Адамның басынан кешкендері

96 
 
Мен  көптеген  туындыгерлердің  шығармаларын  бірінен  кейін  бірін  тез  оқып  шықтым, 
әйтсе  де,  —  мысалы,  лорд  Литтлтон  мен  Гилберт  Уэст  сияқты    беделді  ғалымдардың 
шығармаларын қаламасам да, олармен келісуіме тура келді. Олар екеуі де 1740-шы жылдары 
Оксфордта профессор болған және екеуі де мәсіхшілік — бұл «сезім шегінен шығып кеткен 
ертегі»  деген  пікірде  болған.  Олар  екеуі  бірге  осы  «аңызды»  біржолата  әшкерелеп,  теріске 
шығаруды ұйғарған. Литтлтон Тарстық Саулдың мәсіхшілікті қабылдамағанын дәлелдеу үшін 
бар  күшін  салған,  сонымен  қатар  Гилберт  Уэст  Мәсіхтің  өлімнен  қайта  тірілгенінің  жалған 
екенін дәлелдеуге кіріскен. 
Арада  біраз  уақыт  өтіп,  олар  өздерінің  тапқан  дәлелдерін  салыстыру  үшін  кездеседі. 
Олардың әрқайсысы қарама-қарсы қорытындыға келгені анықталған кезде, олар қалай қатты 
таңқалды  десеңші!  Содан  кейін  екеуі  де  Мәсіхтің  сенімді  ізбасарларына  айналады.  Лорд 
Литтлтонға  келесі  сөздер  қатысты:  «Мәсіхшіліктің  –  Құдайдың  Аяны  екеніне,  ақылға 
қонымды  пайымдау  бойынша,  қасиетті  Пауылдың  Құдайға  бет  бұруы  мен  оның  елші 
болуының  өзі  де  жеткілікті  дәрежеде  дәлел  бола  алады»,  деген  сөздер  лорд  Литтлтонның 
қаламынан шыққан.  
Менің назарымды өзіне аударған тағы да бір оксфордстық профессор,  Томас Арнольд 
болды.  Ол  көп  томдық  әйгілі  «Рим  тарихы»  кітабының  туындыгері.  Бұрын  тарих  
факультетінің деканы және ертедегі скептиктердің бірі болған, мәсіхшілікке қатысты айтатын 
болсақ, ол, әрине, ақыр аяғында мәсіхшілікті мойындап, мынадай таңқаларлық сөздер жазып 
қалдырған: 
 
«Мен  көптеген  жылдар  бойына  ерте  заман  тарихын  оқып-үйреніп  жүрмін,  ерте 
замандағы оқиғалар туралы жазған кісілердің куәліктерін зерттеп, таразыға салудамын.  
Мен Құдайдың бізге Мәсіхтің айқыштағы өлімі мен қайта тірілуі арқылы беретін, ұлы 
кереметінен  артық  ...  жақсы  дәлелденген  немесе  барлық  мүмкіндікті  пайдаланып, 
толығымен негізделген, адамзат тарихындағы басқа мұндай шындықты білмеймін». 
 
Ақырында  мен  Гарвард  университетінің  құқық  бойынша  беделді  профессоры  және 
мәсіхшіліктің  танымал  қарсыласы,  доктор  Саймон  Гринлифтің  өмірі  мен  шығармаларын 
мұқият  оқып  шықтым.  Он  тоғызыншы  ғасырда  американдық  құқықтанудың  классикасына 
айналған,  «Дәлелді  құқық  туралы  ғақлия»  (A  Treatise  on  the  Law  of  Evidence)  деп  аталған 
оның үш томдық кітабы, барлық заңгер-студенттердің қолдан түсірмейтін, күнделікті кітабы 

97 
 
болды. Үздік, маңдай алды лектор, доктор Гринлиф өзінің дәрістерінде мәсіхшіліктің үстінен 
жиі келемеждейтін. Алайда, бір күні оның студенттерінің бірі, профессордың өзінің қолынан 
шыққан дәлелдер заңын, Мәсіхтің қайта тірілуіне қатысты қолданып көруін ұсынады. Ұзаққа 
созылған пікірталастан соң Гринлиф осы міндетке кірісіп, ақыр аяғында «Сот мекемелерінде 
қолданылатын,  дәлелдік  құқық  ережелері  бойынша,  төрт  Ізгі  хабардың  туындыгерлерінің 
куәліктерін  зерттеу»,  деген  кең  көлемді  атпен  кітап  шығарды.  Қол  жетерлік  барлық 
ақпараттарға егжей-тегжейлі  зерттеу жүргізе  отырып, доктор Гринлиф  деректердің өзі  бәрін 
айтып  тұр  деген  қорытындыға  келеді  де,  былай  деп  жазады:  «Егер  де  Иса  шын  мәнінде 
өлімнен қайта тірілмеген болса, елшілердің өздері жариялап жүрген уағыздарының шындық 
екенінен қайтпай тұрып алатындай, олардың соншалықты қайсар болулары мүмкін емес еді».   
«Әрине,  мұның  бәрі  жақсы,  Доктор  Гринлифтың  ұлы  ойшыл  болғанына  ешкімнің  де 
күмәні  жоқ.  Алайда ол немесе  сол сияқты  кез келген басқа  адам,  қалайша соңғы сатыдағы 
шындықтың тек оған ғана белгілі екенін айта алады?»,  – деп ойладым мен, өзімнің қойын 
дәптеріме  керек  болып  қалатын  деректерді  жазып  алған  соң,  кітапты  әрірек  итеріп  қойып 
жатып. 
Мен жеңіл-желпі тамақтанып алу үшін, кітапхананың жанындағы кафетериге түсіп бара 
жатып,  1455  жылғы  Гуттенбергтің  Киелі  кітабы  қойылған,  шыныдан  жасалған  сөренің 
қасынан өттім. Латын мәтіні  маған түсініксіз болса да, мен бәрібір  оның беттерінен көзімді 
ала  алмадым.  Менің  басымда:  «  Олай  болса,  шындық  деген  не  өзі?  Оны  табуға  бола  ма, 
сірә?», деген сұрақтар құйын сияқты айналып жатты. 
Мен  бес  күнді  Кембридж  бен  Оксфордта  өткізіп,  содан  соң  солтүстікке  қарай  екі  жүз 
шақырымдай жерде орналасқан, Манчестер қаласына пойызбен жол жүріп кеттім. Менің тағы 
да бір уәдені орындауым керек болатын. Манчестерге келген соң мен ең алдымен, Оксфорд-
стритке  қалай  жетіп  алуға  болатынын  сұрастырдым,  сол  жерде  Джон  Райландтың 
университетінің кітапханасы орналасқан болатын. Кітапхана күзетшісінің ілтипатты болғаны 
соншалықты,  тіпті  Жохан  жазған  Ізгі  хабардан  үзінді  қойылған,  шыныдан  жасалған  сөреге 
дейін  мені  шығарып  салуға  ұсыныс  жасады,  Кобб  мырза  маған  оны  көруге  кеңес  берген 
болатын.  Екінші  ғасырдың  басы  деп  мерзімі  көрсетілген  бұл  үзіндіде,  «Исаның  жақсы 
көретін шәкірті» деп елші Жоханның жазған сөздері жазылған болатын (Жох. 21:7). 
Үзіндінің грекше мәтінінің қасында, оның аудармасы да болды: 
 

98 
 
 Шындықты ашық жариялау үшін осы дүниеге келдім. Шындықты жақтаушы әркім 
Менің үніме құлақ салады, — деді.
 
Пилат Исадан: 
     — Шындық деген не? — деп сұрады. Осыны айтты да, тағы да сарайынан шығып, 
яһуди басшыларына барды. Оларға тіл қатып былай деді: 
     — Мен Одан ешқандай кінә таппай тұрмын! (Жох. 18:37, 38). 
 
Бұл  аударманы  оқып  шығу  үшін,  екі  секундтай  ғана  уақыт  кетті.  Арадан  бір  сағаттан 
көбірек уақыт өтіп, мұражайдың жабылатын кезі болды, ал мен әлі, осы шыныдан жасалған 
сөренің  алдында  тұрмын.  Менің  аяғымды  басуыма  шама  бермейтіндей,  екі  иығымнан  бір 
ауыр жүк басып тұрған сияқты болды. Мені сөреге дейін шығарып салған күзетші, қайтадан 
менің қасыма келіп, шынтағымнан ұстады да, үндемей шыға беріске жетелеп әкелді.  
Асығыс  жеңіл-желпі  тамақтанып  алып,  ендігі  қалған  бірнеше  сағатты  Манчестердің 
көшелерінде  сандалып  жүріп  өткіздім,  Қайта  тірілуді  теріске  шығарып,  Келлог  колледжінің 
мәсіхшілерін орнына қоямын деген менің қырсық, тіпті арсыз ойымның, мен ойлағаннан да 
әлдеқайда күрделі нәрсеге айналып кеткені туралы ойландым.  
Мен өзім орналасқан студенттер қонақ үйіне қасиетті Петірдің алаңы арқылы өтіп бара 
жатып:  «Сен,  өзі,  нені  дәлелдеуге  тырысып  жүрсің?»  —  деп  өзіме-өзім  дауыстап  сұрақ 
қойдым.  Жаңбыр  сіркірей  бастады  және  жеңіл  тұман  осы  жағдайға  бұл  дүниелік  емес  күй 
беріп тұрды. Мен плашымның жағасын көтеріп, қолымды қалтасына салып алдым. 
Мен  төбедегі  үйді  орнынан  көшірген  кезде,  Кішкентай  мен  ата-анамның  қарым-
қатынасындағы ауыр айырылысудан соң, өзімнің астық қоймасында тығылып отырған кездегі 
уақытты есіме алдым. Сол кезде мен Құдайды қарғап, мәңгі-бақи Оның жауы болып қалуға 
уәде  берген  болатынмын.    Басыма  түскен  күйзелістердің  кесірінен,  мен:  егер  тіпті  дүниеде 
қандай да бір Жоғары Күш Иесі бар болса (егер қаласаңыз, оны Құдай деп атаңыз), онда Ол 
адамдарды  азапқа  салып,  олардың  азап  шеккеніне  қарап  рахаттанады  деген  пікірге  келген 
болатынмын.  Он  бір  жасымнан  бастап,  Құдайдың  менің  өмірімнен  орын  алуына  қарсы 
болдым.  Ал  кәмелеттік  жасқа  жеткен  соң,  Құдаймен  өзара  қарым-қатынасы  туралы  ашық 
айтқан  әрбір  адамды  ақымақ  деп  санауды  әдетке  айналдырдым.  Мен  олардың  Құдайымен 
менің арамызда ортақ ешнәрсенің болғанын қаламадым. Олардың Иесі әрі Құтқарушысы осы 
сәтке дейін маған мүлдем керек емес болған еді. Туған үйімнен көптеген мыңдаған шақырым 
жол  жүріп,  өзіммен-өзім  қалған  кезде,  шәлкестігім  мен  теріс  түсінігіме  қарамастан,  мен 
кенеттен  Келлог колледжіндегі мәсіхшілердің Құдайы мен ойлағаннан да әлдеқайда шынайы 

99 
 
болып шыққанын сезіндім. Алайда, одан да бетері, маған күтпеген жерден – егер Ол кенеттен, 
менің өміріме де қызығушылық танытатын болып шықса ше? – деген оқыс ойдың  келуі. Мен 
шынымен де есімнен адасқан шығармын?! 
Елшінің  жарғаққа  жазып  қалдырған:  «Шындықты  жақтаушы  әркім  Менің  үніме  құлақ 
салады»,  деген  сөздері  менің  жүрегімде  үн  қатуын  жалғастыра  беріп,  менің  тынышымды 
алды.  Мүмкін,  осы  өткен  шақтың  еншісінде  қалған  бүкіл  жүзжылдықтар  арқылы,  мені 
шақырып жатқан Оның дауысын мен де  ести бастаған шығармын?  «Иә, Джош, сен әскерде 
жүріп  басыңнан  соққы  алғаннан  кейін,  миың  ауысып  кеткен  шығар!»  -  деп  өзімнен-өзім 
еріксіз жымиып қойдым.  
Енді Францияға қарай жол жүретін уақыт жетті. Бәлкім, менің сұрағымның жауабы мені 
сол жерде күтіп тұрған шығар. 
 
*** 
 
Келесі  күні  мен  пойызбен  Манчестер  қаласынан  Лондонға  келіп,  сол  жерден  «Түнгі 
паром»  деп  аталатын  халықаралық  пойызға  билет  алдым,  ол  әр  күні  кешкісін  Лондонның 
Виктория  деген  вокзалынан  аттанып,  он  бір  сағатта  Париждің  орталығындағы  Гар-дю-Нор 
вокзалына  келіп  жететін.  Ал  таңертеңнен  бастап,  мен  Эйфель  мұнарасына  жақын  жердегі, 
Сенаның жағалауындағы, Елисей алыңда серуендеп жүрдім. Иә,  музыкасыз және қыздарсыз 
болғаным болмаса, мен «Парижде жүрген американдық» болдым. 
Францияда  мен  тоғыз  күн  болып,  Париждің  барлық  көрікті  жерлерін  көзден  таса  етіп 
алмауға  тырыстым,  сөйтіп  екі  күн  Луврда,  бір  күн  Версальда  болып,  ал  үш  күнді  Лионда 
өткіздім,  бұл  қаланың  тарихи  орталығының  тамаша  ғимараттарында  орналасқан,  бір-біріне 
ұқсамайтын  таңғажайып мұражайлар бар екен. 
Ал  Лионнан  кейін  Швейцарияның  француз  тілінде  сөйлейтін  бөлігіндегі  әсем 
көрінісінің  арасындағы  темір  жолда  сапар  шектім,  сол  жерде  Кобб  мырзаның  досы, 
профессор Ив Цендер менің келуімді күткен болатын. Біз Женева университетінде кездестік, 
ол кісі сол университетте теологиядан сабақ береді екен. Кобб мырзамен болғаны сияқты, мен 
профессормен  де  әр  түрлі  тақырыптар  бойынша  сұхбаттастым.  Біз  жергілікті  өңірді  де, 
профессордың өзінің ғылыми қызығушылықтарын да есепке алғандықтан, біздің ұзын-сонар 
сұхбатымыз  ғасырлар  бойы  келе  жатқан  тек  мәсіхшілікке  ғана  қатысты  болған  жоқ.  Ол 

100 
 
кісіден  мен  протестанттық  Реформация  мен  оның  негізін  қалаған  адамдар  жайында,  яғни  
Мартин Лютер мен Жан Кальвин туралы да көп нәрселерді біліп алдым. 
Сонымен  қатар,  профессор  Цендер  мені  Киелі  кітаптық  текстологияның  негіздерінен 
хабардар етті. Ол кісінің арқасында мен нағыз түпнұсқалық қолжазбаларды анықтауға және 
сонымен  бірге  мәтінге  елеусіз  кіріп  кетуі  мүмкін  болған,  аударманың  қателіктерін  жоюға 
мүмкіндік беретін, ертедегі мәтінге сыни талдау жасаудың не екенін жақсы түсіне бастадым. 
«Түпкі  нәтиже  —  бұл  Киелі  кітап,  біз  оған  Құдайдың  шынайы  Сөзі  ретінде  өзіміздің 
сенімімізді  жүктей  аламыз»,  —  деді  ол.  Ол  мені  солтүстікке,  Германияға  қарай  бағыттаған 
кезде,  мен  өзімнің  алдымда  таразылап  ойлайтын  және  табиғаттан  тыс  нәрселерге  сенуге 
жүрегі ашық, тағы да бір ғалымды көріп тұрғанымды мойындауға мәжбүр болдым. 
Гейдельбергте мен Кобб мырзаның тағы да бір досы, доктор Генрих Зауэрмен кездестім. 
Бұл  бойы  ұзын,  шашы  сирек,  шүңірейген  көк  көзді,  арық  кісі  болып  шықты.  Ол  мені  
Philosophenweg  «Пәлсапашылар  сапары»  деп  аталатын,  тік  әрі  ирелең  соқпақ  жалғыз  аяқ 
жолмен,  Бүкіл  Қасиеттілер  тауының  оңтүстік  баурайымен  екі  сағатта  көтерілуге  болатын 
шыңға  шығу  үшін,  оған  серік  болуға  шақырды.  Ол  шыңнан  бүкіл  Гейдельбергті  көруге 
болады.  
Доктор  Зауэр  әңгіменің  басында-ақ  мені  таңқалдырды  —  ол  мәсіхшілік  немесе  Киелі 
кітап тақырыптары туралы әңгіме қозғамай, әңгімені менен бастады. Оның мен туралы: менің 
қай жерден екенімді және менің өмірдегі алға қойған мақсаттарымды білгісі келді. 
— Бір күн заңгер боламын деп үміттеніп жүрмін. Ал содан кейін... саясатпен айналысам 
ба деген ой бар,  — дедім мен оның сұрақтарына жауап беріп. 
— Мен осы тақырыпқа қатысты бір қалжың әңгімені білемін, — деді доктор Зауэр 
байсалды кейіппен. Содан кейін: — Неліктен қорғаушы жолдың арғы бетіне өтті? – деп 
сұрады. 
— Түсінсем бұйырмасын, – дедім мен, шынымен де ешнәрсе түсінбей.   
— Сол жақта апатқа ұшырау үшін! — деп жауап берді доктор Зауэр, қатты қарқылдап 
күліп. 
Менің күлмей тұрғанымды көріп, ол мені арқамнан қақты да: 
— Бұл қалжың ғой! Сіз түсінбедіңіз бе? – деді. 
Мен жымиып, басымды изедім. Қалжыңының түрін қара! Доктор Зауэр тағы да менің 
арқамнан  қақты, мен тіпті жөтеліп қалдым. 

101 
 
—  Мен  түсіндім,  түсіндім.  Өте  күлкілі!  —  деп  айқайлап,  жеңілген  кісі  сияқты  екі 
қолымды көтеріп, белгі бердім. 
— Өте күлкілі ғой, солай ма? — деп қайталады доктор Зауэр. 
Алайда біз таудың төбесіне көтеріле бастаған кезде, бұл кісінің байсалды да зерек мінезі 
маған  толығымен  ашылды.  Доктор  Зауэр  адамды  тамаша  тыңдай  білетін  де  адам  болып 
шықты.  Шыңның  басына  қарай  шығып  бара  жатқанда,  мен  қолымнан  келгенше  өзімнің 
қиыншылықпен өткен балалық шағым туралы оған егжей-тегжейлі айтып бердім.  
—  Алан  маған  сіздің  тарихыңыздың  бұл  бөлігі  туралы  ештеңе  айтпады.  Ол  тек  сіздің 
шындықты іздеуші екеніңіз туралы айтқан болатын, — деді доктор Зауэр. 
—  Мен  Кобб  мырзаға  өзімнің  мұндай  жеке  мәселелерімді  айтпағандықтан  болар  деп 
ойлаймын.  Міне,  мен  бұл  туралы  сізге  айтып  беріп  жатырмын,  неге  екенін  тіпті  өзім  де 
білмеймін, – дедім. 
Доктор  Зауэр  жауап  ретінде  тек  басын  изеді.  Біз  сол  уақытта  соқпақ  жолдың 
орындықтар тұрған бөлігіне жетіп қалған едік. Сол жерден Ескі қаланы да, Неккар өзеніндегі 
Гейдельберг  қамалын  да  асықпай  қарап  шыға  бастадық.  Батар  күннің  шапағындағы  көрініс 
теңдесі жоқ, тамаша  болып көрініп тұрды. Біраз уақыт біз осы көріністі тамашалап, үндемей 
отырдық. 
—  Джош,  сізге  бір  сұрақ  қоюыма  бола  ма,  —  деп  сұрады  доктор  Зауэр  байсалды 
дауыспен. 
— Тыңдап тұрмын сізді, мырза, – дедім мен. 
— Сіздің Көктегі Әкені қабылдауыңыз, жердегі әкеңізбен қарым-қатынасыңыздағы атап 
өткен, қарапайым емес қиыншылықтардың ықпалымен қалыптасуы мүмкін екендігі туралы, 
сіз ойланып көрмедіңіз бе? – деп сұрады. 
Мен оған бірден не деп жауап берерімді білмей тұрдым да, ақыры: 
— Менің Құдайға деген сенімім бар деп алдаусыратуымның ешбір қажеті жоқ екенін 
түсінемін, — дедім. 
— Киелі кітап бойынша Ол — біздің Әкеміз. Біздің Көктегі Әкеміз. Ол бізді сүйеді және 
біз қандай болсақ, сол күйімізде қабылдайды, – деді жұмсақ үнмен. 
— Түсініңіз, мен екі жүзді, жасанды қылыққа қарсымын, – дедім. 
Доктор Зауэр дегенінде тұрып алмады. 
— Маған өзіңіздің ізденістеріңіз туралы көбірек айтып беріңізші, — деп биязылықпен 
ұсыныс жасап, — Менің түсінуімше, бұл шындықты іздеу ғой, солай ма? – деп сұрады. 

102 
 
— Маған әлі оған жету қайда, — деп күлдім мен. — Мен жәй әншейін Кобб мырзаның 
пікірлерінің тізбегімен жүріп, тоқтап қалмай, мүмкіндігінше оның сұрақтарына жауап табуға 
тырысудамын деп ойлаймын, – дедім. 
—  Ал,  енді  сізді  не  абыржытып  тұр?  Аланның  тағы  да  қандай  сұрақтары  сіз  үшін 
қиындық туғызып жатыр? – деп сұрады. 
Мен  ойланып  қалдым.  Қандай  да  бір  мағынада,  менің  теріс  жауап  беруіме  әбден 
болатын еді. Шын мәнінде қоятын сұрақтар да, алатын жауаптар да қалмады. Қалай болғанда 
да,  менің  басыма  ешнәрсе  келе  қоймады.  Алайда,  неге  екені  белгісіз,  менің  мұны  айтқым 
келмеді. 
— Кобб мырза мені көп нәрселер туралы ойлануыма мәжбүр етті, — дедім мен жәй 
әншейін. 
— Құдайға жақындататын соңғы қадам тек сенім қадамы, — деді доктор Зауэр, менен 
көзін алмай. — Сенім – сенім артудан келіп шығады, ал сенім арту – сүйіспеншіліктен келіп 
шығады. Ал, Құдай — бұл сүйіспеншілік, – деп қосты. 
Біздің сұхбатымыздың жылжып бара жатқан бағытынан өзімді аздап ыңғайсыз сезініп: 
—  Білесіз  бе,  менің  әлі  Киелі  кітапқа  қатысты  сұрақтарым  бар,  әсіресе  Жаңа  Өсиетке 
қатысты, — дедім мен. 
— Ол  қандай сұрақтар еді? – деп сұрады доктор Зауэр. 
—  Мені  бір  нәрсе  қатты  мазалайды…  Біздің  қазіргі  оқып  жүрген  Киелі  кітап  пен 
түпнұсқалық  қол  жазба  екеуі  —  бұл  шын  мәнінде  бір  нәрсе  ме?  Басқаша  сөзбен  айтқанда, 
біздің  сүйенуге  тура  келетін  нәрсеміз  —  бұл  тек  қол  жазбалық  көшірмелер  ғана 
болғандықтан, біз мұның дәл солай екенін қайдан білеміз?  
Шынымды  айтсам,  менің  мұндай  күмәнім  болған  жоқ.  Мен  жәй  ғана  сұхбатымызды 
жалғастыруға тырыстым. 
Доктор Зауэр ынты-шынтысымен басын изеп: 
— О, осы жерде мені сіздің жағыңызда деп есептеңіз! – деді. 
— Сіз менің жағымдасыз ба? Шынымен бе? – деп таң қалдым мен. 
—  Өзімше  айтқанда,  солай.  Мұның  мәнісі  мынада,  біз  бір  кездері  жазылған  Ізгі 
хабардың  барлық  көшірмелерін  алып  тастауымызға  Климент,  Игнатий,  Поликарп  және 
басқалар  сияқты,  ертедегі  қауым  ақсақалдарының  шығармаларының  негізінде,  он  бір  аятты 
қоспағанда,  бүкіл  Жаңа  Өсиетті  қайта  қалпына  келтіруімізге  әбден  болады.  Олардың 
әрқайсысы өздерінің түпнұсқалық еңбектерінде Жаңа Өсиеттен көп аяттар келтіреді. 

103 
 
—    Олар,  менің  айтуыма  рұқсат  етіңізші,  бірінші  және  екінші  ғасырларда  өмір  сүрген 
ғой.  
Доктор Зауэр күлімдеп: 
— Егер мен қателеспесем, сіздерде, американдықтарда, мұндай жағдайда «Бинго!»  деп 
айту әдетке айналған.  
—
 
Иә, — деп мен күлімдеп, жауап ретінде басымды изедім.  
Ашығын айтқанда, мұндайда Доктор Зауэрді ұнатпау мүмкін емес екені, анық.  
          — Иә, біз мұндай жағдайларда «бинго» деп айтамыз, – дедім. 
— Егер тауға жоғарырақ көтерілетін болсақ, біз қасиетті Михаилдің қираған үйіндісін 
көреміз. Көргіңіз келе ме? — деп сұрады доктор Зауэр. 
— Ал мынау не? Қамал ма? – дедім. 
— Бұл он бірінші ғасырдағы монастырь. Егер біз соқпақ жолмен әрі қарай жүре беретін 
болсақ,  тура  соған  барамыз.  Сонымен,  сапарымызды  жалғастырамыз  ба?  —  деп
 
сұрады  ол 
орнынан тұрып жатып.  
Мен доктор Зауэрдің соңынан ілесіп бара жатып:  
 —  Der Philo . . . soph . . . enweg, (Пәлсапашылар сапары) – дедім.  
—    Ja,  sehr  gut!  (Иә,  өте  жақсы!)  —  деп  қуанып  кетіп,  доктор  Зауэр,  сөздерді  тіпті 
бұрмалап  болса  да  менің  немісше  сөйлеуге  деген  талпынысымды  қолдап,  жылы  шырай 
білдірді. 
— Айтпақшы, неге оны бұлай атайды? – деп сұрадым. 
— Ғасырлар бойына біздің ақындар мен пәлсапашылар  — мысалы, Иоганн Вольфганг 
фон  Гете  —  демалу  және  сырттан  қарап  пайымдау  үшін,  осы  соқпақ  жолмен  серуендеуді 
ұнатқан  екен.  Ақындар  мұнда  маңызды  сұрақтар  ...  біздің  заманымыздағы  қандай  да  бір 
мерзімі жеткен мәселелер туралы, айталық, өмірдің мәні туралы ойлану үшін келетін болған 
деп айтып жатады. Мүмкін,  әйелімен ұрысып қалған кезде де келетін болған шығар  — кім 
білсін, – деп жауап берді. 
Мен күлдім де: 
— Гете, егер мен қателеспесем, «Фаусты» жазған кісі ғой. 
—
 
Дәл соның өзі, —  деп басын изеп, доктор Зауэр менен: 
 — «Фаусты» оқып па едіңіз? – деп сұрады. 
Мен оқымағанымның жауабы ретінде басымды шайқап: 
— Бірақ, егер сіз кеңес беретін болсаңыз, міндетті түрде оқып шығамын, – дедім. 

104 
 
— Кеңес бергенде қандай! Көп кешікпей, оқып шығыңыз, — деді доктор Зауэр, — «Es 
irrt der Mensch solang er strebt», – деген немісше сөздерді де қосып.    
Менің түсінбей аң-таң болып қалғанымды көріп, сол мезетте-ақ кешірім сұрап: 
— Сіз мені кешіріңіз … біздің тілімізде бұл шамамен былай деген сөз: «Қателесу адамға 
тән нәрсе…  алға қарай ұмтылуды жалғастыра беруде де, осылай болады»,  бұл Иеміздің 
пьесада айтқан сөзі, — деп түсіндірді доктор Зауэр. 
Монастырьдың  үйінділерінде  тыныштық.  Тек  таудың  төбесінде  соғып  тұрған  желдің 
ысқырығы ғана естіліп тұрды. Доктор Зауэр екеумізден басқа, тағы да бірнеше саяхатшылар 
үйінділерді қызығушылықпен қарап тұрды. 
Мен осы жерде бұрын монастырьдың әрекет етіп тұрған кезінде, бұл орынның қандай 
болғанын  көз  алдыма  елестетіп  көруге  тырысып,  үгітіліп  қалған  қабырғаларға  қарап  тұрып 
қалдым.  Шамасы,  тақуалар  қарапайым  өмір  сүріп,  әдейі  осы  қарапайымдылығын  ұстанған 
болса  керек.  Олар  жан  аямай  таңертеңгі,  түскі  және  кешкі  мінажат  ету  мен  тұрақты  ораза 
ұстау  және  ұзақ  уақыт  бойына  ешкіммен  әңгімелеспей  оқшаулану  арқылы,  өз  мүдделерінен 
бас тартып, — қарапайым өмір сүрген. Егер мен де сол тақуалардың бірі болғанымда, менің 
өмірімнің  қандай  болатынын  көз  алдыма  елестетіп  көруге  тырыстым.  Сол  кезде  де  менің 
қазіргі  күмәндарым  жүрегімді  шынымен  де  билеп  алған  болар  ма  еді?  Монастырьдың 
бастығы  маған  Құдайды  қастерлеуді  үйрету  үшін,  Киелі  кітапты  көне  грек  тілінен  латын 
тіліне көшіртіп қойғызған болатын шығар. Менің қазіргі өзім қол жеткізе алмай жүрген жан 
тыныштығына  сол  кезде  ие  болуым  мүмкін  ғой,  дәл  осы  жерде  –  барған  сайын  жоғарылап 
бара жатқан, оның соқпақ жолдарының болашақта жолаушылардың жүрегіне қандай ойларды 
ұялататынын  тіпті  сезіктенбей  тұрған  –  Қасиеттілер  Тауының  төбесінде,  жұлдызды  аспан 
астында рухани көзім ашылған болар еді. 
Төрт  күн  өткен  соң  мен  Лондонда  болдым  және  бірінші  болып  көзіме  көрінген 
автоматты  телефоннан  Кобб  мырзаға  қоңырау  шалдым.  Оның  екі  жолдасынан  және  өзімнің 
көріп-білгендерімнен онымен бөліскім келіп, мен Кобб мырзамен кездесуге асықтым. Алайда, 
менің жолым болмады — Кобб  мырза қалада жоқ болып шықты,  ол тек келесі  аптада ғана 
келеді екен. 
Телефонның тұтқасын орнына қойған кезде, кенеттен менің жүрегімді мұң басты. Мен 
енді Лондонда тек екі күн ғана болып, содан кейін үйге қайта оралуым керек. Ал, мен өзімнің 
сапар  барысында  алған  әсерлеріммен  Кобб  мырзамен  бөлісуге,  тіпті  оның  барлық 
пікірлерімен келісуге де дайын едім. Алайда, күте тұруға тура келетін сияқты. 

105 
 
Мен Темзаның жағалауында асықпай серуендеп, қайтадан студенттер қонақ үйіне қарай  
бет алдым. Тамаша жайма-шуақ күн болатын, менің ештеңені де ойламай, жәй ғана демалғым 
келді.  Орындыкка  отырып,  әйгілі  өзенде  асықпай  жүзіп  жүрген,  үлкен  жүк  кемелері  мен 
шағын  кемелерге  көз  жібердім.  Менің  қарсы  алдымда,  өзеннің  арғы  бетінде  Парламенттің 
үлкен ғимараты мен Биг-Бен шіркеуінің биік мұнарасы көрініп тұрды. Тал түс болған кезде, 
қоңыраудың  терең  дауысы  өзеннің  үстінен  гүрілдеп  өткендей  естілді.  Көзімді  жұмып,  мен 
күннің  жылы  сәулесіне  бетімді  тосып  тұрғанда,  менің  есіме:  «Қателесу  адамға  тән  нәрсе», 
деген  Фаусттың дәйексөзі түсті. Егер сен алға қарай ұмтылуды тоқтатсаң, не болады? Бұл 
өзіңнің зияткерлігіңе қол жұмсағаның болмай ма? 
Мен  Келлог  колледжіндегі  мәсіхшілерді  есіме  алдым.  Біз  жаңадан  танысқан  кезде, 
олардың  «соқыр»  сенімдері  мені  сондай  қатты,  тіпті  шектен  тыс  ашуландыратын.  Олардың 
дұрыс  емес  істеп  жүргендерін  дәлелдеймін  деген  оймен,  мен  осындай  ұзақ  жерлерге  сапар 
шектім. Алайда, мен негізінде: өмірдің ешқандай мағынасының жоқтығына, тіпті болуының 
да  мүмкін  емес  екеніне,  ал  адамдар  өздерінің  азаптарын  қандай  да  бір  жолмен  жеңілдету 
үшін, олардың бүкіл тарих бойына діндерді ойлап тапқанына біржолата көзімді жеткізу үшін 
осы  жерге  келдім.  Мүмкін,  жалпы  дүниежүзілік  көлемдегі  қайғы-қасіреттің  –  соғыс  пен 
аштық сияқты себептерін ғана емес, одан да әлдеқайда маңыздырақ, өзімнің жеке басымның 
қайғы-қасіреті:  зорлық-зомбылық  пен  кемсітудің,  құлдыраған  отбасымның,  әкемнің 
маскүнемдігінің себептерін өзіме-өзім түсіндіру үшін мен осы жерге келген шығармын. Мен 
өзімнің алақандарыма қарап, жұдырығымды түйіп алғанымды көрдім. 
Мен  отырған  орындықтың  шетінде  егде  тартқан  бір  адам  кептерлерді  тамақтандырып 
отыр еді. Ол нанның ұсақтарын аяғының қасына тастап, өзінің дорбасын ақырындап босата 
бастады,  алайда  бет-әлпетінен  оның  бақытты  адам  екені  байқалмады.  Бәлкім,  ол  әрбір 
кептерге аз да болса тамақ тисін деп алаңдап, өзінің қазір істеп отырған  ісіне беріліп кеткен 
шығар.  Мүмкін,  ол  өзінің  өмірі  мен  айналасындағы  кептерлермен  өткізу  үшін  берілген  қас 
қағым сәтке риза шығар. 
Кенеттен, Кобб мырзаның маған Лондон кітапханасына баруға кеңес бергені есіме түсіп 
кетті.  Біз  кезінде  бірге  барамыз  деп  жоспарлаған  едік,  бірақ  ол  кезде  уақыт  жетпей  қалды. 
Міне, «Бейкер-стрит» метросының қасында орналасқан «Інжілдік кітапхана», - деп жазылған 
бір жапырақ қағазды әмияныма мұқият салып қойған едім. 
Жиырма  минут  өтпей-ақ,  мен  сол  жерге  келіп  жеттім.  Кітапханашы  маған  ескі 
кітаптарды  табуға  көмектесті,  бұл  кітаптар  Кобб  мырзаның  айтуы  бойынша,  кітап  сататын 

106 
 
дүкендердің сөрелерінен әлдеқашан жоғалып кеткен. Өзіне тапсырылған аманатты орындаған 
адамдай,  мен  оларды  оқуға  кірістім.  Сағат  та  тық-тық  етіп,  ақырын  өзінің  жылжуын 
жалғастыруда. 
Мен  кітаптарды  әрірек  қойып,  орындықтың  арқасына  шалқайған  кезімде,  сағат  кешкі 
алты жарым болған еді. Төбеге қарап, мен көзімді сүрттім де, өзімнен-өзім: 
— Бұл – шындық, – дедім. 
Содан кейін тағы да қайталадым: 
— Бұл – шындық. 
  Соңында, үшінші рет, қаттырақ дауыстап: 
— Шындық, – дедім. 
Бұл  жолы  кітапханашының  шыдамы  таусылып,  мені  жұлып  жейтін адамдай  басымнан 
аяғыма  дейін  қарап  шықты.  Мен  жаңа  ғана  әрірек  итеріп  қойған  кітаптарымның  біріне 
қолымды  создым,  алайда  кітаптың  бетіндегі  сөздер  менің  көз  алдымда  далиып  жатты.  Сол 
сәтте  менің  көз  алдыма  біржолата  тоқтар  алдында,  будақтатып  соңғы  түтінін  шығарып, 
жолаушылардың  пойызға  шығатын  алаңына  жақындап  келе  жатқан  пойыз  елестеді.  Мен  не 
дерімді  және  қай  жерде  отырғанымды  білмедім.  Мен  тек  соңғы  бекетке  жеткенімді  ғана 
білемін. 
Бірнеше минут өткен соң, кітапхананың баспалдағымен төмен түсіп, сыртқа қарай бет 
алдым.  Лондон  көшелерінде  ымырт  қоюлана  түсті.  Мен  өзіме-өзім  сенбей,  басымды 
шайқадым:  Кобб  мырза,  К.  С.  Льюис,  доктор  Гринлиф  пен  қалған  барлық  басқалары  —  иә, 
шындық олардың жағында болды. Киелі кітап мәңгілік шындықтардан тұрады. Мен өлімнен 
қайта  тірілуді  теріске  шығару  үшін  және  мәсіхшілікті  мұқатып  әшкерелеу  үшін  сапарға 
шықтым, бірақ шындықтар мен деректерден қашып құтылу мүмкін емес болды. Мен құрмет 
тұтатын Бернард Рассел: – адамдар мәсіхшілікті сезімге беріліп, соның негізінде қабылдайды 
деп пікір айтқанда – қателескен екен. Маған қатысты айтатын болсақ, менің де мәсіхшілікке 
қарсы  пікірлерім  теріске  шықты.  Қайта  мен  мәсіхшілік  сенімді  осы  сезімдік  себептер 
бойынша қабылдамай жүр екенмін. 
Маған  ашылған  шындықтың,  —  уақыты  да,  орны  да  —  осы  күнге  дейін  мен  үшін 
жұмбақ болып қала береді. Жоқ, мен Құдайдың алдында тізе бүгіп, қас қағым сәтте мәсіхшіге 
айналған  жоқпын.  Иә,  расында  да  менің  шындыққа  қатысты  көзім  ашылды,  алайда,  менің 
күмәншіл  Томадан  айырмашылығым,  мен  әлі  де  болса  қарсыласып,  шындықты  қабылдауға 
асықпадым.  Тіпті,  мен  енді  —  шындықты  теріске  шығаруға  болмайтынын  білсем  де  оны 

107 
 
қабылдамадым.  Бұл  менің  өзімнің  ойымның  сәтсіздікке  ұшырағанын  түсініп,  қатты  ұялып,  
қобалжығанымнан болса керек?! 
Мичиганға қайтар ұзақ жолда  осы және көптеген басқа да нәрселер туралы ойландым. 
 

жүктеу/скачать 2,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: