Пікір жазғандар: филология ғылымдарының докторы, профессор Т. Ермекова
жүктеу/скачать 4,69 Mb. Pdf көрінісі
|
Шалабай
| өзара тең дәрежеде
байланысуына негіз делген. Бұл байланыстың ерекшелігі – сөйлемдер белгілі дәре жеде өзіндік еркіндікке ие болып келеді, осыған орай соңғы сөйлемдер алдыңғы сөйлемдермен лексика-грамматикалык бай ла ныссыз тұлғаланып тұрады. Бұны параллель байланысқа кұ рылған күрделі синтаксистік тұтастык дейміз. Параллельді байланыс түріне құрылған күрделі синтаксистік тұтастықтарда санамалылық, салыстыру, қарама-қарсы қою қа рым- қатынастары орын алады. Сөйлемдер көп жағдайда кұры лым дык жағынан параллельді болып орналасады. Ондағы сөй лем дердің қызметі – бірінен бірі туып жатқан оқиға, көріністер ді баяндау емес, бірінің орнын бірі ауыстырып жатқан оқиға, көрі ніст ерді сипаттау. Мысалы: «Бұл түн жар басындағы балықшылар ауылында бір жан көз ілмеді. Қатын-бала у-шу. Мұзға ыққан ер-азаматтардың алдын орап, кісі шаптырайын десе, көлік жоқ. Жылы киім жоқ, ауылда қалған жігіттер жаяу-жалпылап көмекке жүгіріп кетті. Әйелдер жағы Әлиза мен Ақбаланың төңірегінде. Ақбала әлсіз. Кешеден бері жөндеп ас ішкен жоқ. Көрші әйелдер шала туған жеті айлық баланы құрақ көрпеге орап, анасының ірге жағына салып берді де, үйлеріне кетті. Жалғыз қалғасын Ақбала қол созым жерде тұрған шамды да жаға алмай, түнімен көрдей караңғы үйде жатты» (Ә. Нүрпейісов). Бұл күрделі синтаксистік тұтастықта параллельді байланыс түрі орын алған. Оқиғаның барлық мәнін өзіне жинақтап тұрған бірінші сөйлемге қалғандарының бәрі параллель құрылған, яғни сөйлемдердің мүшелері бірыңғай, сан жағынан шамалас, бірдей тәртіпте орналасқан және баяндауыштарының шақтық- жақтық мағыналары үйлес. Ізбе-ізділік байланыс түріндегідей бұнда да бірінші сөйлем мағыналық және құрылымдық жағынан ұйымдастырушы рөлін атқарып тұрады. Егер оны алып тастаған болсақ, онда сөйлемдер арасындағы байланыс жоғалып, әрқай- сысы шашырап, бет-бетімен кеткен болар еді. Бердібай Шалабай 178 Кей жағдайда өзара байланысушы сөйлемдердің кейбір мү ше ле- рі (көп жағдайда бірінші мүшесі) қайталанып қолданылуы мүм кін. Бұндайда параллельділік анафоралық қайталаумен күшейтіледі: Мысалы: «Қызық! Жап-жас жігіт өмірден түңілген адамның сөзін айтады. жүктеу/скачать 4,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|