1.
Романенко В.Д., Оксинюк О.А., Жукинский В.Н. и др. Экологическая оценка
воздействия гидротехнического строительства на водные обьекты.- Киев: Наук. Думка,
1990.-256с.
2.
Баешов А.Б. Экология жəне таза су проблемалары, Алматы, 2002ж.
3.
Корректировка
техноко-
экономического
обоснования
строительства
противопаводкового Коксарайского контррегулятора на р. Сырдарья в ЮКО. Книга 4.
Предварительная оценка воздействия намечаемой деятельности на окружающую среду
(ПредОВОС), . Алматы. 2008г.
ƏОЖ
573.57.04
ЖАСӨСПІРІМДЕРДЕ ҚАЛҚАНША БЕЗІ ГОРМОНДАРЫНЫҢ АУЫТҚУЫ
ЖƏНЕ ƏСЕР ЕТУШІ ФАКТОРЛАР
Сапарова Ж.И., Бердалиева А.М., Каладинов О.И.
Халықаралық гуманитарлық-техникалық университет, Шымкент, Қазақстан
Резюме
Нарушение функции гормонов щитовидной железы и факторы влияния в подростковом
возрасте
Summary
Breach to funchions hormone fhyroid qland and factors of the influence in teeneqer aqe
Соңғы кезде эндокриндік жүйе соның ішінде қалқанша безінің бұзылыстарымен
ауыратын науқастар саны тым артуда. Жылдан жылға адам ағзасының сыртқы орта
факторларына төзімділігі əлсіреуде, аурулар жасаруда. Қазір тіпті жаңа туылған сəбилерде
ұлғайған мойын алқымын, зоб, жүрек-қантамырлар, жүйке, жыныс-зəр шығару жүйелерінің
бұзылыстарын байқауға болады.
Қалқанша без мойын аймағында, кеңірдектің алдында орналасқан. Сыртқы түрі таға
тəріздес жəне екі бүйірі бөліктерінен тұрады. Ересек адамдардағы оның салмағы 20-30 гр.
Балаларда — 1,5-2 гр. Қартайған шақта оның салмағы кішірейеді. Қалқанша безі (glandula
thyroidea, лат. glandula - без, гр. thyreos —қалқан) - шеткі ішкі секреция безі. Қалқанша без
сырты дəнекер ұлпалық қапшықпен қапталған. Қапшықтан қалқанша без ішіне таралатын
дəнекер ұлпалы перделіктер без паренхимасын бөлікшелерге бөледі. Бөлікшелер көптеген
көпіршіктерден ( фолликулдардан) тұрады. Фолликул қуысын құрамында күрделі протеин
— тироглобулин болатын қоймалжың зат — коллоид толтырып тұрады. Фолликул
қабырғасын екі түрлі клеткалар құрайды. Тироциттер жəне парафолликулалы немесе К-
жасушалар. Тироциттер ұлпалардың дамуына, өсуіне, протеиндердің, көмірсулардың,
майлардың, йодтың алмасуына əсер ететін, құрамында йод болатын тироксин жəне
трийодтиронин гормондарын бөліп шығарады. Азық құрамында йод жетіспесе, онда
организмде эндомиялық зоб ауруы өршиді. Парафолликулалы клеткалар қандағы
кальцийдің мөлшерін азайтатын, құрамында йод болмайтын кальцитонин гормонын бөледі.
Қызметі:
1) тироксин гормоны барлық зат алмасуға (нəруыз бен май) қатысады;
2) ағзаның өсуі мен дамуына əсер етеді;
3) жүйке жүйесі мен жүрек жұмысының қозуын арттырады.
18
Фолликула эпителий клеткаларында йод бар тар тирейодты гормондардың синтезі
организмге бейорганикалық йодтың келуімен тығыз байланысты. Адам жəне жануарлар
оны йодты каллий жəне йодты натрий түрінде тамақ пен су арқылы алады. Тамақтанудың
тəуліктік рационында оның орташа мөлшері 100 - 200 мг болады. Организмде 30 - 50 мг
йод бар, оның 15 мг қалқанша безінің құрамына енеді. Сөйтіп, адамның жəне жоғары
сатыдағы омыртқалылардың қалқанша безі 4 түрлі гормон бөліп, шығарады -тироксин
(тетрайодтиронин), трийодтиронин жəне тирокальцитонин, кальтокальцин.
Қазақстанның территориясының басым көпшілігі йодтапшылық аймақ болып табылады.
Қалқанша безінің ұлпалық ұлғаюы əрбір бесінші адамда байқалады. Қалқанша безінің аурулары
балалық кезде, дəлірек айтсақ құрсақта басталады. Жүктілікті кезеңде анаға да балаға да қалқанша
безінің гормондары косымша қажет етеді. Гормондардың жетіспеушілігі жүйке жүйесінің дұрыс
қалыптасуына əсер етеді, созылмалы аурулардың дамуын 24 - 45% арттырады.
Йодтапшылық бұзылыстарының ең кең тараған түрі - қарапайым немесе эндемиялы
зоб. Зоб «ішіп кеткен мойын сырқаты» ретінде ағзаның йодтапшылығына бейімделген
əсері. Қалқан безіне келіп түсетін йод мөлшері тиреоидты гормондардың қажетті мөлшерін
өндіруге жеткіліксіз болған жағдайда, бұл тапшлықтың орнын толтыру үшін қалқан безінің тканьі
ұлғаяды. Көптеген жағдайларда калқан безі мөлшерінің мұндай өсімі ауыр жағдайлар қатарына
жатпайды, кеңірдекке қысым келтіріп, тұншығуға əкеп соғады. Гипотиреоз нəтижелері жас балалар
үшін өте қауіпті. Гипотиреоз дене дамуы мен өсімі кідірісінің себебі болып табылады. Өте қауіпті
қайталанбайтын жағдайлар кретинизм ауруын тудырады.[1]
Йод жетіспеушілігі үлкенірек жастағы балаларға да кері əсерін тигізеді. Йод жетіспейтін
балалардың психомоторлы дамуындағы айырмашылық негізінен бой өсуінің кідірісі мен оқу
барысындағы қиыншылықтар түрінде екі жарым жəне одан да үлкен жаста көріне бастайды. Ең
алдымен құрсақта орын алатын йодтапшылығы оқу қабілеттеріне теріс ықпалын тигізеді (оқуға деген
қабілеттілік баяу жүреді).[2]
Йодтапшылығына шалдыққан балалардың табысқа, мектеп бағдарламаларын орындауға
деген ынтасы болмай, жалпы танымдық қазметі төмендейді. Йодтапшылық аймақтарда тұратын
балалар оқу сабақтарын орындау, сөйлеу жəне танымдық қабілеттірін қалыптасу
көрсеткіштерінің төмен болатындығы жөнінде статистикалық мəліметтер бар.
Йодтапшылығының бірқалыпты ортасында халықтың ақыл - ой қабілеттерін орташа алғанда 10 -
15% төмендейді, бұл бүкіл ұлттың сана - сезім потенциалына қауіпті төндіреді. Тиреоид
гормондарының жетіспеушілігі дене жəне жыныс дамуының кідірісін тудырады. [3]
Зерттеу бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында эндокринологиялық диспансерінен
алынған статистикалық мəліметтерге сараптама жасағанда байқағанымыз қалқанша безі
ауруларының эндемиялық зоб, тиреотокси-коздиреоид т.б. жиі кездесетіні анықталды.
Статистикалық мəліметтер бойынша мынадай тұжырым жасауға болады:
1. Балалар арасында 2011-2013 жылдары эндемиялық зоб-5,59 % 0, гипогериоз-0,22
%, тиреотоксикоз-2,47 % , құрады. Бұл көрсеткіш Шымкент, Кентау қалалары мен Созақ,
Шардара аудандарында тіркелген.
2. Жасөспірімдер арасында 2011-2013 жылдар аралығында эндемиялық зоб-1,52 % ,
алғаш рет тіркелуі-1,98 % 0-2,42 % құраған. Аудандар ішінде Отырар 10,78, Созақ ауданы
балалары мен жасөспірімдерінде 7,97 % тіркелкен.
3. Ересек адамдар арасында 2011 -2013 жылдар аралығында эндемиялық зоб-2,85-
3,75 %, Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша əр 1000 адамға 11,86 % құрады.
Баланың қалыпты өсуі мен дамуындағы эндокриндік жүйе маңызын ата-аналар арасында,
оқушылар арасында түсіндіріп, олардың қызметінің бұзылуынан ағзаға келетін зиянды
əсерінің дəрежесін жеткізу қажет. Қоршаған орта факторларының экология жағдайының
жақсаруы-бала эндокриндік жүйесінің қалыпты болуының негізгі себептерінің бірі екенін
түсіндіру керек, сонымен қатар облысымызда эндемиялық зоб ауруына көбінесе балалар
шалдыгатыны анықталды.
Эндемиялық зобты болдырмау үшін əрбір ата-ана йодтық профилактиканы қолға
алу тиіс. Қазақ жерінде өсетін өнімдерден жасалған тағамдардың құрамында йод молшері
өте төмен, сондықтан йодтың орнын толықтыру үшін теңіз өнімдерінен алынған
тағамдарды көп пайдалану қажет. Тамаққа үнемі йодталған тұзды пайдаланған дұрыс.
Сондай-ақ, калий йодиді, антиструминді дəрмектерді де қолдануға болады.
19
Жасөспірімдерде қалқанша безі гормондарының ауытқуы бойынша эңдемиялық зоб ауруына
2011-2013 жылдар аралығында шалдығу деңгейі (əр 1000 адамға)
Балалар
Жасөспірімдер
Ересектер
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
Арыс
0,83
1,33
0,30
0,59
5,44
7,60
9,15
Байдібек
1,36
1,48
4,20
0,96
0,45
2,38
1,99
1,95
2Д4
Ордабасы
2,07
1,86
1,86
1,72
1,44
1,48
2,27
2,66
3,14
Қазғұрт
0,87
1,63
Отырар
2,07
12,43
18,13
5,62
10,78
4,68
10,95
14,31
Мақтаарал
2,57
2,36
3,40
0,32
0,41
2,77
1,28
1,79
2,69
Сайрам
2,36
3,48
6,04
0,76
1,43
2,34
2,66
4,58
6,18
Созақ
8,12
11,7
26,78
68,51
7,97
1,47
1,63
2,37
Сарыағаш
2,05
1,85
2,15
2,08
1,96
3,63
0,74
1,23
1,77
Төлеби
0,72
0,30
0,60
0,16
0,34
0,44
2,79
3,10
3,91
Түлкібас
2,04
2,99
6,57
0,12
0,74
1,72
1,32
2,53
3,71
Шардара
17,29
19,3
24,2
0,87
0,64
0,80
1,24
Кентау
3,62
17,66
0,29
0,63
2,13
1,94
2,22
2,62
Түркістан
0,10
0,08
1,10
1,46
2,05
Аудандар
бойынша
1,45
2,95
6,67
0,62
0,98
2,41
1,77
2,69
3,61
Шымкент
23,11
58,03
113,04
3,17
9,30
15,38
• 14,87
14,82
16,44
Облыс бойынша
4,97
11,90
23,95
1,10
2,57
4,88
4,97
5,65
6,74
20
Əдебиеттер
1. Айзман Р.И., Иашвили М.В. Возрастные особенности реакции эндокринной системы на
гипер- и дегидратацию. В кн.: Эндокринные механизмы регуляции функции в норме и
патологии. Новосибирск: изд-во "РАН", 1997.- 230 стр.
2. Киршенблат Я.Д. Общая эндокринология. М.: Высшая школа, 1971. – 360 стр.
3. Колпаков М.Г., Поляк М.Г., Эндокринные механизмы регуляции процессов адаптации.
Новосибирск, 1975. - 180 стр.
UDK 811.111
.
THE ROLE OF READING AND WRITING ACTIVITIES IN DEVELOPING
COMMUNICATIVE SKILLS IN FOREIGN LANGUAGE TEACHING
Satybaldieva D. E.
International humanitarian-technical university, Shymkent, Kazakhstan
Резюме
В данной статье рассматривается развитие навыков чтения и письма в обучении
иностранного языка
Summary
Бұл мақалада шет тіліндегі оқу жəне жазу дағдыларының даму сатылары
қарастырылған
The importance of teaching and writing activity it is a commonplace of teacher
education that teachers tend to teach by the methods which were used by the teachers who
taught them. In no area of language teaching is this more true than in that of reading. It is probably
for this reason that the procedure of reading round the class has been perpetuated, though
anyone who considers it seriously, even briefly, in terms of what it contributes to new learning, or
of pupil participation, or of communicative function, realizes very quickly that it is a singularly
profitless exercise.
The second of the skills involved in the complex is the ability to correlate the black marks on
the paper - the patterned shapes - with language. It is impossible to learn to read without at least
the capacity to acquire language. The correlation appears to be made between elements of the
patterns on the paper and formal elements of language. According to the nature of these formal
linguistic elements the nature of the skill involved alters. The elements may be complex groups
of sounds which might be called 'words' or 'phrases' or 'sentences' or even 'paragraphs',
'chapters', or 'books'; or they might be the most basic elements, the single 'sounds' called
phonemes. Readers who learn to correlate larger groups of sounds with the patterns on the paper
might perhaps be learning by 'look and say', those learning to correlate the patterns on the paper
with phonemes by a 'phonic' method; both kinds of skill are needed to develop efficient reading.
Reading speed, for example, probably depends to a considerable extent on the development
of the first; reading aloud would seem depend at least to some extent on the second.
A third skill which is involved in the total skill of reading is essentially an intellect skill; this
is the ability to correlate the black marks on the paper by way of the form; elements of language, let
us say the words as sound, with the meanings which the words symbolize.
We have therefore three components in the reading and writing skill;
A) the recognition of the black marks;
B) the correlation of these with formal linguistic elements;
C) the further correlation of the result with meaning.
The essence of reading then, is just the - the understanding of the black marks on paper A-C
great many complexities has
been grossly simplified in this account, in particular it is important to
understand that the process is not a straight linear sequence as might be inferred by the
21
symbolization that has been used. The scope of the recognitions may be large scale or small, and
the correlations involve a to-and-fro scanning between the text both as a physical object and as a
linguistic object and the meanings which it conveys. The reader clear brings his knowledge of
the language and his knowledge of the world to bear, he builds up expectations, he makes
predictions about what is to come and the extent to which his predictions are accurate is one of the
factors in fluent reading. The word reading of course has a number of common interpretations. It
may mean reading aloud, a very complex skill, which involves understanding the black marl first
and then the production of the right noises. Most people, if they are asked to read something aloud,
like to have an opportunity to 'glance over' what it is they are being asked to read. In the actual
process of reading aloud too they usually find that the eyes are several words if not lines ahead of
their tongues.
Of these five kinds of reading activity the first three, survey reading, skimming, and
superficial reading are sometimes grouped together and called extensive reading. The object of
such reading is to cover the greatest possible amount of text in the shortest possible time. A
relatively low degree of understanding is perfectly adequate for this, either because that is all that is
being sought in any case, or because the material itself is highly redundant - as is the case for
example with newspaper reports. The label indicates that those who use it are not concerned with
the actual skills involved but with the effects which the employment of those skills produces,
that is to say a familiarity, albeit not a very thorough familiarity, with a large body of reading
material. It is by pursuing the activity of extensive reading that the volume of practice necessary to
achieve rapid and efficient reading can be achieved. It is also one of the means by which a
foreigner may be exposed to a substantial sample of the language he may wish to learn without
actually going to live in the country to which that language is native.
The remaining two kinds of reading activity, content study reading and linguistic study
reading are also often grouped together and called intensive reading. Once again the term
indicates that it is not the nature of the skills involved that is of most interest but the results, in this
case a deep and thorough understanding of the black marks on the paper. The concern is for
detailed comprehension of very short texts. Intensive reading is typically concerned with texts of
not more than 500 words in length. The objective is to achieve full understanding of the logical
argument, the rhetorical arrangement or pattern of the text, of its symbolic, emotional and social
overtones, of the attitudes and purposes of the author, and of the linguistic means that he employs
to achieve his ends
The skilled reader makes use of the information, the signals, passed to him by the lexical
and grammatical patterns to discover the architecture of a passage, the framework upon
which it is built. He can perceive that this sentence is a generalization, that this paragraph
which follows is one bit of the evidence upon which the generalization is based. Here, and here,
and here are time adverbs showing the temporal sequence of the events in the story, and so on. It is
from this general overview that he is most likely to gain an understanding of what the text is
really about.
There are three other kinds of relationship which concern written texts .
The first is the
relationship which exists between the author and his text. The skilled reader is aware of the
author's attitude and purpose whether he intends the passage to be taken seriously or whether he is
writing ironically, or with his tongue in his cheek, or whether he is writing light-heartedly or with
humorous intent.
The second sort of relationship concerning written texts is that which exists between the
reader and the text. Obviously the author's purpose will be related to the reader's reaction to the
text, but there is one kind of reader response which involves a kind of extension of the text and
which can therefore be very important for a full understanding of it. It may be, for example,
that the text is so constructed that it leads the reader very powerfully towards adopting a particular
point of view, or accepting a particular generalization, or value judgment, yet the conclusion
may never be explicitly stated in the text. So the logical implication of a text may need to be
explored as well as the syllogisms expounded explicitly in it. To fully comprehend the point of a
short story, for example, it may be necessary to imagine what the next incident in the narrative
might be and the good reader had the ability to make this kind of projection.
22
The third kind of relationship which is relevant to the understanding of a written text is
that which exists between the text and the culture, in the anthropological sense, of the
community in whose language the text is written. The understanding reader is aware of the
precise cultural value of verbal expressions. It is not sufficient to know that an expression like
Spiffing! means Excellent! or some such thing, it is also necessary to be aware that such an
expression places the user, socially, educationally and temporally. The whole realm of literary
allusion and quotation comes in here.
There is another advantage: the pressure to look up while speaking ensures that
meaning takes precedence. Provided the student keeps the meaning of the text, it does not really
matter if he departs slightly from the original words; indeed, this is a sign that he has
interpreted the text and is not merely parroting.
If you want to use reading aloud by the students despite its many drawbacks, then:
- use it after the class has worked on interpretation of the text, not before;
- use the 'read and look up' technique;
- use it sparingly
c) Listening with the text
Although a good oral reading can help students to understand the text, we have just noted
that students will not become rapid fluent silent readers as long as they are tied to texts presented
orally. So oral presentation must be treated cautiously. But it does have its uses.
Some students read so slowly and hesitantly that a text read aloud well is actually too fast for
them. However, following the text with their eyes while listening gradually improves both speed
and comprehension; so this is a very useful technique for this limited purpose. The easiest way
to organize it is to have texts read aloud and recorded on cassettes. You need some which are
read very slowly, for the student to start on, as he will give up if the rate is too far ahead of his
own.
d) To enhance enjoyment of literature
Listening with the text is also enjoyable in its own right and may kindle a love of reading.
Good spoken presentations (especially of narratives, plays or poems) are available commercially
and are popular with students.
Most publishers of graded readers issue cassette recordings of some of their titles, which
are an excellent source of material. Alternatively, you and your colleagues can build up a library of
cassettes read by the best speakers available locally. In fact, you should do this in any case,
because you will need recordings of texts that are not available commercially, but which suit the
needs of your students.
Dozens of different types of reading activity are possible, as is evident looking at the
activities above. Below, as an example, is the description of a lesson I taught recently, using
authentic materials. Several articles in an Environment Supplement of the Guardian dealt with the
problem of population growth. What is more, there was a map with projected population growth
for many different regions and countries of the world which formed the basis of a follow-up
writing assignment which is described in the text chapter. I used the introductory article, with a
worksheet, in the following way.
Through reading, students meet and become familiar with new grammar structures. At
the same time, they widen their vocabulary. The meaning of unfamiliar lexis is deduced from
context. Students who are taught to read the foreign language efficiently and independently can
remain in touch with it for the rest of their lives. Their ability to write well and accurately will
improve in direct relationship to the amount of reading they do.
My aim was to develop, pupil's communicative skills through reading tasks. It is evident
that principal goal of communication language learning is to develop" communicative
competence". Communicative competence is a broad concepts:
•
Grammatical ( syntactical) competence;
•
Semantic competence , which includes competence with lexical items and
idioms;
•
Strategic competence;
•
Fluency;
23
A great deal of research effort has tried to identify a catalogue of reading skills and
establish their relationships with one another. But the issues remain controversial and this
research does not address them, in any case. It is generally agreed that, if individual skills exist,
they work together and are inextricably linked. Can instruction aimed at developing individual
reading skills be justified? Most people accept that we can at least identify certain strategies
which readers can make conscious use of when reading difficult texts.
I have considered reasons why students fail. If you do try, and the students are not
successful, again there may be more than one reason for their failure.
•
Negative expectations
•
Unsuitable tasks
•
The wrong procedures
•
Expecting them to run before they can walk
•
The wrong text
My aim was to give a set of tasks, exercises for developing pupils communicative
skills. They are, drama, debate and discussion, listening with the text, enhancing enjoyment
of literature. These tasks have advantages advantages for developing pupils communicative skills.
By considering everything that was said above, we can come to conclusion that the
language level of the students is one of the most important factors of successful learning, but
not the single one. Beside the "assessing" the level of students, teacher should choose additional
materials regarding the interest and social factors of the majority of the class.
Достарыңызбен бөлісу: |