Адамның басынан кешкендері

19 
 
жатқанын көріп рахаттану үшін, мен бөтелкенің ішіне кіші дәретімді құйып қоятынмын. Ол 
мас болғандықтан тіпті не ішіп жатқанын түсінбейтін де. 
Үйде  қонақ  күтетін  күні  әкем    қатты  мас  болса,    мен  әкемнің  көлігін  мал  қораның 
алыстау жеріне айдап апарып қоятынмын, бұны егер біреу-міреу қора-қопсыны аралап көргісі 
келсе, көлік адамның көзіне түспесін деген мақсатпен істейтінмін. Содан кейін әкемді тауып 
алып,  оны  бау  кептіргішке  итеріп  кіргізіп,  ағаш  қадаға  мықтап  байлап  қоятынмын:  бір 
арқанмен қолын, ал екіншісімен — мойны мен аяғынан байлайтынмын. 
—  Джош,  мен  сенің  әкеңмін  ғой...  —  деп  дауысы  қарлығып,  қарсылық  көрсетуге 
тырысатын. 
— Сен қандай әкесің өзің! —  деп ызалана  жауап беріп,  оны сол жерде түнге дейін 
тұрғызып қоятынмын. 
Кейінірек   қонақтар   келген  кезде,  анам  әдетте,  оларды  есік  алдынан  күтіп  алып,  үйге 
кіргізу  үшін  мені  шақыратын.  Егер  біреу-міреу  әкемнің  қайда  екенін  сұрастырса,  мен  түк 
білмегендей,  айыпсыз  кейіппен:  «Бір  жаққа  шығып  кетіп  еді»  немесе  «Оған  өзінің 
жұмысымен  шұғыл  түрде  қалаға  кетуіне  тура  келді»,  –  деп  жауап  беретінмін.  Бүкіл  қала 
бойынша менің әкем сияқты ішкілікке салынып кеткен азғын адам жоқ екенін жұрттың бәрі 
білетін.  Тыныш  жатқан  жыланның  құйрығын  баспа  демекші,  әрбір  адам  —  ол  жоқ  болса, 
демек, бұл жақсылыққа, – деп ойлайтын болса керек, әрі қарай ол туралы сұрастырмайтын. 
Қонақтар тарқап кеткенде де әкем мал қорада байлаулы тұратын, мен кереуетте жатып 
алып,  бірнеше  сағаттар  бойына  көз  ілмей:  мал  қораға  ақырын  барып,  оның  мойнындағы 
арқанды қаттырақ тартып байласам ба екен,  – деп ойланатынмын… Басқаша айтқанда, оған 
осы  жалған  дүниеден  кетуіне  көмектессем  дейтінмін.  Мен  тек  полицияның  қолына  түсіп 
қалудан  қорқып  қана  тоқтап  қалатынмын:  олар  мені  кісі  өлтірді  деп  алып  кетіп,  менің 
мойныма басқа да қылмыстық істерді іліп тастайды ғой.  
Полиция  біздің  үйге  екі  рет  келіп  кеткен:  бірінші  рет,  әкем  анамды  өлесі  етіп  ұрып-
соғып  жатқанда,  әкемді  кір  жуатын  кеспекке  батырып,  суға  тұншықтырып  өлтіре 
жаздағанымда  келді.  Екінші  рет  мен  оның  басын  унитазға  батырып  (алдын  ала  дәретке 
отырып  алып),  суды  ағызып  тұрған  сәтте  келді.  Осылай  істегенім  үшін  менің  ар-ұжданым 
қиналмады да: менің әкеме деген өшпенділігім күн сайын күшейе түсті. Кейде, расын айтсам, 
бәріне қолымды бір-ақ сілтеп кетіп қалғым келетін, өйткені мен екеуінің арасына түссем де, 
осы  үздіксіз  ұрыс-керістер  мен  ұрып-соғуларды  тоқтатуға  тырыссам  да,  ол  бәрібір  өзінің 

20 
 
дегенінен қайтпай жалғастыра беретін. Ол мас болып келгенде анам оны қатты ұрса бастаса 
болды, ол оған жұдырығын ала жүгіретін. 
Менің  жалғыз  жұбанышым,  біздің  жылқымыз  Долли  болды.  Әр  күні  таңертең  оның 
жалын  сипалап,  оның жып-жылы  мойнына  басымды  сүйеп,  өзімді  жақсы  сезінетінмін. Мен 
өзім  білмеген  күйде,  үй  жануарымен  психотерапия  сеансын  өткізіп  жүрдім  деп  айтуға  да 
болады.  Маған  онымен  уақыт  өткізу,  оны  сұлымен  және  шөппен  тамақтандыру,  онымен  әр 
түрлі  нәрселер  жайында  әңгімелесу  ұнайтын.  Ол  әрқашан  тыныш  тұрып,  сабырмен  менің 
барлық әңгімелерімді тыңдайтын. 
Сол күні таңертең де жұмысымды аяқтап, онымен бірге болдым, кенеттен сиырлардың 
әдеттегіден  қаттырақ  мөңірегенін  естідім,  арғы  жақтан  әкемнің  де  балағат  сөздері  естіліп 
жатты. 
—
 
Барып, не болып жатқанын көріп қайтайын, — дедім мен Доллиге. 
 —  Ол  сүт  сауатын  сорғыға  түтікті  жалғауға  тырысып  жатыр,  бірақ  дәл  түспей  жатқан 
сияқты. Осылай болуы мүмкін бе, сен қалай ойлайсың? – деп сұрадым мен Доллиден.  
Долли  маған  жылы  қоңыр  көздерімен  карап,  ақырын  ғана  кісінеді.  Мен  таңертең 
анамнан  жасырып  алып  шыққан  бір  кесек  қантты  Доллиге  ұсындым  да  оған:  «Оның  сені 
сауамын демегеніне Құдайға шүкір, Долли», — деп мырс етіп күлдім. 
Осы  сәтте  мен  тағы  да  бір  дауысты  естідім,  бұл  анамның  дауысы  еді,  менің  төбемнен 
мұздай су құйып жібергендей болды. Ол өкпесі жарылып кетердей айқай салды. Сол бір сәтте 
тіпті сиырлар да үндемей қалды, ол безек қағып бажылдап:  «Егер бұл сиырлар әрі қарай да 
сүт сауатын машинада осылай ілініп тұра беретін болса, сен оларды да өлтіріп тынасың ғой!» 
–  деді  әкеме.  Сиырлар  қайтадан  мөңірей  бастады.  Содан  соң  мен  ұзаққа  созылған,  өзектен 
өтетін ащы дауысты естідім. 
Мен екі аяғымды қолыма алып, мал қораға қарай жүгірдім. Анамның айқайы енді одан  
бетер қаттырақ естілді, сонымен қатар әкемнің балағат сөздері мен қарлыққан дауысы естіліп 
жатты.  Мен  мал  қораның  ішіне  кіргенімде,  адамның  жүрегі  айнитын,  өзіме  таныс  көріністі 
көрдім: әкем тағы да анамды ұрып жатыр. Бұл жолы ол майыспайтын резеңке шлангамен бір 
соққыдан  кейін  біреуін  жіберіп  ұрып  жатты.  Мен  олардың  қасына  жеткенше,  ол  оны  жерге 
құлатып  тастап,  байғұс  анам  сиырлардың  аяғының  астында  домалап,  солардың  жапасына 
былғанып жатты. 
Содан  кейін  мен  оған  тарпа  бас  салып,  оны  тепкілеп,  тістеп,  жұдырығыммен  ұра 
бастадым және ауызыма түскен сөздермен оны қарғадым. Әкем алға қарай теңселе басып, өз-

21 
 
өзіне  келу  үшін  күш  жинағандай,  басын  бір  сілкіп  алды.  Қандай  да  бір  сәтке  оның  көздері 
менің  көздеріммен  түйісті.  Ол  мені  балағаттап,  шланганы  жерге  лақтырып  жіберді  де,  мал 
қорадан теңселіп шығып кетті. 
Неге  екенін  өзім  де  білмеймін,  алайда  осындай  сәттерде  ол  ешқашан  менің  соққыма 
соққымен  жауап  қайтармайтын.  Мен  әлі  кішкентай  едім,  мастығы  тарқаған  соң  ол  менің 
сазайымды тартқызсса болатын еді. Дегенмен, сол сәтте менің бұл туралы ойлауға шамам да 
жоқ еді. Мен балағат сөздермен айқайлап, оның соңынан ілестім: 
—  Мен  сені  бір  күні  өлтіремін!  Естимісің  мені?  Өлгенше  ұрамын,  соны  біліп  қой!  — 
деп, мен оған балғаны лақтырдым, бірақ тимей қалды. — Ұйықтап жатқан кезіңде, өлтіремін! 
Жүрегіңе пышақты сұғып, шынымен өлдің бе, жоқ па соның тексеру үшін, тағы да бір-екі рет 
сұғып көремін! – деп сөзімді жалғастырдым. Әкем маған қарамаған күйі кетіп қалды. 
Сол сәтте мен анамның көмекке шақырып жатқанын естідім. Ол өздігінен аяғына тұра 
алмады, мен де оны көтеріп тұрғыза алмадым. Оның салмағы мен үшін тым ауыр болды. Мен 
оның  қасына  отырып,  оның  бетіндегі  қан  мен  сиырдың  жапасын  сүртемін  деп,  қайта  одан 
бетер жағып тастадым және онымен бірге қатты өкіріп жылап қоя бердім.  
—  Ол  әдейі  істеген  жоқ,  түсінші!  —  деп,  жалынышты  көздерімен  маған  қарап  тұрды. 
Осындай  сәттерде  мен:  «Неліктен  ол  әрқашан  мені  осыған  сендіруге  тырысады?»  —  деп 
таңырқайтынмын. 
—  Ол  әдейі  істеген  жоқ,  —  деп  қайталады  ол,  көз  жасын  жұтынып.  Алайда,  әкем  не 
қаласа соны істейтінін мен білемін ғой. Сондықтан мен де оған дәл солай істегім келетін. Мен 
оны  қаншалықты  жек  көрдім  десеңші!  Менің  оған  өлім  тілегенім  соншалықты,  мұны  тіпті 
бүкіл жан дүниеммен сезіндім. Оның анама істегендерінің бәрін менің де оған істегім келді. 
Оның кесірінен басқалардың жаны қалай ауырған болса, оның да жанының солай ауырғанын 
қаладым. Маған салса – тіпті екі есе, үш есе жаны ауырса екен. 
Анамның даусы менің ойымды бөліп жіберді: 
— Барып Уэйнды шақыршы, ол тезірек келсін, — деді ол абыржыған дауыспен. 
Ішкі  дүниемнің  бәрін ұйып  қалғандай  сезінген  мен:  «Иә,  Уэйнді  шақыру  керек.  Мен  барып, 
оны шақырып келуім керек», – деп ойлап,  орнымнан тұрып, үйге қарай жүгірдім. 
 
Үшінші тарау 
 
Уэйн
 

22 
 
 
Анам:  «Уэйн  болмағанда,  мен  не  істер  едім?!»,  —  деген  сөзін  қайталап  айта  беруді 
ұнататын. Бұлай айта беруінің себебі де бар еді. 
Анам  өзінің  артық  салмағының  кесірінен  еркін  қозғала  алмағандықтан,  біздің  үйдің 
бүкіл шаруасын Уэйн Бэйли атқаратын. Уэйн алғаш біздің үйімізге келгенде мен алты жаста 
едім. Ол фермердің әйелінің міндеттерінің көп бөлігін өзінің мойнына алған болатын. Ол тек 
үй  шаруасымен  айналысып  қана  қоймай,  сонымен  қатар  ол  барлық  нәрсені  нақышына 
келтіріп, әдемілеуді ұнататын. Біздің үй әр түрлі суреті бар майлықтарды ұстаған емес, алайда 
Уэйн  бұл  істе  тек  тапқырлық  танытып  қана  қойған  жоқ,  сонымен  қатар  өзінің  керемет 
талғамын да көрсете білді. Қонақ бөлмедегі қабырғаға ол сөрелер ілді, сөйтіп олардың үстіне 
әр түрлі сәнді шыныаяқтар мен сәнді ұсақ-түйек заттарды әдемілеп қойып шықты, осылайша 
үйдің іші аздап болса да көңіл сүйсіндірерліктей болып қалды. Сонымен қатар Уэйн өзімен 
бірге  тоты  құстарын  да  алып  келді,  бірақ  анам  Уэйнді  тотықұстарын  оған  үйдің  екінші 
қабатынан берілген өзінің бөлмесінде ұстауға көндірді. 
Тіпті  біздің  ең  алғаш  рет  кездескен  күніміз  де  менің  есімде.  Анам  мені  өзінің  қасына 
шақырған кезде ол да асханада жүрген болатын. Анам оған: 
— Ал, мынау біздің сотқар еркетайымыз! Бұдан әлі көресіні көре бересіз, — деп, менің 
жүзімді  Уэйнге  қаратып.  —  Алайда  бүгіннен бастап,  ол  тіпті  менің айтқанымды  тыңдамаса 
да, сіздің айтқаныңызды тыңдайтын болады, – деп сөзін жалғастырды.   
Уэйн жәй ғана жымиып қойды. Оның келбеті айтарлықтай көрікті емес болатын: жасы 
қырықтар шамасында, дене бітімі арық келген әрі икемді және саусақтары әдеттегіден ерекше 
ұзын.  Ол  шашын  маңдайынан  артқа  қарай  тарап,  үстіне  барлық  түймелері  салынған  әдемі 
шалбар  мен  жейде  киіп  алған  еді.  Ол  маған  жақындап  келіп,  менің  көзіме  тура  қарау  үшін 
еңкейді. Оның жіңішке ерніне күлкі үйірілгенде үлкен аузындағы сарғайып кеткен кішкентай 
тістері көрініп тұрды. Содан кейін Уэйн менің иығыма қолын қойып тұрып, анама: 
— Уайымдамаңыз, Макдауэлл  ханым, Джош  екеуміз әлі-ақ тіл  табысып кетеміз,  – деп 
маған қарап көзін қысты да: — Солай емес пе, балақай? – деді. 
Анам күлімдеп: 
—  Жарайды.  Олай  болса,  іске  кірісейік  …  Уэйн,  мен  бірнеше  айдан  бері  жоғарыдағы 
мына сөрелердің шаңын сүрткен жоқпын. Ал, оларға сенің қолың оңай жетеді деп ойлаймын 
... – деді. 

23 
 
Уэйн анам екеуі үйді  жинастыруға кірісіп кетті, ал мен кетіп бара жатып оған тағы да 
бір  қарайын  деп  есіктің  алдында  бір  сәтке  кідірдім  де,  сол  бойда  ас  үйден  шығып  кеттім. 
Уэйн  сол  сәтте  сықылықтап  күліп,  анамның  алжапқышын  киіп  көріп  жатқан  еді.  Сол  кезде 
мен:  «Иә,  көмекшісінің  сиқын  қара.  Шаң-тозаңды  сүрту  —  бұл  саған  мал  қорадан  қиды 
шығару емес», – деп ойладым.   
 
*** 
 
Сол күні  таңертең  мен  Уэйнді  шақырып келу  үшін  үйге  жүгірдім, көмек  керек  болды, 
бірақ  басқаша  көмек  керек  еді.  Әрине,  ол  да  анамның  айқайлаған  даусын  естіп,  болған 
жәйттің  бәрінен  хабардар  еді.  Мұндай  жағдай  бірінші  рет  болып  тұрған  жоқ,  ең  соңғы  рет  
емес екені де, айдан-анық. Ол ас үйде ыдыс-аяқ жуып жатыр екен, терезеден басын шығарып 
қарады да, содан кейін сүлгімен қолын сүртіп, асықпай менің қасыма келді. Ол еңкейіп, тура 
менің  бетіме  демін  шығарып:  «Сенің  анаң  шақырып  жатыр  ғой,  солай  ма,  балақай?»  –  деп 
сұрады.  
Мен  сәл  артқа  қарай  шегіндім.    Оның  аузынан  үнемі  жағымсыз  иіс  шығып  тұратын. 
Сонда  да  оның  көздерінде  мені  түсінетінін  және  өзара  түсіністікке  үміттенетінін  көрсеткісі 
келетіндей бір жылулық бар еді. Алайда ол мені құшақтап, жұбату үшін қолын созған кезде, 
мен  әдейі  артқа  шегініп,  оның  бет-әлпетіндегі  ренжіген  кейпін  байқамағандай  сыңай 
танытып: 
— Бар, анама көмек керек, — дедім.  
Уэйн шашымнан сипау үшін тағы да маған қолын созып: 
— Қатты уайымдамай-ақ қой, Джош. Жүр, қанеки, не істей алатынымызды көрейік, – 
деді. 
Біз  үйден  шығып,  асыға  мал  қора  жаққа  қарай  жүрдік.  Анам  сол  жатқан  жерінде  әлі 
жатыр екен. Өз бетінше тұруға әрекет жасап бостан-босқа әуре болып, малдың жапасына әбен 
былғаныпты. 
Сол сәтте біздің тағы да бір жұмысшымыз келіп қалды, ол жасы үлкендеу кісі еді, лақап 
аты Қортық болатын, сөйтіп үшеуміз жабылып жүріп анамды әрең дегенде аяғына тұрғыздық. 
Оның екі жамбасы да шығып кетіпті. Мұндай жағдай оның басында жиі болып тұратын, тек 
әкеммен екеуінің арасында болған ұрыс-керістен кейін ғана емес, сонымен қатар оның артық 
салмағының кесірінен де болатын. 

24 
 
Қортық пикапты айдап әкелді, біз анамды көлікпен үйдің босағасына дейін алып келдік, 
содан кейін әрең дегенде оның үйге кіруіне көмектестік.  Анамның шығып кеткен буындарын 
орнына  салу  үшін,  Уэйн  дәрігер  Блейкслиді  шақырып  келуге  кетті.  Қортық  мені  көлікпен 
мектепке жеткізіп салуға ұсыныс жасады, бірақ мен өзімнің жылқым Доллимен жетіп аламын 
деп шештім. Егер қолымнан келгенде, мен атыма мініп алып, Тынық мұхитына дейін шауып 
барар едім. Бірақ Долли кәрі ат болатын, бұған қоса ол фермадан бір шақырым жерден артық 
жүрмеуге үйретілген еді. Тіпті мектепке дейін баратын жолдың өзі ол үшін тым алыс еді. 
 
*** 
 
Анам орнынан тұра алмай бірнеше апта бойына төсек тартып жатқанда, үй шаруасының 
ауыртпалығының  бәрі  Уэйннің  мойнына  түсті.  Оның  өзінің  отбасы  жоқ  болатын  (мүмкін 
оның  отбасы  бар  шығар,  бірақ  ол  өзінің  отбасы  туралы  сөз  қозғамайтын),  есесіне  оның 
Леонард  Миллер  деген  жақын  досы  болды.  Егер  ауылдың  сүрлеу  жолымен  баратын  болса, 
Миллерлердің фермасы біздің фермадан екі шақырымдай жерде орналасқан. Леонардтың өзі 
Уэйннен бірнеше жас кіші, ол ешқашан үйленбеген және ата-анасымен бірге тұрады. 
Уэйннің көлік жүргізу куәлігі жоқ, сондықтан демалыс күндері қалаға бірге бару үшін, 
Леонардтың  өзі  келіп  оны  алып  кететін.  Жаз  күндері  Леонард  әкесінің  «Мэркюри» 
кабриолетін айдап келетін. 
Мұндай  кездері  Уэйн,  тәртіпті  жасөспірім  сияқты:  —  Бүгін  мен  кеш  қайтамын, 
сондықтан мені күтпей-ақ қойыңдар, — деп айтатын. 
Табалдырықтан шығарып салып тұрып, анам одан: — Бұл жолы қайда барасыңдар? — 
деп сұрады. 
Уэйн өзінің досының әдемі кабриолетіне секіріп мініп жатып: — Бэттл-Крикке, — деп 
жауап берді. 
— Өткен жолғыдай, тағы да киноға ма? 
— Солай, әрине! 
— Қандай фильм көрсетіп жатыр екен? 
Леонард өзінің көлігін асығыс оталдырып жатқан кезде, Уэйн: — «Тілек» трамвайы»  
деген фильм, көргенше асығып тұрмын! – деді.  
— Сен екеуің бұл фильмге барып келіп едіңдер ғой?  

25 
 
— Тағы да көреміз! — деп күлді Уэйн, сөйтіп Леонард көлігін бұрып болғанша, ол 
анама қол бұлғады. 
— Абай болыңдар, өздеріңді әдепті ұстаңдар, — деп анам, өзіне-өзі сөйлеп, аударылып-
төңкеріліп үйге кіріп бара жатты. 
Бірде мен үйге келген қонақтардың Уэйн мен Леонард туралы айтып жатқан өсектерін 
естіп қалдым. Бұл жексенбі күн еді, Уэйн демалуға кеткен болатын. О’Брайен мырза әкеммен 
бірнеше  стақанды  ішіп  үлгіргеннен  кейін,  олардың  жүріс-тұрыстарының  бір  түрлі  оғаштау 
көрінетінін  айтып,  өзінің  пікірін  білдірді.  Ол  Леонард  Миллер  мен  Уэйннің  бір-бірімен 
қарым-қатынаста болуды қатты ұнататындарын меңзеп отыр еді. 
— Ал, менің ойымша, олар жәй ғана достар, бар болғаны осы, — деді немқұрайды 
дауыспен О’Брайен ханым. 
—  Сен  қайтадан  өз  әуеніңе  бастың  ба,  оның  тегін  қорғаушысы  болып  жұмысқа 
тұрғансың ба? — деді О’Брайен мырза. 
—
 
Адамдар  ел  көзінен  таса  жерде  немен  шұғылданса  да,  —  бізге  оның  ешқандай 
қатысы жоқ, Джордж, — деді О’Брайен ханым ақыл үйреткен адамдай бір саусағын 
жоғары көтеріп. Содан кейін ол анама бұрылып: 
 —  Эдит, сен де сондай пікірдесің ғой, солай ма? – деді. 
— Иә-иә, мен де сондай пікірдемін, — деп келісті анам. 
— Егер адамдар басқалардың істеріне араласуын тоқтататын болса, бұдан біз бәріміз де 
ұтамыз,  міне,  солай.  Сөйтіп  О’Брайен  ханым  кеңінен  пайымдап,  соңғы  кездері  үйлердің 
қабырғаларының  шыны  сияқты  болып  кеткенін  және  мәдениетті  кісілердің  оларға  тас 
лақтырулары жараспайтын іс екені жайында әңгіме айтты. 
Мен  мұның  бәрін  екінші  қабатқа  шығатын  баспалдақтың  сатысында  қимылдамай 
отырып  естідім.  Содан  кейін  ақырын  басып,  Уэйннің  жатын  бөлмесіне  кірдім.  Ол  өзі  жоқ 
болған  кезде,  оның  бағалы  тоты  құстарын  тамақтандыруымды  өтінген  болатын.  Оларды 
тамақтандыру  маған  ұнайтын,  бірақ  Уэйннің  бөлмесіне  кірген  сайын,  мен  өзімді  бір  түрлі 
сезінетінмін. Мен оларға тез-тез жем салып, бөлмеден сып беріп шығып, есікті қатты тартып 
жауып қоятынмын. 
О’Брайен ханым сияқты мен де, ел көзінен таса жерде Уэйн мен Леонардтың арасында 
не болып жатқанын нық сеніммен айта алмайтын едім. Мен тек Уэйнмен екеуміздің арамызда 
не болғанын ғана айта аламын. 
 

26 
 
*** 
 
Уэйн  біздің  отбасымызда  пайда  болысымен-ақ,  бір-екі  аптадан  кейін  маған  тиісе 
бастады.  Бірінші  рет  бұл  жағдай  менің  алты  жасар  кезімде  болды,  мен  не  болып  жатқанын 
тіпті де  түсінбедім. Тек ыңғайсыздық және ұят сезімі, сосын құмарлық пен рақат алу сезімі, 
ал  содан  кейін  —  ащы  ашу-ыза  мен  терең  айып  сезімі  ғана  есімде  қалды.  Уэйн  тарапынан 
жыныстық және сезімдік зорлау, бұдан кейін де жеті жыл бойына жалғасты. 
Мен  екі  рет  анама  шағымданып,  мұңымды  айттым,  бірақ  ол  сенбеді,  бұл  туралы  тіпті 
естігісі  де  келмеді.  Сол  заманда  бүкіл  Америкамен  қоса  жеке  адамдар  да  жыныстық  зорлау 
деген сияқты тақырыптарды өзара әңгіме етпейтін. Кір төсекті жұрт алдында қағып-сілкудің 
қажеті  жоқ  деп  санаған.  Соның  салдарынан,  осыған  ұқсас  қылмыстарға  тиісті  түрде  шара 
қолданудың орнына, көбінесе жабулы қазан жабулы күйінде қала беретін. 
Уэйннің  менімен  не  істеп  жүргенін  айтуға  тырысқан  әрекеттерімнің  бәрін  анам 
тоқтатып  тастаған  соң,  мен  бұл  туралы  ешкімге  тіс  жармадым.  Менің  сөзіме  кім  сенер 
дейсің?  Сенген  күннің  өзінде  де,  бұл  мәселе  өздігінен  басылып,  тыншып  кетеді  деген 
үмітпен, ешкім бұған араласпас еді. 
Алайда,  бұл  мәселенің  өздігінен  ғайып  болатын  түрі  жоқ.  Өз  олжасын  торуылдап 
отырған аңшыдай, мүмкіндік пайда болған сәтте Уэйн мені өзінің қолына түсіретін. Егер ата-
анам бір-екі сағатқа жалғыз өзімді үйде қалдырып кетсе, Уэйн әрдайым менің қасыма жетіп 
келетін.  Мен мал қорада жұмыс істеп жүргенімде, қасымда ешкім болмаса, ерте ме, кеш пе, 
ол  да  сол  жерге  келеді.  Кейде  тіпті  Уэйн  таңертең  ерте  менің  кереуетімнің  шетіне  отырып 
алып,  мені  сипалап:  «Саған  ұнайды  ғой,  солай  емес  пе?»  –  деп  айтқан  сөздерінен  оянып 
кететінмін.  Содан  кейін  мені  кереуеттен  тұрғызатын,  маған  оның  алдында  киінуіме  тура 
келетін. 
Анда-санда  (бұған  сену  қиын  екенін  түсінемін),  анам  мен  әкем  екеуі  батыста  тұратын 
туған-туыстарының  үйіне  қонаққа  кететін.  Осы  бірнеше  күнге  мені  Уэйнге  сеніп  тапсырып 
жатып, кетер алдындағы анамның маған: «Уэйннің айтқанын бәрін істе, әйтпесе мен қайтып 
келген соң, ұзақ уақыт есіңде қалатындай етіп, сенің сазайыңды тартқызамын»  – деп айтқан 
сөздері күмәндануыма орын қалдырмайтын.  
Сонда мен: — Мені де өздеріңмен алып кетіңдерші! — деп жалына бастайтынмын. 
Алайда, анамның көзінде әділетті ашу-ызаның нышаны байқалып: 

27 
 
— Мектепке барғың келмей тұр ғой, солай ма? Ешқашан олай болмайды, жас жігіт. Сен 
бізбен бірге кетсең, шаруашылықпен кім шұғылданады? – дейтін. 
Бірде  осындай  бір  сапардың  қарсаңында  —  сол  кезде  менің  жасым  тоғызда  болатын, 
анам  —  менің  мүлдем  ұнжырғам  түсіп  кеткенін  байқаған  болса  керек  ол  мені  қасына 
шақырып алып, менің сол алақанымды мұқият қарап шықты. Содан соң: «Мына сендердің — 
жарымес  мұғалімдерің  —  сені  бұрынғыдай  әлі  де  саусақтарыңнан  ұрып  жүр  ме?»  —    деп 
сұрады.  Мен  басымды  изедім.  Мен  табиғатымнан  солақай  болатынмын,  менің  үшінші 
сыныпта  оқып  жүрген  кезімдегі  мұғалімім  Блум  мырза,  ағаш  сызғыштың  көмегімен  осы 
әдетімді қойдырмақшы болып тырысты. 
Анам  менің  алақанымды  жіберіп:  «Ештеңе  етпейді,  мен  қайтып  келген  соң,  шаруам 
сонымен болсын — барып бәрін директорге айтып беремін. Бар ақылы соған ғана жеткен бе, 
шіркіннің!», – деді де бөлмені көзімен бір шолып шықты. «Американдық фермер» журналын 
оқимын деп ойлаған әкем, өзінің креслосында жайбарақат қорылдап ұйықтап жатты. Анам да 
есінеп,  менің  өз  бөлмеме  баруымды  қалап,  қолымен  бұлғап:  «Барып  жата  ғой,  Джош.  Кеш 
болды» – деді. 
Ал бір-екі күн өткен соң олар пикапқа отырды да, жол жүріп кетті. Жүк көлігінің шаңы 
көкке  көтерілгеніне  қарап  тұрып,  шарасыз  жағдайға  дайындалдым.  Анам  мен  әкем  бір 
аптадан  астам  уақытқа  кеткендіктен,  маған  енді  Уэйннен  құтылу  жоқ.  Ол  әрдайым  менің 
иығымды сипалаудан бастайтын (тіпті ең жақын адамдарым мені құшақтаса немесе иығыма 
қолын  қойса,  осы  күнге  дейін  ұнатпаймын).  Содан  кейін  қолымен  бүкіл  денемді  сипалап, 
бетімнен сүйетін. Менің айқайлап басым ауған жаққа қашып кеткім келетін. 
Ал ол болса: «Күйгелектенбе, Джош, денеңді бос ұста. Бұл саған да ұнайды ғой» – деп  
айтатын. 
Иә, мойындау қаншалықты қиын болса да, шынын айтқанда, мұнда аздап болса да маған 
да ұнайтын бір нәрсе бар еді. Өйткені бұл мен үшін қандай да бір ықыластың, көңіл бөлудің 
белгісі болатын. Маған ешкім көңіл бөлмеген және ешкіммен жаным жақын болмаған, ал мен 
біреудің мені жақсы көргенін қатты қалайтынмын! Балалық шағымда өзімнің үнемі: «Шіркін, 
егер де ол менің әкем болғандай ғой. Егер әкем ішпегенде ғой, егер мына Уэйн емес, әкем мені 
құшақтаса  ғой!  Егер  де  әкем  мені  бетімнен  сүйіп,  менің  жүрегімді  қуанышқа  кенелтетін 
жылы  сөздер  мен  жұбататын  сөздер  айтса  ғой,  шіркін!»  –  деп  ойлайтыным  есімде.  Мен 
әкемнің маған деген сүйіспеншілігін қатты аңсайтынмын! 

28 
 
Ата-анам  осындай  сапардан  қайта  оралғанда,  анам  бірінші  кезекте  менен:  «Уэйннің 
айтқанын тыңдадың ба, жоқ па?», – деп сұрайтын. Мен үндемей басымды изеп: — иә, мен тіл 
алғыш  бала  болдым,  –  деп  жауап  беретінмін.  Сол  кезде  анам  менің  сөздеріме  дәлел  іздеп, 
Уэйнге  қарайтын,  ал  ол  екі  жүзді  кейіппен  миығынан  күліп,  басын  изейтін.  Менің  арт 
жағымда  тұрып  алып,  алақанымен  менің  иығымнан  қатты  қысып  ұстап  тұратын  және  оның 
ұзын арық саусақтары өрмелеп өсетін шырмауық сияқты менің мойнымды орап алатын. «Иә, 
ол сондай ақылды… тіпті періште десең де болады», — деп жауап беретін ол күбірлеп. 
1940-шы жыл мен 1950-ші жылдың басына дейін өзінің тамаша төрт жыл мезгілі, жап-
жасыл жайлауы мен мыңдаған төбелерінің арасында жайбарақат жайылып жүрген отарлары 
бар, фермерлік Мичиганның тыныш бір бұрышында орналасқан ауылдағы «алаңсыз» өмірдің 
арасында  фермада  өткен  балалық  шақ  міне,  осылай  болған  еді.  Ағыл-тегіл  және  кең-байтақ 
өлке,  бұл  жердің  адамдары  көршілері  мен  достарын  өз  отбасының  мүшелері  деп  санайтын. 
Мұнда  адамдар  түнде  есікті  құлыптап  жабудың  не  екенін  білмейтін,  ал  еркектер  бос 
уақытында осы қала арқылы жайбарақат ағып өтетін өзеннен балық аулайтын. Түнде балалар 
өзінің төсегінде жайбарақат, алаңсыз ұйықтайтын өлке. 
 

жүктеу/скачать 2,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: