Keywords:
future
specialist, professional competence, professional development,
pedagogical
mastery,
organized-leadership, scientific, value, creative hypothesis, search.
УДК: 796.817-057.875
КҮРЕСШІЛЕРДІҢ ЖАРЫС АЛДЫНДАҒЫ ДАЙЫНДЫҚ КЕЗЕНДЕРІ
Қ.І. Адамбеков – Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің профессоры,
педагогика ғылымдарының докторы
А.Б. Тулегенов – Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің 2 курс магистранты
Мақалада күресшілердің қимыл-әрекетіне арналған жаттығулары жылдық циклдың үш сатысынан тұрады, олар өз
кезегінде бір-бірімен тығыз байланысты. Әр микроцикл, мезоцикл және макроциклдерге өзіндік мақсат, міндеттері,
сатылардың саны, ұзақтығы және бағыттылығы; шынықтыру үдерісінің ширығу динамикасы; құралдары мен
әдістері; педагогикалық және дәрігерлік бақылаулардың әдістерінің кезеңі енеді. Қимыл-әрекет дағдыларын жетіл-
діруге бағытталған жаттығу жұмыстарының жүйелі ұйымдастырылуы тиянақты қарастырылды. Себебі жоғарыда
аталған жұмыс түрлерінің әрқайсысы арнайы мақсатты көздейді, жекеленген міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.
Мақалада спортшылардың жарысқа шығар алдындағы жаттығу кезеңдері, яғни олардың психологиялық және физио-
логиялық дайындықтары толық көрсетілген. Әр циклде әр түрлі жаттығу жұмыстары жүргізілу керектігі айтылған.
Түйін сөздер: күресшілер, цикл, жарыс, дайындық
Күресшілердің жаттығу жұмыстарын жоспарлауда ең бірінші кезеңдерге бөліп алатынымыз шындық.
Спортшыларды дайындау барысында белгілі бір дәрежеде әдіс-құралдарын пайдаланып және физикалық,
техникалық, тактикалық, психологиялық деңгейіне назар аударылады. Бастапқы деңгейде күресшілердің
спорт шеберліктері олардың қозғалысы дағдыларының қалыптасуы. Келешекте, спорт шеберлігінің
өсуімен бірге, физикалық дайындықтың рөлі де маңызды болып келеді. Тактикалық шеберлік түрлі
жарыстарда түрлі талдаудан жетіледі. Психологиялық дайындық дене шынықтыру сабақтарында қанша
маңызды болса, сонша жарыстарға дайындықтың маңызы да зор. Физикалық дайындық биология заңы-
менен, дәлірек айтқанда ұзақ мерзімді бейімделу процесімен де жетілдіру тиіс.
Cпорттық жаттығулардың өзіндік ерекшеліктері өзіне тән принциптері болады. Сапалық, біртіндеу-
шілік, жүйелік, даралық және циклдік принциптер. Олардың бірі жоғары спорттық шеберлікке жету
ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая, с
ерия «Начальная школа и физическая культура»,
№2(49), 2016 г.
20
мақсатын көздесе, екіншісі психологиялық дайындыққа аса назар аударады. Ал циклдық принцип жүйелік
және біртіндеушілік принциптері жаттықтыру циклдерін құрғанда ғана айқын білінеді. Циклдік принцип
дегеніміз - белгілі бір уақыт ішіндегі жаттықтыру процесі бөлімдерінің аяқталған жиынтығы.
Спортшыларды жаттықтыру арқылы дайындау барысын бірнеше кезеңдерге бөліп қарастырамыз.
Олар: апталық кезең – микроцикл, айлық кезең – мезоцикл және жартыжылдық кезеңді макроциклдер деп
айтамыз. Дене қуатына күш түсіру әр түрлі көлемде толқын түрінде өтеді.
Кіші толқындар – микроциклдегі күш түсіру қозғалысының толқын түрінде өзгері сипаты.
Орта толқындар- мезоциклді көлемдегі күш түсіру қозғалысының өзгеру сипаты.
Үлкен толқындар – макроцикл кезеңдеріндегі күш түсіру қозғалыстарының өзгеру сипаты.
Микроциклді іске асырудың негізгі бағыты - іріктеу жарыстарынан кейін спортшылардың бұлшық еті
мен миокардында қираған митохондриялар мен миофибрилдар, қан гормондардың сарқылуы, оның үстіне
жарақат бар жерлер, атап айтсақ, жеңіл жарақаттар, сөгістер, бұлшық еттің тесіктерінің саны айтарлықтай
бар. Сондықтан эндокриндік жүйе мен медициналық оңалтуды толық және тиімді қалпына келтіру үшін
қолайлы жағдай жасау қажет. Эндокриндік жүйені қалпына келтіру, егер қысқа мерзімді стресс жаттығу-
лардың гормон бездерінің синтезін ынталандырған жағдайда эндокриндік жүйені қалпына келтіруге бола-
ды. Бұл процесс мынадай әдістемелік қағидаларды сақтаған кезде қамтамасыз етіледі.
1. Шағын көлемдегі күнделікті стресстік жүктеме, атап айтсақ, күш-қуат сергітетін жаттығулар, яғни,
бір суперсерияда барлық негізгі бұлшық ет тобының статодинамикалық режимінде жұмыс атқаруы (қолды
бүгу және жазу, денені бүгу және жазу, аяқты бүгу және жазу ).
2. Бұлшық еттің аэробтық мүмкіндіктеріне арналған күнделікті анаэробтық жүктемесі. Бұл әдістемелік
қабылдау, жылдамдық-күштік сипаттағы жаттығулардың алактаттық тетігін энергиямен қамтамасыз ету
үшін жүзеге асырылады. Мысалы, бүгіліп-жазылу жаттығу қарқындылығы 70%-ға тең. Басқаша айтқанда
күштің 2/3 қарқындылығымен сай. Жаттығудың уақыты 20 секундтан кем емес, барлығы 10
бүгіліп-жазылу. Бұл жағдайда бұлшық еттің сарқылуына тотықтыру және гликолитикалық бұлшық ет
талшықтарының үлкен бөлігі қатысады. Бірақ, бұның барлығы бұлшық етті энергиямен алактаттық
режимінде қамтамасыз етуі үшін жұмыс атқарады.
Микроциклдегі түрлі жаттығулар саны шамамен максималдық талап етілетін көлемнен 30-70%
мөлшерінде болуы қажет. Пластикалық, реабилитациялық жүйенің энергетикалық қорды ашуды қамтама-
сыз ету үшін жүктеме мөлшерін төмендету қажет. Жаттығушының техникалық, тактикалық дайындығы
30-45 минут болуы керек. Қозғалтқыш іс-әрекетінің жылдамдық қарқыны 70% аэробтық дайындық көмегі-
мен арсеналдық спорт түріндегі іш бұлшық еті мен қолға назар аудару (мысалы, 5 қатар бәсекелеспен
жамбас арқылы лақтыру). Барлығы 30 мин.
Күштік жаттығу (қатайту), аяқ пен арқа бұлшық етіне суперсериямен бірге бір немесе екі айналым. Бір
суперсериядан кейін екі бұлшықетке арналған күштік жаттығудың нәтижесі үшін бұлшықет созылуын
ұлғайту.
Микроциклдің негізгі мақсаты - бұлшықеттердегі (гликоген) қуатының толық қалпына келтiруiн
көздейді және митохондриялар мен миофибриллаларды синтез бойымен құрап, пластикалық процестердi
(азық-түлiк ) қуатпен қамтамасыз ету.
Мезоцикл -
салыстырмалы толық ауқымын қосқанда 2-ден 6 аптаға дейін созылатын орташа жаттығу
циклы. Мезоциклдің өзі өз ішінде бірнеше түрі бар. Олар: базалық, тартылу, бақылау және дайындық,
ауыспалы, жарыс алды және тағы басқа.
Базалық мезоциклі - дайындық кезеңінің негізгі мезоцикл түрі. Ағзаның функционалдық мүмкіндік-
терін арттыруға, жаңа және бұрын игерілген қозғалыс дағдыларын қалыптастыруға бағытталған.
Тартылу мезоциклі - жоспарлы және жаттығу барысында мәжбүрлі үзілістерден кейін қолданылатын
мезоцикл, одан әдетте дайындық кезеңі басталады.
Бақылау және дайындық мезоциклі - базалық және жарыс алды мезоцикл арасындағы өтпелі форма.
Дайындық кезеңінің 2-ші жартысында және жарыс кезеңінде қолданылады.
Ауыспалы мезоцикл - ауыспалы кезеңнің мезоциклі.
Жарыс алды мезоциклі - спортшыны жауапты жарысқа әкелуге бағытталған мезоцикл. Соңғы
микроциклде параметрлерін төмендету бар толқынды жүктеме сипатталады.
Жарыс мезоциклдері - олардың құрылымы спорт түрлерінің ерекшеліктері, спорт күнтізбесінің
ерекшеліктері, спортшының біліктілігі және дайындығы арқылы анықталады. Спорттық жарыстың көп
түрлері бір жыл ішінде 5-10 ай көлемінде өткізіледі. Бұл уақыт аралығанда бірнеше жарыс мезациклдері
өткізіле береді. Берілген мезацикл түрінің қарапайым жағдайында олар бір жабдықтау және бір жарыс
микроциклдерінен тұрады. Бұл мезоциклдерде жарыс жаттығуларының көлемі жоғары.
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №2(49), 2016 ж.
21
Қалпына келтіру мезациклі - өтпелі кезеңнің негізін құрайды және арнайы ұйымдастырылған жарыс
сериясынан кейін құрылады. Бұл мезациклдер үрдісінің кейбір жағдайларында кемшіліктерді жою немесе
физикалық қабілеттерін тартуға бағытталған, берілген спорт түрінің негізгісі болатын жаттығуларды
қолдану мүмкін. Жарыстың және арнайы дайындалған жаттығу көлемі біршама төмендейді.
Мезациклдердің мақсатты психикалық және тактикалық дайындықтар ерекше орын алады. Басты орын
өтетін жарыстың модельдеу режиміне тағайындалады. Осы мезациклдегі жалпы динамика үрдісі ережелер
бойынша жалпы көлемнің және жарыс алдында интенсивті құралдар көлемінің біртіндеп қысқаруын
сипаттайды. Бұл мезациклдер басты стартқа дайындық кезінде және спортшылардың басқа климат-гео-
графиялық жағдайға көшкен кезде ерекше орын алады.
Maкроциклдардың бөліну себептері: жаттығу процесінде мерзімді өзгеруі, бастапқыда маусымның
және климаттық жағдайлардың өзгеруі (анық деп аталатын «маусымдық» спорт түрлері бойынша сыртқы
жағдайлардың өзгеруі). Келесі терең ғылыми талдау осы және осыған ұқсас сыртқы факторлар спорттық
жаттығулар мәнін анықтау және тек жанама жаттығу процесін макроструктуры құрылысына ықпал етпей-
тінін көрсетті. Содан кейін ғылыми тұжырымдама әзірленді, ол фитнес заңдарына, ең алдымен, оқыту
кезеңдердің циклдік кезектесуі қарым-қатынас және қарастыру туғызады. Макроциклдің құрылымының
анықталуы спорт ерекшелігімен; жарыстардың күнтізбесімен және басты старт мерзімдерімен; спортшы-
ның біліктілігі мен дайындық деңгейі; спортшының жеке қабілеттері; спорт түрінің даму заңдылықтары.
Спорт түрінің дамуының уақытша шекарасы жиі жылдық мерзімге жатқызады.
Тәжірибесі мен ғылыми-зерттеу көрсеткендей, көптеген жағдайларда спорт түрінің дамуын қамта-
масыз етуге жеткілікті. Спорттың кейбір түрлерінде (әсіресе жылдамдығы мен күш спорт түрлері) кейбір
спорт ол цикл жылдық және жартыжылдық сияқты, спорт түрінің дамуын жаңарту мүмкін.
Жарты жылда бір рет кішірек шарттары, ірі жаттығу циклы тым қысқа болып көрінеді. Циклдар кейбір
сәйкес, бір-жылдан астам кең, ол белгілі бір жағдайларда қажет үрдіс болуы мүмкін.
Көп жағдайда оның бүгінгі күннің талабына сай болуына және шұғылданушылардың ағзасының
функционалдық жағдайының мүмкіндігіне аса үлкен мән беретін дене жүктемесіне жағдай жасалатын
үрдіс деп түсіндірілген. Негізгі оңтайландыру белгілері мыналар:
1) физиологиялық нормадан аспайтын ағзаның негізгі функционалдық жүйесінің реакциясы;
2) дененің жаттығуға қабілеттілігін қалпына келтірудің тиімділігі;
3) дене жүктемесіне бейімделудің қысқа мерзімі;
4) дәл сол кезеңдегі әрбір спортшының қимыл-дағдыларын дамытудағы максималды мүмкіндікке қол
жеткізуге тырысуы.
Арнайы дайындық жұмыстарының бағыттары оқыту, жарысу, ойын түрлерінде, жаттығу жұмыс-
тарында анықталады. Бұл жұмыстар жарысу жағдайларына негізделген және околомаксималдық
интенсивті, жоғарғы моторлық тығыздығы көлемдігінің аздығы осының бәрі спортшыдан күш жігерді
көңіл бөлуді талап етеді. Барлық тапсырмалар жұппен және жеке орындалады. Гликолитикалық тәртіп
қанның құрамының өзгеруіне байланысты. Осында жағдайда спортшы жаттығуға қатыспауы керек, себебі
оның бұлшық ет тамырларының жұмысы күше түседі, сондықтан жоғары интенсивты дайындықтары
арнайы берілген уақытта бастап тоқтатуы керек. Осы жағдайда интенсивты жаттығулар гликолитикалық
тәртіпке сай келеді. Барлық техникалық жұмыс таңертен жасалатынын ескеру керек, ол оқу және дайын-
дық бағытта болу мүмкін, бірақ кешкі уақытта да орындауға болады. Физикалық дайындықты кешкі
уақытта қалдырған жөн.
Спортшының физикалық, тактикалық, психологиялық дайындығын бөлу – тұрақсыз болып саналып,
қойылған мақсат міндеттерге байланысты өзгеріп тұрады. Бұлшық еттердің созылуына әсер ететін
жаттығулар жүргізу керек. Спортшылардың негізгі жарыстарға қатысуын жоспарлау кезеңінде созу жақсы
нәтиже береді, бірақ бұнын объективті дәлелі болу керек. Жарыс алдындағы дайындықтың кезеңі іріктелу
кезеңінен басталады. Іріктеу кезеңінде қарсыласымен күрескеннен кейін, олардың бұлшық еттері
миокардасы өзгеру мүмкін. Жекпе-жектерден кейін адамның ағзасында аэробты және анааэробты процес-
тер пайда болатыны анық. Жекпе-жектің бірінші минутында физикалық дайындық барысында бұлшық
еттің төменгі және жоғарғы адам денесінің барлық бұлшық еттері жұмыс істейді. Бұлшық еттерде түрлі
қозғалыстар пайда болып, гликолитикалық бұлшық еттер белсеңділігін көрсетеді. Соның нәтижесінде
басқа бұлшық еттер жоғары жұмыс көрсетіп және жүрек қан тамыр жүйесіне оттегін қамтамасыз етеді.
Адамдар нерв жүйелеріне байланысты, мықты және әлсіз психологиялы спортшылар деп бөлінеді.
Күрделі жағдайларда жүйке жүйелері мықты спортшылар, ал бір қалыпты, ұзақ жұмысты керек ететін
спорт түрлерінде жетістікке жететіні дәлелденген. Жүйке жүйесінің күштегі қозу процесінің ұзақ сақта-
луына қозу және тежелу процестерінің теңдігіне байланысты. Жүйке жүйесі әлсіз спортшылар қозу
ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая, с
ерия «Начальная школа и физическая культура»,
№2(49), 2016 г.
22
процесі тежелу процесінен көбірек болғандықтан олар тез шаршамайды. Мәселен, жүйке жүйесі әлсіз адам
бокс, күрес, семсерлесу т.б. осыған ұқсас спорт түрлерінен айтарлықтай жоғары жетістіктерге жете алады.
Себебі, олар циклдік принциптерді сабырлықпен өткізе алады. Демек спортқа іріктеуде осы психология-
лық ерекшеліктерге көңіл бөлген жөн.
Күрес – жалпы қолжетімді спорттың түрі болып табылады және жаттығушының алғашқы мүмкінші-
ліктеріне байланысты ешқандай шектеу қойылмайды. Дегенмен, бұл спорттың түрі дене дамуының және
дене дайындығының қарқындылығына, сапалылығына аса ықпал ететін құрал болып табылады. Күреспен
жаттығу үрдісінде жаттығу жүктемелерінің әсерінен тірек-қимыл аппараты күшейтіледі, әртүрлі қозғалыс
сапалары дамиды, атап айтқанда, шапшаңдық, жылдамдық-күш сапалары, күш, дәлдік пен қимылдардың
координациясы және олардың ізінше, барлық негізгі өмірлік маңызды функциялар белсендіріледі.
Қазіргі таңда, спорттық технология мен ғылымның дамыған заманында, жоғары спорттық жетістік-
терге жету үшін барынша дайындықпен қарулануы тиіс. Спортшылар, яғни күресшілер аталған үш циклді
дұрыс қолданған жағдайда ғана үлкен жетістіктерге жетуі әбден мүмкін.
1 Платонов В.Н. Система подготовки спортсменов в олимпийском спорте. Общая теория и ее практические
приложения / В.Н. Платонов. – К.: Олимпийская литература, 2004.
2 Лещенко С.С. Исследование специальной работоспособности борцов в период подготовки к соревнованиям.
Киев, 1977.
3 Дене тәрбие жүйесінің мазмұны мен негіздері //Ұлт тағылымы. № 4. – Алматы, 2005.
Резюме
К.И. Адамбеков – д.п.н., профессор КазНПУ имени Абая
А.Б. Тулегенов – магистрант КазНПУ имени Абая
Подготовка борцов в предсоревновательный период
В статье рассматривается физические упражнения борцов в год состоит из трех циклов, которые в свою очередь
тесно взаимосвязаны друг с другом. В каждом микро, -мезо, -макроциклах есть свои цели, задачи, число циклов,
длительность и направленность, динамику полезных упражнений, методы и структуры, а также включают
педогогические и медицинские методы наблюдения. Системная организованность упражнений в точности
рассмотрено чтобы развить физическую нагрузку. Так как выше сказанное в работе имеет свои цели, которые дают
возможность решить каждую задачу отдельно. В статье рассматриваются этапы тренировок спортсменов перед
соревнованиях, то есть от их психологической и физиологической готовности. В каждом цикле говорится о росте
производства в различных тренировочных работ.
Ключевые слова: борцы, соревнования, циклы, подготовка.
Summary
K.Y. Adambaev – Professor, Doctor of Pedagogical Sciences Kazakh National Pedagogical University named after by Abay
A.B .Tulegenov – second year student for Master’s degree Kazakh National Pedagogical University named after by Abay
Preparing wrestler in before the competition period
The article examined physical exercises of fighters in a year consists of three cycles that in turn is closely associate with
each other. In each micro, meso, -macrocycles is the aims, tasks, number of cycles, duration and orientation, dynamics of useful
exercises, methods and structures, and also pedagogical and medical methods of supervision include. System good organization
of exercises exactly considered to develop physical activity. As the aforesaid work has the objective to make it possible to
solve each problem separathy.
Keywords: wrestler, competition, cycle, preparation.
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №2(49), 2016 ж.
23
УДК: 371.73
ОПТИМИЗАЦИЯ АКТИВНОГО ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ ПЕДАГОГА И УЧЕНИКОВ
НА УРОЧНЫХ ЗАНЯТИЯХ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРОЙ
А.Н. Ильясова – д.п.н., профессор,
Д.Д. Федорцов – магистрант 2- курса
по специальности Физическая культура и спорт, КазНПУ им.Абая
Анализируя причины низкой эффективности урочной формы занятий физической культуры в общеобразова-
тельной школе, были сделаны выводы о том, что следствием чего является неудовлетворительное состояние здоровья
и недостаточная физическая подготовленность школьников, пассивное отношение и потеря их интереса к занятиям.
Это основная и важная проблема которая рассматривается в этой статье. Физическое воспитание в рамках урока
физкультуры на сегодняшний день актуальное и самое простое решение по укреплению здоровье детей. В связи с
этим учебно-воспитательный процесс сопровождается взаимодействием педагога и учащихся, что представляет собой
личностный контакт между учеником и преподавателем. Взаимодействие должно проявляться в виде сотрудничества,
когда педагог стимулирует учащегося к занятиям физической культурой, а ученик отвечает взаимностью и работает
на уроке.
Ключевые слова: физическая подготовленность, тесты, методика, нагрузка, физические упражнения, школа,
оптимизация.
Проблемная ситуация в сфере физического воспитания учащихся средних школ Казахстана сложилась
еще в 1990 г. Школа долгие годы была ориентирована на вооружение учащихся знаниями, а физическое
воспитание учащихся было практически отодвинуто на последний план. Поэтому уровень физической
подготовленности детей оценивался как крайне неудовлетворительный. Особую тревогу и озабоченность
вызывало возросшее число заболеваний, а хронический дефицит двигательной активности детей
сдерживал их нормальное физическое развитие, ухудшалась их адаптация к режиму трудовой деятель-
ности на производстве и особенно к условиям воинской службы. По мнению автора, одна из главных
причин крылась в истоках формирования отечественной системы физического воспитания, которая
складывалась под влиянием практических потребностей общества, а роль физической культуры в качестве
важного и эффективного средства интеллектуального, нравственного и эстетического развития личности
только декларировалась. Самая острая и требующая срочного решения – это проблема низкой физической
подготовленности учащихся, связанная с тем, что реальный объем двигательной активности учащихся не
обеспечивает полноценного физического развития и укрепления здоровья. [1]
Содержательной основой для повышения эффективности обязательного физического воспитания
детей, подростков и молодежи является использование приемлемых технологий оздоровительной,
кондиционной и спортивной тренировки при максимально возможной свободе выбора занимающимися
вида физической активности, ее формы, интенсивности и лично приемлемого уровня планируемой
результативности. Негативное положение в сфере физического воспитания школьников обусловлено
рядом факторов, среди которых выделяются: слабая мотивированность к занятиям физическими упраж-
нениями, неудовлетворенность содержанием и организацией уроков физической культуры, недостаточная
активность во время занятий, созерцательное отношение к физкультурным мероприятиям.
Причины стойкой «нелюбви» многими школьниками уроков физической культуры заключаются в
однообразии уроков, недостатке соответствующего возрасту детей спортивного оборудования и
инвентаря, боязни детей быть осмеянным одноклассниками из-за своей неловкости, полноты или худобы,
непонимании детьми требований учителя, многие дети опасаются выполнения нормативов и тестов.
Отсюда и нередкое неприятие уроков физической культуры. Несовершенство урочной формы проведения
занятий по физической культуре является главным обстоятельством, обусловливающим низкую
эффективность физического воспитания школьников в целом. Для нее характерно низведение роли урока
до утилитарного средства активного отдыха, борьбы с умственным утомлением и последствиями
гиподинамии. Как отмечает В.П. Лукьяненко, урок физической культуры оторвался от учебной жизни
школы, фактически перестал быть общеобразовательным предметом, а следовательно, и основной формой
физического воспитания и превратился в довесок, педагогическое значение которого трудно уловить и
ученикам, и учителям-предметникам, и родителям. [2] В этом и кроются истинные причины недооценки
этого предмета, а иногда и откровенно пренебрежительное отношение к нему. Изменить положение может
только наполнение урока таким содержанием, которое ни у кого не вызовет сомнений в том, что это
действительно урок по общеобразовательной дисциплине. [4]
ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая, с
ерия «Начальная школа и физическая культура»,
№2(49), 2016 г.
24
Жестко нормированная классно-урочная система физического воспитания школьников в современных
социально-психологических условиях, по мнению ряда авторов, утрачивает свой авторитет у специали-
стов, стремящихся к творческой деятельности по авторским педагогическим программам, в которых
отражается реализация принципа гуманизма в физическом воспитании учащейся молодежи. В.И. Усаков
полагает, что общеобразовательная школа является антигуманным общественным институтом для детей, у
которых показатели здоровья в процессе обучения ухудшаются. Как полагает автор, этому способствует
нормативный подход к оценке физических кондиций детей и подростков, используемый в качестве
основного критерия эффективности физического воспитания. При значительном снижении уровня
здоровья детей обнаруживается их неготовность достичь усредненных нормативных результатов,
заложенных в программные документы. Сам же норматив зачастую усложняет механизм его достижения
своей недосягаемостью или, наоборот, слишком низким уровнем, что создает иллюзию возможности его
достижения без систематической подготовки, в чем заключается недостаток нормативного подхода,
который невозможно применять для дифференцированной оценки физического состояния детей одной
возрастно-половой группы.
Физическая культура в структуре современного среднего школьного образования требует
опережающей разработки прогрессивных и методически оправданных концепций, педагогических
технологий и овладения ими учителями физической культуры. Очевидное снижение интереса школьников
к стандартным урочным занятиям явилось причиной интенсивных поисков специалистов в расширении
занятий физической культурой вне учебного расписания и вне школы: в секциях, клубах по интересам и т.
п. Вместе с тем разнообразие предлагаемых методических подходов затрудняет их выбор учителями
физической культуры в средней школе в связи с тем, что реализация инновационных предложений часто
предполагает наличие условий, которые включают развитую материально-техническую базу образова-
тельного учреждения, достаточное кадровое обеспечение, участие всего педагогического коллектива,
увеличение учебной нагрузки преподавателей за счет проведения внеурочных занятий, а также наличие
административных ресурсов. [5] Учебно-воспитательный процесс сопровождается взаимодействием
педагога и учащихся, что представляет собой личностный контакт педагога и учеников. Важным аспектом
процесса физического воспитания является контроль и оценка уровня развития физической подготов-
ленности школьников. Мнения по этому вопросу расходятся от признания его необходимости вплоть до
полного отрицания.
Функции норматива многообразны. В одном случае он выступает как ориентир, выполнение которого
обеспечивает достижение конкретного результата. Нередко с целью поощрения занимающихся
разрабатываются специальные нормативные требовании. В этом случае норматив выполняет функции
стимулирующего фактора (функция стимулирования). Вербальные оценки, принятые в практике работы
учителей физической культуры, в форме выражений «быстрее – медленнее», «сильнее – слабее», «лучше –
хуже» и т. п. не позволяют учащимся получить полную информацию о том, какое качество и насколько
ему необходимо улучшить. [3]
Поэтому не обходима система норм и оценок, позволяющая получить исчерпывающую информацию
об уровне развития того или иного двигательного качества или способности. Неся стимулирующую
функцию, норматив не должен быть завышенным или равным текущему уровню физической подготов-
ленности конкретного возрастного контингента, т.е. с учетом данных морфофункционального состояния
он должен быть рассчитан на соответствующий этап обучения. Норматив выступает также и в функции
итогового показателя, как, например, достижение конкретного результата с целью получения итоговой
оценки по физическому воспитанию. Поэтому норматив и оценка тесно связаны между собой. Наиболее
часто норматив несет контрольную, информационную, обучающую и оценивающую функции. [6]
Методы стимулирования двигательной активности предполагают привлечение занимающихся к
процессу оценки собственных способностей в форме передачи им всей исходной информации с тем, чтобы
отношение к интерпретации и оценке было направлено не к самому занимающемуся, а к объективным
результатам его двигательных возможностей. Вместе с тем совместные занятия физическими упраж-
нениями вообще стимулируют занимающихся к сопоставлению своих результатов с результатами
товарищей и к стремлению на этом фоне достичь большего. Соперничество эффективнее, если
занимающийся вместо абстрактного желания «стать лучше» получает точную информацию о том, уровень
каких качеств и насколько ему необходимо повысить. Без оценки человек не в состоянии осознать
собственные действия во всех связях и последствиях, а отсутствие оценки есть самый худший вид оценки с
дезориентирующим воздействием. При наличии оценки как ориентира для дальнейшего совершен-
ствования занимающийся может конкретизировать работу над собой. Представленные выше положения
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №2(49), 2016 ж.
25
легли в основу пилотажного педагогического эксперимента с участием школьников четвертых классов
средней общеобразовательной школы № 55 г. Алматы. [7]
Урочные занятия строились на материале Программы по физической культуре для общеобразователь-
ных школ. Ученикам экспериментального класса предлагались несколько упражнений в разных вариантах,
подвижные игры и элементы спортивных игр. Следуя инструкциям педагога, ученик выбирал упражнение,
которое намеревался выполнить, а также способы овладения данным упражнением. У него был выбор:
либо использовать размещенные на стене спортивного зала кинограммы, иллюстрирующие упражнение
по каждому снаряду, либо рисунки или видеозапись. Дети поощрялись к свободному переходу от одной
деятельности к другой, советуясь при этом с учителем в вопросах выбора упражнений, последователь-
ности их овладения и процедур страховки. Педагог был готов принимать инициативу детей, помогая им, и
в то же время принимать решение. Предлагаемые варианты физических упражнений и двигательных
заданий были тесно связаны с учебным материалом раздела программы, который осваивали ученики.
Ученики экспериментального класса принимали участие в ежемесячном тестировании уровня физической
подготовленности по контрольным упражнениям, предусмотренным учебной программой.
Результаты тестирования переводились в баллы шкальных оценок. Шкала норм и оценок разрабаты-
валась на основе результатов исходного тестирования. Балльные оценки за результат в каждом контроль-
ном упражнении суммировались, и определялась сумма баллов. С учетом индивидуальных результатов
каждому ученику присваивался соответствующий ранг. Лучшему, по результатам тестирования и сумме
баллов, ученику присваивался I ранг, второму – II, третьему – III и т. д. Оценки результатов тестирования и
итоги ранжирования доводились до сведения учеников в начале очередного месяца. В отличие от трех
уровней оценки физической подготовленности школьников, предусмотренных Программой физической
культуры, разработанная шкала норм и оценок имела пятибалльную градацию. Это позволяло
дифференцировать оценки результатов тестирования и стимулировать занимающихся на достижение
высоких результатов в большей мере. Суммирование балльных оценок и ранжирование учеников способ-
ствовало повышению соперничества и конкуренции, выявляя сильные и слабые стороны в физической
подготовленности занимающихся. При этом для учащихся нормативы выполняли информационную и
стимулирующую функции, а для педагога – контрольную и оценочную. [6]
С учениками контрольного класса занятия проводились по традиционной методике, а тестирование
проводилось по истечении каждой учебной четверти. По завершении учебного года уровень физической
подготовленности школьников экспериментального класса статистически достоверно превысил таковой у
учеников контрольного класса как по оценке выполнения контрольных упражнений по учебной
программе, так и по разработанным шкальным оценкам. Резюмируя результаты педагогического
эксперимента, можно заключить, что повысить активность и укрепить интерес учеников к урочным
занятиям физической культуры, а также решить задачи повышения уровня физической подготовленности
учащихся средней общеобразовательной школы возможно и на урочных занятиях физической культуры.
Для этого необходимо: оптимизировать взаимодействие педагога и учеников посредством сотрудничества
и диалога, предоставить учащимся возможность выбора двигательных заданий и физических упражнений
в соответствии с их интересами и возможностями, применять объективную систему нормативов и оценок
достижений школьников, стимулировать их двигательную активность путем передачи информации о
результатах тестирования и ранжирования. Точка зрения сторонников гуманизации физического воспита-
ния школьников, ставящих под сомнение целесообразность использования нормативов физической
подготовленности, с одной стороны, и практическая необходимость контроля за эффективностью занятий
физической культурой, с другой стороны, не являются антагонистическими. Кажущееся противоречие
может быть решено совершенствованием нормативных показателей путем их приведения в соответствие с
возрастно-половыми особенностями учащихся в сочетании с практической реализацией содержательной
составляющей гуманистической направленности физического воспитания школьников. [8, 9, 10]
Методика разработки нормативов и шкальных оценок доступна каждому учителю физической
культуры при наличии минимальных навыков пользователя персональным компьютером и незначи-
тельных затратах времени.
Достарыңызбен бөлісу: |