Педагогических работников по актюбинской области

234 

білу  қҧқық  болса,  қазір  ҿзге  тілді  білу  қажет.  28.02.2007  жылғы  Қазақстан  Республикасының  Президенті 

Н.Ҽ.Назарбаевтың  «Жаңа  ҽлемдегі  жаңа  Қазақстан»  атты  халыққа  жолдауында:"Тілдердің  ҥштҧғырлығы" 

мҽдени  жобасынкезеңдеп  іске  асыруды  қолға  алуды  ҧсынамын.  Қазақстан  бҥкіл  ҽлемде  халқы  ҥш 

тілдіпайдаланатын  мҽдениетті  ел  ретінде  танылуға  тиіс.  Бҧлар:  қазақ  тілі  -  мемлекеттік  тіл,  орыс  тілі  - 

ҧлтаралық қатынас тілі жҽне ағылшын тілі - жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі» - делінген. 

Қазақ  топырағында  «мақсатым тіл ҧстартып,  ҿнер шашпақ,  наданның кҿзін  қойып, кҿңілін ашпақ» деп 

мҧрат  меңзеген  Абайдай,  Тҧңғыш  Президентіміз  Н.Назарбаевта  Қазақстан  Республикасын  бҥкіл  ҽлемге 

танымал  ҥш  тілді  пайдаланатын  мҽдениетті  ел  ету  мақсатын  меңзейді.  Елбасы  14  желтоқсан  2012  жылғы 

Қазақстан  халқына  жолдауында  «Қазақстан-2050»  стратегиясымен  таныстырып,  «Бҽсекеге  қабілетті  дамыған 

мемлекет  болу  ҥшін  біз  сауаттылығы  жоғары  елге  айналуымыз  керек.  Қазіргі  ҽлемде  жай  ғана  жаппай 

сауаттылық  жеткіліксіз  болып  қалғалы  қашан.  Біздің  азаматтарымыз  ҥнемі  ең  озық  жабдықтармен  жҽне  ең 

заманауи  ҿндірістерде  жҧмыс  жасау  машығын  меңгеруге  дайын  болуға  тиіс»-  деді.  Кейіннен,  23  сҽуір  2015 

жылғы Қазақстан халқы ассамблеясының XXII сессиясында мемлекет басшысы арнайы баяндама жасап, қазіргі 

қолданысқа  енгізіліп  жатқан  ҥш  тҧғырлы  тіл  саясаты  туралы  айтып  ҿтті.  Білім  беру  мен  тҽрбие  берудің 

мақсаттарын ажырата білуіміз қажет. 

Білім  берудің  мақсаты:  заманға  сай  білімі  бар,  тҽжірибелі,  білікті,  жаңа  технологияны  меңгерген, 

бҽсекеге қабілетті азамат қалыптастыру деген. Осы арқылы ҿзінің бала шағасы мен отбасы ҥшін, елдің игілігі 

ҥшін табыс таба білетін азамат қалыптастыру. Ал, мҽдени тҽрбие берудің міндеті: адамның ҧлттық болмысын, 

туған тілін, тарихы  мен мҽдениетін игеріп дамытуға  уйрету.Қазіргі заманның білімі мен ғылымы  басқа  тілде, 

ҽлемдік  тілдерде  жазылып  жатыр,  бҧл  ҽлемдік  ҥрдіс.  Бҥгінгі  таңда  барлық  елде  бар  ҥлкен  мҽселе  бҧл  аса 

ауқымды  ақпаратты  аудару  мҽселесі.  Ҽлемдегі  техникалық  ақпараттардың  70  пайызы  ағылшын  тілінде, 

электрондық  тасымал  қҧралдарындағы  ақпараттардың  80  пайызы  ағылшын  тілінде,  сондықтан  жахандану 

заманында бҽсекеге қабілетті 30 елдің қатарына қосылуға бел байлаған ел тезірек ҽрекет жасауы керек»- деді. 

Сондай  ақ,  Елбасы:  Ҽлемдегі  негізгі  ақпараттарға  қол  жеткізе  алмайынша,  бҽсекеге  қабілетті  бола 

алмайды. Бҧл 21 ғасырдың заңы. Ғылымда, медицинада жҧмыс істейтін жҽне мемлекеттік қызметтегі азаматтар 

ағылшын тілін тезірек игеруі қажет. Медицинадағы табыстардың барлығы ағылшын тілінде шығып жатыр. 

Ата аналарға балаларын осы бағытқа ҽзірлеуі қажет, ҿйткені жас кезінде қабілеттері жақсы болғандықтан 

тез  алып  ҥйреніп  меңгеріп  кетеді»-деді  президент.  Н.Назарбаевтың  "Тілдердің  ҥштҧғырлығы"  мҽдени 

жобасынан бастау алып, ҥлкен шаралар іске асып жатыр. Соның бірі 2016 жылғы оқу жылынан мектептің 1-

сыныптарына ағылшын тілі енгізілді. Ҽрине Елбасымыздың бҧл кҿрегендігінің, ҽрі алысты сағалап, болжап 

білгендігінің арқасы деп тҥсінуіміз қажет. «Білімсіз бірді жығар, білімді мыңды жығар» - дегендей, жоғарыда 

айтылған Елбасымыздың мысалдарынан, білімнің кҿпшілік бҿлігі ағылшын тілінде шығып жатқаннан кейін, ол 

тілді меңгермей, білімнің ағымына ілесе алмайтын жайымыз бар. 

Қазақстан-2050 стратегиясында: «Балаларымыздың, жалпы барлық жеткіншек ҧрпақтың функционалдық 

сауаттылығына  да  зор  кҿңіл  бҿлу  қажет.  Балаларымыз  қазіргі  заманға  бейімделген  болуы  ҥшін  бҧл  аса 

маңызды.Біздің  жҧмыстарымыздың  білім  беру  саласындағы  басымдықтары  Бҥкіл  ҽлемдегі  сияқты,  Қазақстан 

мектепке  дейінгі  білім  берудің  жаңа  ҽдістеріне  кҿшу  керек.«Қазақстан-2050»  Жаңа  бағытын  ескере  отырып, 

Ҥкіметке  2013  жылдан  бастап  халықаралық  ҥлгідегі  куҽліктер  беру  арқылы  инженерлік  білім  беруді  жҽне 

заманауи техникалық мамандықтар жҥйесін дамытуды қамтамасыз етуді тапсырамын. Кҽсіби-техникалық жҽне 

жоғары білім ең бірінші кезекте ҧлттық экономиканың мамандарға деген қазіргі жҽне келешектегі сҧранысын 

барынша  ҿтеуге  бағдар  ҧстауы  керек»-деп  Елбасымыз  балаларымыздың  болашағына,  білімді,  қажетті,  ҽрі 

сҧранысқа  ие  маман  болып  шығуына  мҽн  беріп  отырғандығын  кҿреміз.  Зерттеп  қарасақ,  Н.Ҽ.Назарбаев  ҽр 

жолдауында  білімге,  жастарға  ерекше  мҽн  беріп,  ҽрі  сол  бағытқа  жағдай  туғызып  келеді.  Осы  стратегияда 

Елбасымыз:  «Мен  сҿзімді,  ҽсіресе,  жастарымызға  арнағым  келеді.  Бҥгін  мен  жариялаған  Жаңа  саяси  жҽне 

экономикалық бағыт сіздерге жақсы білім беруді, яғни бҧдан да лайықтырақ болашақ сыйлауды кҿздейді.Мен 

сіздерге  -  жаңа  буын  қазақстандықтарға  сенім  артамын.  Сіздер  Жаңа  бағыттың  қозғаушы  кҥшіне  айналуға 

тиіссіздер.  Мемлекет  басшысы  ретінде  мен  ҽрдайым  сіздердің  оқуларыңыз  бен  ҿсіп-ҿнулеріңіз  ҥшін  барлық 

жағдайды  жасауға  тырыстым.  Ҽлемдік  деңгейдегі  университет,  зияткерлік  мектептер  аштым,  «Болашақ» 

бағдарламасын  қҧрдым.  Қазір  мемлекеттік  жастар  саясатының  жаңа  тҧжырымдамасы  ҽзірленуде.  Мемлекет 

сіздердің алдарыңыздан жаңа мҥмкіндіктер ашылуы ҥшін барлығын жасауда. Олар  - сіздердің ата-аналарыңыз 

тіпті  ойлап  та  кҿрмеген  мҥмкіндіктер.  Естеріңізде  болсын:  сіздердің  табыстарыңыз  -  ата-аналарыңыздың 

табысы, туғандарыңыз мен туыстарыңыздың табысы, отбасыларыңыздың табысы, барлық отандастарыңыздың 

табысы, біздің Отанымыздың табысы»- деді. 

М.Жҧмабаевтың  «Мен  жастарға  сенемін»  атты  ҿлеңінің:  Мен  сенемін  жастарға:  Алаш  атын  аспанға, 

Шығарар  олар  бір  таңда,  Мен  жастарға  сенемін!»-  деген  мына  ҥзіндісі,  қай  уақытта  болмасын  болашақ 

жастардың  қолында  екендігі,  қазақтың  дҥние  жҥзіне  атын  шығаратындығын,  ҽрі  соларға  сенім  артып 

отырғандығы жҿнінде айтылып отыр. Елбасы 14 желтоқсан 2012 жылғы жолдауында Қазақ тілі жҽне тілдердің 

ҥштҧғырлылығына  ерекше  тоқталып,  ҽр  тілдің  алатын  орны  мен  рҿлі  туралы  егжей  тегжей  тоқталып 

тҿмендегіні айтты: «Кез келген тіл ҿзге тілмен қарым-қатынасқа тҥскенде ғана ҿсіп, ҿркен жаятынын ҽрдайым 

есте  сақтаған  жҿн.  Осы  заманғы  ғылыми  терминологияның  негізін латын  тілінен  енген  сҿздер  қҧраса, 

ақпараттық  технология  дамыған  қазіргі  дҽуірде  кҥн  сайын  дерлік  ағылшын  тілідҥние  жҥзі  халықтарының 

тілдеріне  жаңа  сҿздер  мен  ҧғымдар  арқылы  батыл  ену  ҥстінде.  Бҧл  ҥдерістен  біз  де  тыс  қалмауымыз  керек. 

235 

Қазақ тілінің осы заманның биік талабына сай, бай терминологиялық қорынжасаған соң оны рет-ретімен, кезең-

кезеңімен  қоғамдық  ҿмірдің  бар  саласына  батыл  енгізуіміз  керек.  Қазақ  тілі  -  біздің  рухани  негізіміз.Біздің 

міндетіміз  -  оны  барлық  салада  белсенді  пайдалана  отырып  дамыту.  Біз  ҧрпақтарымызға  бабаларымыздың 

сандаған  буынының  тҽжірибесінен  ҿтіп,  біздің  де  ҥйлесімді  ҥлесімізбен  толыға  тҥсетін  қазіргі  тілді  мҧраға 

қалдыруға  тиіспіз.  Бҧл  -  ҿзін  қадірлейтін  ҽрбір  адам  дербес  шешуге  тиіс  міндет.  Мемлекет  ҿз  тарапынан 

мемлекеттік тілдің позициясын нығайту ҥшін кҿп жҧмыс атқарып келеді. Қазақ тілін кеңінен қолдану жҿніндегі 

кешенді  шараларды  жҥзеге  асыруды  жалғастыру  керек.  Біз  2025  жылдан  бастап  ҽліпбиімізді  латын  қарпіне, 

латын  ҽліпбиіне  кҿшіруге  кірісуіміз  керек.  Бҧл  -  ҧлт  болып  шешуге  тиіс  принципті  мҽселе.  Бір  кезде  тарих 

бедерінде  біз  мҧндай  қадамды  жасағанбыз.  Балаларымыздың  болашағы  ҥшін  осындай  шешім  қабылдауға 

тиіспіз жҽне бҧл ҽлеммен бірлесе тҥсуімізге, балаларымыздың ағылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне, 

ең бастысы - қазақ тілін жаңғыртуға жағдай туғызады. Сонымен қатар, ҽбден орныққан халықаралық жҽне шет 

тілінен енген сҿздерді қазақ тіліне аудару мҽселесін біржола шешу қажет. 

Бҥкіл  ҽлемде  бірдей  қабылданған  терминдер  бар.  Олар  кез  келген  тілді  байытады.  Біз  ҿмірді  ҿзіміз 

кҥрделендіре  тҥсеміз.  Тіл  Қазақстан  халқын  біріктіруші  болуға  тиіс.  Қазақстанның  болашағы  -  қазақ  тілінде. 

Қазақ  тілі  2025  жылға  қарай  ҿмірдің  барлық  саласында  ҥстемдік  етіп,  кез  келген  ортада  кҥнделікті  қатынас 

тіліне  айналады.  Осылай тҽуелсіздігіміз  бҥкіл ҧлтты  ҧйыстыратын ең басты  қҧндылығымыз  -  туған  тіліміздің 

мерейін  ҥстем  ете  тҥседі.  Қазір  біз  балаларымызқазақ  тіліменқатарорысжҽнеағылшынтілдерін  де  белсенді 

меңгеру ҥшін жағдай жасауға шаралар қабылдап жатырмыз.Ҥштілділік мемлекеттік деңгейде ынталандырылуы 

керек.  Орыс  тіліне  жҽне  кириллицаға  біз  қазақ  тіліне  қандай  қамқорлықпен  қарасақ,  сондай  қамқорлықпен 

қарауымыз  керек.  Орыс  тілін  білу-  біздің  ҧлтымыздың  тарихи  артықшылығы  екені  баршаға  белгілі.Дҽл  осы 

орыс тілі арқылы қазақстандықтар бірнеше ғасыр бойы қосымша білім алып, ел ішінде де, шет жерлерде де ҿз 

дҥниетанымдары  мен  араласатын  ортасын  кеңейтіп  келе  жатқанын  жоққа  шығармауға  тиіспіз.  Біз  ағылшын 

тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі ҽлемнің осы «лингва франкасын» меңгеру біздің еліміздің ҽрбір 

азаматына  ҿмірдегі  шексіз  жаңа  мҥмкіндіктерді  ашады»-деп  президентіміз  ҥш  тілге  тоқталып  ҿтті.  Еліміздің 

қазақ,  орыс  жҽне  шетел  тілдеріне  деген  кҿзқарасын  заңды  тҧрғыда  бекітіп,  арнайы  Заң  қабылдап,  Қазақстан 

Республикасының  Тіл  туралы  Заңының  4  бабында:  Ҥкiмет,  ҿзге  де  мемлекеттiк,  жергiлiктi  ҿкiлдi  жҽне 

атқарушы  органдар:  Қазақстан  Республикасын-да  мемлекеттiк  тiлдi  барынша  дамытуға,  оның  халықаралық 

беделiн  нығайтуға  міндетті;  делінсе,  15  бапта:  Шетелдiк  жеке  жҽне  заңды  тҧлғалармен  жазбаша  нысанда 

жасалатын  мҽмiлелер  мемлекеттiк  тiлде  жҽне  тараптар  ҥшiн  қолайлы  тiлде  жазылады»-делінген,  бҧл 

Еліміздің  ҿз  тілімен  қатар,  шетел  тілдеріне  деген  қҧрметті  білдіреді.  Мҧхтар  Арын  ағамыздың:  «Басқа  тілді 

білу-ҿнер.  Ҿз  тіліңді  білу-ҧлттық  парыз  болса,  ҿнер  дегеннің  адам  баласына  қай  ҧлттың  ҿкілі  екендігіне 

қарамастан аса қажет нҽрсе»-деген сҿздерін айтпай кетуге болмас. «Ҿнерлі ҿрге жҥзер»  - дегендей, Қазақстан 

халқының ҿнері ҥстем, дҥние жҥзі танитын жоғары мҽдениетті халық болуына бҽріміз еңбектенуіміз қажет. 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1) Қазақстан Республикасы Президентінің 28 ақпан 2007 жылғы «Жаңа ҽлемдегі жаңа Қазақстан» атты халыққа 

жолдауы; 

2) Қазақстан Республикасы Президентінің 14 желтоқсан 2012 жылғы Қазақстан халқына жолдауы «Қазақстан-

2050» стратегиясы; 

3) Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 11 шiлдедегі N 151 Тіл туралы Заңы; 

4) Абай энциклопедиясы. Ақындық тіл бҿлімі; 

 

 

ҤШ ТІЛДІ БІЛУ – ЗАМАН ТАЛАБЫ 

 

Тоқсанбаев А.М., 

п.ғ.к.. «Мектепке дейінгі тҽрбие жҽне бастауыш білім» кафедрасының меңгерушісі «Ҿрлеу» БАҦО АҚФ 

Ақтҿбе облысы бойынша ПҚБАИ Қазақстан Республикасы Ақтҿбе қаласы 

 

Қай кезеңде болмасын, кҿп тілді меңгерген халықтар мен ҧлттар алдыңғы қатарлы елдің қатарына кіріп, 

ҿзінің  коммуникациялық  жҽне  интеграциялық  қабілетін  кеңейтіп  отырғаны  тарихтан  белгілі.  Мҽселен,  ежелгі 

Мысырдың  ҿзінде  бірнеше  тілді  білетін  мамандар  иерархиялық  сатымен  жоғарылап,  кҿбіне  салық  тҿлеуден 

босатылған  кҿрінеді.  Қазіргі  таңда  ҽлемнің  алпауыт  мемлекеттері  кҿп  тілді,  ҽсіресе  халықаралық  тілдерді 

меңгеруді  маңызды  міндет  деп  санайды.  Сондықтан  біз  де  ҿз  халқымыздың  қарыштап  дамып,  ҿркениеттен 

кенже  қалмау  ҥшін  кҿп  тілді  меңгеруіміз  қажет.  Бҧл  заман  талабынан  туындап  отырған  қажеттілік.  Себебі, 

бірнеше  тілде  еркін  сҿйлей  де,  жаза  да  білетін  маман  бҽсекеге  қабілетті  тҧлғаға  айналатыны  сҿзсіз.  Адамзат 

мҽдениетінің негізі – тілде. Кез келген ҧлттың басты ерекшелігі – оның ана тілінде. Ҧлттың жаны мен жҥрегі 

ары мен ҧяты, қазына-байлығы мен атақ абыройы тілге байланысты. Тіл – қазақтың жан дҥниесі, рухани негізі, 

ел  еркіндігі  мен  ҧлтты  танытатын  басты  белгі.  Ана  тілі  –  ҽр  адамға  ананың  ақ  сҥтімен  бойға  жетіп,  ананың 

ҽлдиімен, бесік жырымен қҧлаққа сіңіп, атадан-балаға жетіп отыратын ҧлы  кҥш. Ана тілі  – ҧрпақ тҽрбиесінің 

пҽрменді қҧралы, рухани байлықтың баға жетпес байлығы, қуатты қайнар бҧлағы. Ана тілі  – халықтың ҿткен 

ҧрпағы,  қазірге  жҽне  келешек  ҧрпағы  арасындағы  тарихи  жалғастықты  жҥзеге  асыратын  бірден-бір  сенімді 

қҧрал.  Тіліміз  арқылы  халқымыздың  жан  дҥниесін  танып  білеміз,  себебі,  халықтың  рухани  байлығының 

236 

сарқылмас бҧлағы сонда жатыр. Туған жеріміз бен ел-жҧртымызды да сол арқылы айтып жеткіземіз. Тіл адам 

баласының басты қазынасы болғандықтан – тіл байлығы елдің елдігін, жҧртшылығын, ғылымы мен ҽдебиетін, 

ҿнеркҽсібін, мҽдениетін, қоғам-қҧрылыстары  мен салт-санасынынң,  жауынгерлік дҽстҥрінің  –  мҧрасының қай 

дҽрежеде  екенін  танытатын  дҽлелді  кҿрсеткіші.  Ҽр  халықтың  ғҧмыры  –  оның  тілінде.  Ҽрбір  тіл  ҿзінің  халқы 

ҥшін  «Ҧлы»  деп  қырғыздың  атақты  жазушысы  Шыңғыс  Айтматов  айтқандай,  тіл  –  ҧлттың  тірегі.  Ол  жан-

дҥниеңді  ашып  кҿрсететін  мҿлдір  айнаң.  Тіл  жоғалса,  ҧлт  та  жоғалатыны  белгілі.  Барлық  қазақстандықты 

біріктіретін  –  қазақ  тілі  сондықтан,  егемен  елімізді  сақтап  қалу  ҥшін  ҧлттық  қҧндылықтар  мен  мемлекеттік 

тілге ерекше ықылас қажет  

Білекке сенген заманда, 

Ешкімге есе бермедік. 

Білімге сенген заманда, 

Қапы қалып жҥрмелік 

Абылай хан 

Кҿптілділік  туралы  ойтолғау  жазарда  кҿп  ойландым.Неден  бастау  керек?  Осы  кҿптілділіктің  бізге  керегі  бар 

ма,жоқ  па  деген  сауалдар  мазалай  берді.  Ғаламтор,  газет-журналдардан  мҽлімет  іздегенімде,  қайшы  пікірлер, 

маңдытып ештеңе таппадым. 

Олай болса, ата-бабамыздың ҿткен тарихына кҿз жҥгіртсек… 

Ҽлемде екінші ҧстаз,ҧлы ғҧлама Ҽбу-Насыр Ҽл-Фараби ҿмірінде 76 ҧлттың тілі білсе, ҿр рухты дауылпаз 

ақын Махамбет пен қазақтың бір туар ҧлы Шоқан да бірнеше тіл білсе керек. Ҧлы Абай орыс-қазақ тілдерімен 

қатар парсы, араб тілдерін меңгерген. Орыс тілін орта жастан асып барып, кеш меңгерген.Қазақ тілі еш уақытта 

ҿзімен  кҿршілес халықтың  тілдерінен сорлы  болып,  қатардан қалып ҿмір сҥрмегендігі,  ҿз  сыбағасын ешкімге 

бермегендігі  мыңдаған  жыл  тарихынан  айқын.  Кҿп  тіл  білу-заман  талабы.Елбасы  ҿзінің  2007  жылғы  «Жаңа 

ҽлемдегі  –жаңа  Қазақстан»  атты  жолдауында  :  «Қазақстан  бҥкіл  ҽлемде  халқы  ҥш  тілді  пайдаланатын 

мҽдениетті ел ретінде танылуға  тиіс. Бҧлар: қазақ тілі-мемлекеттік тіл, орыс тілі-ҧлтаралық қатынас тілі жҽне 

ағылшын тілі-жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі». Иҽ, «ҥштілділік» саясатын қайта қарау қажет деген 

пікірлер  жиі  қылаң  беріп  жҥргені  жасырын  емес.  Десек  те  Елбасының:  «Қазақ  тілі  ҥш  тілдің  біреуі  болып 

қалмайды. Ҥш тілдің біріншісі, негізгісі, бастысы, маңыздысы бола береді»- деп ескерткенін тағы бір қайталап 

қойсақ  артық  болмас. Ҽлемдегі  дамыған  елу  елдің  қатарына  қосылу  ҥшін  билік  «ҥш  тҧғырлы  тіл»  саясатын 

қолға алып жатқаны белгілі. Ақпараттық техниканың дамыған заманында тілді ҥйрену қиындық тудырмайды, 

қайта  кҿп  тіл  білгеннің  ешбір  зияны  жоқ.  Бірақ  Қазақ  баласы  ҽуелі  отбасында  Қазақы  рухпен  тыныстап,  ана 

тілінің  нҽрлі  уызына  қанып,  ҧлттық  рухани  тҽрбиенің  қайнар  бҧлағынан  сусындап  ҿсуі  керек.  Алғашқы 

тҽрбиені ана тілінде қабылдап, Қазақы қасиетпен жетілген бала кейін қандай ортада жҥріп, қанша тіл ҥйренсе 

де, ҿз тілін ҧмытпайтын, ҧлттық қасиетінен кҿз жазып адасып қалмайтын болады. Ҽлихан Бҿкейханов сынды 

алаш арыстарымыздан бастап, кешегі Абай Қҧнанбайҧлы, М. Ҽуезов, Қ. Сҽтпаев сияқты талай тарландырымыз 

қанша  жерден  ресей  топырақтарында  білім  алса  да,  сол  империяның  қысымында  жҥрсе  де,  ана  тілінің 

идеологиясы мен мҽртебесін ең жоғары орынға қойған. Ҿйткені олардың бҽрінің де тілі қазақша шыққан, бірі 

ауыл  молдасынан  хат  таныса,  енді  бірі  ана  тілінде  мҧғалімдерден  тіл  сындырған.  Яғни,  тірек  мықты.  Тіл  ана 

тілде  сайрап  тҧрғандықтан,  ешкім  оған  балта  да  шаба  алмаған.  Қазақ  халқы  табиғатынан  еліктегіш, 

қабылдағыш  халық.Кеңес  заманында  орыс  тілі-заманның  кілті  болды.  Бҧл-заман  талабы  еді.Орыс  тілін 

ҥйреніп,орыстардың ҿзін жаңылыстыратын жағдайға жеттік.Енді алдағы асу –ағылшын тілі.Адам кҿп тіл білген 

сайын оның кҿкірек кҿзі ашылып, ҿмірінің кҿкжиегі кеңіп, ҿрісі ҧлғая тҥсетін болады. Біз ҽлемдік аренаға шығу 

ҥшін  ағылшын  тілін  жетік  меңгерген  мҽңгілік  Елге  айналумыз  керек.Бҧл  жолда  біз  ҧтпасақ,  ҧтылмаймыз.  Ҿз 

тілің бірлік ҥшін,ҿзге тіл тірлік ҥшін керек екенін ҧмытпайық. Сондықтан «Ана тілің ــ арың бҧл, ҧятың боп тҧр 

бетте. Ҿзге тілдің бҽрін біл, ҿз тіліңді қҥрметте» деп, ақын Қадыр Мырза-Ҽли ағамыз айтқандай, ҽуелі ҿз ана 

тілімізді қҥрметтеп, оны ардақтап, аялап ҥйренейік те, ҿзге тілдің бҽрін білуге барынша қҧлшыныс жасайық. Ҿз 

тіліміз  ҿзегіміз,  халықтық  қасиетімізді  айғақтайтын  алтын  тҧғырымыз  болсын.  Ҽр  ҧлттың  ҿз  тілі  ҿзге  тілге 

жеткізетін кҿпір есепті. 

Ойымды  қорыта  келе,  Елбасының  мына  бір  сҿзімен  аяқтағым  келеді:  «Дауға  салса  алмастай  қиған, 

сезімге салса қырандай қалқыған, ойға салса қорғасындай балқыған, ҿмірдің кез-келген орайында ҽрі қару, ҽрі 

қалқан болған, ҽрі байырғы, ҽрі мҽңгі жас, отты да ойнақы – Ана тіліміз». 

 

 

ПАТРИОТИЧЕСКИЙ АКТ «МӘНГІЛІК ЕЛ» – КАК ПРОЯВЛЕНИЕ ЖИВОЙ ИСТОРИИ 

 

Тойганбекова Ш.М., 

к.п.н., асс/профессор, зав.каф. «Инновационных технологий и методики преподавания естественно-научных 

(гуманитарных) дисциплин» филиала АО НЦПК «Ҿрлеу» ИПК ПР по Жамбылской области 

Республика Казахстан 

 

Идеи  о  национальном  самоопределении,  призывы  к  молодежи,  народу  о  развитии  национальной 

культуры,  духовных  традиций,  языка,  о  будущем  актуальны  сегодня,  в  период  реального  суверенитета 

казахстанского  государства.  Эти  идеи  не  потеряла  своей  актуальности  и  поныне.  Так,  преемственность 

237 

Алашской идеи сегодня можно видеть в той деятельности, которую осуществляет национальная интеллигенция 

по  возрождению  духовно-культурного  наследия  народа,  в  наличии  споров  и  дискуссий  о  казахской  идее, 

миссии, казахском проекте,  вопросе. 17 января 2014 года Президент Республики  Казахстан Н.А. Назарбаев,  в 

Послании  народу  Казахстана,  поручил  ОО  «Общенациональное  движение  «KZ-2050»  разработать 

Патриотический Акт «Мҽңгілік Ел» совместно с Аппаратом Президента, правительством и Ассамблеей народов 

Казахстана. 

Для Движения «Мҽңгілік Ел» это идея о вечном существовании Казахстана на политической карте мира 

в  качестве  независимого,  процветающего  государства.  Это  идея  о  ценностях,  которые  необходимо  беречь  и 

культивировать, чтобы обеспечить устойчивое развитие нашей страны, а значит и благополучие каждого из нас. 

Содержание  Патриотического  Акта  «Мҽнгілік  Ел»  -  это  семь  векторов,  определяющих  становление  и 

развитие казахстанской национальной идеи: 

1)

 

независимость Казахстана и Астана; 

2)

 

национальное единство, мир и согласие в нашем обществе; 

3)

 

светское общество и высокая духовность; 

4)

 

экономический рост на основе индустриализации и инноваций; 

5)

 

Общество Всеобщего Труда;  

6)

 

Общность истории, культуры и языка; 

7)

 

национальная  безопасность  и  глобальное  участие  нашей  страны  в  решении  общемировых  и 

региональных проблем. 

Благодаря  этим  ценностям  мы  всегда  побеждали,  укрепляли  нашу  страну,  множили  наши  великие 

успехи.  В  этих  государствообразующих,  общенациональных  ценностях  заключается  идейная  основа  Нового 

Казахстанского  Патриотизма.  Можно  сказать,  что  они  составляют  стратегию  создания  и  внедрения 

казахстанской  национальной  идеи  на  длительную  перспективу.  Только  крепкое,  политически  стабильное  и 

духовно  единое  общество  способно  выжить  в  условиях  ускоряющейся  глобализации,  которая  не  только 

раскрывает  новые  невиданные  возможности  развития  человеческих  сущностных  сил,  но  и  таит  в  себе 

опасности,  угрозы  и  риски,  связанные  прежде  всего  с  поглощением,  стиранием  индивидуальных  различий 

самобытных  культур  и  национальных  образов  мира.  Только  объединившись  на  основе  казахстанской  идеи, 

вдохновляющей  каждого  казахстанца,  мы  окажемся  способными  выстоять  перед  этим  ураганом  и,  используя 

все  выгоды  и  преимущества  глобализации,  уклониться  от  ее  опасностей  и  угроз.  Консолидация  на  основе 

казахстанской  идеи,  поэтому  не  только  внутренняя  задача,  но  также  и  задача  номер  один  внешней 

государственной политики, ориентированной на евразийство.  

«Общенациональная идея» представляется нам казахстанской национальной идеей, введенной в научный 

оборот  в  качестве  важнейшего  объяснительного  принципа  для  изучения  сложных  проблем  устойчивого 

развития  Казахстана  в  условиях  глобализации.  И  терминологическая  точность  необходима  в  любом  научном 

исследовании,  поэтому  речь  может  идти  о  казахстанской  национальной  идее  как  форме  разрешения 

межэтнических противоречий, как способе межэтнической интеграции на основе умелого сочетания интересов 

казахской нации и других национальных диаспор в рамках унитарного государства. 

Одним  из  пониманий  «национальной  идеи»  на  наш  взгляд  является  евразийская  концепция  как 

консолидирующий  потенциал.  Идея  евразийского  сообщества,  возникшая  в  результате  трансформации 

казахской  и  казахстанской  идеи,  имеет  глубокий  смысл  для  идейной  консолидации  казахстанского  народа. 

Какова  история  и  каковы  современные  интерпретации  идеи  евразийства,  каким  образом  эта  идея  может 

обновиться на базе новейших научных теорий и концепций, а главное  – с учетом особенностей казахстанской 

реальности?  На  эти  вопросы  нам  еще  предстоит  дать  ответы.  И,  наконец,  важнейший  аспект  исследования  – 

изучение  в  связи  с  казахстанской  идеей  системы  национальных  интересов  Казахстана,  его  геополитических 

приоритетов  и  условий  обеспечения  национальной  безопасности.  При  этом  почти  неисследованной  в  нашей 

стране  остается  проблема  социологии  безопасности.  Ведь  казахстанская  идея,  консолидируя  и  сплачивая  все 

транзитное  общество,  усиливая  вектор  гражданской  самоидентификации,  решая  важнейшие  проблемы 

становления  демократического  государства,  в  то  же  время  способствует  укреплению  позиций  Казахстана  на 

международной арене, укреплению его авторитета в демократическом сообществе государств, осуществлению 

культуры мира. 

Споры  вокруг  основополагающих  принципов  новой  консолидирующей  идеологии  не  утихают. 

Предлагаются  все  новые  и  новые  подходы,  идеи  и  ценности.  Используются  все  новые  и  новые  понятия: 

общенациональная,  казахстанская  мечта  и  др.  Общенациональную  мечту  связывают  с  надеждами  на  лучшую 

жизнь,  создание  процветающего  государства,  социальное  благополучие  общества.  Казахстанская  мечта  в 

современной  интерпретации  базируется  на  трех  парадигмах:  политико-государственной,  социально-

экономической  и  духовно-культурной.  Казахстанская  мечта  должна  являться  объединяющей  идеей,  которая 

сможет  сплотить  полиэтническое  общество.  Стабильность  является  главным  успехом  достигнутым 

Казахстаном  за  годы  независимости.  Единство  полиэтнического  и  поликонфессионального  казахстанского 

народа есть абсолютная ценность, требующая сохранения и упрочения. Основное богатство народа – единство, 

уважение,  сотрудничество  и  согласие.  Необходимо  пропагандировать  среди  молодого  поколения  душевную 

щедрость казахов, которые приняли на своей гостеприимной земле представителей многих этносов.  

Обязанность сегодняшней молодежи-укреплять независимость, знание основоположений «Мҽңгілік Ел»: 

238 

- понимание подрастающим поколением единства своей судьбы с судьбой Отечества; 

- укрепление конституционного строя, территориальной целостности страны; 

-укрепление,  основывающихся  на  национальных  интересах,  экономической,  политической,  духовной  и 

информационной безопасности; 

-противодействовать информационной зависимости, давлению со стороны других государств; 

- придерживаться приоритета национальных интересов во всех сферах общественной жизни; 

-обеспечение  равных  прав  гражданам,  независимо  от  их  этнической  принадлежности,  религиозной 

ориентации и социального положения; 

-укрепление  и  развитие  национального  духа,  объединяющего  их  начала  и  позволяющего  познать  их 

бытие. 

Чтобы  понять  предназначение  проекта  «Мҽнгілік  Ел»  следует  вспомнить  период  создания  и  начала 

реализации программы  «Мҽденимҧра». Главной целью  и направленностью  данной программы являлся сбор и 

систематизация  бесценных  и  уже  ставших  предметом  вечной  истории  артефактов,  экспонатов,  письменных 

трудов  мыслителей  прошлого,  предков  казахов,  людей  и  племен,  населявших  огромную  территорию 

Центральной  Евразии.  Опора  на  культурное  наследие  позволила  существенно  укрепить  национал-

патриотический  тренд  в  казахстанском  обществе,  насытить  содержанием  государственную  политику  в 

этнокультурной сфере.  К 23-летие  своей  независимости страна  подошла  не  только с  внешнеполитическими  и 

экономическими  успехами,  но  с  определенным  этнополитическим  уровнем  зрелости.  Впечатляющими  стали 

результаты  программы  «Культурное  наследие»,  которые  были  обнародованы  к  20-летию  независимости 

Казахстана. Реставрационными работами были охвачены 105 объектов истории и культуры, археологическими 

исследованиями – более 40 городищ, поселений, стоянок, могильников и курганов на территории Казахстана. В 

результате  научно-поисковых  экспедиций  обнаружено  и  введено  в  научный  оборот  свыше  5  тыс.  ценнейших 

архивных  документов  по  истории,  этнографии,  искусству  казахского  народа.  Было  издано  более  600 

наименований  книг,  тиражом  более  1,5  миллиона  экземпляров.  Создан  21  документальный  фильм  об  особо 

важных  исторических  местах  и  наследии  национальной  культуры.  Изданы  семь  энциклопедических  сводов 

памятников истории и культуры. Восстановлены и перенесены на современные аудионосители звукозаписи 255 

старинных казахских кюев. 

В  Астане  воздвигнута  триумфальная  арка  «Мҽнгілік  Ел»,  ставшая  воплощением  идеи  Первого 

Президента  –  Лидера  нации о вечном государстве.  Сегодня этот красивый архитектурный памятник  наряду с 

Дворцом  мира  и  согласия,  Дворцом  независимости,  мечетями  Нур  Астана  и  Хазрет  султан  несут  сакральный 

смысл, являясь, с одной стороны, символами увековечивания персональных усилий и идей Лидера нации, а с 

другой  –  свидетельством  растущего  национального  самосознания  казахского  народа  и  наращивания  его 

интегративных свойств. 

В  90-х  годах  казахи  пережили  важный  этап  национального  возрождения,  что  выразилось  в  подъеме 

казахского  языка,  когда  он  обрел  статус  государственного,  восстановлении  преобладающей  численности 

казахов  на  своей  исконной  земле.  Казахи  за  прошедший  период  трансформировались  в  урбанизирующуюся 

нацию.  Представители  титульного  этноса  заняли  доминирующее  положение  в  системе  власти,  бизнеса, 

индустрии,  а  также  гражданском  секторе.  Произошло  оформление  новой  казахской  элиты.  Казахстан  с 

обретения  независимости  проводил  ответственную  государственную  политику,  в  том  числе  через  поддержку 

репатриации  этнических  казахов  на  родину.  За  прошедший  период  в  страну  вернулось  порядка  1  миллиона 

казахов.  В  настоящее  время  доля  казахов  в  структуре  общества  достигает  63  процентов,  или  около  11 

миллионов  человек,  тогда  как  до  обретения  независимости  она  составляла  менее  половины,  а  в  отдельные 

периоды истории ХХ века снижалась до показателя менее трети населения. 

Казахи  смогли  выстоять  трехвековой  период  этнических  и  геополитических  испытаний.  Этому 

способствовала их исконная черта объединяться перед внешними угрозами и особый культурный генетический 

код,  проявляющийся  в  глубоком  сохранении,  бережливом  отношении  к  традициям.  Особый  культурно-

исторический  код  казахов  не  был  сломлен  даже  в  период  жестких  ограничений,  тоталитаризма,  геноцида, 

насилия  и  чисток.  Казахстан  из  территории  сначала  имперских,  затем  советских  социальных  экспериментов 

трансформировался  в  состоявшееся  государство,  основывающееся  на  уникальной  модели  межэтнического  и 

межконфессионального согласия. Для миллионов потомков казахов, когда-то покинувших свою Родину, теперь 

Казахстан стал землей обетованной – жерҧйық. 

«Стратегия 

«Казахстан-2050» 

подвела 

своеобразную 

черту 

под 

большим 

процессом 

посткоммунистического транзита Казахстана, который проходил по трем направлениям: внедрение рыночных 

отношений,  построение  новых  политических  институтов,  изменение  общественного  сознания.  Происходила 

ломка сознания, что на первом этапе было связано с реабилитацией общества от «культурной травмы». 

В  результате  этого  произошел  надлом  целых  пластов  идентичностей,  включая  такие,  как  советский 

человек, коммунист, партия, КПСС, Ленин. Рухнули идеалы и ценности прошлой эпохи. Реакцией на это стало 

то,  что  люди  перестали  ориентироваться  на  длительную  перспективу.  Возник  феномен  «временщиков». 

Слабость  государственных  институтов  на  начальных  этапах  становления  независимости  приводила  к 

проявлению  саморегулятивных  сил  общества,  что  вылилось  в  неформальные  движения,  развитие 

организованной  преступности.  У  населения  сформировалось  устойчивое  неприятие  идеологии  и  партий. 

Началось  время  тотального  самовыживания,  своеобразный  механизм  социального  отбора  наиболее  стойких 

239 

социальных  групп.  Теперь,  спустя  почти  четверть  века,  основные  процессы  приобрели  оформленные  черты. 

Например, процесс экономического роста, деятельность партий, парламента, НПО. «Устоявшие» на этом фоне 

–  это и есть  новые  граждане  Казахстана,  новая общность, как об этом четко сказано было  на  медиафоруме  в 

апреле 2013 года Первым Президентом – Лидером нации. 

Таким  образом,  сегодня  мы  уже  имеем  не  осколок  старого  общества,  не  унаследованную  социальную 

или  партийную  организацию.  Поменялись  практики,  привычки,  ценности,  мысли,  наконец,  ориентиры. 

Произошло  сближение  между  людьми,  разрушение  недоверия,  сокращение  дистанции.  Этому  служила 

сбалансированная  внутренняя  политика,  межэтническое  и  межконфессиональное  согласие,  экономический 

рост,  повышение  жизненного  уровня  людей.  Государство  стало  привлекательным,  поскольку  теперь  оно 

соответствует  интересам  граждан.  И  потому  идентификация  жителей  республики  поменялась  кардинально. 

Если  в  начале  независимости  86  процентов  казахстанцев  были  в  растерянности  и  не  могли  себе  представить 

жизнь вне старой системы, то теперь почти 84 процента твердо говорят, что гражданство Республики Казахстан 

для них выступает в качестве главного идентификационного критерия. 

Патриотический  акт  «Мҽнгілік  Ел»  есть  признание  важной  исторической  миссии  и  силы  этнической 

природы казахов как государствообразующего ядра Казахстана. По данным социологических исследований 61 

процент  респондентов  отмечают  природную  терпимость  казахов.  В  принципе  это  так,  но  в  этом  всегда 

находится некий скрытый подтекст, что благодаря этому в Казахстане с обретением независимости ничего не 

надо  было  делать.  Казахи  и  так  толерантны,  терпимы  –  можно  не  напрягаться  и  не  проводить  специальную 

политику  в  области  межэтнических  отношений.  С  точки  зрения  истории,  следует  признать,  что  казахам 

пришлось выживать. При этом происходила борьба не только с внешними врагами, но внутри между родами. 

Поэтому приходилось учиться быть терпимыми. Такое мнение разделяет 27,3 процента респондентов, считая, 

что  нельзя  называть  казахов  спокойными  по  своей  природе.  Терпимость  с  их  точки  зрения  приобретенное 

качество народа в борьбе за выживание. История независимого Казахстана стала летописью успеха и триумфом 

всего  громадного  исторического  опыта  предыдущих  поколений.  Здесь  сосредоточились  все  далекие  мечты  и 

желания  наших  предков.  Они  были  уверены,  что  знамя  независимости  страны  поднимется  и  казахская  нация 

восторжествует. Так и произошло. 

«Мҽнгілік  Ел»  –  проявление  живой  истории,  которая  берет  истоки  из  прошлого  трансформируется  в 

будущее, являясь при этом настоящим.   В Посланиях Президента 2014 года пронизаны важным философским 

смыслом. Нужно ценить настоящее, потому что из него строится будущее. Чтобы жить достойно, необходимо 

уже  сегодня  жить  лучше.  Как  и  свойственно  нашему  Президенту,  Послание  опирается  на  основательный 

эмпирический каркас – конкретные показатели и целевые индикаторы. Однако идея «Мҽнгілік Ел» возвышает 

нас  над  цифрами  и  буднями  и  ориентирует  на  создание  такой  страны,  которая  бы  смогла  стать  вечной, 

пережить по времени тысячелетние истории государств. 

«Мҽнгілік  Ел»  означает  вечный  народ,  вечную  землю,  вечную  страну  и  вечную  родину  одновременно. 

Слово  «ел»  не  имеет  точного  перевода  и  является  емким  и  в  то  же  время  понятным  каждому  казаху  словом, 

обозначающим его малую родину, землю, родственников, соотечественников, страну и если хотите, воздух. Это 

национальная  идея,  о  которой  в  обществе  говорили  и  обсуждали  с  момента  обретения  независимости,  Но  ни 

одна идея не выдерживала испытание временем, критикой и обсуждением. То, что национальная идея должна 

стать  основой  государственной  идеологии  понимало  и  поддерживало  подавляющее  большинство  граждан 

страны и ее интеллигенция прежде всего. Национальная идея Мҽнгілік Ел имеет как глубочайшие исторические 

корни,  уходя  в  глубь  веков  во  времена  легендарных  ариев,  проживавших  в  наших  казахских  степях  в  эпоху 

бронзы, так и обращено к будущим поколениям наших соотечественников, в будущие столетия.  

жүктеу/скачать 5,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: