жауабыпда.  Сол  жауабында  Жүсіпбек  алгаш  өлең  жазумен  әуестеиуі  13  жасган

аеи  елге  бір  месте  шай  апарып,  елдің  кулары  болыс  қоямыз  деп,  шайларын  адш»

алып, бос қайтқэнын жазған едім. Бұл хабар «Қазақ»  газетінде басылды.

Сол  хабардьщ  басылуы  қалам  ұстауыма  үлкен  себен  болды.  1916  жьілы

қа'*ақтаіі  жұмысшы  алудың  артынан  пьеса  жаза  бастадым»,  -  дейді. 

Жүсіпбекгсн  қалған  мұра  аса  бай.  Оның  ішіиде  «Қартқожа»,  «Ақбілек» 

оомандары,  «Күнікейдің  жазыгы»  повесі  мен  көптеген  әңгімелері,  «Рабига», 

....... « р п  копғаны»I  «Канапия  мен  Ш әрбану»,  «Шернияз»  атгы

с

пьесалары,  елеңдері  мен  «Нұр  күйі»'  поэмасы,  балаларға  ариалган  ертеп 

кітапшалар,  оқулықгар  бар.  Өз  кезіндегі  газет-журналдар  бетіиде  Жүсшбс 

ж иган  мақалалар  да  бірсьшыра.  Ж.  Аймауытовтың  ең  бір  сүйікті  шы.-армасы

1926  жылы  Қызылорда  қаласында  кітап  болып  шыққан  «Қаргқожа»  романы 

Роман  XX  гасыр  басындағы  қазақ  басындагы  саяси  хал-ахуалдары  мем 

чалықтың  гұрмыс  -   тіршілігін  реалистік  тұрғыдан  суреггеген  коркем  туынды 

ретінде  құнды.  Басты  кейіпкері  Қартқожа  «арқылы  қос  революңия  тогысьш, 

таитар  тартысын,  патша  үкіметінің  отаршылдық  саясаты  мен  империалистік 

Зош стьщ   зардабын,  ақ  гвардияшылардың  ауылдарға  салған  ойраныи  кореміх 

Шыгарманың  композициялық  құрылымы  да  қызық.  Тарам-тарам  оқигалар 

шагын-шагын  тақырыпшаларға  бөлініп  баяндалады.  Ықшам,  етек-жсці  жинақы 

гуыиды  оқуга  да  жеңіл.  Ондагы  Қартқожа,  Андрей  образдары  сол  кездеп 

эдебиетгегі  соны  тұлғалар  еді.  Жазушының  және  бір  көломді  көрксм 

шыгармасы  -  «Ақбілек»  романы.  Жалпы  Ж үсіпбектің  прозалық туындыларына 

'гәи  ортақ  бір  қасиет  бар.  Ол  -  басынан  аяғына  дейін  тұтастай  герме,  жыр, 

секілді  желдірме,  шешен  сөзге  байлығы.  Мысалы,  «Өскеменніц  ар  жаіьшда, 

Бүктырманың  оң  жагында  элемге  аяи  Алтай  бар.  Сол  Алтайдың  күнгейінен 

құбыла жаққа құлай  аққан,  құлай  ағып  Ертіс түскен  күр-күр еткеи  Күршім бар» 

дси  құйылып  басталатын  «Ақбілекгі»,  «Күнікейдің  жазығын»  да,  олен-роман 

деп  есептеуге  болады.  Баспасөз  бетінде  («Әйел  теңдігі»  журналы)  бір  бвлімі 

гаиа  жарияланған  «Ақбілек»  романы  жоғалып  кетіп,  қайта  табылды.  Қолжазба 

балапаи  басына,  тұрымтай  тұсына  заманы  туганда  Ілияс  Жансүпронтіц 

тартпасыида  жатып  қалган  екен.  Ал,  Ілиястың  жары  Фатима  Ғабитоіза 

«А кбілекті»  елу  жыл  бойы  аялап,  сақтап,  кейін  Қазақ  ССР  Оргальпс  архишне 

таисырыпты  «Елес»,  «Боранды  болжаған  әулие»,  «Қарабақсы»  оцгімслері  сол 

іү.стагы  сл  гұрмысын,  заман  тынысын  дөп  басып,  дәл  су р еп ей ііи   құиды 

дупиелер.  «Қарабақсы»  қара  сөзбен  жазылған  бақсы  сарыны  секілді  әуезді 

әңгіме. 

Бұдан 

жазушының  техникалық 

шеберлікті 

терең 

меңгерісиін 

лцгарамыз.  «Елес»  әңгімесінде  Ж үсіпбек  кейіпкері  арқылы  былаи  деиді  : 

«Бүгінгі  шенқұмарлық,  ата-ру  намысы,  губерния  намысы,  орьшга  таласу, 

жікгесу  қандай  күйде?  Кім  не  үшін  күресіп  жатыр?  Бұларды  жазуга тісі  баткап

жа іуіпы  бар  ма?»  -  деп  сол  күннің  шындығының бет  пердесін  айқара  реалисті”

гүргыдан  ашып  көрсеткен.

Ж.  Аймауытовтың  драматургиялық  шығармалары  ксзіндс  тсатр,  клуб

.'ахиаларыпан  түспеген.  1926  жылы  қазақтың  ұлт  театрыпың  репертуарын 

жаидаидыру  мақсатымен  Білім  ордасы  бәйге  жариялады.  Бәйгсгс  түскеи  32 

пьссасының 

ішінен 

Ж. 

Аймауытовтың 

«Шерниязы», 

М. 

Әуезовтыи

.чҚаракезінен» 

кейінгі 

жүлделі 

екінші  орынга 

ие  болыпты. 

Дарынды

92 

1 1

ІІ<

артматургтың  қвзір  қолымызда.  оңнан  ястзм  пьесалары  бар.  Нсгізгілсрі  - 

:<Шернияз»,  «Рәбиға»,  «Қанапия  -  Шорбану»,  «Ел  қорганы»,  «Жебір  болыс»,

«Мансапқорлар».  Ол  А.  С.  Пушкиннің  «Тас  мейман»,  «Сараң  сері»  секілді 

ағагып  пьесаларын қазақшалаған.

Жаппы,  Ж үсіпбек  таланты  аударма  саласында  жаңа  бір  қырыпап 

жаркырап  көрінді.  Әлем,  орыс  әдебиетінің  інжу-маржандарын  торжімалауға 

Сокен,  Ілияс,  Мұхтарлармен  бірге белсене  ат салысты.  Өз творчествосына 

ұлгі- 

зрнек  іздей  жүріп  Р.  Тагор,  Джек  Лондон,  Мопассан,  А.  С.  Пушкин, 

п.  В. 

Гоголь, М.  Горькийді  аудару үстінде көп нэрсені  үйренгені  аиық.

Әдеби  жолын  ақын  ретінде  бастаған  Жүсіпбек  соңына  мол  лоэзиялык 

\:ұрн  қалдырған.  Ол  негізінен  төл  туындылары  меи  торжімадан  іұрады. 

Әлеңдерімен  қатар  әдебиет,  мәдениет,  тіл,  оқу-ағарту,  музыка,  жазу-сызу, 

түрмыс-тіршілік,  экономика  моселелерін  қозгап,  өз  мәнін  осы  күнге  дейін 

жоимаган  публиңистикалық  туындыларын  жинастьфып,  жекс  жипақ  стіп 

□іыгару моселесі тұр алда.

Ж.  Аймауытов  психолог-ғалым  ретінде  1924-1929  жылдар  арасыида 

кецінсн  танылады.  Мектеп  мұгалімдері  мен  педагогикалық  оқу  орындарыпа 

тнап түйдек-түйдек оқулықтар жазатыны да осы тұс.  Атап айтқапда «Тәрбисге 

жегекші»,  «Психология»,  «Жан  жүйесі  және  өнер  тавдау»,  «Сабақгың 

гсомплекстік жүйесінің әдістері».  Оның осы  психологиялық еңбекгеріиіц  ішіиде 

Москвадан  жарық  көрген  «Жан  жүйесі  жоне  онер  таңдау»  кітабыныц  ормы 

ірекше.  Қазақ  тіліндегі  психологиялық  термиидердің  алғаш  жүйеленіп,  бір 

^алыпқа  түсуі  де  Аймауытов  есімімен  байланысты.  Сентименталь,  нсрвныіі, 

хлстка  секілді  ғылыми  ұгымдардың  баламасын  аянышжанды,  күіігелек,  шілтер 

деи  қазақтың  байырғы  бай  қорынан  алуы  да  құптарлық  қадам.  Ж.Аймауытсв 

Зукіл  'гү)л:і  тектес  халықтар  ішінен  шыққан  түңғыш  психолог  -   галым. 

Қырқьгншы  жьшдарға  дейін  әзірбайжан,  өзбек,  қырғыз,  түркімеи,  қарақалпақ, 

башқұрт 

т.б. 

тілдерінде 

ұл тты қ 

психологиялық 

еңбекісрдіц 

жарык 

кермегендігін ескерсек, Жүсіпбек туындыларының шоқтығы  биіктен түседі.

Ол  сонымен  қатар  ойлы  публицист  те  еді.  1917  жылы  ақпан  тоңкерісі 

оолып,  патша  тақтан  түскенде  Жүсіпбек  «Тұр  бұқара,  Жиыл  кедей, 

-¥мтыл 

жастар!»  деген  мақала  жазып,  «Жасыратын  қылық  жоқ-бостандық,  гсшцк 

хүштіге,  жемқорға  келген  теңдік  емес,  бұл  өзі  қара  бұқараға,  кедейге  келгеп 

іецчік,  қолы жете алмай жүргендерге берілген бостандық»,  - деп жар салған еді. 

Содан 

омірінің соңғы  шағына дейін  ол жалынды  публицистік  қаламын  қолыпаи 

түсіргсн  жоқ.  Жүсіпбек  адамішң  қоғамдық-әлеуметтік 

жүктеу/скачать 10,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: