Жансүгіров атындағы жму хабаршысы №2-3 / 2015

     
 
 
137 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
УДК 341.1 
МЕЖДУНАРОДНО-ПРАВОВОЕ СОТРУДНИЧЕСТВО РЕСПУБЛИКИ 
КАЗАХСТАН В ОБЛАСТИ ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ БЕЗОПАСНОСТИ НА 
ОСНОВЕ ПРИНЯТЫХ КОНВЕНЦИЙ 
 
Дигай Дамир Анатольевич, м.ю.н., ст.преподаватель 
 Жетысуский государственный университет им.И. Жансугурова, г. Талдыкорган,  
Di7damir@mail.ru
  
 
Бұл  мақалада  Қазақстан  Республикасының  және  басқа  да  елдердің 
экологиялық  қауіпсіздік  саласындағы  халықаралық-құқықтық  ынтымақтастық 
мәселесі  қарастырылған.  Мемлекет  қызметінен  туындаған  экологиялық  зиянның 
салдарынан  экологиялық  зиянның  қолайсыз  әсерлер  үшін  өтемақы  және 
жауапкершілік қарастырылған.  
В  данной  статье  рассматриваются  вопросы  международно-правового 
сотрудничества  в  области  экологической  безопасности  Республики  Казахстан  с 
другими  странами.  В  целях  дальнейшей  разработки  международного  права, 
касающегося  ответственности  и  компенсации  за  негативные  последствия 
экологического ущерба, причиняемого деятельностью государства. 
This article discusses international legal cooperation in the field of environmental 
safety  of  the  Republic  of  Kazakhstan  and  other  countries. In  order  to  develop  further 
international  law  regarding  liability  and  compensation  for  adverse  effects  of 
environmental damage caused by activities of the State. 
Ключевые  слова:  международно-экологическое  право,  экологическая 
безопасность, экосистема. 
 
В годы независимости в Казахстане стали годами образования и становления 
совершенно  новой  государственной  системы  обеспечения  экологической 
безопасности,  управления  охраной  окружающей  среды  и  природопользованием  - 
хорошо  организованной  и  территориально  разветвленной  системы  исполнительных 
органов  в  области  охраны  окружающей  среды  Республики  Казахстан.  Это 
обеспечило  формирование  и  последовательную  реализацию  государственной 
политики  в  области  охраны  окружающей  среды  и  рационального  использования 
природных  ресурсов.  Как  отмечает  Еркинбаева  Л.К.  возмещение  ущерба, 
причиненного  окружающей  среде  представляет  собой  один  из  важных  и 
неотъемлемых  форм  и  средств  обеспечения  охраны  окружающей  среды,  прав  и 
интересов  граждан  на  благоприятную  окружающую  среду  [1].  Однако  на 
протяжении  многих  десятилетий  в  Казахстане  складывалась  преимущественно 
сырьевая  система  природопользования  с  экстремально  высокими  техногенными 
нагрузками  на  окружающую  среду.  Поэтому  кардинального  улучшения 
экологической  ситуации  пока  не  произошло,  и  она  по-прежнему  характеризуется 
деградацией  природных  систем,  что  ведет  к  дестабилизации  биосферы,  утрате  ее 
способности  поддерживать  качество  окружающей  среды,  необходимое  для 
жизнедеятельности общества.  
Плодотворной 
формой 
международного 
сотрудничества 
являются 
двухсторонние 
связи, 
которые 
существуют 
в 
рамках 
принятых 
межправительственных  соглашений  в  области  экологической  безопасности.  Как 
правило,  двухсторонние  договоренности  предусматривают  реализацию  конкретных 
целей  или  проектов,  привязанных  к  конкретным  регионам,  с  выделением 
соответствующего финансирования с обеих сторон или оказанием помощи [2, 256]. 

     
 
 
138 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
Проекты,  реализуемые  совместно,  многообразны.  В  качестве  примеров  в  данном 
плане можно привести реконструкцию. 
Важнейшим 
условием 
обеспечения 
безопасного 
существования 
и 
дальнейшего прогресса человечества является спасение природы, сохранение основ 
человеческого бытия. Под влиянием социального и научно-технического прогресса в 
современном  международном  праве  формируется  специальный  принцип 
международного экологического права - принцип экологической безопасности. Этот 
принцип  служит  конкретным  проявлением  одного  из  основных  принципов 
современного  международного  права  —  принципа  охраны  окружающей  среды  [3]. 
Принцип  экологической  безопасности  охватывает  все  сферы  взаимодействия  го-
сударств в обще-планетарном масштабе, ибо проблемы взаимоотношений человека и 
природы могут быть успешно решены только в комплексе, в единой связи с пробле-
мами мира и безопасности, экономического и социального развития. Принцип эколо-
гической  безопасности  из  всего  комплекса  вопросов  охраны  окружающей  среды 
выделяет  главное  —  одним  из  условий  выживания  человечества  является 
недопущение экоспазма. Он указывает на прямую связь между охраной окружающей 
среды и международной безопасностью. 
Экологическая 
безопасность 
— 
один 
из 
главных 
компонентов 
международной  безопасности,  что  признано  международным  сообществом  в 
соответствующих  резолюциях  Генеральной  Ассамблеи  ООН  от  5  декабря  1986  г. 
и 7 декабря 1987 г. Причем защита и улучшение окружающей среды, рациональное 
использование  природных  ресурсов  тесно  связаны  с  обеспечением  международной 
безопасности во всех ее аспектах, прекращением гонки вооружений и разоружением, 
в первую очередь ядерным. Правовое регулирование в этой области будет всемерно 
расширяться,  оно  составляет  важное  направление  международно-правового 
регулирования [4, 378]. 
Становление  этого  принципа  в  качестве  одного  из  принципов 
международного  экологического  права  —  не  только  результат  непреложных 
требований  современного  общественного  развития,  взаимозависимости  охраны 
окружающей  среды  и  других  глобальных  проблем  современности,  но  и  итог 
выработки  государствами  значительного  числа  конкретных  норм  в  данной  сфере 
межгосударственных  отношений.  Государства  заинтересованы  в  эффективных 
международных процедурах и механизмах, которые обеспечивали бы рациональное 
использование ресурсов планеты как общечеловеческого достояния. 
Юридическое  содержание  принципа  экологической  безопасности  состоит  в 
обязанности  государств  осуществлять  свою  деятельность  таким  образом,  чтобы 
исключить  в  интересах  обеспечения  международной  безопасности  усиливающееся 
воздействие  экологических  стрессов  на  локальном,  национальном,  региональном  и 
глобальном  уровнях.  Международная  экологическая  безопасность  предполагает 
такое  состояние  международных  отношений,  при  котором  обеспечиваются 
сохранение,  рациональное  использование,  воспроизводство  и  повышение  качества 
окружающей среды. 
Так, в 1997 году приняты Законы "Об охране окружающей среды", "Об особо 
охраняемых природных территориях", "Об экологической экспертизе", в 1998 году - 
"О  радиационной  безопасности",  в  2002  году  Закон  "Об  охране  атмосферного 
воздуха".  В  области  рационального  природопользования  -  Указы  Президента, 
имеющие силу закона, "О недрах и недропользовании" (1996 г.) и "О нефти" (1995 
г.),  в  2003  году  Лесной,  Водный  и  Земельный  кодексы.  Разработано  и  утверждено 
большинство необходимых подзаконных нормативных правовых актов. 
В  целях  совершенствования  законодательства  в  республике  взят  курс  на 
сближение  с  законодательством  развитых  стран  и  внедрение  международных 

     
 
 
139 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
стандартов. Республикой Казахстан подписано большое количество международных 
конвенций,  и  разработаны  национальные  планы  действий  по  их  реализации. 
Налажены  система  экологической  экспертизы,  разрешительная  и  контрольно-
инспекционная работа [5, 272]. 
В  результате  выполнения  задач  Концепции  значительно  снижены  темпы 
загрязнения окружающей среды по сравнению с началом 90-х годов за счет усиления 
государственного  контроля  в  области  охраны  окружающей  среды  и  внедрения 
обязательной экологической экспертизы. Однако статус государства с экологически 
уязвимой  территорией  и  нерешенными  экологическими  проблемами  до  сих  пор 
остается. 
Для  сохранения  биоразнобразия  Республики  Казахстан  в  1994  г. 
ратифицирована Конвенция по биоразнобразию, созданы Национальная стратегия и 
план действий по сохранению с сбалансированному использованию биологического 
разнообразия [6, 124].  
В  зоне  экологического  бедствия  Приаралья.  В  начале  2003  года  Казахстан 
присоединился  к  Базельской  конвенции  о  контроле  за  трансграничной  перевозкой 
опасных  отходов  и  их  удалением,  что  позволило  установить  новые  таможенные 
правила  по  декларированию  опасных  отходов  и  предотвращать  их  поступление  на 
территорию республики под видом вторичного сырья и продукции [7]. 
Казахстан  присоединился  к  Хельсинской  конвенции  по  охране  и 
использованию  трансграничных  водотоков  и  международных  озер,  позволяющей 
сформировать  единые  правовые  подходы  к  решению  проблем  рационального 
использования  и  охраны  трансграничных  рек.  Однако  остальные  страны 
Центрально-Азиатского региона не присоединились к данной конвенции и поэтому 
не принимают мер по обеспечению использования стока трансграничных водотоков 
разумным 
и 
справедливым 
образом, 
по 
предупреждению 
возможного 
трансграничного  воздействия  утечки  опасных  веществ,  выполнению  принципа 
"загрязнитель  платит".  Таким  образом  мы  имеем  преимущества,  что  позволяет 
проводить оперативные мероприятия по обеспечению трансграничных водотоков. 
Существуют  также  ряд  различных  конвенций  в  области  экологической 
безопасности.  Например,  Конвенция Организации  Объединенных  Наций об  охране 
всемирного  культурного  и  природного наследия,  согласно  этой    Конвенции об 
охране  всемирного  культурного  и  природного  наследия «Государства  -  стороны 
настоящей Конвенции обязаны обеспечить, возможно, более эффективную охрану и 
сохранение, и возможно более активную популяризацию культурного и природного 
наследия, расположенного на их территории». 
Существует также Конвенция Организации Объединенных Наций по борьбе с 
опустыниванием.  В  настоящее  время  экономическое  и  социальное  воздействие 
опустынивания  продолжает  оставаться  серьезной  проблемой  для  Республики 
Казахстан.  Опустынивание  и  засухи  сопровождаются  такими  экономическими 
проблемами,  как  деградация  почвенного  и  растительного  покрова,  нерациональное 
использование  водных  ресурсов,  накопление  бытовых  и  промышленных  отходов, 
продолжающиеся  выбросы  вредных  веществ  в  атмосферу  и  т.д.,  а  также 
социальными  проблемами,  такими  как  бедность,  благосостояние  населения, 
миграция. В рамках принятых Казахстаном обязательств по Конвенции Организации 
Объединенных Наций по борьбе с опустыниванием, ратифицированой Республикой 
Казахстан, постановлением Правительства Республики Казахстан от 19 февраля 2008 
года  №  162  утверждена  Программа  «Охрана  окружающей  среды  Республики 
Казахстан». 
В  рамках  этой  Программы  в  Шетском  районе  Карагандинской  области 
продолжается  реализация  проекта  «Управление  засушливыми  землями»,  основной 

     
 
 
140 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
целью  которого  является  демонстрация  в  регионах  с  засушливой  экосистемой 
устойчивых  систем  землепользования,  позволяющих  осуществить  переход  к 
пастбищной  системе  животноводства.  Глобальной  экологической  целью  проекта 
является  повышение  уровня  поглощения  углекислого  газа  для  приостановления 
процессов  изменения  климата  и  деградации  земель,  а  также  улучшение 
биоразнообразия в засушливых регионах. 
В  достижении  указанных  целей  проектом  оказывается  помощь  в  освоении 
устойчивых  систем  земледелия,  обеспечении  первичной  сервисной  поддержки  в 
сбыте  сельскохозяйственной  продукции,  мониторинге  уровня  поглощения 
углекислого  газа  для  определения  возможностей  Казахстана  в  формировании 
«углеродных кредитов» в различных агроэкосистемах и т.д.  
Cвою  работу  Gavrilescu,  Maria  посвятили  улучшению  знания  и  увеличинию 
базы  данных  и,  чтобы  это  все  уже  вступило  в  силу  на  национальном  и 
международном уровнях, с тем, чтобы получить более комплексную оценку рисков 
и  последствий.  Исследования  и  сведения  о  судьбе  некоторых  загрязнений, 
транспорта  и  поведения  в  окружающей  среде  предоставляются,  а  также  способы 
оценки  рисков,  связанных  с  воздействием  индуцированного  в  окружающей  среде. 
Цель исследования и  увеличить понимание о судьбе и последствия экологического 
стойкие  загрязнения  путем  проведения  экспериментов  разработана,  чтобы  помочь 
развитию количественных отношений и моделей [8]. 
В целях развития устойчивых систем землепользования проводятся работы по 
восстановлению  заброшенных  зерновых  угодий  путем  посева  многолетних  трав  с 
использованием  методов  прямого  посева,  щадящей  технологии  и  ускорения 
процессов  естественного  восстановления  в  высокопродуктивные  кормовые  угодья, 
мероприятия 
по 
восстановлению 
почвенного 
покрова, 
мониторингу 
биоразнообразия,  восстановлению  водопойных  пунктов  для  скота,  мониторингу 
животноводческих хозяйств. 
На  самом  деле  создание  зон  устойчивого  развития  позволит  обеспечить 
эффективное  природопользование  и  сохранение  природных  ресурсов  на  основе 
единого  подхода  к  управлению  территориями,  относящимися  к  целостным 
экологическим  системам,  преодолеть  неэффективность  существующей  системы 
менеджмента  природных  ресурсов,  ведомственную  разобщенность  и  дублирование 
функций,  создать  условия  для  развития  экосистемного  подхода  в  международных 
отношениях, углубление сотрудничества со странами-соседями в рамках совместной 
деятельности по сохранению транснациональных экологических систем. 
Подведя  итоги  можно  сказать,  что  на  основе  принятых  конвенций  наша 
страна,  с  легкостью  сотрудничает  с  многими  мировыми  державами,  что  позволяет 
вести  двустороннее  партнерство  в  сфере  экологической  безопасности.    И  ускоряет 
процесс эффективного сотрудничества между странами. 
 
ЛИТЕРАТУРА: 
1.
 
Еркинбаева  Л.К.  Экономические  инструменты  охраны  окружающей 
среды  и  проблемы  их  реализации  в  экологическом  законодательстве  Республики 
Казахстан: проблемы и теории и практики // Вестник КазНУ им. Аль-Фараби, серия 
юридическая №2 (58), 201.- С. 97. 
2.
 
Сарсембаев  М.А.,  К.М.  Сарсембаев  Международное  право.  Общая  и 
особенная части: Учебник. - Алматы: Жетi жарғы, 2009.- 408 с. 
3.
 
Принципы  международного  сотрудничества  //
http://online.zakon.kz/ 
Document/?doc_id=30085593
 
4.
 
Дубовик  О.Л.,  Кремер  Л.,  Люббе-Вольфф  Г.  Экологическое 
право.Учебник / Отв. ред О.Л. Дубовик.-М: изд-во Эксмо, 2005. – 768 с. 

     
 
 
141 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
5.  Алишева  К.А.  Экология:  Учебник.  -  Алматы:  Издательство 
NURPRESS,2011.- 342 с. 
6.    Хан  Г.Б.  ,Суворов  Л.С.,  Рахманова  Г.Б.,  Внешняя  политика  Республики 
Казахстан. – Алматы, 2001- 511 с. 
7.
 
Республика 
Казахстан 
на 
пути 
к 
устойчивому 
развитию 
//Казахстанский журнал международного права №4 (12) 2003. - С. 254-255. 
8.
 
Behaviour  Of  Persistent  Pollutants  And  Risks  Associated  With  Their 
Presence In The Environment -  Integrated Studies, Author(s): Gavrilescu, M (Gavrilescu, 
Maria)  Source:  environmental  engineering  and  management  journal    volume:  8  issue:  6 
pages: 1517-1531   published: nov-dec 2009 
 
 
ӘОЖ 94 (514) 084. 5 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ СОТ САРАПТАМА ҚЫЗМЕТІНІҢ 
ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
Тинистанова С.С. т.ғ.к., доцент 
Талдықорған қаласы, Жетісу мемлекеттік университеті. 
Tin_019@mail.ru
 
 
Мақалада  Қазақстан  Республикасындағы  сот  сараптамасының  қазіргі 
кезеңдегі  өзекті  мәселелері  қарастырылған.  Сонымен  қатар,  сот  сараптамалық 
қызметті  ұйымдастырудың  негізгі  бағыттары  туралы  отандық  ғалымдардың 
көзқарастары берілген. 
В  статье  рассматриваются  актуальные  проблемы  деятельности  судебной 
экспертизы  Республики  Казахстанна  на    современном  этапе.  А  также  даны 
научные  взгляды  отечественных  ученых  об  организаций  основных  напралений 
деятельности судебной экспертизы. 
The article deals with topical issues of the judicial examination of the Republic of 
Kazakhstan at the present stage. 
Кілт  сөздер:  сот  сараптамасы,  мақсаты,  міндеттері,  сараптама  тағайындау, 
қызметі. 
 
Сот  сараптамасы  –  сот  өндірісіндегі  арнайы  сараптамалық  білімдерді  заңды 
және  ғылыми  негізделген  түрде  қолдану  мақсатымен  сот  сараптамасының 
әдіснамалық,  құқықтық,  ұйымдастырушылық  және  әдістемелік  негіздерін 
қалыптастыру  және  дамытудың  заңдылықтарын  анықтауға  бағытталған  білімнің 
саласы. 
Сот-сараптамалық  қызметтің  жүзеге  асырылуы  Қазақстан  Республикасының 
Конституциясына 
негізделіп, 
Қазақстан 
Республикасының 
«Қазақстан 
Республикасындағы  сот-сараптамалық  қызмет  туралы»  Заңына,  Қазақстан 
Республикасының  Қылмыстық  іс-жүргізу  Кодексімен,  Қазақстан  Республикасының 
Азаматтық  іс-жүргізу  Кодексімен,  Қазақстан  Республикасының  Әкімшілік 
құқықбұзушылық  туралы  Кодексімен  және  Қазақстан  Республикасының  өзге  де 
нормативті құқықтық актілерімен реттеледі [1]. 
Қазақстан Республикасының  «Сот-сараптамалық қызмет туралы» Заңының 3 
бабына сәйкес, сот-сараптамалық қызмет өз құрамына келесі жағдайларды кіргізеді: 
-  қылмыстық,  азаматтық  және  әкімшілік  құқық  бұзушылық  туралы  істер 
бойынша сот сараптамасын жүргізу;  
- сот сараптама саласындағы ғылыми зерттеулер;  

     
 
 
142 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
-  сот  сараптамасының  ғылыми-әдістемелік  және  ақпараттық  қамтамасыз 
етілуі;  
-  сот  сарапшыларды  іріктеу,  кәсіптік  даярлығын  және  кәсіби  біліктілігін 
арттыру [2]. 
Сот сараптамасының мақсаты істі дұрыс және мәні бойынша шешу үшін сот 
өндірісіндегі мән-жайларды анықтау болып табылады. 
Мақсатына  сай  міндеттері  туындайтыны  белгілі.  К.Н.  Шакиров,  Р.Б. 
Тапалова,  Н.Б.  Мергембаева  осы  салада  зерттеу  жүргізген  белгілі  ғалым 
А.Р.Шляховтың  пікіріне  сүйене  отырып,    міндеттерін  диагностикалық, 
классификациялық,  идентификациялық  және  жағдайлық  (ситуациялық)  деңгейдегі 
міндеттерді айқындайды. 
Деңгейлік  бағыт  сот  сарапшының  зерттелетін  құбылысты  тереңірек  танып 
және анықталған фактіні жалпылауын ескереді. 
Диагностикалық  зерттеудің  процесі  классификациялық,  идентификациялық, 
жағдайлық  зерттеулерден  ерекшеленеді.  Аталған  әр  бір  зерттеу  өзінің  жалпылау 
деңгейін  мақсат  етеді.  Олардың  ерекшелігі  таным  кезіндегі  мазмұнына, 
объектілердің  және  қоршаған  ортаның  құбылыстары  арасындағы  өзара 
байланыстарын зерттеулерінде жатыр. 
Диагностикалық зерттеулерсіз бірде-бір зерттеу жүргізуге болмайды, өйткені 
диагностикалық  зерттеу  арқылы  материалды  объектілердің  пайда  болу  табиғаты, 
олардың зерттеу кезіндегі күйі анықталады. 
Диагноз  қою процесі  зерттеліп  отырған  объектілердің  белгілерін  бір-бірімен 
салыстыру негізінде жүзеге асады. Мысалы, объектілердің белгілерін салыстырмалы 
түрде талдау із аяқ киіммен қалдырылғандығын анықтауға мүмкіндік береді. Мұндай 
тұжырымды  сарапшы  іздер  туралы  криминалистикалық  ілімнің  білімін  пайдалана 
отырып  жасайды.  Объектілердің  белгілерін  талдау  арқылы  диагностикалық  міндеті 
объектінің  қай  классқа  жатқандығын  анықтай  алады.  Осыған  қатысты 
диагностикалық 
міндет 
классификациялық 
міндетпен 
біршама 
ұқсайды. 
Классификациялық міндет зерттеліп отырған объектінің табиғаты мен күйін танумен 
шектелмейді,  сол  сияқты  салыстырмалы  зерттеудің  нәтижесінде  ол  объектінің  қай 
класқа,  қай  текке,  объектілердің  ерекшеліктері  мен  ұқсастықтарын  анықтауға 
көмектеседі. 
Криминалисттік  идентификация  –  дегеніміз  қоршаған  ортаның  белгілі-бір 
көріністеріндегі  объектінің  өз-өзіне  тепе-теңдігінің  бар  немесе  жоқ  болуын 
анықтайтын таным процесі. Яғни, зерттеліп отырған оқиғаға қатысы бар объектінің 
жекелігін анықтау. 
Жағдайлық  (ситуациялық)  міндеттерді  шешу  ықпалдылық  (интегралды) 
мазмұнға  ие,  сондықтан  әр  түрлі  ғылым  мен  техника  саласындағы  аранайы 
білімдерді  қажет  етеді,  сол  арқылы  сараптама  кешенді  мазмұнға  ие  болады.  Жеке 
жағдайлық  (ситуациялық)  міндеттердің  мақсаты  көлемі  жағынан  тар,  сондықтан 
олардың  нәтижесі  белгілі-бір  ғана  арнайы  ғылыми  саласының  қолданылуымен 
алынады. 
Жағдайлық  (ситуациялық)  деңгейдің  міндеттерін  бағалай  отырып,  олардың 
тиімді  түрде  шешілуі  диагностикалық,  классификациялық,  идентификациялық 
зерттеулердің  нәтижелерімен  белгіленеді.  Сонымен  қатар,  аталған  диагностикалық, 
классификациялық, 
идентификациялық 
деңгейдегі 
міндеттер 
жағдайлық 
сараптаманың міндеті де болып табылады. Бірақ, тәжірбиелік жоспарда, жағдайлық 
(ситуациялық)  деңгейдің  міндеттері  жеке  мәртебеге  ие  бола  тұрып,  басқа 
міндеттерді шешуді қажет етпейтін жағдайлар да кездеседі [3]. 
 Е.Ж. Бөкейқанова атап көрсеткендей,  заңға сәйкес сараптаманы анықтаушы, 
анықтау  органы,  тергеуші,  прокурор,  сот  тағайындауы  мүмкін.  Тергеуші 

     
 
 
143 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
сараптаманы  қылмыстық  істі  қозғау  сатысында  және  алдын  ала  тергеу  жүргізу 
кезінде  тағайындайды.  Анықтау  органы,  анықтаушы  сараптаманы  қылмыстық  істі 
қозғау  сатысында  және  алдын  ала  тергеу  жүргізу  міндетті  емес  сол  істер  бойынша 
анықтау  жүргізу  кезінде,  қылмыстық  істі  қозғау  туралы  мәселені  шешу  үшін  оның 
нәтижелері  қажет  болған  жағдайда  прокурор  тағайындауға  құқылы.  Сараптама 
тағайындаудың негізі нақты және заңды деп бөлінеді.  
Сараптама тағайындаудың нақты негізі іс бойынша іс жүргізу барысында, бір 
жағынан, қылмыстық процесті жүргізуші органның қарамағындағы бар іс бойынша 
ақпаратты,  екінші  жағынан,  оның  істің  мән-жайларын  арнаулы  ғылыми  білім 
негізінде 
анықтау 
қажеттілігін 
сипаттайтын 
проблемалық 
танымдық 
ситуациялардың туындауы болып табылады [4].  
Қазақстан  Республикасында  сот  сараптамасын  сот  сараптама  органдары 
немесе  сот  сараптама  органдарының  қызметкерлері  болып  табылмайтын  адамдар 
жүргізе  алады.  Олардың  толық  тізбесі  «Қазақстан  Республикасындағы  Сот-
сараптама қызметi туралы» заңның 4-бабында көрсетілген: 
1)
 
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Сот сараптамасы 
орталығы және оның аймақтық бөлімшелері; 
2)
 
Қазақстан  Республикасы  Денсаулық  сақтау  министрлігінің  Сот 
медецинасы орталығы және оның аймақтық бөлімшелері; 
3)
 
Қазақстан 
Республикасының 
заңнамасымен 
қылмыстық 
қудалау 
функциясы  жүктелген  мемлекеттік  органдар  бөлімшелерінен  басқа,  Қазақстан 
Республикасының  заңнамасына  сәйкес  функцияларына  сот  сараптамасын  жүргізу 
жатқызылған мемлекеттік органдардың мамандандырылған бөлімшелері жатады [2].  
Қазіргі  таңда  сот  сараптама  қызметін  жетілдіру  мен  сараптама  қызметінің 
жұмысын  жетілдіру  мақсатында  2010  жылы  20  қаңтарда  қабылданған  Қазақстан 
Республикасының  «Сот  сараптамалық  қызмет  туралы»  Заңды  жетілдіріп,  жаңа  заң 
жобасын талқылауда.  
Заң  жобасын  қабылдаудың  мақсаттары тәуелсіз  және  объективті  сот 
сараптама  қызметін  жүзеге  асыру  жөніндегі  заңнаманы  жетілдіру,  Заңдағы  ішкі 
қайшылықтарды  жою,  бұдан  басқа  нормативтік  құқықтық  актілермен  келісу 
қажеттілігі, сот-сараптама қызметіндегі құқықтық реттеудегі олқылықтардың орнын 
толықтыру. 
И.Ш.  Борчашвили  атап  көрсеткендей,  сот  сараптама  қызметін  жетілдірудің  
негізі  2014-2020  жж.  арналған  Қазақстан  Республикасының  құқық  қорғау 
органдарының  қызметін  жетілдіру  бағдарламасында  жатыр.  Бағдарламаның  негізгі 
бағытында  сот  сараптама  қызметінің  әдістемелік  базасын  жетілдіру,  жаңа 
сараптамалық  зерттеу    жасауды  енгізу,  сараптаманы  халықаралық  стандарт 
талаптарына  сай  жасау  көзделген.  Сондай-ақ  халықаралық  сараптамалық  қызметті 
жолға  қою,  жекелеген  қызмет  түрлерінен  халықаралық  аккредитациядан  өту,  осы 
қызметтің  сот  және  басқа  арнайы  органдармен  байланысын  жетілдіру,  жеке  сот 
сараптама  институтын  дамыту  мен  оның  материалдық-техникалық  базасын  жасау 
мқасаты қойылған. 
Болашақта 
сот-медициналық, 
сот-наркологиялық, 
сот-психатриялық 
сараптамалар  орталықтарының  қызметі    2016  жылдың  1  шілдесінен  бастап, 
Қазақстан  Республикасының  Денсаулық    сақтау  және  әлеуметтік  даму 
министрлігінің құзырынан Әділет министрлігіне көшіріледі [5]. 
Қазақстан  Республикасы  «Қазақстан  заңгерлер  одағы»  төрағасы,  ҚР 
Парламенті Мәжілісінің депутаты Р. Мұқашев атап көрсеткендей, қазір күннен күнге 
сот  сараптамасы  қызметінің  рөлі  өсіп,  сот  өндірісіне    ғылыми-техникалық 
құралдарды, зерттеу әдістерін  енгізудің  негізгі каналына айналып барады. 

     
 
 
144 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
 Сараптама  қызметінің негізгі  бағыттары  сот  сарапшысы  біліктілігі  берілетін 
сот-сараптама  түрлері  мен  мамандықтарының  кеңеюі,   сот  сарапшысы  біліктілігін 
беру  үшін  біліктілік  емтиханын  қабылдау  тәртібін  күшейту;  сот  сараптамасы 
қызметін лицензиялау жөніндегі комиссия туралы ережені бекіту;  сот сараптамасын 
ұйымдастыру және жүргізудің қатаң  тәртібі талап етілуде. 
 Бұдан  бөлек,  сот-сараптама  қызметін  лицензия  негізінде  жүзеге  асыратын 
сарапшының  жеке  жауапкершілігін  нығайту  мақсатында,  лицензияны тек  жеке 
тұлғаларға беруге қатысты тұжырымдамалық мәселелер реттелуде. 
Р. Мұқашевтың пікірінше, сот сараптама қызметінің дамуы  сот-сараптамасы 
қызметінің құқықтық негізін реттеуге; 
 Қазақстан  Республикасында  сот  сараптамасын  ұйымдастырудың  негізгі 
ұғымдарының,  функциялары  мен  қағидаларының  заңнамалық  айқындылығы  мен 
нақтылығына; 
 сот сараптамасының құқықтық реттелуін жетілдіруге; 
 сот  төрелігі  процесіне  қатысатын  ұйымдар  мен  азаматтардың  құқықтық 
қорғалуын арттыруға қол жеткізуге мүмкіндік береді [6]. 
Бүгінгі  таңда  барлық  сарапшылар  Астана,  Алматы  қалаларында,  облыс 
орталықтарында  орналастырылған  және  олардың  сараптаманың  автотехникалық, 
құрылыс,  бухгалтерлік,  тауартанушылық  түрлері  бойынша,  яғни  негізінен  күрделі 
техникалық  жарақтандыруды  талап  етпейтін,  негізінен  азаматтық  сот  өндірісінде 
қажеттілігі бар сараптама түрлері бойынша сарапшылық біліктіліктері бар.  
А.Смағұлов  атап  өткендей,  Қазақстан  Республикасындағы  сот-сараптама 
қызметi  туралы»  Қазақстан  Республикасының  Заңында  сот-сараптама  қызметін 
лицензия негізінде жүзеге асыратын адамдардың қызметін ұйымдастыруға қатысты 
мәселелер  былай  бекітілген.  Біріншіден,  сот-сараптама  қызметімен  айналысатын 
лицензия  түсінігіне  Қазақстан  Республикасының  Әділет  министрлігі  немесе 
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органның сот 
сараптамасы қызметімен айналысуға рұқсат беруі деген түсінік беріледі. Екіншіден, 
сот-сараптама  қызметін  лицензия  негізінде  жүзеге  асыратын  адамдар  сот 
сараптамасын жүргізу жүктелуі мүмкін субъектілер қатарына жатқызылған  
Үшіншіден,  сот-сараптама  қызметін  лицензия  негізінде  жүзеге  асыратын 
адамдардың кәсіби деңгейін анықтау мақсатында бес жылда бір рет аттестаттаудан 
өту көзделген. Төртіншіден, лицензия беру, лицензия беруден бас тарту, лицензияны 
тоқтата  тұру,  оның  күшін  жою  және  лицензиядан  айыру  тәртібі  мен  шарттары 
бекітілген.  Бесіншіден,  сот-сараптама  қызметімен  айналысуға  лицензиясы  бар 
адамдар  туралы  мәлімет  Қазақстан  Республикасының  Сот  сарапшыларының 
мемлекеттік тізіліміне енгізіледі. 
Осылайша, сот сараптамасының мемлекеттік емес секторы Қазақстанда 1997 
жылдан  бастап  енгізілгеніне  қарамастан,  бүгінгі  күнге  дейін  заң  шығарушылық 
деңгейде оның қызметін ұйымдастыру жеткілікті түрде реттелмеген [7]. 
Сондықтан да қазіргі таңда осы саладағы болып жатқан өзгерістер мен жаңа 
заң  жобасы  болашақтағы  сот  сараптама  қызметінің  қызметін  жетілдіруді  жүзеге 
асыруы  тиіс.  Әсіресе,  сот  сараптамасының  мемлекеттік  емес  секторын  заңды 
тұлғалармен  кеңейту,өзін-өзі  қаржыландыратын  мемлекеттік  емес  сарапшылардың 
тиісті  ұйымын  құру    қажет.  Сонымен  қатар    сот  сараптамасының  мемлекеттік 
органдарының қызмет көрсетулерімен қамтылмаған елдің шалғай аудандарында сот 
сараптамаларын  жүргізу  саласындағы  жеке  бастамашылықты  ынталандыру  үшін 
жеңілдік жағдайларын жасау керек. Сот сараптамасының мемлекеттік емес секторын 
дамытуға  жәрдемдесетін  тиісті  жағдайлардың  болуы  елдің  шалғай  аудандарында 
орналасқан құқық қорғау органдары мен сотта үшін сот сараптамаларына деген қол 
жетімділік пен олардың сапасын арттыруға мүмкіндік беретіні сөзсіз. 

     
 
 
145 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 2-3  / 2015     
 
 
ӘДЕБИЕТТЕР: 
1  Шакиров  К.Н.,  Тапалова  Р.Б.  Мергембаева  Н.Б.    Қазақстан 
Республикасындағы  Сот  сараптамасы:  ұйымдастырылуы  және  өндірісі.  Оқу-
әдістемелік құрал:  Алматы:  әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 2012 ж. – 269 б. 
2 «Қазақстан Республикасындағы Сот-сараптама қызметi туралы» 
Қазақстан  Республикасының  2010  жылғы  20  қаңтардағы  №  240-IV  Заңы  // 
Параграф ақпараттар жүйесі, 2015. 
3 Е.Ж. Бөкейқанова ҚР Сот сараптамасы.- Өскемен, 2007.- 47 б. 
   4  Сот  экспертологиясы.  Лексиялар  курсы  /  Бычкова  С.  Ф.,  Бычкова,  Е.  С., 
Қалимова А. С. - Алматы : Жеті жарғы, 2006. - 368 б. 
5  И.Ш. Борчашвили Развивая потенциал судебной экспертизы / Zakon.kz. 
            6 Р. Мұқашев Роль судебной экспертизы возрастает /   Zakon.kz. 
            7  А.  Смағұлов  Сот  сараптамасының  қазіргі  кезеңдегі  кейбір  мәселелері.- 
Шығыс-батыс: сот сараптамасындағы серіктестік. халықаралық ғылыми-тәжірибелік 
конференция материалдары.- 2012 жылғы 7 қыркүйек.- 100-10 бб. 
 
 

жүктеу/скачать 3,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: