Пәннің тақырыбы: Қазақстандық және әлемдік психологиялық-педагогикалық ойлар тарихы
жүктеу/скачать 1,67 Mb.
|
Педагогика тарихы л.с
- Бұл бет үшін навигация:
- Адам-тәрбиенің пәні
| Оқытудың дидактикалық негіздері.
Ушинскийдің дидактикалық көзқарастары ерекше тереңдігімен және халықтығымен ерекшеленеді. Ол оқытуды балалардың дамуының жас кезеңдерін және олардың психологиялық ерекшеліктерін ескеру негізінде құруды талап етті. Оның ішінде оқыту кезінде шәкірттердің зейінін пайдалану туралы құнды ұсыныстар жасады. Ол зейіннің екі түрі болатындығын атап өтті: активті немесе ерікті және пассивті, немесе еріксіз зейін. Сонымен қатар ол ес және есте сақтау туралы айта келіп, қайталау арқылы ұмыту үрдісін болдырмауды ескертіп отыру, тәрбиеленушілердің есін дамыту қажеттігін атап көрсетті. Сонымен қатар оқушының оқу жүктемелері өте жеңул болмау керектігін ескертті. Өте жеңул сабақтар – баланың ақыл-ой мен қабілеттіктерін дамытпайтындығын ескерткен болатынды. Оқыту оқушылардың дербестігі негізінде құрылуы және олардың ынтасын дамытуы қажет. Балалардың белсенділігін және өз бетімен әрекеттенуін шектей беруге болмайтындығын ескерте келіп, олар мүмкіншілігіне қарай өз бетімен жұмыс істеу керек, мұғалім осыған үйрету және оларды басқару қажет. Оқушылардың білімінің берітігін Ушинский жақсы ұйымдасқан оқытудың бөлінбейтін белгісі деп есептеді. Білімдерді, ептіліктерді және дағдыларды берік меңгеруге, балалардың ақыл-ой күштері мен қабілеттіктерін жемісті дамыту көрнекілігі көмектеседі. “Оқуды, - деп жазды Ушинский, - әруақытта жақыннан және белгілеп бастау, одан әрі белгісізге көшу қажет”. Оқушылардың психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, Ушинский ерекше табандылықпен көрнекілік оқытуды жақтады. “Бала түрмен, бояумен, дыбыспен, жалпы түйсіктермен ойлайды. Осыдан келіп, балалар үшін көрнекілік оқытудың қажеттігі туындайды, ол дерексіз ұғымдарға және сөздерге құрылмайды, баланың тікелей қабылдайтын нақты образдарға негізделеді”, - деген болатынды Ушинский. Ушинский әруақытта да оқыту тек ғана танымдық емес, сонымен қатар тәрбие үрдісі . Оқытуды дұрыс ұйымдастырудың басты көрсеткіші өзінің сабақ беруінде мұғалімнің танымдық және тәрбиелік мүмкіншілігі толық көлемде пайдалану ептілігідеп есептеді. Дидактикалық проблемаларды шешуге К.Д.Ушинский ұқсас ғылымдардың мәліметтерін ескере отырып, антропологиялық ұстанымдарды, әлеуметтік – философиялық ғылымдардың қағидалары тұрғысынан келді. Педагогикалық антропологияның “бірінші томына кіріспесінде ол былай деп жазды: “Жарыққа жазып отырған біздің еңбегіміздің бірінші бөлімі тікелей дидактикаға арналады, екінші бөлімі негізінен тәрбие үшін басымдық мәні бар. Сондықтан да біз бірінші бөлімді бқлек шығару туралы шешімге келдік”. Ұлы ғалым, орыстың ғылыми педагогикасының негізін салушылардың бірі К.Д.Ушинский сонымен қатар көрнекті әдіскер-мұғалімдердің мұғалімі. Бірдей ерекше жетістікпен ол өзінің адам туралы тәрбие пәні ретінде ғылыми-теориялық еңбегін және мектепке арналған “Балалар әлемі” және “Ана тілі” тамаша оқулықтарын жазды. К.Д.Ушинский оқытудың сынып-сабақ жүйесін жақтады. Ол сабақ оқу жұмысын ұйымдастырудың негізгі түрі екендігін және мұғалімнің сабақты тиімді өткізуді сипаттайтын негізгі белгілерін анықтап берді. Бұл белгілерді төмендегіше түсіндіруге болады. 1) оқыту үрдісінде сабақтың басты түйінін немесе негізгі деректі алға қоя білу ептілігі 2) жаңа сабақты бұрынғы балалардың меңгерген білімдерімен табиғи байланысты қамтамасыз ету, 3) шәкірттердің жоғары деңгейдегі қызығушылығы мен белсенділігін қамтамасыз ету, 4) сабақ кезінде хабарланған шәкірттердің білімдерін толық мәнді және берік меңгеруді қамтамасыз ету, 5) сыныпта үлгілі талап пен тәртіптің болуы. Оқытудың үрдісінде әртүрлі әдістер мен тәсілдерді қолданудың қажеттігін талап ете отырып, Ушинский олардың ішіндегі негізгілерді түсіндіріп оқыту, мұғалімнің әңгімесі, әңгіме, жаттығулардың әртүрлі түрлері (ауызша, графикалық, жазбаша) деп есептеді. Ушинский қайталауға ерекше мән берді. Оның пікірінше, біржүйелі өткізілген қайталауларсыз шәкірттерді қажетті білім көлемі берік меңгеруді қамтамасыз ету мүмкін емес. Ол салыстыру сияқты педагогикалық тәсілді өте жоғары бағалады. Осы тәсілдің көмегімен Ушинский шәкірттердің оқылатын заттар мен құбылыстардың негізгі қасиеттерін анық та және дәл қол жеткізуін айтқысы келді. Ушинский балаларды сауат ашуға оқыту үшін дыбыстың, жазу-оқудың аналитикалық-синтетикалық әдісін ұсынды, бұл әдіс революцияға дейінгі жүйесінде кеңінен қолданып, өзін ақтады. Бүгінгі мектеп тәжірибесінде кеңінен қолданылып келеді. К.Д.Ушинский “Адам-тәрбиенің пәні” (“Педагогикалық антропология”) атты еңбегінде әрбір педагог орындауға тиісті негізгі талаптарды ұсынды және негіздеді. “Егер педагогика адамды барлық жағынан тәрбиелегісі келсе, онда ол ең алдымен оны жан-жақты білуі қажет...” Адамды зерттейтін ғылымдардың тілінде, К.Д.Ушинский физиологияны және әсіресе психологияны бөліп көрсетті, ол педагогке адам ақзасы туралы және оның психологиялық қасиеттері туралы біржүйелі білімдер беріледі, балалармен тәрбие жұмысын жүргізуді тәжірибесі үшін қажетті білімдермен байытады. К.Д.Ушинский психологияның көзқарасы тұрғысынан негізгі оқытудың тәрбиелік сипатының дидактикалық қағидаларын негіздеді: көрнекілік, біржүйелік және бірізділік, оқу материалының беріктігі. Ушинский тәрбие мен оқытудың қызметін тәрбиеші мен мұғалімнің арасында бөлуге қарсы болды. Ол оқытуды тәрбиенің негізгі құралы ретінде қарастырды. Ушинский формальдық және материалдық білім беру теориясын және классикалық мектепті сынға алды. ХІХ ғ.дидактикада екі түрлі теория өмір сүруді формалды және материалдық білім беру теориясы. “Формальды білім беруді” (негізінен классикалық білім беруді жақтаушылар) жақтаушылардың айтуынша, білім берудің негізгі міндеті – бұл есті, зейінді, ойлауды, тілді, қабілеттілікті дамыту, оған қарсы “материалдық білім беруді” жақтаушылар оқу материалының тәжірибелік мәніне, өмірге жақын болуға ерекше мән берді. Олар орта мектепте латын және грек тілдерін оқытуға қарсы болды, ең негізгі орынды ана тілі мен әдебиетке, математикаға, жаратылыстануға және жаңа шет тілдеріне арнады, бірақ оқушылардың ақыл-ойын дамытуға жеткіліксіз мән берді. Ушинский бұл екі теорияның да біржақтылығын қатты сынады, сонымен қатар оқушылардың ақыл-ойын, қабілеттілігін дамытудың да, сонымен қатар өмірдің бірдей керектігін атап өтті. Ушинскийдің бастауыш оқыту үшін екі оқу кітабын құрастырды. “Ана тілі” алғашқы бастап оқыту үшін арналады, әліппеден бастап, онда орыс тіліне ерекше мән беріледі. Бұл оқулықтар революцияға дейінгі Ресейде кеңінен тарап, пайдаланылды. “Ана тілінің” І бөлімі 150 ден астам басылып шықты. Бұл кітаптан орыс халқының көптеген ұрпақтары тәрбиеленді. Ушинскийдің оқулықтарының үлгісімен Ресейдің орыс емес халықтарының балаларына арналған оқулықтар жасалынды. жүктеу/скачать 1,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|