темір жол арқылы тасымалдайтын 
шикізаттарын  тасымалдауын  тоқтатты.  2008  жылы  дағдарысқа  байланысты 
комбинат  жұмысын  тоқтатқан.  2009  жылдың  соңында  комбинат  қайтадан  жұмыс 
жасай бастады. 2010 жылдың соңында комбинат қайтадан жабылды.  
1990-жылдардың    басында  фабрикада    жылына  1  млн.тонна  кен  өндірілген. 
1990-жылдардың  соңында  оның  қарқындылығы  жылына  1200  мың  тоннаға 
төмендеген. 2001 жылы 450 мың т/жыл өндіру жоспарланып, бұл жылдық көлемінің 
37,5%  құрады.  Байыту  фабрикасы  Текелі  қойнауының  қорғасын-мырыш  кенін 
өңдейді.  Текелі  қойнауындағы  кенді  минерализацияның  сипатына  қарай 
полиметалды  және  пиритті  кендерге  бөлінеді.  Бұл  кендердің  формациясы  – 
қорғасын-кенді.  
Фабрикада  қорғасын-мырыш  кендері  флотация  әдісі  арқылы  байытылады. 
Текелі  қойнауын  өңдеудің  технологиялық  сызбасы:  ыдырату  –  бөлшектеу  – 
флотация  –  қоюландыру  –  сүзу.  2001  жылы  комбинаттың  кендерін  байыту 
технологиясы бұрынғы принциппен жұмыс жасай берді.  
Текелі  кен  байыту  комбинатының  ААҚ  «Казцинк»  жер  аймағында  191,4 
гектар  аумаққа  Текелі  қаласының  №443  13.04.1988  жылғы  жарлығы  бойынша 
қалдық  сақтау  орны  орналасқан.  Текелі  кен  байыту  комбинатының  қалдық  сақтау 
орны  байыту  фабрикасының  өндіріс  алаңынан  солтүстік-батысқа  қарай  5  км 
қашықтықта  орналасқан.  Жақын  жердегі  үйлер  солтүстік  батысқа  қарай  1200  м 
жерде орналасқан. Оңтүстік-батыс жағында саяжайлар бар. Санаторийлер, демалыс 
үйлері, мектеп және бала-бақшалар жақын маңайда орналаспаған.  
Қалдық  сақтау  орнының  дамбалары  бастаушы  тәрізді.  Байыту  қорлары 
байыту  фабрикаларынан  магистралды  құбырлары  арқылы  құбырлы  №1  станцияға 
зумпорға түседі. Ары қарай құбыр насостары арқылы №2 насосты станциядан өтіп, 

     
 
 
89 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
құрау  дамбалары  арқылы  қалдық  сақтау  орнына  жетеді.  Текелі  байыту  фабрика 
құрамына қалдық сақтау орнынан 150-200 м  жерде орналасқан сұйық  фазалы ауыр 
металдардан, цианидтерден, радонидтерден тазалайтын алты секциялы биологиялық 
су қоймасы орналасқан.  
Биологиялық  су  қоймаларындағы  суды  тазарту  жүйесі  судың  өздігінен 
тазартуында,  яғни,  аралас  микрофлораның  қасиеттеріне  негізделген.  Су 
қоймаларында  тазартылған  сулар  ұзындығы  1600  м  болатын  каналдар  арқылы 
жинағыш құдыққа түседі.  
Сақтау  қоймаларының  аймағында  топырақ  сұр  және  қара-қоңыр  түсті.    Осы 
аймақта  кешенді  жұмыс  істегендіктен,  ауыр  металдардың  топырақтың  беткі 
қабатында  жинақталуына  әкеліп  соқтырады.  Ауыр  металдармен  басты 
ластаушылардың Текелі және Талдықорған топырағындағы таралуы басты мәселесі 
болып  тұр.    Қаратал  өзенінің  аймағында  қорғасынмен  басты  ластаушы  байыту 
комбинатының  сақтау  қоймалары.    Қорғасынның  негізгі  массасы  кенді  алғаннан 
кейінгі  қалған  заттар  күл  ретінде  шығады.  Қорғасын  мен  мырыштың  күлге  дейінгі 
топырақ құрамын зерттегенде  1 кг-нан 5 мг қорғасын және 15 мг мырыш қоршаған 
ортаға  шығатыны  айқындалған.  Талдықорған  және  Текелі  аймақтарындағы 
топырақтың  жартысы  қорғасынның  аз  мөлшерінен  бастап  көп  мөлшеріне  дейін 
ластанған.    Аз  ластанған  топырақтар  –  32,6%,  орташа  ластанған  –  10,8%,  қатты 
ластанған – 2,7%, өте қатты ластанған – 1,4% аумақты алып жатыр (1 Кесте).  
 

жүктеу/скачать 3,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: