(heroDosan)»
poem)
The main issue in the historical poems - actual social, political happenings, folk's uprisings in
the XIX century which played role and was a core subject for many poet's creations were mentioned
in SattigulZhangabylov's "Dosanbatyr" work.
Key words: historical poem, heroes' poem, historical, poem-epos, folk's poet, folklore genre,
biographical information, bibliographical facts.
УДК 811.111
B uzhum ova P.Z. - senior
teacherof WKSU after M.Utemisov.
E -mail: aldabuzhumova@gmail.com
PH R A S E O L O G IC A L V A R IA B IL IT Y IN M ODERN EN GLISH
А ннотация. The given article treats the problem of phraseological variability which has a
specific feature in the language development. Phraseological variability is a natural part of linguistic
system of language. There are the following types of phraseological units according to the function
of variability: phraseological variants, phraseological variats.
Key words: phraseology, language, method, variant, variat, meaning, unit, verb, noun,
identity.
The process of variability plays an important role in linguistics and has a great
specific feature in the language development. At the present time the problem of
English phraseology is treated by two theoretical schools, that of prof. N.N.Amosova
and that of prof. A.V. Koonin [1].
Prof N.N Amosova has elaborated the contextual method of study of
phraseological units.
She doesn't speak about the wide context and the structure of phraseological
units. She divides phraseological units into idioms and phrasems.
Idioms are singled out according to the
principle of
existence of entire
meaning, which is based on the weakening of lexical meaning of components.
Phrasemes are pointed out according to the principle of existence of phraseologically
bound meaning. In other words, one group is singled out on the basis of semantic
principle and the other group on the basis of structural-semantic principle. Classical
examples of phrasemes are: «white lie», «husband's tea», «small hours», «the fair
sex», «capital crime».
According to the point of view of prof. Koonin, structural-semantic
classification of phraseological units has 4 classes:
1)
nominative
phraseological
units;
2)
nominative-communicative
phraseological units; 3) phraseological units of non-nominative and communicative
character; 4) communicative phraseological units.
The first class is presented by word combinations with one notional word and
composite combination of the type «wear and tear», «well and good».
The predicative structure of the type «as the crow flies» and partially predicative
phraseological units of the type «see how the land lies» also refer to this class. The
second class may be presented by verb combinations which are transformed into
sentences when the verb is used in the Passive Voice. The third class includes
interjectional word combinations and a few number of interjections with the
predicative structure.
The fourth group consists of proverbs and sayings. Motivation and non
motivation of meanings haven't been taken into consideration in this classification,
because these semantic peculiarities are not connected with any other structural type of
the phraseological unit and as the consequence of it couldn't be one of the differential
features. So, having analysed the two basic conceptions of classification of
phraseological units, it is not difficult to mark that they are based on the degree of
study of specific features of the phraseological meaning.
N.N Amosova propounds the theory of phraseologically bound meaning which
is understood as meaning of semantically realized word, depending from a single
possible indicating minimum. A.V. Koonin thinks that the specific features of the
praseological unit must be established not only on the semantic basis but with
consideration of their structural pecularities.
For the conception of N.N Amosova the rigid approach is characteristic for
variability. At the same time phraseological units with substitutional notional
components are treated by the linguist not as variants ( i.e., in the limit of identity), but
as different , though synonymic phraseological units, because the very fact of lexical
variability is at variance with the essence of idioms as units of constant context.
The adherents of a wide comprehension of variability (V.T. Arkhangelsky,
V.N. Teliya, L.A. Bolgova) consider that lexical variability may touch upon the plan of
content of a phraseological unit, acquiring the character of a two - sided or structural -
semantic variability. Then, according to this point of view, in the limit of identity of
phraseological units not only the connotative variations, but also the famous
modifications of the significative aspect of meaning are possible. For the narrow
approach to variability presented in the works of A.V.Koonin, 1.1. Chernyshova,
Yu.Yu Aveliani, L.I. Roizenzon, S.G. Gavrin the restriction of the sphere of variability
within the limits of formally-structural changes, not affecting semantics of
phraseological units is characteristic. Phraseological variability enters the language as
totality of variants and substitution of phraseological variants is restricted by the
narrow circle of words-substitutes, fixed in the language. Their substitution is not
conventional.
Variability fulfils the function of differentiation of variants according to the
following parameters: 1) functional-stylistic (differences in stylistic modulation, usage
in this or that functional style), e.g., "to blow (let off) steam-"to work off steam"; "to
stretch a point", "to stretch at a bit"; socio-linguistic (differences in social and areal
usage), e.g., "to sweep something under the carpet"- A.E, "to sweep something under
the rug" (to keep something secret).
The increase of variation row and its shortening is typical of phraseological units
as in the examples: "to show the white feather"-"to show cowardice". Initially it was
"to mount (fly) the white feather ". Variability is the linguistic category which doesn't
contradict the categorical characteristic of a phraseological unit-its stability in the
system of a language.
Many linguists consider that on the semantic level there exists proportional
independence between stability and variability of phraseological units. Stability may be
treated as many leveled notion, which includes extra-linguistic and linguistic factors proper,
defining the degree of stability of the phraseological unit as the vocabulary unit. Stability is
the categorical feature of phraseological units in comparison with variability which cannot
be regarded as constant characteristics of a definite language unit.
The notion of variability of a language was subjected to the deep study on the
part of linguists and the questions of formal and semantic variability have been treated
on all levels of Germanic languages. But at the same time it is necessary to mention
that some problems of a phraseological unit have recently got its generalized
theoretical understanding and linguistic status. That is why, the problem of
phraseological variability attracts the attention of many linguists in the very moment of
the development of language study.
The term "phraseological variant" was first introduced by the professor A.V.
Koonin (1) and the problem of phraseological variability is considered to be a
characteristic peculiarity of English phraseology.
The first monographic investigation in this branch became the work of
N.A.Stebelkova [2], which was based on the phraseological theory of A.V.Koonin.
The purpose of this work is to define the phraseological variability from the
point of identity.
The structural - semantic characteristics serves as the object of this
investigation.
The subject of study is a variability of phraseological meaning.
We try to find out the solution of the following problems: 1) the attempt of
defining the volume of the semantic invariability which is a basic categorical feature of
the phraseological unit; 2) the study of characteristics features of variants and
phraseological synonyms.
The work is made by means of occasional and entire selection of phraseological
units and phraseological variants of Modern English, used in belles-lettres,
phraseological dictionary of Koonin and other linguistic dictionaries.
There is no doubt that one of the characteristics features of Modern English
phraseology is a wide development of variability.
Phraseological variants are such types of phraseological units, identical to each
other by their quantity and quality of meaning, stylistic and syntactic functions and by
the combinations with other words, but different in lexical composition or word forms
or in the word order. Phraseological variants are classified into 8 groups. Variational
phraseological unit is functioning in the language as a combination of its variants, that
is why, the substitution of the components is limited by a few number of words-
substitutes, fixed in the language, and is not frequent.
There are three types of phraseological units according to the function of
variability.
Phraseological variants which are characterized by the identity of their
connotative and significative aspect of meaning. Lexical variants, e.g., "bear (give or
lend) a hand"; 'fall on one's feet (or legs)'; 'give a (or the) green light'; ' a friend at (or
in) court'; 'bear (or lead) a charmed life (or existence)'. Grammatical variants are
divided into: a) morphological 'in the deep water or deep waters', 'the Procrustes' bed
or the Procrustean bed'; b) syntactical "take away somebody's breath or take
somebody's breath away "; c) morphologo- syntactical "pay nature's debt or pay the
debt of nature", "the promised land or the land of promise ". Lexico-grammatical
variants are divided into : a) lexico- morphological, e.g., "keep one's eye (or eyes)
peeled" is identical to "keep an eye peeled"; "a lot of (much) water has flowed (flown)
under the bridge (or bridges) since.... ; b) lexico-syntactical variants "bad news has
wings" or " ill news flies fast", "every tub must (or should) stand on its own bottom",
"let every tub on its own bottom".
Positional variants of two types: one structural variants "dot the i's and cross
the t's or "cross the t's and dot the i's", "off and on" or "on and off". Quantative
variants of two types: variants with shortening the elements "be in for it" or "be for it"
and variants with adding the elements "lead somebody a dance" or "lead somebody a
pretty dance".
As for variats, they are identical only by their significative aspect of meaning
and different in the connotative aspect, i.e. expressive-emotional colouring, having
different images or characterized by different sphere of distribution. The examples may
be as follows: 'to go the whole way -to go the whole shoot', 'to throw one's weight
about-to chuck one's weight about', 'to set the Thames on fire', 'to burn the Thames '.
Phrase forming variations -a series of independent units. But lexical variability
in this type of phraseological units is a cause of appearance of quite different meanings
as in the examples: "to steer a middle course", "to stear the right course" "to steer a
steady course". Variability of lexical units touches upon all nuclear components. In this
work, investigation of dictionary material shows that the development of variability
may be done in respect to all the three nuclear components of phraseological units:
а) In respect to verb , e.g., "to draw (make,pull,wear) a long face"; b) in respect
to the middle component "to come to a bad (no good, nasty) end"; c) in respect to
noun: to keep a firm hand (hold grip) on somebody; d) in respect to all components at a
time, e.g., "to put (present, show) a bold (good) face (front) on something".
When analyzing phraseological units with alternatives "one's and smb's" it is
clear that they differ in direction of action, i.e., their subjective and objective
orientation: phraseological convertives expressed by subjective- objective relations are
subdivided into three big groups: 1) phraseological convertives, expressing social
relations ; 2) phraseological convertives, expressing relations between the event and
individual; 3) phraseological convertives, expressing relations between events.
To the first group we can refer phraseological convertives with meanings:
1) "to scold, to swear, to curse, run down" , e.g., "give smb what for , (get what
for), call (put) somebody on the carpet, be (find oneself) on the carpet";
2) give smb the sack, fire (smb), to be fired, e.g., give somebody the key of the
street, (get the key of the street), give the mitten (walking papers, kick, foot, air), get
the mitten (walking papers, kick, foot, air).
3) ruin smb, spoil smb, be going to rack and ruin, send somebody to his
account, be called to one's account, burst smb's boiler, (burst one's boiler), send
somebody to the chair, "go (get) to the chair ".
4) to give power , (to have power ), give somebody the run of, (have the run
of), give free scope to somebody, (have free scope).
5) win by a neck -lose by a neck;
б) to give smb a chance to do smth; give somebody a fair show-get a fair
show, give somebody his chance -le t the chance slip, lose one's chance, take one's
chance;
7) to come to agreement ,being to terms, come to terms, bring into line with.
8) "force out", "make way for smb" get somebody out of the way, (get out of
the way), give place -take place
In the course of analysis we have come to the conclusion that in actual speech and
literary compositions phraseological units may vary, especially it may happen so, when
writers in their works can substitute or drop some components of phraseological units.
Being so expressive, phraseological units and their variants of all kinds are often
changed by writers to produce a certain effect or evoke a certain image in the minds of
readers, e.g., 'How she is threatened with a spoon of bone'. Here the phraseological
unit 'to be born with a silver spoon in one's mouth' has been changed by the writer.
Some authors masterfully use this opportunity of the language, because semantic
integrity of a phraseological unit may not be broken due to the general usage of the
language unit.
The problem of the phraseological unit is connected with the general problem of
variability in the language and with the understanding of the object of phraseological
proper as the science.
So, having reached the aim of the given scientific article, we can allow the
following conclusions :
Phraseological variability is a natural part of linguistic system of language. The
study of phraseological units in English has definitely acquired its linguistic status and
theoretical understanding. The wide development of
phraseological variability,
phraseological synonymy and phraseological convertibility is characteristic of Modern
English. Various types of phraseological units are investigated by different scholars
studying the problems of language variations, namely, in phraseology. Phraseological
variability is often used in literary works .
There is no unique opinion on the status of convertives. Some scholars consider
convertives alongside with antonymy , others see in it the source of synonymy. A great
number of scholars regard convertibility as the independent category.
In short, the main source of phraseological variability is the verb in English, as a part
of speech, and it plays an important role in the system of phraseological variability.
Literature
1. Koonin A.V. A Course of Phraseology in Modern English. - M., 1986
2. Stebelkova N.A. Variability and Structural- Semantic Aspects of Identity of
Phraseological Units. - M., 1978
Буж умова П.З.
Қ азіргі зам анны ң ағы лш ы н тілінің ф разеологиялы қ нүсқасы.
¥сынылып отырған мақалада фразеологиялық нұсқалары қарастырылады, әсіресе тілдің
даму өзгеше ерекшесі. Фразеологиялық нұсқасы-тілдің лингвистикалық жарашлыс тану бөлімі.
Түйін сөз: фразеология, тіл, әдіс, нұсқа түрі, мағна, бөлік, етістік, зат есім, сәйкестік
Буж умова П.З.
Ф разеологическая вариативность в современном английском язы ке.
В статье расматривается проблема фразеологичекой вариативности, которая имеет
специфическую особенность в развитии языка.
Фразеологическая вариативность- естественная часть лингвистической системы языка.
Существуют следующие типы фразеологических единиц согласно функции вариативности:
фразеологические варианты, фразеологические вариаты.
К лю чевы е слова: фразеология, язык, метод, вариант, вариат, значение, единица,
глагол, существительное, тождество.
УДК: 811.512.122:81373.422
Ж .Т .Б ел асар о в а, PhD докторанты, Абай ат. ҚазҮПУ
E -m a il: zhaidar77@ mail.ru;
Қ А ЗА Қ Т ІЛ Ш ІҢ Т А РИ Х И Г Р А М М А Т И К А С Ы Н Ы Ң З Е Р Т Т Е Л У І
Т У Р А Л Ы
Аннотация: Мақалада қазақ тілінің тарихи грамматикасының зерттелуі қарастырылған.
Түйін сөз: морфология,фонетика,тіл тарихы, тарихи грамматика,бір буынды сөздер
Қазақ тіл білімінде морфологияның эр алуан гылыми мэселелері біршама
зерттеу нысаны болып келеді. Көптеген гылыми зерттеулерде, кандидаттық
диссертацияларда жеке грамматикалық түлгалардың ерекшелігінен бастап, оның
гылыми-теориялық жагы зерттеліп, тілдік қолданыстагы сипаты мен мағыналық
қүрылымы қарастырылуда.
Қазақ эдеби тілінің алғашқы теориялық тұғырын жасаушы Ахмет
Байтұрсынүлының, Құдайберген Жүбановтың, Сэрсен Аманжоловтың еңбегінен
бастап, қазақ морфологиясының қалыптасуы басталды деп санауға болады.
Сонымен бірге қазақ эдеби тілінің морфологиялық құрылымы М.Балақаев,
І.Кеңесбаев, Ғ. Мүсабаев, А. Ысқақов,А. Хасенова, Р. Сыздықова, Н.Оралбаева,
Е.Жанпейісов, Ғ.Қалиев, М.Томанов, Ә.Құрышжанов, Ы.Маманов, С.Исаев,
Ә. Төлеуов, М. Оразов, А. Салқынбай т.б. ғалымдар еңбегін ерекше айтуға
болар еді.
Морфология деген терминді алғаш ғылыми сипатга қолданған, сөйтіп
ғылыми айналысқа енгізген профессор С. Аманжолов болды. Ал бүл аталған
терминді профессор Қ.Жүбанов “құрылыс” деп атап, оған өзіндік ғылыми
сипаттама береді.
Морфология - эр түрді сөз таптарын анықтап, жүйелеп, олардың
грамматикалық тұлғалары мен категорияларын, сөздің тұлғалануын зерттейтін
грамматиканың бір саласы. Морфологияның негізгі эрі басты үғымы - түбір сөз
жэне сөзтұлға. Қазақ тіл білімінің алғашқы зерттелу кезеңінде морфологиялық
ілім, көбінше, синхрониялық сипатта қарастырылды. Мүның да өзіндік себебі
болды, өйткені ең алдымен ана тілінің қазіргі сипатын жүйелеп, оның негізгі
ерекшеліктерін анықтап, жазу үлгісі мен орфографиялық жазылу дэстүрін
қалыптастыру басты міндет саналды. Осыған сэйкес А. Байтұрсынүлы
зерттеулерінде морфологиялық термин сөздер жасалып, оның алғашқы метатілі
айқындалды.
Қ. Жүбанов тілдің тарихына қатысты бірнеше мақала жазған: “К
постановке исследований истории фонетики казахского языка”, “Из истории
порядка слов в казахском языке”. Осы мақалаларында автор қазақ тілі тарихи
тұрғыдан бірінші рет қарастырылып отырғанын ескерте отырып, тілдің тарихын
зерттеудің эртүрлі тэсілдері мен жолдары бар екенінатапкөрсетеді. “Изучение
языка в движении, развитии делает необходимым условием принцип историзма.
Поскольку история языка не постигается одним тем, что в состоянии дать
писменные памятники, то не остается иного пути, кроме использования
материалов, которые поставляет нам сам живой язык, в силу своей природы
представляющий
собой
накопление
всей
предшествующей
истории
человечества”
-
депжазадығалым.
Қ.Жүбанов
зерттеулері
арқылы
морфологияның тарихи аспектілерітолық эңгіме болмағанымен, бірінші реет
синтаксистегі сөзтіркесінің тарихы туралы жайттар ғылыми талдауға түседі.
(Жубанов К. Исследования по казахскому языку. - Алматы, Наука, 1966)
Қазақ тілінің тарихына, оның морфологиялық құрылымына қатысты
зерттеулер
С.
Аманжоловтың
қаламынан
шыққан
еңбектермен
тығыз
байланысты.
Мэселен,
профессор
Сэрсен
Аманжоловтың
“Элементы
флективности в казахском языке”, “Тарихи грамматика курсына керекті
материалдар”, “Отыр” мен “тұр етістіктерінің тарихы туралы этюд”, “Памятники
древнетюркской письменности и их отношение к современным тюркским
языкам” т.б. деп аталатын зерттеулері шын мэніндегі тарихи грамматиканьщ,
соның ішінде тарихи морфологияның бастауы болды деп айтуға толық негіз бар.
Әсіресе, С. Аманжоловтың “Тарихи грамматика курсына керекті материалдар”
атты зерттеуінің маңызы ерекше. Алтай Сэрсенүлының ескеруінше, бүл еңбек
қазақ тілінің тарихи грамматикасы курсын жасаудағы алғашқы тэжірибе болып
табылады. 25 беттен тұратын зерттеу жүмысында автор тарихи грамматиканьщ
зерттеу нысаны мен оның негізгі дерек көздерін айқындайды, зат есімдер, сан
есімдер, сын есімдер тарихы туралы өзінің түжырымды көзқарасын көрсетеді.
Бір буынды сөздерге қатысты С.Аманжолов мынадай ой айтады: “Кейбір
түркологтар барлық бір буынды зат есімдер алғашқы кезде көп мағыналы болды
деп топшылайды. Біздіңше, мүны барлық бір буынды зат есім сөздерге тэн
зандылық деп қарауға болмайды. Тіліміздегі қазіргі көп буынды зат есімдерге тэн
омонимдік қасиет оларда да болған. Мысалы біз (мы), біз (шило). Мүның екеуі де
фонетикалық өзгеріс арқылы осы қалыпқа келген” [ 2.326-6.].
Ғ. Айдаров - көне түркі жазба ескерткіштерін, әсіресе, Күлтегін
ескерткішін терең зерттеген ғалым. Ол еңбектерінде ескерткіштер тілінде
кездесетін түлгалардың морфологиялық қүрылымына да мән беріп, жүйелі түрде
қарастырады. Мүралар тілінде кездесетін атаулар мен олардың грамматикалық
түлғаларын сөз таптарына бөлген, мысалдармен тэптіштеп көрсеткен.
Қазақ әдеби тілінің дамуы мен қалыптасуына, қазақ тіліндегі жергілікті
ерекшеліктердің кездесу себептеріне жіті назар аударып, тіл тарихын зерттеуде
игілікті қызмет еткен ғалымның бірі F. Мүсабаев.
Бүгінгі сөз мағынасын анықтау үшін оны топтар мен таптарға жіктеу,
синонимдігі мен омонимдігін көрсету ғана болмайтынын F. Мүсабаев
зерттеулерін оқып отырып көз жеткіземіз. Ғалым тілімізде қолданыста жүрген
сөздер мен сөзтүлғалардың ішкі болмысы мен табиғатын тану үшін, тарих
тереңіндегі қалыптасу жолы мен мағыналық жіктелісіндегі заңдылықтарды
анықтауға үмтылады.
Қазақ
(түрік)
тіліндегіжазбамүралардыүлыбайлықсанағанғалым
“сарылаоқып,
зерікпеймүқиятзерттей
берсе,
халық
тарихының
қоймасы
қойынындағы сан алуанасылдар мен сан қилы қүпия жүмбағына шуға
шақырғандай болады”- дей келіп, үлы Далада көз сүрінер ескерткіш жазулардың
қалғанын тілге тиек етеді. Ғалым “Сонау ескі Еділ мен кэрі Каспийден бастап,
бір күндерде бүкіл түркі халықтарының алтын бесігі атанған Алтайға дейін
немесе заманның үзақ сонары тоздырған ала сара шөккен Орал тауының
түстігінен бастап, атағы өзіне сай Хан-Тэңіріні (6995) - бүкіл әлемде белгілі биік,
аспан ханына теңеген жерлерді иемденген ата-бабаларымыз болашағы бар
үрпағына өз заманынан ескерткіш етіп, атаусыз қалдырмауға тырысқан екен” -
депжазады. (Мүсабаев Ғ.Қазақ тілі тарихынан. Алматы, 1988.).
Ғалымның тіл тарихына қатысты жазғандары білім көкжиегінің кеңдігін,
арналы білігін танытады. Қазақ тіліндегі, коне не орта түрік тіліндегі сөздер мен
сөз түлғаларды ғана сөйлетіп қоймай, тілдік деректерді ареальдық бағытта,
алтаистикалық деңгейде салыстыра, салғастыра зерттейді.
Ғ.
Мүсабаев
салыстырған мысалдар дэйекті болып келеді.
М. Қашқари еңбегінде, қазақ тілінде кездесетін тілдік деректер мен фин
тіліндегі, корей тіліндегі т.б. сөздер түлғалық және мағыналық түрғыдан
салыстырылып, жақындығы көрсетіледі: суо - болото, су, батпақ, су жер; сэрку -
боль, болезнь, сырқау; олло - ловить- аулау; қаря - скот - қара (бес қара, екі
қара); қалла - стена - қала (қаласы бүзылмапты, аққала соқты) т.б.
Профессор Ғ.Мүсабаев тарихи грамматиканың теориялық мэселелеріне
байланысты өзінің ғылыми пікірлерін, түжырымдарын үсынған. Әсіресе,
автордың Махмүт Қашқари ең бегі туралы айтқан пікірлері көңілге қонымды. XI
ғасыр ғүламасын “орта ғасырдағы ғылымның алыбы, эріжетік лексиколог, асқан
грамматист, тарихшы, эдебиетші, қысқасы - жогары мәдениетті галым
дэрежесінде танылады” - деп тани отырып, оның еңбегі туралы жазылған
гылыми жүмыстардың деңгейіне талдау жасайды[ 4.50-6]. М.Қашқариды өз
үлтына меншіктеуге эрекет етушілердің барлыгын, оның жауабын галымның өз
еңбегінен іздеу қажеттігін де жақсы ескертеді.
Ғалымның тарихи фонетика мен тарихи морфология туралы да айтқан
пікірлері бар. Қазақ тіл білімінде бүл екі саланың аз зерттелгенін ескерсек,
түжырымдары
өзінің
қүндылыгын жогалтпайды.
“Орхон жазуы
Талас
өлкесінентараган”, “жазу Монгол жерінде хандық қүрган түнгюйлерге
(түріктерге) Жетісудан тікелей барган”, Талас алфавиті шыгысқа, батысқа,
солтүстікке, оңтүстікке дейінгі түркілерге тарап, мың жарым жылдай өмір сүрген
деген өткір пікірлерінің мәні бар.
М. Томанов өзінің “Қазақ тілінің тарихи грамматикасы” атты зерттеу
еңбегінде Қазақ тілінің тарихын жүйелеуге ерекше мэн береді. Тіл тарихын
жүйелеуде ол өзіндік принцип үстайды. Ягни тіл тарихы мен оны жасаушы
халық тарихын бір-бірінен бөлек қарастыруга болмайды. Сондықтан автор Қазақ
тілінің тарихын “қазақ” этнонимі шыққан кезеңнен бастап жүйелеуді, ал оның
бастапқы бастау көздерін көне заманнан бастау керектігін үсынады.
Түркітануда айтылып жэне біршама қолдауга ие болып жүрген бірнеше
жүйелеу түрлері бар еді. Мэселен, С. Е. Малов тілдердің жас мөлшерін былайша
анықтап көрсетеді:
- ең көне тілдер;
- көне тілдер;
- жаңатілдер;
- ең жаңа тілдер.
М. Томанов С. Маловтың бүл пікіріне қосыла алмайтынын былайша
түжырымдайды: “...қазақ тілінде үяңдар мен қатаңдардың ара қатынасы да
шамалас, рт, лт, нт тэрізді көне дыбыс тіркестері де екі буынды сөздер
қүрамында сақталган. Бірақ бүл соңгы ерекшеліктер қазақ тілінің де пэлендей
жаңа емес, оның қалыптаса бастауы да сол көне дэуірлерде болгандыгының
дэлелі бола алады”
H. А. Баскаков түркітілдерініңтарихынбылайшажүйелейді:
I. Алтай дэуірі (б.з.д. III гасыр);
2. Хундэуірі (б.з.д. III гасырдан - б.з. Ү гасыраралыгы);
3. Көнетүркідэуірі (Ү-Х гасырлараралыгы);
4. Орта түркідэуірі (Х-ХҮ гасырлараралыгы);
5. Жаңатүркідэуірі (ХҮ-ХХ гасырлараралыгы).
Н.А. Баскаков «К вопросу о классификации тюркских языков» аттызерттеу
еңбегінде: «Формирование кыпчакско-ногайской подгруппы кыпчакских языков,
к которой относятся только живые языки: ногайский, каракалпакский и
казахский, как это мы отмечали уже, происходило в эпоху распада государства
Золотой орды и было связано с развитием других языков» — депжазады. [ 7.121
134-66].
Н.А. Баскаковтыц осы жүйелеуіне негіздей отырып, галым М.Томанов
қазақ тілінің қалыптасу жэне даму жолдарын былайша көрсетеді:
• Түркі бірлестігіне дейінгі дэуір; Бүл дэуірді іштей Алтай бірлестігі жэне
Хун бірлестігі деп бөледі:
• Түркі бірлестігі дэуірі; екі кезеңге ажыратылады: Көне түркі қаганаты
кезеңі (Ү-Х гасырлар), Орта түркі кезеңі (Х-ХҮ гасырлар);
• Қазақ халық тілінің даму дэуірі (ХҮІ-ХҮІІІ гасырлар);
• Қазақ үлттық тілінің қалыптасу дэуірі (XIX гасыр). (М.Томанов Қазақ
тілінің тарихи грамматикасы Алматы, 1988.).
Қазақ тілінің даму жолдарын осылайша белгілеген галым өзіндік ішкі
қагидага, үстанымгасүйенеді. Ол, еңалдымен, халықтыңтарихы, екіншіден тілдегі
қүрылымдық заңдылықтар. Әр дэуірдегі тілдің сипаты мен ерекшелігіне нақты
ғылыми сипаттама бере отырып, автор олардың фонетикалық, лексикалық жэне
грамматикалық құрылымындағы негізгі ерекшелігі мен басты белгілеріне
тоқталады. Өз кезеңінде жазылған ғылыми жэне эдеби шығармалар тіліне талдау
жасап, ондағы дыбыстық өзгерістер мен жіктелістерді айқындап, сол заманның
ерекшелігін шығарып отырады, қазіргі қазақ тілімен салыстыра отырып, тілдің
даму жолдарын саралайды.
Ғалым М. Томанов қазақ тілінің тарихын терең қарастыру үшін жазба
еңбектерді терең зерттеу керек тігінайтады. Бүл пікір кейінгі кездерде жазылған
ғылыми еңбектерде кеңінен қолдау тауып жүр. Мэселен, Ә.Құрышжанүлы, Б.Е.
Көмеков, С.Ж. Дүйсен «Ескі қыпшақ тілі» атты еңбектерінде «Көптеген түркі
тілдес халықтардың, алдымен, қазақтардың қалыптасуы орта ғасырлық
қыпшақтар тарихымен тығыз байланысты. Қыпшақ этносының үлкен үлкен
топтары
қырғыздардың,
қарақалпақтардың,
өзбектердің,
татарлардың,
башқұрттардың, Кавказ маңындағы, Оңтүстік Сібір мен Алтайдағы түркі
халықтарының құрамына қосылды; қыпшақ тайпалары Орыс, Грузия, Армения,
Византия, Румыния, Венгрия, Мысыр жэне Сирия халықтарының тарихында өз
ізін қалдырды» дейотырып, осы елдерде жарық көрген тарихи еңбектерден қазақ
тарихына қатысты деректерді іздеп табады.
Әдебиеттер:
1. Жубанов К. Исследования по казахскому языку. - Алматы, Наука, 1966.
2. КононовА.Н. Грамматика языка рунических памятников (VII-IX вв.).
Л.,Наука, 1980. с 326.
3. Мүсабаев Г.Қазақ тілі тарихынан. Алматы, 1988.
4. Библиографический словарь отечественных тюркологов. - М., Наука,
1974.с50.
5. Томанов М. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы. Алматы, 1988.
6. Салқынбай А.Б. Тарихи сөзжасам. Семантикалық аспект. - Алматы,
Қазақуниверситеті, 1999.
7. Известия АН СССР. Отделение литературы и языка. - Т. XI. Вып. 2. - М.,
1952. - С. 121-134
8. Ә.Құрышжанүлы, Б.Е. Көмеков, С.Ж. Дүйсен «Ескі қыпшақ тілі» .
Алматы, 2008.39-41 б.
Ж .Беласарова
Об исследовании исторической грам м атики казахского язы к а
В статье рассматривается исследование исторической грамматики казахского языка.
К лю чевы е слова: историяязыка, историческая грамматика, однослоговые слова.
Z haidarkul Belassarova
Historical g ram m ar of Kazakh language
The article considers the historical grammar of Kazakh language.
Key words: Morphology, phonetics, history of language, one syllable word.
УДК 371.3:81* 243
Н у р уш ев а Т.И.-ст.преп.ЗКГУ
К а д ы р га л и е в а С.И.-ст.преп.ЗКГУ
E-mail: Saule 0312@mail.ru
О С О Б Е Н Н О С Т И И С П О Л Ь ЗО В А Н И Я И Н Т Е Н С И В Н Ы Х М Е Т О Д О В В
С Т А РШ И Х К Л А С С А Х С Р Е Д Н Е Й Ш К О Л Ы
А ннотация. Статья посвящена особенностям использования интенсивных методов в
старших классах средней школы, а также результаты анкетирования учащихся старших
классов общеобразовательных школ по использованию интенсивных методов
в процессе
обучения иностранному языку.
К лю чевы е
слова:
Интенсификация
обучения,
интенсивное
обучение,
коммуникативный, когнитивный, социокультурный методы.
Расширение международных контактов и обозримость перспектив для
специалиста, владеющего иностранным языком, создают благоприятные условия
для того, чтобы поднять престиж предмета "иностранный язык" во всех учебных
заведениях. В связи с этим особенно остро встает вопрос о повышении качества
учебного процесса по иностранному языку, о поиске новых, более эффективных
методов и приемов обучения.
Одним из возможных путей преодоления этих недостатков может стать
раннее начало обучения иностранному языку при создании соответствующих
условий и разработке принципиально новой технологии обучения [1, С. 53].
Интенсификация обучения - это передача большего объёма учебной
информации обучаемым при неизменной продолжительности обучения без
снижения требований к качеству знаний. Повышение темпов обучения может
быть достигнуто путем совершенствования содержания учебного материала и
методов обучения [2, С. 46].
Совершенствование содержания предполагает:
рациональный отбор
учебного материала с четким выделением в нем основной, базовой части и
дополнительной, второстепенной информации;
соответствующим образом
должна
быть
выделена
основная
и
дополнительная
литература;
перераспределение по времени учебного материала с тенденцией изложения
нового учебного материала в начале занятия, когда восприятие обучаемых более
активно; концентрацию аудиторных занятий на начальном этапе освоения курса
с
целью
наработки
задела
знаний,
необходимого
для
плодотворной
самостоятельной работы; рациональную дозировку учебного материала для
многоуровневой проработки новой информации с учетом того, что процесс
познания развивается не по линейному, а по спиральному принципу;
обеспечение логической преемственности новой и уже усвоенной информации,
активное использование нового материала для повторения и более глубокого
усвоения пройденного;
-
экономичное и оптимальное использование каждой минуты учебного
времени [3, С. 83].
Содержание интенсивного метода обучения иностранным язы кам .
Интенсивное обучение основывается на общедидактических принципах и
на
сугубо
методических
принципах:
коммуникативный
принцип,
функциональность, ситуативность;
специальных принципах: речевой активности и личностного общения,
поэтапно концентрической организации предмета и процесса обучения,
личностно-ролевой коллективного взаимодействия.
Принципы
личностно-ролевого
и
коллективного
взаимодействия
реализуются через использование основного приема обучения- игру. Методика
проведения игры: игровое задание дается как вовсе не игровое, вводится игра как
незапланированная, обязательна реакция учителя после того, как прошла игра,
игра стимулируется учителем, во время игры нельзя давать неблагожелательных
оценок, ученик не должен бояться ошибок.
И нтенсивные методы обучения иностранным языкам.
1. Суггестопедический метод Г. Лозанова.
Суггестопедический метод обучения представляет собой систему введения и
закрепления речевого материала в различных ситуациях общения, ориентированную
на создание естественной речевой среды, активизацию обучающихся в процессе
урока и мобилизацию скрытых психических резервов личности.
Эффективность суггестопедической системы обучения заключается в ее
направленности на комплексное развитие личности обучаемого, на одновременное
развитие интеллектуальных, эмоциональных и мотивационных ее сторон [4, С. 58].
2.
Метод
активизации
резервных
возможностей
человека
и
коллектива (Г.А. Китайгородская).
Официальное название метода Китайгородской - "метод активизации
резервных возможностей личности и коллектива". Занимаются по нему только в
группе, допускается и в большой группе. Задача заключается в том, чтобы
предложить учебному коллективу такую современную деятельность учения,
которая была бы личностно значимой для каждого обучаемого, сплачивала бы
людей и способствовала активному формированию личности через систему
взаимных межличностных отношений [5, С. 73].
Исходя из основной цели интенсивного обучения, можно выделить два
основных фактора, которые характеризуют его:
1. Минимально необходимый срок обучения для достижения цели
(общение в пределах бытовой тематики) при максимально возможном для
реализации этой цели объема учебного материала при соответствующей его
организации,
2. Максимальное использование всех резервов личности обучаемого,
достигаемое в условиях особого взаимодействия в учебной группе при
творческом воздействии личности в ходе преподавания.
Метод основан на следующих принципах:
Принцип коллективного взаимодействия.
Основным «средством» овладения предметом становится, таким образом,
общение с партнерами по группе.
Принцип личностно-ориентированного общения. В общении каждый
обучаемый является как воздействующим, так и подвергаемым воздействию. В
этих условиях процесс формирования личности обусловлен отношением
человека к человеку, их общением.
Принцип
ролевой организации учебно-воспитательного процесса.
Ролевое общение - это одновременно и игровая, и учебная, и речевая
деятельность. Если с позиции учащегося ролевое общение - игра, то с позиции
преподавателя - это основная форма организации учебного процесса.
Принцип концентрированности в организации учебного материала и
учебного процесса. Этот принцип характеризует не только качественную, но и
количественную специфику интенсивного общения. Большой объем учебного
материала, особенно на начальном этапе обучения, дает возможность уже на
первом занятии организовать ситуации, максимально приближенные к реальному
общению.
Принцип полифункциональности упражнений.
3. Эмоционально-смысловой м етодИ .Ю . Шехтера.
Метод
Шехтера
—
эмоционально-смысловой
подход
к
обучению
иностранным языкам — научное направление в лингвистике, утверждающее, что
освоение чужого языка должно идти подобно порождению речи на родном языке.
Метод Шехтера относится к прямым интерактивным игровым методам
интенсивного обучения. Его автором является российский ученый — лингвист и
педагог Игорь Юрьевич Шехтер. По сути, предлагается осваивать иностранный язык
самым естественным способом, так же, как дети учатся говорить на родном языке, не
имея еще ни малейшего представления о самом существовании грамматики.
На первом этапе начального цикла обучения ученику предоставляется
возможность слушать иностранную речь до тех пор, пока он не начнет
понемногу улавливать общий смысл услышанного, постепенно преодолевая свой
страх перед иностранным языком и утверждаясь в мысли, что освоение языка на
уровне родного вполне осуществимо.
На втором этапе первого цикла, когда иностранная речь уже не кажется
тарабарщиной, слушатель может не просто заниматься языком, а прожить эти
три часа занятия, общаясь на иностранном языке и решая предлагаемые
ситуативные задачи. Таким образом, преодолевается языковой барьер и
возникает речевая инициатива - основной фактор владения иностранным
языком. В конце первого цикла, который длится около месяца, слушатели уже
могут изъясняться на иностранном языке, начинают читать прессу и смотреть
новостные программы. Третий цикл закрепляет навыки, полученные ранее.
Слушатели курсов активно участвуют в дискуссиях, высказывая свои
мысли о прочитанных произведениях и просмотренных фильмах, приводят свои
доводы, опровергают мнения оппонентов.
4. К ом м уникативны й метод.
Этот метод был впервые разработан в Кембридже более 50 лет назад
специально для изучения английского языка иностранными учениками.
Коммуникативная методика дает возможность получить стройные и
устойчивые знания, так как упор делается на обучение студентов активному
общению на языке и развитию всех четырех языковых навыков:
Восприятие на слух (аудирование) , умение говорить,чтение,письмо
В рамках коммуникативной методики используется широкий спектр
образовательных средств и приемов: общение учеников с преподавателем-носителем
языка и друг с другом, игровые элементы, аудио- и видеоматериалы и пр.
Далее мы переходим к использованию интенсивных методов обучения
иностранным языкам непосредственно в школе.Мы можем предложить варианты
применения интенсивного метода в обучении иностранным языкам в школе.
Хронологически, интенсивный метод в средней школе применялся вначале
на внеклассных и кружковых занятиях. Рассмотрим возможности применения
интенсивных методик в школе по трем аспектам: соотношение количества
учебных часов по интенсивной методике и по государственному стандарту
средней школы;
сравнение программ обучения; результаты обучения по обычной и по
интенсивной методике. Интенсивная методика может рассматриваться в двух
ракурсах
относительно стандарта: а) как технология, позволяющая реализовать
цели, изложенные в рамках стандарта; б) как технология, дающая возможность
превысить уровень обучения, заложенный в стандарте[5, С. 85].
Среди большого разнообразия моделей обучения иностранным языкам в
современной средней школе следует выделить несколько наиболее типичных и
зарекомендовавших
себя
положительно.
Это
прежде
всего
самая
распространенная модель именно общеобразовательной массовой школы - с V по
IX класс, - которая по своим условиям обучения наиболее соответствует
требованиям стандарта.
Другая известная модель - с I по XI класс - представляет собой как бы
расширенное изучения иностранного языка в рамках общеобразовательной
школы. Самым известным и популярным в отечественной методике в настоящее
время являются такие подходы к обучению иностранным языкам, как
коммуникативный, личностно- деятельностный, когнитивный, социокультурный
и суггестопедический (интенсивный).Все эти подходы используются не в чистом
виде,
а
в
различных
комбинациях.
Для
нас
важно
отметить,
что
суггестопедический подход в обучении иностранным языкам не игнорируется в
этих комбинациях, так как он, благодаря особой технологии, способен решить
ряд учебных задач значительно успешнее, чем другие технологии. Среди таких
задач следует отметить обучение устным формам
общения,
повышение
мотивации обучения, снятиепсихологических барьеров.
Основополагающими в школьном интенсивном курсе можно считать
следующие положения:
1. Взаимодействие суггестопедии с коммуникативным, личностно
деятельностным и системным подходами в обучении иностранным языкам.
2.Реализация личности учащегося через иностранные языки. Только после
того, как каждое слово, фраза, предложение найдут свое место на шкале
личностных ценностей, предпочтений, отношений и т.д., они могут быть
использованы как средство самовыражения, самоутверждения и самореализации
личности.
3. Максимальная мотивированность учебных ситуаций.
Интенсивная методика - это система обучения, которая появилась в ответ
на требование времени.
Начальный этап:
- создание устойчивого коммуникативного ядра;
- поддержание глубокой заинтересованности, которая служит стимулом
для продолжения изучения иностранных языков на среднем и старших этапах;
- организация активного речевого взаимодействия.
Средний этап:
- активизация приобретенных ранее умений в сфере устноречевого общения;
- организация активного речевого взаимодействия;
- практическое освоение лингвострановедческих и социокультурных
факторов путем создания коммуникативных условий, близких к естественным;
- возобновление и поддержание интереса к изучению иностранного языка
и вера в свои силы и способности.
Старший этап:
- совершенствование умений речевого взаимодействия;
- расширение тематики, сфер и ситуаций общения для активного
пользования изучаемым иностранным языком;
-
расширение
коммуникативного
ловаря
учащихся,
активизация
употребление коммуникативно значимых грамматических конструкций;
- углубление лингвострановедческих и социокультурных знаний путем их
реального включения в "живое " общение;
- создание мотивации для дальнейшего совершенствования в изучаемом
иностранном языке.
Все вышесказанное позволяет сделать выводы о том, что
-
основным принципиальным
отличием интенсивного
метода
от
традиционного является распределение времени,
- интенсивный метод не применим в полном объеме для изучения
школьной программы по иностранному языку,
- отдельные приемы интенсивного метода могут быть успешно
использованы на уроках иностранного языка в школе.
Экспериментальная
Достарыңызбен бөлісу: |