А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2, 2011
Абдурахманова Р.А. История деятельности крупнейших банков в развитии нефтяной...
243
В 1916 г. этими банками был открыт кредит на 200 тыс. руб. по учету
векселей. Одновременно общество финансировалось английской
держательской компанией. К концу 1915 г. «Эмба Каспиан Ойл К°»
ссудила русскому обществу более 1,5 млн. руб.
Таким образом, в обществе «Эмба-Каспий» принимали участие
русские банки, Стахеев и англичане. В первой половине 1912 г. для
поисков и добычи нефти в Уральской области, для переработки и
торговли нефтью и нефтяными продуктами учреждается акционерное
общество «Эмба» с основным капиталом в 6 млн. руб. Ему перешло 40
заявочных свидетельств Стахеева, за которые помимо акций получил 150
тыс. руб. наличными за инвентарь [4].
Крупной акционерной компанией, через которую действовал
английский
капитал,
являлось
«Урало-Каспийское
нефтяное
товарищество», устав которого был утвержден в 1910 г. Первоначальный
капитал общества определялся в 3,5 млн. руб., но впоследствии был
увеличен до 7 млн. руб. [5]. Упомянутый выше доссорский фонтан,
наделавший столь много шума в нефтяном мире, забил на участке,
принадлежавшем этому обществу. «Урало-Каспийское нефтяное
общество» унаследовало концессию Лемана и все его права на
исследование и разработку нефтеносных участков в Бланской, Эмбо-
Атравской, Карабалыкской, Карачагирской, Эмбенской, Акбассовской и
Джарчикской волостях Гурьевского уезда Уральской области.
С целью эксплуатации нефтеносных площадей Уральской области
создается во второй половине 1913 г. довольно крупное паевое
предприятие «Юго-Восточное нефтепромышленное товарищество».
Наконец, во время войны (в 1915 г.) для приобретения, устройства и
эксплуатации
предприятий,
имевших
целью
обслуживание
и
оборудование нефтяных промыслов Уральской области, учреждается
«Акционерное общество подсобных предприятий Эмбенского района»,
доминирующую роль в котором играл английский капитал.
На Эмбе действовало и находилось в стадии организации довольно
большое количество мелких предприятий: Товарищество Калашникова, 1-
й русский, разведочный синдикат, Урало-Гурьевское нефтяное и торговое
общество, Эмба-Уральское нефтяное и торговое акционерное общество и
другие [6].
Следует отметить, что из довольно большого количества
акционерных обществ, фирм и лиц, которые имели право заниматься
добычей нефти в Урало-Эмбенском районе, фактически только лишь три
компании («Урало-Каспийское нефтяное общество», «Эмба» и «Эмба-
Каспий») освоили промышленную добычу нефти. Стремление получить
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2, 2011
Абдурахманова Р.А. История деятельности крупнейших банков в развитии нефтяной...
244
быстрые и огромные прибыли порождало крайне хищнические методы.
Шла бешеная погоня за фонтанирующими скважинами.
В Урало-Эмбенском районе в годы, предшествовавшие революции
1917 года, было зарегистрировано большое количество месторождений
нефти. Несмотря на это, почти вся добыча сосредоточивалась на одном
лишь Доссоре и в небольшом объеме – на промысле Макат. Остальные
промыслы Искине, Новобогатинск, Каратон, Карачунгул и многие другие
месторождения в эксплуатацию вовсе не были вовлечены.
Наивысшая
годовая
добыча,
которую
давала
Эмба
в
дореволюционные годы, достигла 272,8 тыс. тонн. В первые годы
отмечается рост добычи нефти, но почти исключительно за счет
фонтанирующих скважин: с 1911 по 1914 г. in 422,8 тыс. тонн добытой
нефти на фонтанную добычу приходилось 254,3 тыс. тонн, т.е. 61,6%.
Акционерным компаниям не было дела до того, что открытые фонтаны
наносили большой вред месторождению, вызывая преждевременное
истощение. Кроме того, велик был ущерб, наносимый окружающей
среде. Но предпринимателям и банкирам нужна была шумиха,
искусственно созданная вокруг фонтанов, чтобы максимально увеличить
курс акций на биржах.
Все производство – как добыча, так и переработка нефти было
направлено к одной цели: при минимальных капиталовложениях в самые
короткие сроки получать максимальные прибыли.
За несколько лет упомянутые акционерные компании получили
прибылей больше, чем было вложено ими капитала. Причем если «учесть,
что среднегодовая прибыль русской промышленности накануне войны
составляла
примерно
15,7%,
то
это
значит,
что
барыши
нефтепромышленников превосходили почти вдвое, а крупнейших фирм
более чем втрое норму прибыли, доставшуюся всему российскому
капиталу».
Перечисленные выше акционерные общества, действовавшие в
Урало-Эмбенском районе, тесно примыкали к трем крупнейшим
монополиям. Так, в тесной связи с Русской генеральной нефтяной
корпорацией (Russian General Oil Corp.) – одной из наиболее крупных
монополий Российской империи – находилось акционерное общество
«Эмба-Kаспий». Как в первой, так и во второй были заинтересованы одни
и те же банки – Русско-Азиатский и Петербургский Международный
коммерческий.
Урало-Каспийское
нефтепромышленное
общество
входило в состав другого крупнейшего в мире англо-голландского
концерна «Ройал Датч Шелл». В нефтепромышленном обществе «Эмба»
заинтересовано было товарищество братьев Нобель. Достаточно сказать,
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2, 2011
Абдурахманова Р.А. История деятельности крупнейших банков в развитии нефтяной...
245
что к началу первой мировой войны эти нефтяные монополии («Нобель»,
«Шелл» и «Ойл») сосредоточили в своих руках 86% всех акционерных
капиталов и 60% добычи нефти в стране.
Русско-Азиатский, Петербургский Международный и Волжско-
Камский банки преимущественно были связаны с нефтяной
промышленностью. Следует отметить, что Сибирский торговый банк в
своих связях с нефтяной промышленностью явно выступал в качестве
представителя иностранного финансового капитала.
ЛИТЕРАТУРА
1.
Государственный архив Атырауской области, ф. 173, оп. I, д. 17, лл. 9-10.
2.
Государственный архив Атырауской области, ф. 18, оп. I, д. 22.
3.
Монополистический капитал в нефтяной промышленности России. М.-Л., 1961, с. 730.
4.
ГААО, ф. 10, оп. I, д.8, лл. 75-78.
5.
ГААО, ф. 7 , oп. 1, д.5, л.3.
6.
Фридман Ц.Л. К вопросу о проникновении иностранного капитала в нефтяную промышленность
дореволюционного Казахстана //Изв. –АН КазССР, сер. экономическая. Алма-Ата, 1950. -№ 89. -
с.25-48.
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2, 2011
246
T.PARLAK
Doç.Dr
ORTA ASYA’DAN ANADOLU’YA ANADOLU’DAN AVRUPA’YA OZ DAMGASI
(GAMALI HAÇ/SVASTİKA)
Мақалада «Oz» оз таңбасы алғашқы түркі тайпаларының көшімен Үндістанға жетіп, сосын
Назилердің Үнді-Герман нәсілінің эмблемасына айналғаны, алғашқы түркі тайпаларында «нұрға
(сәулеге) айналып Тәңірге жету» мағынасын білдірген бұл таңба, Назилерде «адами күнә, қылмыс» -
тың белгісі ретінде қолданылғаны жайлы айтылады.
Этот символ с первыми тюркскими племенами перекочевал в Индию и впоследствии
превратился в индийско-германскую эмблему нацизма. Этот символ, означающий у тюрков
«превратившись в свет достичь Бога», у нацистов стал означать «человеческий грех, преступление».
Символ «Оз» имеет значение удачи, счастья и созидания.
The seal "OZ" was carried to India via Pre-Turk migrations, and then appeared as the symbol of the
Nazis' theories on Indo-German culture. The seal which represents reaching God by being purified
"Ozlaşmak", was used to symbolize the crime against humanity.
The seal refers the idea "reformation" which means going to the hereafter and metamorphosis there.
The belief that says people rise "The Sky" by whirling around themselves within groups is very common in
The Mevlevis and Bektashis. Bards of saz (a traditional
Turkish musical instrument) help them to purify
and reach God. Therefore the bards of saz were called as "ozan".
It is thought that the concept "Ozlaşmak" was originated from the Fire cult. This concept can be seen
in consecration ceremonies in the Sun cult.
Bir güneş sembolü olan Oz Damgası/Svastika'nın sözcük anlamı kendi
kendine var olandır. Ön-Türklerde kullanılan “OZ” diye okunan damganın nerede,
ne zaman ortaya çıktığı kesin bilinmese de çoğunlukla “svastika” olarak
isimlendirilmiştir. Svastika, kelimesi Hintçe olup, “Si” (iyi) ve “As” (olmak)
kelimelerinden oluşmaktadır. Bu şekliyle kelime “mutluluk” ve “hayal”
anlamlarına gelir [1.83].
Dört yöne salınmış kollarıyla Dış Oğuz tarafından dünyanın dört bir yanına
yayıldığını belirtir ve tüm evreni simgeler [2.33].
Bu sembole ait bulgular İndus Vadisi Medeniyeti'ne kadar uzanmaktadır.
Özellikle Harappa'da yapılan kazılarda ve Medeniyete ait mühürlerdeki
kabartmalarda oldukça sık rastlanmıştır. Uğur şans getirmesi için kullanılan bir
semboldür. Panini'nin ünlü gramer çalışması Ashtadhyayi'nin 8. bölümünde de
Svastika'nın adı geçmektedir. Son yıllara kadar kökeninin Arilere dayandığı
düşünülmekteydi [3], Fakat son yıllarda yapılan bilimsel çalışmalar, kökeninin Ön-
Türk kültürüne dayandığını ve onlar vasıtası ile dünyanın değişik yörelerine
yayıldığı yönünde önemli bilgi ve belgeler ortaya koyulmuştur [4.33]. Yalnızca
Hint uygarlığında kullanılmamış Türk dünyası, Mısır, Çin, Yunanistan vb. farklı
coğrafyalarda kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Dünyanın çeşitli yörelerinde yapılan
arkeolojik kazılarda da bu sembole ayıt bulgulara rastlanmıştır.
247
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2, 2011
Parlak T. Orta Asya’dan Anadolu’ya Anadolu’dan Avrupa’ya Oz damgası
Çizim.1,2. Azerbaycan/Kobuztan Kaya Resimlerinde OZ Damgası.
Svastika Hinduizm, Budizm ve Jainizm inançlarına göre kutsaldır. Geçmişinin
Mayalar, Navarrolar ve Sümerler'e kadar uzanan belgeler ve M.
Ö. 4000'li yıllara ait örneklerde bulunmuştur. Vişnu'nun 108 sembolünden biridir
ve kolları saat yönünde dönük olan şekliyle, başarı ve uğurun yanı sıra hayatın kaynağı
olan güneş ışığını simgeler. Kolları ters yöne dönük şekli ise geceyi ve uğursuzluğu
ifade eder. Svastika'nın dört kolu, dört kozmik gücü olan dört ana küreyi (ateş, su,
hava, toprak) simgelemektedir [2.35]. Ayrıca bazı belgelerde, eski dönemlerde bu
sembol sayesinde dört kozmik gücün etki altına alınıp büyü yapıldığı belirtilir. Eski
Mezopotamya uygarlıklarının metal paralarında yaygın biçimde kullanılan bir
simgeydi. İskandinavya'da ise kolları sola dönük gamalı haç Tanrı Thor'un çekicini
simgeliyordu. Erken Hıristiyan ve Bizans sanatlarının (büyük harf 4 gamma'dan oluşan
gamma haçı ya da crux gammata) yanı sıra Güney ve Orta Amerika'da Mayalar, Kuzey
Amerika'da da özellikle Navaholar arasında kullanılmıştır. Hindistan'da ise hâlâ
Hindular, Caynacılar ve Budacıların en çok kullandığı tılsım simgesidir. Günümüzde
Tibetli Budacılar gamalı haçı giysilerde süs olarak kullanırlar. Buda dininin
yayılmasıyla birlikte gamalı haç Çin ve Japonya'da çokluğu, bereketi, bolluğu ve uzun
ömrü simgeleyen görsel öğe olarak kullanılmıştır [3].
Resim:1-2.
Tunceli ve Oltu’da OZ Damgalı Mezar Taşları
Resim: 3-4.
Sivas’ta OZ Damgalı Mezar Taşları
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2, 2011
Parlak T. Orta Asya’dan Anadolu’ya Anadolu’dan Avrupa’ya Oz damgası
248
Son yıllarda yapılan araştırmalar gösteriyor ki daha sonraları oz damgası,
gamalı haç, svastika, adlarıyla anılan bu sembol Ön-Türk göçleriyle Hindistan a
gitmiş, Nazilerin Hint-Cerman ırkı teorilerinin amblemi halinde ortaya çıkmıştır.
Bu simge, Ön-Türklerde ozlaşarak tanrıya erişmeyi temsil eder [4.146-147].
Oz damgasının Anadolu'da kullanılmış bir örneği Anadolu Medeniyetleri
Müzesi'nde
sergilenmektedir. Konya Sırçalı Medresede ve Sivas ilinde 200 yıllık mezar taşları
nda da görülmektedir.
Orta Asya sanat eserlerinin üzerinde bulunan çok sayıda kaya resmi, işaret ve
damga, yüzyıllardan günümüze ulaşmıştır. Bunlardan en gizemli ve en çok
kullanılan işaretlerden biri de “OZ” damgası/çarkıfelek’tir. Ön-Türklerde ozlaşarak
tanrıya erişmeyi temsil eden bu damga, Nazilerde insanlık suçu timsali olarak
kullanılmıştır.
Çizim: 3-4.
Mevlevilikte OZ Damgası
“Oz Damgası” öbür dünyaya geçerek orada teşekkül etme oluşum şeklindeki
düşünceyi kapsar. Mevlevi ve Bektaşilerde, gurup halinde eksenleri etrafında
dönerek “göğe” yükselme inancı yaygındır. Saz şairleri de sazları ile Canları
Ozlaştırır. Tanrıya eriştirirler. Bu nedenle saz şairlerine OZ-AN denilmektedir
[4.16].
“OZ” laşma kavramının, ateş kültünden geldiği düşünülmektedir. Bu kavram,
güneş kültü’ne ait kutsama töreninde görülmektedir. Kutsama töreni de, Tanrı
Boğanın boynuzlarıyla güneşe erişilen yeryüzünün iyilik ve bereketini, güneş
vasıtasıyla ışık ve enerji halinde yeryüzüne yılan şeklinde yollamaktaydı. 8 binlere
ait kaya resimlerinde gördüğümüz dünya görüşü, gelenek halinde günümüze
gelmiştir. Azerbaycan Gobuztan kaya resimlerinde sıkça rastlanılmaktadır.
“Oz”laşarak/Yanarak Tanrıya ulaşma fikri, Mevlanaları, Yunus Emre’leri
Anadolu’ya gönderen Ahmet Yesevi’nin temel felsefesi idi. Ahmet Yesevi için
yaptırılan külliyenin temel süsleme motiflerini “Oz damga”sı oluşturmaktadır.
Ahmet Yesevinin yanında bulunan Türkistan Müzesindeki toprak kaplarda da
görülmektedir.
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2, 2011
249
Parlak T. Orta Asya’dan Anadolu’ya Anadolu’dan Avrupa’ya Oz damgası
Haç şeklindeki Svastika işaretinin şekilleri de “Sami”, “Side”, “Namidya”
yazıtlarında ve bazı eski yazı sistemlerinde değişik sesleri veya ses birleşimlerini
ifade etmişlerdir [1.3].
Svastika’nın değişik şekilleri, Eski Türk Orhun-Yenisey alfabesinde “Z”
sesinin karşılığı olarak kullanıldığı gibi, aynı işaret halı ve kilimlerde de motif
olarak görülmektedir [5.124].
“Oz” damgasının diğer şekli “Çarkı Felek”tir. “Çarkı Felek”, “Gamalı Haç”,
“Svastika” olarak ta bilinmektedir. Tarihin her devrinde pek çok millet, bunu
kendisine göre yorumlamış, sahip çıkmıştır. En eski örnekleri Türkistan (Orta
Asya) Kara – Tau, Ala - Tau ve Jungar Ala -Tauları’nda bulunmaktadır [6.74].
Resim: 5-6-7-8-9.
Ahmet Yesevi’de OZ Damgası
Birçok bilim adamı bu işareti güneşin sembollerinden biri olarak kabul
ederler. Bu araştırmacılara göre Svastika, insanoğlunun güneşle olan
iptidai/büyüleyici ilişkisini veya güneş kültürünü sembolize eder. İşte bu sebepten
ötürü Svastika işareti ile güneş tasvirinin birbirine benzemesi hiç de tesadüfî
değildir [4.18].
Tek Tanrı inancı, büyük çoğunlukta Ön Türkçe yazıtların içeriğini oluşturur.
Bu inanç ve Tanrıya erişme gereksiniminden Ateş kültü ve Ateş evleri doğmuştur.
Önceden belirtmek gerekir ki, Ateş kültü, Ateşe tapmak değil, Ateşi Tanrıya
erişmek için araç olarak kullanmak demektir. Ön Türkler Tanrıdan eş olarak
doğduklarına inanırlar. Toplanıp kendi aralarından birini Buğ (bey-ced) seçerler,
bu kişinin halkına kul-köle gibi hizmet etmekle yükümlüdür. Ölümünde yeniden
toplanan halk Buğ’a-eğer halkına iyi hizmet etmişse, Tanrının kendine
lütfettiklerinde başarılı ise, vücudunun ateşe verilmesi hakkını tanır. Ateş evinde
yapılan özel merasimle, Buğ’un vücudu yakılır, ruhu Tanrıya vücudunun külleri ya
da, yarı yanık kemikleri toprak kaplarda saklanır.
Ateş evleri ve toprak kaplar Ön-Türklerin varlığını gösteren en büyük
belgelerdir. Hint ya da Antik Grek kökenli olduğu sanılmaktadır. Ateş kültü, asla
Ön-Türklerin ateşe taptıkları anlamını taşımaz. Bu kültü, canın Tanrıya uçurulması
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2, 2011
Parlak T. Orta Asya’dan Anadolu’ya Anadolu’dan Avrupa’ya Oz damgası
250
için kullanılan bir “araç”tır. Bu araç, ateş kavramı tarafından sistemleşmiş olduğu
için “Ateş kültü” adını alarak “OZ” damgası ile anılır.
Bize göre bu sembolün çıkışı ve yayılışı Turan Yolu/İpek Yolu ile ilgilidir.
Çünkü Turan Yolunda kervan akşamları yola çıkar, devenin 30 km.lik yürüyüş
menzili kadar yol kat edilir ve sabah olunca kervan konaklayarak hayvanlar
otlatılır. Ayrıca insanların sosyal ihtiyaçları da karşılanırdı. Kervanların hareket
ettiği bu 30 km.lik mesafelerin sonunda küçük suni tepelerin üzerinde sürekli ateş
yakılırdı. Yanan ateşin ışığı ile menzile ulaşılır ve onun etrafında yiyip içilerek
eğlenilirdi. Daha sonraları bu tepeler koruganlara dönüşmüştür. oz damgası
insanları menzile ulaştıran ve yanarak dönen bu ateşin simgesi olarak doğmuştur ve
on binlerce yıl içerisinde Turan Yolunun gittiği menzillere taşınmıştır. Kervanın
sağ selim gidip dönmesi içinde tılsım olarak kullanılmıştır.
Resim: 10-11.
Azerbaycanda ve Türkistan’da Toprak Kaplarda OZ Damgası
Ateşle ilgili diğer bir kültü ise güneş kültüdür. Ateş Kültü ile ilişkilidir. Ön-
Türkler güneşte, Tanrının kudretini, enerji, ışık kudretini görürler, güneşe
tapmazlar, yani hayat veren dört ana kürenin, güneş enerjisiyle hayat bulduğunu
tespit etmişlerdir. Ve bu güneş kültünü Çarkı Felek (Svastika) damgasıyla temsil
etmişlerdir.
Azerbaycan, Güneş kültünün en yaygın olduğu eski yerleşim merkezlerinden
biri olmuştur. M.Ö. V. yy.da yaşamış olan Grek tarihçisi Heredot, Azerbaycan’ın
eski boylarından Massegetler’in dini inançlarından bahsederken, şu görüşlere yer
vermiştir:“Onların
tapındıkları yegâne tanrı “güneş”tir. Onlar “en suratlı tanrıya, dünyanın en suratlı v
arlığını sunmak gerekir. Güneşe, atları kurban ederler.” şeklindedir. Başka bir Grek
tarihçisi Strabon da Heredot’un görüşündedir [1.17; 7].
Tunç Devri’nden başlayarak bu damga, Nahçivan Bölgesindeki “Gemi gaya”
(Gemi kaya) ve “Gobuztan”daki kaya üstü resimlerinde görülmektedir. Bu tarihi
mekanlarda Çarkı Felek, çeşitli şekillerde kullanılmıştır. Azerbaycan’da, bu motifle
bezenmiş sanat eserlerinin en değerli olanları Hanlar bölgesinde yapılan arkeolojik
kazılarda elde edilmiştir. Bu örnekler, Tunç ve ilk devir (2000 yılı sonu, 1000 yılı
öncesi) devrine aittir.
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2, 2011
Parlak T. Orta Asya’dan Anadolu’ya Anadolu’dan Avrupa’ya Oz damgası
251
Kazak Bölgesi’nin Baba derviş yerleşim merkezlerinde bu devre ait olduğu
tespit edilen ve üzerinde grift bir Svastika tasviri olan külden bir mühür
bulunmuştur [8.133]. Yine diğer bir örnek, Nahçivan’da 1. Kültepe kalıntılarının
ikinci tabakasında bulunmuştur. Çini bir kapak üzerinde rastlanan bu motifi, M.Ö.
3000 yıl öncelerine ait olduğu tespit edilmiştir [1.119].
Hint sikkelerinde değişik şekillerde görülen Svastika ÖN-TÜRK’lerde
“KARA-TAU” kültürüyle ortaya çıkarak, oradan diğer yerlere yayıldığı
düşünülmektedir. Svastika işaretinin ortaya çıkışı ve anlamı hakkında birçok bilim
adamı görüş sunmaktadır. Bunlardan birisi de Atatürk Üniversitesi öğretim
üyelerinden Cengiz Alyılmaz’dır. Alyılmaz’a göre; “Eski insanlar güneşi kutsal bir
varlık olarak tasvir etmeye başladıkları ilk çağlarda, önce onun real görünüşünün
şeklini çizdiler. Zaman geçtikçe dini dünya görüşündeki değişikliklerle bağlantılı
olarak bu tasvirler şematik bir şekle dönüşerek, güneşi ifade eden şekil ortaya
çıkmaya başladı. Onun ışınlarından, hareketin yönünü bildiren şekiller bugün
Svastika dediğimiz şekilleri meydana getirdi.” Şeklinde ifade etmektedir.
KAYNAKÇA
1.
Alyılmaz C. “Gamalı Haç (Svastika)”, Töre Dergisi, S.V., İstanbul 2003, s. 17; C. A.Halilov,
Azerbaycan’dan Tapılmış Tunç Kemerler/Amm, C. IV, Bakü 1962, s. 83.
2.
Parlak T. Turan Yolunda Aral’ın Sırları, Ankara, 2007, s. 33.
3.
http://www.hindoloji.com/index.php/hindistan/semboller/112-svastika
http://anadoluparsi.com/ (erişim
:
10.12.16/04:2011)
4.
Tarcan H. Tarihin Başladığı Ön-Türk Uygarlığı Resmi Tarihin Çöküşü, İstanbul 2003, s. 146-147
5.
Parlak T. Geleneksel Kazak Halı Sanatı (Aral Bölgesi El Halıcılığını Geliştirme Projesi), Ankara 2002,
s. 124.
6.
Yakupoğlu E., Seysenov B. Elemge Eygili Korkut Ata Tağlımı Egemendi Elimizde, Almata 2001, s.74.
7.
Alyılmaz C. a.g.e. s. 17., V. ALİYEV, Babaderviş’de Son Tunç ve İlk Demir Devri Yaşayış Yerleri, C.
VII, Bakü 1976, Tabla IV. 1.
8.
Abubullaev O.A. Encolit: Branza na Teri Taridi, Nahçivaskay AŞUR, Bakü 1982, s. 133.
Достарыңызбен бөлісу: |