Пән бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы
жүктеу/скачать 0,59 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- . Бірсыпыра жуандар, пысықтар
- . Қағаздың бетін сызып жатқан қалам хатшының бетін сызып жатқанмен бірдей болды.
- , саған аспандағы бұлт жуық қой
| 12-тақырып Б.Майлин
Жоспар «Күлтай» әңгімесі «Қара шелек» әңгімесі «Күлтай болыс» Күлтайдың күйеуі екі жыл тұрған соң қайтыс болады. Жұмабай дейтін қайнысы бар деп есіттік. Күлтай кейде осы қайнысы туралы ойланып: -Я асқан данышпан шығар да, я дым білмейтін милау шығар,- дейтін. Күйеуі өлген соң Күлтайға ие көбейді. Қатыны бар Бірмағамбет, қатыны өлген Әжігерейдің ойлары болады. Күлтайдың немере ағасы Абдол Күлтайды Әжігерейге икемдеп, Жұмабай сенің теңің емес, онымен күн көре алмайсың- дейді. Күлтай абысын-ажындарымен сөйлесіп, Жұмабай туралы сөз тартып көрсе: -Жуас бала еді, үндемейтін еді, бұл елден кеткелі көп жыл болды ғой,- дейді. «Ауылдың әңгімесінің көбі Күлтай маңында болып, дәмелеліердің саны күн сайын өсе беретін болған соң, Күлтай жұрттың бетін қайтара жауап береді: -Ешкімнің керегі жоқ, мен өз қайныма тимеймін,- дейді. Мұнда Күлтайдың өжеттігі көрінеді. Біреудің тоқалы болуға көнбейді. Жеңгесіне қосамыз деп Жұмабайды шақыртса, оны бай жібермейді. Күлтай өзі Жұмабайды іздеп барады. Күлтайдың батылдығына куә боламыз. «Күлтай Жұмабайды жібермеген байға бір ашуланса, басына билігі келмеген Жұмабайға екі ашуланды: «Саған кейігенде мыналарға тиіп кетсем қайтеді?»- деп те ойлады. Бірақ Жұмабайды сыйлағаннан емес, ағасына, ауыл-аймақтың пысықтарына ерегескендіктен Күлтай бұл ойдан аулақ болды. Жұмабайдың портреті: «Шегір көзді, үрпек қас, сары жігіт еді.Үндемейтін ынжық, момын еді» -Байым болса өлді, бір үйде жалғызбын, қайнымды босатып алуға келдім,- деді Күлтай байға. Қызыл шырайлы келген жап-жас әйел. Сөзі мірдің оғындай. Мұндай әйелдің байы өлсе, ақсақалдардың мұраты беріп, қатын алам деген мырзалар бір жабылып қалар еді. Жұрттың осы әдетіне бағынбай, «адамдыққа сән жоқ қайнысын» іздеп жүргені адам таңқаларлық жұмыс-ау»,- деп бай бір ауыз сөзге келместен Жұмабайды босатып жіберді. - Сенің ниетің арам, соның жылтыраған бетін көрген соң малайыңды босатып отырсың,- деп Байды бәйбішесі бүрумен болды. Бәйбішенің сөзінен Күлтайдың тартымдылығы, көріктілігі байқалады. «Күлтай Жұмабаймен қосылды да, шаруашылығын істеп, көп кедейдің бірі боп жүре берді. Ешкімге қол жаулық та болмады, ешкімнің тәлкегін де көтермеді. Күлтайдың намысқой, арлы әйел екенін көреміз. «Мына жаманды байым бар деп отырады дейсің бе, осының өзі «жігітшіліктен құр емес шығар» деп, қыңыржақтанғандардың меселі қайтып болды. Күлтайды көре алмағандар күйеуі жас болған соң, оның көзіне шөп салатын шығар деп ойлағандардың дегені болмайды. Төңкеріс болғанда осы ауылға Күлтайдың оқыған ағасы келіп, оған біраз кітаптар беріп кетеді. Күлтайдың үйіне адамдар газет, журнал тыңдауға жиналып отырады. Ауылдың кеңес сайлауы болғанда, Күлтай сельсовет мүшесі болып сайланды. Болыстық кеңес съезіне өкіл болады. Бірмағамбет, Әжігерейлер кедергі жасамақ болғанмен, сайлаушы жігіт әйелден біреу болу керек деп күштеп жібереді. Байғасқа мен Нұрғожа болыстыққа таласады. Байғасқа жеңілетінін біліп, болыстықты Күлтайға ұсынады. Ақтам Күлтайды сайлауға 5 өкілді көндіреді. Күлтай болыс болып, Бекбосын деген аздап орысша оқығаны бар бір пысық кандидаты болды. «Күлтай істі алмақшы болып кеңсеге келсе, бұрынғы болыс Дүйсенбай дейтін ел ағасы еліне жүріп кетіпті. Күлтайдың орынбасары Бекбосын хатшыдан істі алып, болыстықты өзіне икемдеп барады. Болыстық кеңсеге тұс-тұсынан ағылып жатқан жұрт. Сол көптің бірі сияқтанып Бекбосынның үстелінің бұрышында Күлтай екі күндей жайдан-жайға отырды да қойды. Неге отырсың?- деп Бекбосын да сұрамады. Келген кісілер болысымыздың түрі мынау ма?- деген секілді боп жымыңдап күліседі. Күлтай әуелгі кезде қалай жұмыс істеу керектігін білмеді, соны Бекбосын да пайдаланбақшы болады. Күлтайды құтқарған- ағасының танысы болком хатшысы. Ол Күлтайға не істеу керектігін түсіндіреді. «Бұдан былай да барлық жұмысына басшылық істеп отыратындығын да айтты. Күлтай қуанып тасып кетті. Осы қарқынмен кеңсесіне барды. Бірсыпыра жуандар, пысықтар, Бекбосынды ортаға алып, арыздарын айтысып жатыр еді. Болыстың бұрынғы хатшысы ұры иттей жылмаңдап, Бекбосынға дәйек боп жүр. - Хатшы жолдас, мен саған жұмыс тапсырайын,- деді оны шақырып алып:- бірінші, маған осы бөлмеге стол қойып беріңіз. Екінші, Дүйсенбайды шақыртыңыз. Келіп істі тапсырсын; үшінші, қазіргі сағаттан бастап, маған қол қойдырмай бір қағаз жіберуші болмаңыз!» Күлтай осылай жұмысын бастайды. Жаңағы сөздерімен хатшы мен орынбасарды орындарына қояды. Өйткені олар Күлтайды басынып, билікті өздері алып алған. «Мынауың қалай?» дегендей боп, хатшы жалтақтап Бекбосынға қарады. Бекбосын қызараңдап, қысылып қалды: - Іс алынды ғой, істей береміз ғой,- деді ол күмілжіп. -Істі ал деп мен сізге тапсырғам жоқ. Жазу-сызусыз істі алып Дүйсенбайдың былығын мойныма жүктей алмаймын. Тез шақырт,- деді хатшыға. Бекбосын төмен қарап, қағазын шұқылаумен болды. Арыз айта келген жуандар бұл екеуінің қайсысы бастық екенін біле алмай састы». Бұл жерде Күлтайдың керек жерінде мінез көрсете алатынын байқаймыз. «Күлтайдың болыс болған хабары елге неше түрлі құбылып тарады. Неше түрлі өсек жалғанды. -Бекбосын мен Ақтамның сайлаттырып жүргені көрінеді, қуларға ермек керек қой,- деп күлісті. Жұрттың арам ойы мынау: өзін болыс сайлатқаны үшін Күлтай ана екеуінің қолжаулығы болады. «Күлтай болыс болып іс басқарады деп ешкім ойына да алған жоқ, бәрінің де көз тіккені Бекбосын болды. Бірақ Бекбосынға жұмысын істетіп алмақшы болып кеңсеге келгендер екінші күйге кездесті. Төменгі жаулықты басына тұмшалап орып, қағазға үңіле түсіп, қызыл шырайлы әйел отыр. Көзілдірік киген бурыл шашты хатшы бір қағазды жазып әкеліп, қол қойыңыз десе, әлгі әйел қағазды оқып, қабағын түйе түсіп: -Бұл қазақшылықты қашан қоясыз, бір айтқан соң болды ғой деп, қол қоюдың орнына қағаздың бетін сызып-сызып тастайды. Қағаздың бетін сызып жатқан қалам хатшының бетін сызып жатқанмен бірдей болды. Бұл- психологизм. Өйткені бурыл шашты хатшыға қағазын сызып тастау оңай емес. Бурыл шашты деген-деталь. Оның көп жылдан бері істеп келе жатқандығын білдіреді. Жасы да үлкен. Бір шал Күлтайға арыз әкеледі. Тоқалы малайымен қашып кетіпті. Сонда Күлтай айтады: - Сот арқылы еншілерін түгел алуы керек еді. Арызшы шал етіне біз сұғып алғандай боп шіміркеніп, кейін шегіне берді. Бұл- кезең әділдігі. Күлтайдың кенет жоғарылап кеткені Жұмабайға ауыр тиді. Үйде жалғыз қалды. -Байғұс-ау, сен де өлмес қамыңды істе енді, саған аспандағы бұлт жуық қой,- деп жеңгелері Жұмабайдың «қайғысына» ортақтасатын болды. «Саған аспандағы бұлт жуық қой» дегені- күйеуің болыс қой дегені, Күлтай кеңседе отырады, үй жұмысын істеуге уақыты жоқ. «Бір күні ауылнай келіп Жұмабайға: - Сені болыс шақыртып жатыр,- деді. Жұмабайдың көзі адырайып кетті. Антұрған, болыс шақырады демей-ақ Күлтай шақырады десе қайтетін еді?» Жұмабайдың көзі адыраюы- қорқып кетуі. Өйткені «болыс» деген сөзді естігенде, әйелі екенін ұмытып кетіп, шошып кетеді. Әйелінің болыс болғанына әлі үйренісе алмай жүргенін білдіреді. Жұмабай барды. Көк төбелі ағаш үй болыстың кеңсесі. Жүрегі дүрсіл қағып, Жұмабай көпке шейін кіруге бата алмай, есіктен сығалаумен болды. Күлтайдың үстінде таза киім, қолында қалам-қағаз. Жетіншінің ауылнайы кіріп еді, ел ішінде атағы бар тәуір-ақ жігіт қой, Күлтай соны бүріп ала жөнелді. -Айтатындарың өтірік, істейтіндерің подлог, сөйтіп отырып кеңестің ауылнайы болмақсың!- деп. Бір рет есік ашылғанда Күлтайдың көзі Жұмабайға түсіп кетіп: -Әй, не ғып тұрсың, кір!- деп дауыстады. Жұмабай состиыңқырап кіріп еді, Күлтай күлімсіреп жанындағы орындыққа отырғызды. -Ал, денің сау ма, жүдеген жоқсың ба? Көшіп келсін деп ем ғой, бұратола келдің бе?- деді. Маңдайынан тер бұршақтаған жетіншінің ауылнайы, әшейінде Жұмабайды көзге ілмесе де, тап сол жерде Жұмабай болмаған екем,- деп күндеді. Жұмабайдың есіктен сығалап кіре алмай жүруі- оның жасқаншақтығын, әйелім болыс болды деп, өзін төмендететінін білдіреді. Ал Күлтайды қатал түрде көреміз. Ол атағы бар, тәуір деген ауылнайдың өзін аяғын қия бастырмайды. Талап қойғыш, бұрмалағанды ұнатпайды. Әділ, тура басшы ретінде өзін танытады. Бірақ күйеуіне жұмсақ. Сөгіс естіген ауылнайдың Жұмабайға қызығуы- психологизм. Жазушының Күлтай бейнесі арқылы айтайын дегені- қоғамдық жұмысқа кіріскен әйел жұмыста қатал, бірақ күйеуіне адал, жұмсақ болу керек. Әйелдік орнын білуі керек. жүктеу/скачать 0,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|