173
А.Ясауи университетініњ хабаршысы, №2, 2011
Муртазаева Г.Т., Байкенже Н.К.
Психолого-педагогические условия формирования
коммуникативной...
знания, умения, навыки, ценностные ориентации, установки, особенности
характера, и является необходимым условием успешной реализации
личности [3].
Коммуникативные
умения
и
позиции
развивают
важные
психологические
качества,
которые
являются
составляющими
компетентности специалиста. К ним относятся педагогический такт,
педагогическая эмпатия,
педагогическая общительность,
обладание
педагогической этикой (знаниями гуманистических норм своей профессии и
следование им).
Педагогический такт – есть чувство разумной меры на основе
соотнесения задач, условий и возможностей участников общения. Такт есть
выбор и осуществление такой меры педагогического воздействия, которая
основана на отношении к личности учащегося как главной ценности; это
тонкая грань между отдельными воздействиями, это естественность,
простота, обращения без фамильярности, искренность без фальши, доверие
без попустительства, просьба без упрашивания, рекомендации и советы без
навязчивости, воздействия в форме предупреждения, внушения и требования
без подавления самостоятельности, серьезность без натянутости, юмор без
насмешки, требовательность без придирки, настойчивость без упрямства,
деловой тон без сухости. Педагогический такт есть одна из форм реализации
педагогической этики.В тесной связи с педагогическим тактом (или как его
составную часть) рассматривают педагогическую эмпатию. Эмпатия
включает понимание другого человека, опирающееся на анализ его личности;
эмоциональное сопереживание другому человеку, отклик на чувства другого
человека и выражение своих чувств; стремление содействовать, помогать
другому человеку.Важнейший принцип коммуникативной культуры –
толерантность (терпимость). Этот принцип связан с осознанной
невозможностью преодолеть немедленно многие слабости и несовершенства
человеческого рода. Это относится к случайным, порой неосознанным
проявлениям высокомерия, к психологической несовместимости характеров,
стрессам и т.п. Толерантность может быть отнесена и к форме поведения как
на производстве, так и в быту. Везде она, как правило, рождает взаимное
доверие, понимание, откровенность, помогает преодолевать конфликтные
ситуации, способствует проявлению доброжелательности и глубокой
человечности, помогает психологической «притирке» характеров.
Опираясь на мнение О.П.Соколовой: «Коммуникативная культура
индивида определяется как система знаний, умений, естественно и
непринужденно реализовывать их в деловом и эмоциональном общении» и,
соглашаясь с А.В.Мудриком, что коммуникативная культура как компонент
профессиональной культуры личности будущего специалиста представляет
174
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2, 2011
Муртазаева Г.Т., Байкенже Н.К.
Психолого-педагогические условия формирования
коммуникативной...
собой систему знаний, норм, ценностей и образов поведения, принятых в
обществе и умение органично, естественно и непринужденно реализовывать
их в деловом и эмоциональном общении; мы рассматриваем
коммуникативную культуру как комплекс сформированных знаний, норм,
ценностей, навыков, мотивов, образцов поведения, принятых в обществе и
умение органично, естественно, непринужденно реализовывать их в
общении, контролировать и регулировать свое речевое поведение, грамотно
аргументировать свою позицию, продуктивно сотрудничать с помощью
вербальных и невербальных средств общения в процессе решения
педагогических задач; при этом коммуникативная культура обладает общими
признаками культуры, отражая специфический характер коммуникаций.
Анализ исследовательских работ таких ученых, как Б.Н.Головина,
В.С.Грехнева, И.А.Зимней, И.А.Зязюна, В.А.Кан-Калика, Н.В.Кузьминой,
А.А.Леонтьева, Л.М.Митиной, В.П.Симонова и других по проблеме
коммуникативной культуры позволил нам выделить в качестве основных
компонентов коммуникативной культуры содержательный, мотивационный и
личностно-деятельностный.
В содержательный компонент коммуникативной культуры включаются
такие знания как: знание возрастных и индивидуально-психологических
особенностей личности; психологических приемов привлечения и удержания
внимания; атрибутов общения (внешний вид, средства, формы, время,
пространство);
стандартов
коммуникативного
поведения
(способов
прощания, приветствия, выражения благодарности и несогласия и т.п.);
особенностей монологической и диалогической форм общения; соблюдение
норм современного литературного языка; учет функциональных стилей
общения; знания в области межкультурного общения и др.
В мотивационном компоненте коммуникативной культуры содержатся
мотивы и потребности (желание получать, передавать и создавать
информацию, получать эмоциональную поддержку от партнера, интерес к
личности партнера, потребность переживания радости от общения,
стремление к идентификации, эмпатии и рефлексии в процессе общения и
др.).
Личностно-деятельностный компонент коммуникативной культуры
включает
коммуникативные,
информационные,
аналитические,
конструктивные, прогностические, организаторские, рефлексивные и
перцептивные умения.
Основным показателем развития коммуникативной культуры педагога
является степень сформированности ее структурных компонентов:
содержательного, мотивационного и личностно-деятельностного.
175
Компетентность в общении представляется в знаниях, умениях, навыках,
реализованных через социальные установки и опыт личности в ситуациях
межличностного общения. Поэтому для развития коммуникативной культуры
176
А.Ясауи университетініњ хабаршысы, №2, 2011
Муртазаева Г.Т., Байкенже Н.К.
Психолого-педагогические условия формирования
коммуникативной...
преподавателей вузов, мы полагаем, необходима практика психологического
воздействия, названная коммуникативным тренингом.
В процессе тренинга человек овладевает несколькими видами
социальных механизмов отражения: коммуникативного действия в реальных
условиях общения; эмоциональной регуляции на всех этапах его
развертывания; процесса отражения, который задает ориентировку человеку
в ситуации общения. С точки зрения уровневой организации общения
механизмы отражения выступают в виде процессов ощущения, восприятия,
мышления, непосредственного переживания эмоций, коммуникативного
действия.
Целями и задачами тренинговых занятий является: развитие навыка
рефлексивного слушания; развитие уверенности в себе; стрессоустойчивости,
психологической защиты; овладение вербализацией; развитие умения
слушать партнёров; жанровое формулирование вопросов, ведение своей
линии;
контролирование
эмоций,
выслушивание
критики
своих
предложений; расширение лексикона и тезауруса; развитие аудиального
канала; отработка приёмов преодоления коммуникативных барьеров.
Тренинг – эффективное средство психологического воздействия,
позволяющее решить широкий круг задач в области развития компетентности
в общении.
ЛИТЕРАТУРА
1.
Зарецкая И.И. Коммуникативная культура педагога и руководителя: Дисс…канд. пед.наук. - М., 2002
г. – 160 с.
2.
Кан-Калик В.А. Основы профессионально-педагогического общения. Грозный, 1979.
3.
Мазаева И.А. Профессиональная коммуникативная культура в содержании подготовки специалиста
(на материале профессий «человек-человек»): дисс….канд.пед.наук. - М., - 2003. – 239 с.
4.
Мудрик А.В. Социализация и смутное время – М.: Знание, 1991. – 78 с.
5.
Столяренко Л.Д. Основы психологии. Ростов на Дону, 2000. – 672 с.
6.
Шевцова Е.В. Взаимосвязь профессиональной и коммуникативной культуры личности будущего
специалиста // Сб. науч. трудов СевКазГТУ. Серия «Гуманитарные науки». Вып. № 10. –Ставрополь,
2003.
177
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2, 2011
Б.Б.ЖОЛДАСОВА
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің аға оқытушысы
БОЛАШАҚ ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІН ОҚУШЫЛАРДЫ
СӘНДІК-ҚОЛДАНБАЛЫ ӨНЕРГЕ БАУЛУҒА КӘСІБИ ДАЯРЛАУДЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК АЛҒЫШАРТТАРЫ
В этой статье рассматривается педагогическая деятельность будущих учителей по предмету
«технология».
This article deals with pedagogical activities of future teachers in «Technology» subject.
Бүгінгі күні елімізде жаһандану үдерісінде бірнеше стратегиялық
қадамдар жасалып, саяси, экономикалық, мәдени жүйенің өзгеруі әсерінен
Қазақстанның нарықтық экономика жағдайында демократиялық жолмен
дамуы білім беру кеңістігінде де келелі өзгертулер енгізуде.
Ел президентінің «Қазақстан – 2030» стратегиялық бағдарламасында
барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі, әл-ауқатының
артуы және елдің денсаулығын жақсарту міндеттерімен бірге жас ұрпаққа
білім мен тәрбие беру мәселесі ерекше атап көрсетілген. Қоғамда еңбекқор,
кәсіби даярлығы талапқа сай, кәсібін терең түсінетін, өзінің білімі мен
іскерлігін жан-жақты қолдана білетін мамандар даярлау қажеттігі туады.
Өйткені, кез келген мемлекеттің жоғары мектебінің маңызды әлеуметтік
міндеті болашақ маманның өз мүмкіндіктерін көрсете алуына мүмкіндік
береді. Осы айтылған міндеттер – кәсіби мамандар дайындайтын жоғары оқу
орындарының алдында тұрған негізгі алғы шарттар болып табылады [1].
Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді
дамытудың 2008-2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының
мақсаты – ел экономикасын қабілетті мамандармен қамтамасыз ету үшін
техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін модернизациялау. Білім беру
жүйесіндегі кез-келген жаңалық оқу үдерісін ұйымдастыру мен жоспарлауда
түбірлі өзгерістер алып келеді. Сондықтан, қазіргі қоғамдық өзгерістерге сай
даму қарқыны болашақ мамандарды даярлау барысында рухани, ұлттық
болмысты қалыптастыруда білім беру моделін жаңаша құруды қажет етуде.
Мұндай туындаған қажеттіліктер болашақ бакалаврларды ұлттың рухани
қазынасымен, өнеге-өнерімен сусындатуды талап етеді. Осы орайда болашақ
технология пәні мұғалімдері іс-әрекетінің, бейнесінің заман талабына сай
өзгеруі, олардың бойында кәсіби мәнді сапалар қалыптасып, тұлғасының
дамуы көзделеді [2].
Болашақ технология пәні мұғалімдері отандық білім берудің үздік
дәстүрлері мен әлемдік тәжірибені сақтау және оны арттыру негізінде
еңбекке баулу мен тәрбиелеу жүйесінде жаңару идеяларының жаршысына
айналуы керек. Сондықтан, бүгінгі күнде технология мұғалімдерінің отандық
білім беру жүйесіндегі жаңа идеялар мен өзгерістердің маңызын түсінуі және
178
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2, 2011
Жолдасова Б.Б.
Болашақ технология пәні мұғалімдерін оқушыларды сәндік-қолданбалы өнерге
баулуға...
оны жастардың еңбек дайындығы барысында жүзеге асыруы ерекше сипат
алып келеді.
Әлемдік тәжірибеде ғылыми білімнің жаңа саласы – технологиялық
білімнің қалыптасуы қазіргі мектептердегі осы өзгерістерге себеп болды. Сондықтан,
білім беру саласында өскелең ұрпақты технологиялық даярлау мәселесі ерекше
маңызға ие болды, өйткені ол келесі жаһандық міндеттерді шешуде басты
детерминанттардың бірі болып келеді: қоғамның тұрақты технологиялық
дамуы, қоршаған ортаның бұзылу мен ластану салдарын жою, табиғи
ресурстарды тиімді пайдалану және т.б. Кеңес және Қазақстан
мектептеріндегі еңбекке оқытудың дәстүрлі жүйесі еңбек іс-әрекетінің
заманауи технологиялық күрделі түрлерінің мазмұнына, сонымен қатар жас
ұрпақты технологиялық іс-әрекетке даярлау мазмұнына қайшы келеді. Осы
қайшылықты шешу үшін мектептің оқу жоспарында, оқушыларды еңбекке
даярлаудың мазмұны мен жағдайына өзгерістер енгізілді [3].
Мектептегі еңбекке оқыту, негізінен, атқарушының қасиеттерін
тәрбиелеуге арналды. Оқушылардың еңбек іс-әрекетін қалыптастыру белгілі
бір әрекеттер мен тәсілдерді бірнеше рет қайталау арқылы жүзеге
асырылады, мұның өзі жоспарланбаған жағдайларда өз тиімділігін көрсете
бермейді. Техника, технология және еңбек жағдайының қарқынды жаңару
сипатымен ерекшеленетін жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайларда,
әлдебір еңбек іс-әрекетін білікті орындау үшін тиісті қабілеттерге ие болу
керек.
Мектепте технологиялық білім беру барысында оқушыларды сәндік-
қолданбалы өнеріне баулуда шығармашылығын дамытуды басқару
мұғалімнен осы педагогикалық іс-әрекет түріне тиісті дайындығы болуын
талап етеді. Ол іс-әрекеттің мазмұнына мыналар енеді: оқушыларды сәндік-
қолданбалы өнеріне баулудың мақсаты мен нәтижелерін жобалау; сәндік-
қолданбалы өнеріне үйретудің мазмұнын, әдістерін, құралдары мен
формаларын іріктеу мен модельдеу; оқушылардың сәндік-қолданбалы өнері
шығармашылығын дамытудың жеке бағдарламаларын (бағыттарын)
құрастыру; шығармашылық іс-әрекет барысында жоспарлау мен мониторинг
жүргізу және т.б. [4].
Кредиттік жүйенің енгізілуіне байланысты білім берудің құрылымы,
әдістері біршама өзгерді, оның ерекшелігі – болашақ мамандардың өз
бетінше ізденуіне, білімдерін түрлі білім көздерімен толықтыруларына,
ақпараттық
технологияны
жиі
пайдалануларына,
қарым-қатынас
құзыреттіліктерін қалыптастыруға негіз болып отыр. Болашақ мұғалімнің
мұндай сапаларын қалыптастыру іс-әрекет нәтижесінде жүзеге асады,
сондықтан кәсіби-дидактикалық құзыреттілік қалыптастырудың теориялық
негіздерінің бірі ретінде біз іс-әрекет теориясын алдық.
179
Әрекет – іс-қимыл бірлігі, саналы түрдегі, мақсатқа жетуге бағытталған
тікелей жасалатын, еркін ниеттілік, белсенділік. Іс-әрекеттің психологиялық
180
А.Ясауи университетініњ хабаршысы, №2, 2011
Жолдасова Б.Б.
Болашақ технология пәні мұғалімдерін оқушыларды сәндік-қолданбалы өнерге
баулуға...
құрылымы туралы жалпылама көзқарас негізінде педагогикалық іс-
қимылдың құрылымы қарастырылады. Олар:
оқушыларды
алдағы
жасалатын
іс-әрекетке
ынталандырып,
қызығушылығын туғызу;
мақсатты орындауға дайындық;
іс-әрекетті жүзеге асыру үшін қажетті білім, біліктерін тексеру;
іс-әрекеттерді ұйымдастыру;
білім, білік және дағдыны бекітуге арналған жаттығулар;
іс-әрекеттің орындалуын бағалау және нәтижесін тексеру, оған оңды
қарым-қатынас қалыптастыру [5].
Кәсіби әрекет – адамның рухани және материалдық, жеке, қоғамдық
қажеттіліктеріне жауап беретін, нәтиже алуға бағытталған адамның белсенді
әрекеті. Кәсіби әрекет құрамына жалпы әрекеттің құрамындағы мотивтер,
мақсаттар, құралдар, әрекеттің тәсілдері мен түрлері, алынған нәтижелер мен
өнімдер енеді. Кәсіби әрекет осыған сәйкес адамнан кәсіби білімді, арнайы
дағдылар мен кешенді біліктерді және маңызды кәсіби сапаларды қажет
етеді.
Нәтижеге бағдарланған жаңа білім беру жүйесіне көшу – педагогикалық
кадрларды кәсіби дайындаудың мақсатын, мазмұнын және ұйымдастыру
технологиясын жаңа белеске көтеріп, одан әрі жақсартуды талап етіп отыр.
Қазіргі заманғы технология пәні мұғалімін кәсіби дайындау деп мұғалім
бойына
уақыт
талабына
сәйкес
технологиялық,
психологиялық-
педагогикалық және әдістемелік білім мен біліктер жиынтығын
қалыптастыруды түсінеміз.
Кәсіптік білім беру барысында оқушыларды сәндік-қолданбалы өнеріне
баулу арқылы дамыту мәселесін көптеген зерттеушілер зерделеді
(С.А.Жолдасбекова,
М.Ж.Козыбақов,
Б.Т.Ортаев,
А.К.Қозыбай,
А.Д.Үркімбаева және т.б.).
Маманның кәсіби қалыптасу және даму барысында кәсібі мен кәсіби іс-
әрекетін атқаруына байланысты тұлға құрылымындағы сандық және сапалық
өзгерістер жинақталады. Жинақталған өзгерістер тұлғаның кәсіби
құрылымын қалыптастырады . Соған орай, технология мұғалімін оқушыларды
сәндік-қолданбалы өнерге баулу іс-әрекетіне даярлау барысында жеке әдісті
жүзеге асыру студенттердің психофизиологиялық ерекшеліктерін, танымдық
мүмкіндіктерін, жалпы және арнайы нышандарын, қабілеттері мен
мүдделерін, қажеттіліктерін ескеруді, сондай-ақ оқу-кәсіби іс-әрекетінің
мазмұны мен тәсілдерін, оқыту формалары мен әдістерінің ерекшеліктерін
қарастырады.
181
Технология мұғалімінің педагогикалық іс-әрекетіне кешенді талдау
жүргізу қажеттілігі мынаған байланысты болып келеді: біріншіден,
оқушыларды сәндік-қолданбалы өнерге баулумен, оқушыларды сәндік-
182
А.Ясауи университетініњ хабаршысы, №2, 2011
Жолдасова Б.Б.
Болашақ технология пәні мұғалімдерін оқушыларды сәндік-қолданбалы өнерге
баулуға...
қолданбалы өнерге баулу бойынша іс-әрекет пен функциялардың негізгі
түрлерін негіздеумен, екіншіден, әрбір атап көрсетілген педагогикалық іс-
әрекет түріне сәйкес келетін біліктіліктер жиынтығын анықтаумен, олардың
қалыптасу деңгейін бағалау критерийлерін және бақылау-бағалау
шараларына қойылатын талаптарды әзірлеумен, үшіншіден, оқушыларды
сәндік-қолданбалы
өнерге
баулу
іс-әрекетіне
даярлау
барысында
студенттердің
оқу-танымдық
және
оқу-шығармашылық
іс-әрекетін
ұйымдастыру жағдайына қойылатын талаптарды даярлаумен байланысты.
Педагогикалық іс-әрекеттің құрылымы мен мазмұнын негіздеуге
арналған әдебиетке жасалған талдау технология пәні мұғалімінің іс-әрекет
құрылымынан оқушыларды сәндік-қолданбалы өнерге баулу саласында
маман ретінде сипаттайтын негізгі құрылымдық компоненттерді атап
көрсетуге мүмкіндік берді (Кесте 1).
Оқушыларды сәндік-қолданбалы өнеріне баулу тұрғысынан алғанда,
технология мұғалімінің педагогикалық іс-әрекет ерекшеліктерін анықтау
және оның құрылымы мен мазмұнын негіздеу біздерге осы маманның
педагогикалық функцияларын қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Кесте 1 - Оқушыларды сәндік-қолданбалы өнерге баулуда болашақ технология пәні
мұғалімдерінің педагогикалық іс-әрекетінің құрылымдық компоненттері
Іс-әрекеттің
құрылымдық
компоненттер
і
Технология пәні мұғалімінің педагогикалық іс-әрекетін құраушылар
технологиялық
сәндік-қолданбалы өнері
психологиялық-педагогикалық
Субъект
технолог (техник)
шебер
мұғалім
Себептер
адамның
материалдық,
көркем-эстетикалық
қа-
жеттіліктерін
қана-
ғаттандыру
халықтық сәндік-қолданбалы өнерге
қажеттілікті қанағаттандыру
шығармашылық өзін-өзі дамыту
мен өзін-өзі жүзеге асыруда
тұлғаның
мүдделері
мен
қажеттіліктерін қанағаттандыру
Мақсаты
оқушылардың
еңбек
үдерісі сапасын арттыру,
оқыту
құралдарын
жетілдіру
үшін
техникалық,
технологиялық,
көркем
және шығармашылық іс-
әрекеті мен өнер тапқыш-
тығын ұйымдастыру мен
жүзеге асыру
сәндік-қолданбалы
өнер
туындыларын
қайта
жаңғырту,
оқушыларды сәндік-қолданбалы өнер
бұйымдарын жасауға үйрету
шығармашылық
саласында
тәжірибе
беру
іс-әрекетін
ұйымдастыру. Шығармашылық
арқылы
тұлғаны
дамыту.
Шығармашылық әлеуетті өз
бетінше дамыту технологиясын
үйрету.
Іс-әрекетті
шығармашылық
өзгертудің
технологиялық
тәсілдеріне
үйрету
Объект
техникалық,
техно-
логиялық,
конструк-
торлық,
көркем,
шығармашылық
және
басқа
жаңа
жүйелері
(нысандар)
бейнелеу өнері, өнертану, дизайн
педагогикалық
жүйелер
(дидактикалық,
тәрбиелік,
психологиялық,
басқарушылық), педагогикалық
үдеріс,
педагогикалық
жағдайлар және т.б.
183
Пәні
еңбек заттары, өндірістік
өнім,
материалдар,
энергия түрлері. Білім
беру
үдерісін
оқу-
бағдарламалық,
әдістемелік
және
дидактикалық
қамтамасыз ету
сәндік-қолданбалы өнері бұйымдарын
жасауға қажетті материалдар, тарихи
этнографиялық мәліметтер, өнертану,
композиция заңдылықтары.
адамның
шығармашылық
әлеуеті,
субъектінің
шығармашылық әлеуеттің түрлі
деңгейіне
қол
жеткізу
заңдылықтары мен шарттары
Достарыңызбен бөлісу: |