2) заман хат,
3) өмірбаян,
4) мінездеме,
5) тарих,
6) тарихи әңгіме.
Шежіре
Шежіреде уақиғадан гөрі өткендердің түс, туысы көп айтылады. Сондықтан шежіре уақиға
сарынымен емес, уақыт, туыс сарынымен айтылатын әуезе табына жатады.
Шежіре болған уақиға жайынан сөйлесе, себебін, мәнісін айтпай, тек болғанын айтады да
қояды.Сондықтан мұндай деректерге сын көзбен қарау қажетт.
Заман хат.
Біреудің заманында болған тарихи уақиғадан, яки өз ішінде болған істерден дерек беруі
заман хат деп аталады.
Мәдени жұрттың адамында заманында болған көзге түсерлік уақиғаларды, яки өз өмірінде
ұшыраған зор істерді жазып, әңгіме ретінде тіркеп отыратын әдет болады.
Заман хат шежіредей емес, тәртіпті, жүйелі келеді.
Заман хатты оқымысты адамдар жазады. Сондықтан мұнда құр халық аузыңда әуезе
болып жүрген дәлелсіз сөздер жазылмайды.
Заман хатта уақиға уақыт сарынымен жазылмайды, іс сарынымен жазылады.
Өмірбаян.
Біреудің туғаннан бастап, өлгенге шейінгі өмірін жазу иә айту өмірбаян болады. Өмірбаян
дерегін белгілі адам турасындағы сипат тарихи құжаттық мәні бар қағаздардан алатынын
білетін адамдардың ауызша айтуынан алады. Жазушы өз білетінін жазады. Өмір дерек ылғи
сипатты мағлұматтардан құралған сөз болғандықтан, нағыз рас әңгіме болып
шығады.Олай болса, өмірбаян шындыққа
жақын тарихи дерек болмақ.
Мінездеме.
Адамның, елдің, жұрттың, таптың, ұлттың сырын, мінезін танып көрсету мінездеме болады.
Мінездеме өмірбаянның да, заман хатының да, тарихтың да ішіне бөлім есебінде кіреді.
Мінездеме заманның, дәуірдің халін де мінездеп көрсетеді. Адамды, халықты, ұлтты,
заманды мінездегенде, тарихтың бөлімі болып кіреді.
Тарих
Шежіре жазушылар естіген-білгенін сол қалпында, шикі түрінде тізеді. Ал, тарихшылар
міндеті хақында А.Байтұрсынұлы: тарихшылар кұр істегенге қанағаттанбай, рас, өтірігін
тексеріп, расын ғана алады.
Тарих пәнін А.Байтұрсынұлы былайша жіктейді.
1. Бүкіл адам баласы дүниеде қандай өмір шеккенін сөйлейтін тарих «Жалпы тарих» деп
аталады.
2. Адам баласының мәдениет жүзінде жүрген жолдарын баяндайтын тарих «Мәдениет
тарихы» деп аталады.
3. Мәдениеттің түрлі тараулары «Тарих тармақтары» деп аталады. Мәселен, шаруа тарихы,
өнер тарихы, дін тарихы, даналық тарихы, ғылым тарихы, әдебиет тарихы, тағысын тағы
сондай тарихтар.
А. Байтұрсынұлы ұлттардың тарихын, жалқы тарихтар - түрік-монғол тарихы, қытай
тарихы, жапон тарихы және сондай бөлек-бөлек жұрттардың, ұлттардың тарихы деп
бөлген.
Тарихи әңгіме
Тарих жүзінде белгілі адамдар, нәрселер, уақиғалар турасында сөйлейтін әуезелер тарихи
әңгіме деп аталады. Тарихи шындық орнамаған жерде, оның ішінде ғылыми салада да,
тарихи зерттеу принципін де, тарихи-салыстырмалық зерттеу әдісін де қолдануға жол жоқ.
Достарыңызбен бөлісу: