Подвижные игры в подготовке футболисток на начальном этапе к. И. Адамбеков – д п. н., проф., Каз нпу им. Абая

Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1 (36), 2013 г. 
 
40 
вопроса  следует  учитывать  наиболее  перспективные  направления  использования  информационных 
технологий в общей системе вузовского образования. 
Первое направление основано на применении интеллектуальных обучающих систем, что предпо-
лагает использование баз данных, баз знаний, экспертно-обучающих систем, систем искусственного 
интеллекта. 
Второе  направление  предусматривает  применение  системы  гипермедиа,  электронных  книг,  совер-
шенствование программных средств учебного назначения, автоматизированных обучающих систем. 
Третье  направление  основано  на  использовании  средств  телекоммуникаций,  которые  включают  в 
себя  компьютерные  сети,  телефонную,  телевизионную,  спутниковую  связь  для  обмена  разнообразной 
информацией между пользователем и центральным информационным банком данных или между пользо-
вателями  компьютеров,  подключенных  к  одной  из  перечисленных  выше  линий  связи,  что  позволяет 
реализовать  следующие  дидактические  функции  телекоммуникаций:  проведение  телеконференций, 
лекций, семинаров, в которых могут принимать участие преподаватели и обучаемые из разных регионов 
и стран. 
Наибольшего педагогического эффекта от применения программных продуктов учебного назначения 
в реальном учебном процессе можно достичь в том случае, если обеспечить комплексность использова-
ния различных средств НИТ на разного рода занятиях и в разнообразных видах учебной деятельности. 
Комплексность использования возможностей средств ИТ в учебном процессе может быть обеспечена 
с помощью специально разработанного программного продукта учебного назначения, ориентированного 
на  определенный  учебный  предмет.  Программный  продукт  такого  типа  должен  быть  информационно 
емким, содержать большой объем информации в базах данных и базах знаний, должен быть многофунк-
циональным, предусматривать работу в сети. 
Многофункциональность можно обеспечить комбинацией в одном программном средстве учебно-
го назначения возможностей различных программных средств. Такое программное средство должно 
содержать: 
- программные средства, предоставляющие учебную информацию и направляющие обучение; 
-  диагностирующие,  тестовые  программы,  оценивающие  знания,  умения,  навыки,  уровень  усвоения 
обучаемыми учебного материала; 
-  сервисные  программные  средства,  автоматизирующие  контроль  результатов  обучения,  рассылку 
заданий по сети, процесс управления системой; обеспечивающие обмен информацией между обучаемы-
ми, педагогом и системой; позволяющие накапливать разного рода информацию в базах данных знаний; 
организующие обучение и управляющие ходом учебного процесса; 
- инструментальные программные средства, позволяющие при необходимости вносить дополнения и 
изменения  в  базы  данных  и  базы  знаний  в  целях  модернизации  и  адаптации  программного  средства  к 
учебной программе в конкретном вузе. 
Программные  средства  учебного  назначения,  удовлетворяющие  описанным  выше  требованиям, 
можно  назвать  многофункциональными  предметно-ориентированными  учебно-информационными 
средствами.  Такие  учебно-информационные  средства  можно  будет  использовать  в  различных  видах 
учебной и спортивной деятельности при проведении занятий различной направленности. 
В  настоящее  время  в  учебном  процессе  по  физической  культуре  уже  используются  компьютерные 
программы,  автоматизированные  диагностические  системы,  применение  которых  позволяет  получить 
высокую  эффективность  профессионально-ориентированного  обучения  студентов  высших  учебных 
заведений на основе использования средств современных информационных технологий. Учеными разра-
батываются электронные учебные пособия по различным дисциплинам, которые способствуют повыше-
нию  познавательной  активности  студентов  и  формированию  у  них  устойчивого  интереса  к  изучаемой 
дисциплине. Также разработаны и используются в учебном процессе компьютерные программы контроля 
самостоятельной  работы  студентов,  что  позволяет  в  первую  очередь  индивидуализировать  контроль 
самостоятельной учебной деятельности при любом количестве студентов. 
Анализ литературы позволил выделить наиболее перспективные направления по применению новых 
информационных технологий в процессе обучения физической культуре в ВУЗе. 
Большинство из разработанных программных продуктов представляют собой технологии, использую-
щие  компьютерное  обучение  по  отдельным  темам,  разделам  для  решения  отдельных  дидактических 
задач.  Между  тем  перспективное  направление  сегодня  –  разработка  информационно-компьютерной 
«монотехнологии»,  охватывающей  всю  систему  образования:  управление,  обучение,  диагностику, 
мониторинг и пр. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1 (36), 2013 ж. 
41 
Разработка  проблемы  информационно-компьютерного  обеспечения  подготовки  студентов  в  области 
физической культуры должна вестись в рамках двух направлений информатизации образования: повыше-
ние эффективности педагогической деятельности и совершенствование образовательно-педагогического 
управления процессом подготовки студентов. 
 
Использование информационных технологий в физической культуре и спорте. 
 
Ергазиева Клара Исмаиловна 
 
Якупов Ахметжан Сулейманович 
 
1.
 
Петров П.К. Информационные технологии в физической культуре и спорте. – М.: Академия. 2011 – 286 с. 
2.
 
Волков В.Ю. Компьютерные технологии в образовательном процессе по физической культуре в ВУЗе. – СПб.: 
1997. – С. 56.  
 
Тҥйін 
Мақалада дене мәдениеті және спорт мамандарына кәсіби қызметінде қазіргі ақпараттық технологияларды қолда-
ну негізгі үрдісі қарастырылады. 
 
Резюме 
В  статье  рассматриваются  основные  тенденции  использования  современных  информационных  технологий  в 
профессиональной деятельности специалистов по физической культуре и спорту. 
 
Summary 
In the article the basic tendencies of the use of modern information technologies are examined in professional activity of 
specialists on a physical culture and sport. 
 
ДЕНЕ КҤШІ ДАЙЫНДЫҒЫНЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 
 
К.Д. Ахинжанов – б.ғ.к., доцент, Абай атындағы ҚазҰПУ, 
Ж.О. Козбаев – оқытушы, лейтенант, Абай атындағы ҚазҰПУ 
 
Дене кҥші дайындығының психологиялық бағыты. 
Жоғары дәрежелі спортшының дене күші дайындығы – бұл физикалық сапаның жетілдіруімен оқтау-
лы және ең кӛп спорт нәтижесінің табысы болатын педагогикалық үдеріс. 
Дене  күші  дайындығының  жүзеге  асырылуы  спортшылардың  сапалы  және  психикалық  құрылымын 
білдірумен байланысты. 
Психикалық  процестердiң  нақты  әсер  етулерiнiң  ӛзара  байланыстарының  анықтамасы,  спортшылар-
дың  дене  шынықтыру  дайындығының  халі  мен  құрылымының  табысты  шешімі,  бұл  процестердiң 
нысанын кӛздейтiн әбден жетiлдiрулер, қажетті құрылымдарды тәрбиелеу, кӛңіл-күйді қалыпты басқару, 
жоғары  бiлiктi  спортшылардың  дене  күші  дайындығының  психологиялық  негiздерiн  құрайды  және  де 
олардың шынықтыру жаттығуларының тиiмдiлiгiнің жоғарылауын қамтамасыз етедi. 
Дене күші дайындығының негізгі мақсаты – шыдамдылықты, күш пен жылдамдықты жетiлдiру.  
Шыдамдылықты жетілдіру, шаршау шақыратын қажулары бар жаттығулар үдерісінде болады. 
Осыдан  келесi  ережені  сипаттауға  болады:  «Қажусыз,  жаттықтыратын  әсер  жоқ,  шаршауды  жеңбей 
шыдамдылықты жаттықтыруға болмайды». 
Спортшыда  қажу  тудыратын  жұмысқа,  тіпті  сол  жағымсыз,  қажу  салдарынан  пайда  болатын,  кейде 
науқастау  түйсіктерге,  оң  қатынас  қалыптастыру  керек.  Спортшы,  қауiп-қатердiң  симптомдарын, 
қажудың  белгiлерi  деп  бағаламай,  сол  істелінген  дене  жаттығулары  арқылы  қажетті  жаттықтыратын 
әсерге жетемін деп қабылдау керек. Шыдамдылықты жаттықтыратын жаттығулар ұзақ уақыт кӛлемінде 
орындалады, сонымен қатар бірдей, бірнеше рет қайталанатын циклдық әрекеттермен байланысты. Және 
де  қажу  тудыратын  кӛңіл-күйлер  тек  қана  бұлшық  еттер  мен  ішкі  органдардың  қажуынан  ғана  емес, 
жұмыстың  бiр  қалыпты  салдарынан  да  болуы  мүмкін.  Шыдамдылық  жаттығуының  осындай  ерекше 
ұйқасы (тіркесі), ерекше бір жаңа спецификалық белгілердің пайда болуына мүмкіндік туғызады. Соның 
бірі  –  «жабдықталған  іздестірудің  факторы».  Бұл  фактордың  мазмұны  –  физикалық  мiнездi  ауыр  қажу 
мен  ауыр  қажудан  кейінгі  психикалық  тыныш  күйді  іздестіру.  Бұл  фактор  психологиялық  негізінің, 
құлау-тіреу себебінің нәтижесі (қалай жаттығу болса, сол сияқты жарыста), сондықтан биiк нәтижелердегі 
ең  жоғары  жұмыстардан  кейінгі  психикалық  тыныш  кӛңіл-күй,  қайткенде  де  жұмыстың  кӛлеміне  де, 
нәтиженің  сапасына  да  қарамастан,  қандай  да  бір  психикалық  тыныш  кӛңіл  күй  синдромына  айналып 
кетуі мүмкін. 
Ең алдымен бұл жерде дене күйiнің себеп құрамдас бӛлiгi шайқасады. «Нәтиже үшін қажу» ұғымы, 

Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1 (36), 2013 г. 
 
42 
«Нәтиже  үшiн  жабдықталғандық»  себеп  кұрамдасу  ұғымына  алмасады.  Шынықтыру  жұмысының 
осындай  кӛлемі  мен  мазмұнының  негізгі  туынды  себеп  кұрамдасы  –  оның  деңгейі,  құрылымы,  мәндi 
себептердi жете түсiнгендiктiң дәрежесi. 
Еңбек  (А.Морхауз)  пен  спорт  (Е.П.  Ильин,  В.Ф.  Сопов)  психологиясының  зерттеу  нәтижелерінің 
арқасында, шыдамдылық бұл едәуiр дәрежедегі күш және тұлғаның тұрақтылық себебi екені анықталды. 
Шыдамдылықты әбден жетілдірудің басты шарты – белгiлi кӛлемдi жүктеменi орындаудың қажеттiлi-
гін айқын ұғыну жане жаттығу процессіндегіқұрал-жабдық пен жүктеме ӛткiзу әдiстерiн мұқият ойлауы 
мен қарқындылығы. 
Шыдамдылықтың  саналы  түрде  әбден  жетiлдiру  орынының  қабылдауы,  болжамды  бағдарламаның 
кез-келген шарттарында және толық жүзеге асыруға үзiлдi-кесiлдi қондыруды қалыптастыруға мүмкiндiк 
туғызады. Тап үзiлдi-кесiлдi қондыру – алдын ала құрастырылған әзiрлiк мiндеттi түрде керек, жоспар-
ланған жүктеменi толық орындауға, қажуды жеңуге кӛмектеседі. А.С. Егорованың мәліметтері бойынша, 
үзiлдi-кесiлдi  қондыруды  алмастыру  шарты  (жұмысты  орындау  егер:  қатты  ауыр  болмаған  жағдайда, 
дене шынықтырудың бірінші бӛлімі жақсы ӛтсе, қатты суық болмаса т.с.с) 70%-ға тапсырманы орындау 
ықтималдығы тӛмендейді. 
Қажуды жеңу үшін, жұмыс қабілеттілігінің шаршау сезiмiне теріс әсерін кеміту үшін, жүктемелердiң 
бiр қалыптылығының қарсы әрекетi үшiн, бiлу сананы бағыттауға қалыптастырып, назар шоғырландыру 
керек.  Спортпен  айналысатын  адам  арнайы  қажу  кезінде  туатын,  дәл  қазіргі  уақытта  істеп  жатқан 
жұмысын  ойлаған  кезде,  немесе  керісінше  істейін  деп  жатқан  қозғалыстар  параметрлерiнің  саналы 
бақылау  кезде  туатын  жағымсыз  әсерлерден  назарын  аударуға  бел  бұру  керек.  Себебі  осындай  назар 
аудару спортшыда болатын қажулармен күресуге кӛмектеседі  – бұл жайлы кӛптеген жеңіл атлеттердің 
тәжірибесі  куәландырады  (стайерлер,  марафоншылар,  шаңғышылар,  ескекшiлер).  Шыдамдылықтың 
әбден жетiлдiру процессінде, әсіресе шынықтыру жаттығуының ең қиын ӛткелдерінде, ӛз ӛзіңді қоздыру, 
ӛз  ӛзіңді  жұмылдыру  тәсілдерін  пайдалану  керек.  Оларды  екі  топқа  бӛлуге  болады:  а)  бағдарлардың 
таңдауы және жаттығу қызметiнiң жүрiсi бойымен нақты мiндеттерді қою: («ағашқа дейін жүгіру», «тағы 
да  50  рет    бар  күшiн  сала  есiп  ӛту»,  «тағы  да  2  рет  айналу»  т.б.);  б)  ӛздiгiнен  бұйрықтар  («шыдау!», 
«қарқын!», «жиiрек!», «итерiсу!» т.б) беру.  
«Шыдамдылыққа» байланысты табысты жұмысты орындау жұмысқа қабiлеттiлiктiң қалпына келтiруi-
нің психологиялық тетiктердi пайдаланумен байланысты. Қатайтылған бұлшық еттерді босатуға үйрену 
керек, ӛзіңнің психикаң мен жүйке жүйеңе демалыс бере отырып, толық күйінде және тез қалпына келу 
мақсатында, ӛткен, болатын жаттығу iстерiн ойламау керек.  
Ю.Я.  Киселев  тұжырымы  бойынша  келесіні  еске  алған  жӛн:  үзiлдi-кесiлдi  қондыру,  зейiн  аудару, 
конкретизация міндеті, ӛздiгiнен бұйрықтар – бұның бәрі шыдамдылықты жетiлдiруге кӛмектеседi, бірақ 
та ол іске асу үшін спортшыда нысаналық, табандылық, шыдамдылық сияқты ерiктiк қасиеттер дамыған 
болуы керек.  
Күштiң  әбден  жетiлдiруiне  де  нысаналық,  табандылық,  шыдамдылық  керек.  Әсіресе  бұл  қасиеттер 
қайта-қайта  қайталанатын  болмашы  жаттығуларына  салмақ  салу,  күштiң  дамуының  әдiсі  болған  кезде, 
«жару мінезді» жаттығуларды орындаған кезде, зейiн қою, ӛзіңнің барлық  мүмкiндiктеріңді жұмылдыра 
бiлу  –  ең  маңыздысы  осы.  Ең  кӛп  күш  жұмсалатын  жаттығудың  алдында  спортшыға  түгелдей  артық 
ойлардан, сонымен қатар қауіпті жаттығулар болу мүмкіндігінен қорқудан, солардан қате жіберуге қорқу-
дан т.б. ойлардан арылуы керек. 
Бұл  үшін  жұмысты  бастар  алдында,  толығымен  зейін  салып,  жаттығуды  орындауға  даяр  кезіндегі, 
эмоционалдық толқу үстінде спортшының халі, керекті ерікті күштермен айқындалады. Басқа сӛздермен 
айтқанда, ӛзіңнің күйіңді бағыттау қажеттігі туады. Сондықтан үлкен дәрежелі спортшы ӛздігінен бағыт-
тау қасиетін игеру керек, себебі кез келген спортшы жақсы шыныққан ғана емес, жарыстарда нәтижелі, 
тұрақты жұмыспен қамтамасыз ететіндей болу керек. 
Жылдамдық  жаттығуында,  психикалық  функцияларға  үлкен  талап  шарттар  қойылады.  Себебі  бәрі 
білетіндей, жылдамдық – күрделі физикалық қозғалыста болатын қасиет. Жылдамдықтың үш түрі бар:  
1.  Алдын  ала  құрастырылған  мерзiмдi  қоздырғыш  құбылысының  ең  кіші  уақытымен  жауап 
ретінде қайтуы.  
2. Бір қозғалысты орындауға кететін ең кіші уақыт.  
3. Қозғалыстың ең кӛп ырғағы.  
Жылдамдықтың  бұл  үш  түрі  бір  бірінен  тәуелсіз.  Зерттеу  нәтижелері  бойынша,  кӛзге  кӛрінбейтін 
бүркеме кезең жаттығу кезінде қысқармайды. Бірақ та спортта ең маңыздысы бүркеме кезең ғана емес, 
моторлы құрамдас бӛлiк – қозғалыс құбылысының уақыты деуге болады. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1 (36), 2013 ж. 
43 
Қозғалыс – құбылыстағы жылдамдықты үнемі күшейтудің алғашқы психологиялық ұсынысы, ең 
кіші  ӛлшемдегі  уақыт  интервалдарды  ажырату  болып  табылады.  Мысалы,  спринтер    бірінші  қадам 
кезінде 0,3 с старттан «кету» үшін жұмсайды. Уақытты 0,1 с қысқарту керек дерлік. Бұл жаттығуды 
алдын ала 0,3 с уақыт интервалын, 0,2 с уақыттан айыру (арнайы шамдық немесе дыбыстық сигнал-
дар қолданумен қатар) арқылы жеңіл орындауға болады.   
Қозғалыс құбылыстағы жұмыстың келесі ұсынысы – белгiлi қондыруды қалыптастыру. 
Старт алдындағы күту кезінде екі түрлі қондыру қарастырылады: сенсорлық (түрлі сигналдар -
ды  қабылдауға  арналған),  және  моторлық  (тезірек  қозғалысты  бастауға  арналған  немесе  қозға -
лыстағы құбылыс). 
Жылдамдықтың негізгі құраушы – моторлық қондырғы болып табылады. 
Ең жоғары қозғалыстағы ырғақты күшейтудің психологиялық ұсыныстарына: уақыт интервалда-
рын іске асыру мен жылдамдық қондырғысы жатады. Одан басқа спортшының бұлшықеттерінің күй-
зелісінен  кернеу  керекті  эмоциялардың  сақтау  қасиеті,  негізгі  қасиеттер  болып  келеді.  Себебі  қозу 
дәрежесінің  жетіспеушілігі  немесе  артықшылығы,  жылдамдықтың  пайда  болуына  кедергі  жасайды. 
(Йеркс-Додсон заңы). 
Сонымен қатар жылдамдыққа арналған жаттығулар кезінде де,  шыдамдылықты күшейту кезінде де, 
спортшының іштей ӛздігінен бағыттау күйі болу керек. 
Физикалық қасиеттерді тәрбиелеудің психологиялық мазмұны тӛмендегі кестеде кӛрсетілген: 
 
Физикалық қасиеттерді тәрбиелеу 
 
 
№п/п 
Физикалық қасиет-
терді тәрбиелеудегі 
психологиялық 
факторлар 
 
Тәрбие кезіндегі психологиялық факторлардың ерекшелігі 
шыдамдылық 
жылдамдық 
күш 
 
 
1 
 
 
Мотивация 
Кедергілерді  ӛту  арқылы, 
ауыртпашылыққа, 
қатты 
қажуға, 
ауыртпашылық 
сезімдерге  оң  кӛзқарасты 
тәрбиелеу 
 
Жетістіктерге 
жету 
мотивациясының 
белсенді кӛрінуі 
Еріктік 
және 
бұлшықеттік  кӛрсет-
кіштердің  шарықтау 
шегін  мотивациялық 
тәрбиелеу 
 
 
2 
 
Психологиялық 
бағдарлау 
 
Жаттығу 
бағдарламасының 
орындалуының  бағдарлары-
ның қалыптасуы 
Жылдамдықтың 
кӛрінуінің 
маторлық 
бағдарларының  ӛзекті-
лігінің қалыптасуы 
Міндетті 
түрде 
орындауға  бағытта-
лып 
және 
оның 
тұрақтық  кӛрсеткіш-
терін қамтамасыз ету 
 
 
 
3 
 
 
Психологиялық 
күйдің ӛздігінен 
бағыттаушылығы 
 
 
Дене  күшін  босаңдату  үшін 
ӛзін-ӛзі реттеу және жинақтау 
әдістерін қолдану 
Дене күшін босаңдатып 
және 
психикалық 
сынды  тӛмендету  үшін 
қозудың 
шамасының 
бірқалыпты  кӛрсеткіш-
терін  сақтау  (Йеркса-
Додсон заңына қара) 
Психикалық 
жағдайларды  реттеу 
үшін  қозба  кӛрсет-
кіштерінің  жоғарғы 
шамасына 
жету 
(Йеркса-Додсон 
заңына қара) 
 
 
4 
 
 
Еріктік қасиеттер 
 
Мақсатқа 
ұмтұлушылық, 
табандылық, 
бірбеткейлік, 
ӛзбеткейлік 
Әрбір 
қозғалыстың 
жылдамдығы 
және 
қайталауын 
сақтау 
үшін 
оған 
еріктік 
күштің  шектік  кӛрсет-
кіштерін пайдалану 
Шешімділік,  мақсат-
қа 
ұмтұлушылық, 
табандылық,  бірбет-
кейлік, 
ӛзін-ӛзі 
игерушілік 
 
5 
 
Психикалық 
процесстер 
Әрекетті  саналы  түрде  бақы-
лау  үшін  зейіннің  теріс  сезі-
мін дұрыс сезімге айналдыру 
Қабылдаудың  дамуы, 
кӛңіл 
бӛлу, 
ойлау, 
елестету,  темпоритма-
лық сезімталдық 
Зейінді шоғырланды-
ра  алу,  сезімталдық-
ты  жетілдіру,  қабыл-
дау, елестету 
 
 
6 
 
 
Арнайы дағдылар 
 
Еріктік  түйсіктерді  десенси-
билизациялау, 
бірқалыпты-
лықпен күрес 
 
Уақыт 
интервалын 
ажырата 
алуды 
қалыптастыру 
Дене күшінің қосым-
ша 
кӛрсеткіштерін 
пайдалану 
үшін 
оның  қосымша  бағ-
дарын табу жолдары 
 

Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1 (36), 2013 г. 
 
44 
1. Ақпаев А.Т. Психологическая подготовка спортсменов и спортивных коллективов. – Алматы, 2003. 
2. Медведев В.В. Психологическая обеспечение спопртивной деятельности. – М., 1989. 
3. Родионов А.В. Психология спорта высших достижений. – М., 1979. 
4.  Романов  В.А.  Психологические  особенности  воспитания  физических  качеств  спортсмена  //  Спортивный 
психолог. – Спец. выпуск. – 2003. 
5. Савенков Г.И. Психологическая подготовка в системе физического воспитания и спорта. – М., 1998. 
6. Сурков Е.Н. Психомотрика спортсмена. – М., 1984. 
7. Сопов В.Ф. Психологическая подготовка к максимальному спортивному результату. – Самара, 1999. 
8.  Сопов  В.Ф.  Психическаярегуляция  при  подготовке  и  преодолении  экстремальных  ситуаций  сверхдальних 
переходов и пробегов // Спортивный психолог, 2004. - №1. 
9. Уейнберг Р.С., Гоулд Д. Основы психологии спорта и физической культуры. – Киев, 1998. 
 

жүктеу/скачать 1,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: